EDUKACJA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ

Transkrypt

1 EDUKACJA PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ Temat: Cukrzyca Odbiorca: wszyscy pacjenci zdeklarowani do Przychodni Nowy Dwór Cele ogólne: Zapoznanie z istotą choroby Przygotowanie praktyczne i teoretyczne do zmiany zachowań zdrowotnych Przygotowanie do sprawnej realizacji samokontroli i samoopieki Zwiększenie psychicznej odporności i motywacji pacjenta Niedopuszczenie do wystąpienia późniejszych powikłań cukrzycy Osiągnięcie lepszej jakości życia u cukrzyka Cele szczegółowe: Poznawcze: pacjent umie wyjaśnić istotę choroby umie wymienić objawy cukrzycy zna zasady diety w cukrzycy Psychoruchowe: pacjent umie przeprowadzić samokontrole: używać testów do badania zawartości glukozy w krwi, gleukometr umie wykonać wstrzyknięcie insuliny w tkankę podskórną za pomocą tzw. penu dba o pielęgnacje stóp Afektywne: pacjent rozumie ze leczenie jest konieczne, nawet jeżeli nie występują objawy choroby rozumie dlaczego terapia nie może być przerwana zmotywuje się do zapobiegania późnym powikłaniom uwzględni wskaźnik glikemiczny przy diecie zmotywuje się częstej kontroli masy ciała przekonany jest, że wysiłek fizyczny jest ważnym elementem terapii świadomy jest o powikłaniach w cukrzycy Środki dydaktyczne: broszury tabele produktów i potraw dozwolonych i zabronionych w diecie chorego na cukrzyce poradnik dla pacjentów z cukrzycą Metody nauczania: podające: pogadanka, objaśnienia 1

2 praktyczne: pokazy W NZOZ Nowy Dwór edukację prowadzi pielęgniarka diabetologiczna - 2 razy w miesiącu (2-gi i 4- ty wtorek miesiąca) w wyznaczonym gabinecie nr 21 na 1 piętrze. Edukację również prowadzą pielęgniarki POZ codziennie w domu pacjenta, gabinecie zabiegowym nr. 11 (parter) oraz w gabinecie nr.32 na pierwszy piętrze. W razie potrzeby edukację prowadzi również lekarz. Najczęstszą formą realizacji edukacji są: rozmowy, konsultacje z pacjentem i rodziną, pokazy obsługi glukometru, pena, nauka wstrzyknięć insuliny (dawkowanie, miejsce wkłucia, zasady epidemiologiczne), rozdawanie ulotek, broszur, książek, zeszytów samokontroli, czasopism do domu. Edukacja zdrowotna pacjenta i/lub jego rodziny dokumentowana jest w dokumentacji pielęgniarskiej. Edukacja jest jednym z najistotniejszych elementów leczenia chorych z cukrzycą. Właściwie nie może być mowy o skutecznym leczeniu tej przewlekłej choroby bez zrozumienia przez chorego jej przyczyn, uwarunkowań, metod terapii i opanowania zasad samokontroli. Edukacja w cukrzycy staje się terapią pacjenta, a jej poziom ma zasadnicze znaczenie dla jego stylu życia i stanu zdrowia. Bardzo ważne jest, by sposób edukowania był dostosowany do wieku, możliwości intelektualnych i stanu emocjonalnego osoby chorej. Jej celem powinno być przekazanie odpowiedniego zakresu wiedzy na temat leczenia cukrzycy oraz zmotywowanie chorego do wdrożenia wyuczonych umiejętności postępowania z chorobą w codziennym życiu. Choroba i jej leczenie nie powinny zdominować innych aspektów życia chorego i wywierać niekorzystny wpływ na jego życie zawodowe, rodzinne, społeczne. Pielęgniarki edukacyjne mają za zadanie włączyć pacjenta z cukrzycą do aktywnej współpracy w procesie samoopieki i samokontroli, różnicować potrzeby żywieniowe w zależności od modelu leczenia cukrzycy oraz chorób współistniejących (zwłaszcza otyłości). Równie ważna jest edukacja w zakresie prowadzenia samoopieki w cukrzycy, przekazanie wiedzy, umiejętności oraz motywacji do działania. Pielęgniarka edukacyjna ma za zadanie kształtowanie u pacjenta umiejętności samoobserwacji, samokontroli oraz oceny swojego stanu zdrowia, co w efekcie prowadzi do poprawy jakości życia pacjenta z cukrzycą. Efektem dobrej edukacji pacjenta jest: polepszenie kontroli metabolicznej cukrzycy, brak późniejszych powikłań lepsza jakość życia 1. Pogadanka z pacjentami na temat cukrzycy i prowadzonego trybu życia. Wyjaśnienie czym naprawdę jest cukrzyca. Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) to, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub 2

3 działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. 2. Wyjaśnienie skąd pochodzi glukoza we krwi oraz znaczenia insuliny. Insulina jest wytwarzana w organizmie człowieka przez specjalne skupiska komórek znajdujące się w trzustce - gruczole usytuowanym w jamie brzusznej. Komórki te nazywane są komórkami β wysp trzustkowych. Wraz z innymi hormonami insulina bierze udział w regulacji wszystkich procesów przemiany materii zachodzących w organizmie człowieka. Zapewnia ona stały dopływ substancji odżywczych do wszystkich komórek ciała, zarówno po spożyciu posiłku jak i między posiłkami - niezależnie od długości przerw między nimi. Aby dobrze spełniać swoje funkcje, każda z komórek potrzebuje odpowiedniej ilości materiału energetycznego (paliwa). Insulina powoduje, że z przyjętego pokarmu w organizmie człowieka wytwarza się energia pozwalająca funkcjonować jego ciału. Rola insuliny polega na: wykorzystywaniu cukrów i tłuszczów jako materiału energetycznego dla komórek; magazynowaniu nadmiernej ilości cukrów w postaci zapasów; wytwarzaniu białek z substancji znajdujących się w pożywieniu. Aby organizm żywy mógł użytkować glukozę jako źródło energii, konieczna jest obecność odpowiedniej ilości prawidłowo działającej insuliny. Stanowi ona jakby klucz otwierający drzwi w komórce, przez które do jej wnętrza wnikają cząsteczki glukozy. Przy braku insuliny lub w przypadku jej nieprawidłowego działania komórki są pozbawione materiału energetycznego (cukier, tłuszcz) i budulcowego (białko). Jednocześnie nie mogą one wykorzystywać glukozy, w związku z czym wzrasta jej stężenie we krwi chorego. Krew z bardzo dużą zawartością cukru przepływa przez nerki i tam część glukozy przenika do moczu. Pojawia się więc cukromocz i inne objawy choroby. 3.Przedstawienie objawów, powikłań choroby. Objawy niedawno wykrytej lub niedostatecznie leczonej cukrzycy są bardzo typowe, chociaż ich nasilenie może mieć różny stopień. Na typowy zespół objawów klinicznych składają się: zmęczenie, osłabienie, wielomocz (czyli częste oddawanie dużej ilości moczu), nadmierne pragnienie, zwiększony apetyt, chudnięcie. Podstawowe znaczenie dla rozpoznania cukrzycy mają badania biochemiczne krwi i oznaczenie zawartości cukru we krwi oraz w moczu (tzw. glikozurii, czyli cukromoczu). zmniejszenie masy ciała - Glukoza krążąca we krwi często jest wydalana przez nerki z moczem, nie przechodzi do wnętrza komórek. Komórki muszą szukać innego źródła energii, którym jest tkanka tłuszczowa. W konsekwencji następuje zdecydowany, niespodziewany ubytek masy ciała w bardzo krótkim czasie. wielomocz - obecność cukru w moczu powoduje przyklejanie się wody, co przejawia się dużą ilością oddawanego moczu wzmożone pragnienie - ponieważ oddajesz często dużo moczu, więc odczuwasz wzmożone pragnienie ogólne osłabienie 3

4 pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowopłciowych cukier w moczu - cukier pojawia się w moczu, gdy cukier we krwi przekroczy granicę progu nerkowego, czyli ok. 160 mg% (8,9 mmol/l). Powikłania cukrzycy Ostre powikłania : Kwasica ketonowa (DKA Diabetic Ketoacidosis) jest niebezpiecznym powikłaniem i stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Brak insuliny powoduje rozkładanie tłuszczów i związanego z nim powstawania ciał ciał ketonowych, które przechodzą do krwi i moczu chorego. Objawy to odwodnienie, głęboki i szybki oddech (oddech Kussmaula, często o zapachu acetonu), często ból brzucha, senność. Kwasica ketonowa może doprowadzić do wstrząsu i śpiączki. Szybkie podjęcie leczenia zwykle zapewnia pełne wyleczenie. Zwykle zdarza się chorym na cukrzycę typu 1, wskutek całkowitego braku insuliny. Nieketonowy stan hiperosmolarny lub kwasica hiperosmotyczna występuje stosunkowo rzadko, dotyczy zwykle starszych osób chorujących na cukrzycę typu 2. Wysokie stężenie glukozy we krwi powoduje osmotyczną utratę wody z komórek i dalej utratę wody wydalanej z glukozą w moczu. Jeśli braki płynów nie są uzupełniane, prowadzi to do skrajnego odwodnienia i braku równowagi elektrolitowej. Postępowanie zaburzeń świadomości może doprowadzić do śpiączki. We krwi chorych stwierdza się bardzo wysokie stężenie glukozy bez rozwoju kwasicy ketonowej. Rokowanie jest bardzo poważne niekorzystne, śmiertelność wynosi około 40%. Hipoglikemia grozi chorym leczącym się insuliną lub doustnymi środkami zwiększającymi wydzielanie insuliny. Zwykle pojawia się po przyjęciu niewłaściwej dawki leku, nieprzyjmowaniu pokarmów lub niestrawieniu posiłku, wraz z którym lek był przyjmowany, a także po wysiłku fizycznym, którego nie zrekompensowano odpowiednią dawką glukozy w jedzeniu lub zmniejszeniem dawki leku. Zbyt niskie stężenie glukozy we krwi może objawić się u chorego potami, niepokojem, pobudzeniem, dreszczami, głodem. W krańcowych przypadkach może dojść do utraty świadomości, śpiączki lub drgawek wtedy niezbędna jest hospitalizacja. Osoby chore na cukrzycę zwykle rozpoznają wcześnie objawy hipoglikemii i mogą jej skutecznie zapobiegać zjadając lub wypijając odpowiednik przynajmniej 10-20g glukozy (cukierki, cukier, słodki napój). Jeśli chory nie jest w stanie przyjąć glukozy doustnie, można mu podać domięśniowo glukagon (osoby chore zwykle mają podręczny zestaw z glukagonem), który powoduje uwolnienie glukozy z zapasów glikogenu w wątrobie. Ten sposób nie jest skuteczny, gdy glikogen został już wcześniej zużyty (np. wcześniejszym zastosowaniem glukagonu). Przewlekłe powikłania: Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów. Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby o dobrze wyrównanej cukrzycy są w znacznie mniejszym stopniu zagrożone przewlekłymi powikłaniami. Przyczyną powstawania powikłań są uszkodzenia naczyń krwionośnych: mikroangiopatia, dotycząca drobnych naczyń i naczyń włosowatych oraz makroangiopatia prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy. Mikroangiopatia powoduje uszkodzenia: narządu wzroku zmiany naczyń siatkówki czyli retinopatia cukrzycowa, zaćma, zmiany dotyczące naczyniówki. Najpoważniejszym skutkiem uszkodzenia narządu wzroku jest ślepota. 4

5 nerek nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności (konieczność leczenia dializami lub przeszczepem nerki) włókien nerwowych neuropatie: polineuropatia cukrzycowa o charakterystycznych objawach "rękawiczkowych" i "skarpetkowych" (zaburzenia czucia, uczucie drętwienia, bólu lub parzenia dłoni i stóp) oraz cukrzycowa neuropatia autonomicznego układu nerwowego objawy zależą od lokalizacji zmian i mogą obejmować na przykład: zaburzenia pracy serca, nieprawidłowości ciśnienia tętniczego, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego (głównie uporczywe biegunki), zaburzenia w oddawaniu moczu, impotencja. Makroangiopatia prowadzi do zwiększonej zapadalności na choroby układu sercowo-naczyniowego, które stanowią w ok. 80% przyczynę zgonu w tej grupie chorych. Najważniejsze powikłania naczyniowe występujące u diabetyków to: choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego zespół stopy cukrzycowej zaburzeń ukrwienia i unerwienia stopy, mogących prowadzić do owrzodzeń i deformacji stopy, infekcji a w konsekwencji do martwicy i konieczności mniejszych lub większych amputacji udar mózgu prowadzący do różnego stopnia uszkodzenia mózgu U diabetyków mogą ponadto występować m.in.: zmian metabolicznych, takich jak nabyta hiperlipidemia spadku odporności 4. Nauka pacjenta obsługi glukometru a także wstrzyknięcia insuliny. Pokaz obsługi korzystania z glukometru. Każdy pacjent dostaję instrukcję obsługi gleukometru. Pokaz prawidłowego wstrzykiwania insuliny. Chory otrzymuje ulotkę Jak wstrzykiwać insulinę. Przedstawienie technik podawania insuliny. Techniki podawania insuliny Insulina może być wstrzykiwana w różne okolice ciała. Najlepiej, gdy lekarz ustali technikę wstrzyknięcia i okolice podania insuliny. Okolice wstrzyknięć: brzuszna, udowa, pośladkowa, międzyłopatkowa, ramienna. Dla insuliny krótkodziałającej najlepsza jest okolica brzuszna. Dla insuliny o pośrednim czasie działania najlepsza jest okolica udowa. Natomiast dla mieszanek insulinowych najlepsza jest okolica brzuszna lub ramienna. W obrębie wybranego obszaru powinno się regularnie zmieniać miejsca wstrzyknięć, aby uniknąć powstania obrzęku utrudniającego wchłanianie insuliny. Technika iniekcji jest ważna, aby podać insulinę dokładnie w tkankę podskórną. Stosując igły o długości 8 mm należy: wbić igłę całą długością w utworzony fałd skórny i wstrzyknąć insulinę (u osób szczupłych wprowadzamy igłę pod kątem 45, u osób o prawidłowej masie ciała i u otyłych wprowadzamy igłę pod kątem 90 ), następnie po wstrzyknięciu należy odczekać ok sekund, utrzymując igłę pod skórą, aby zapobiec wyciekowi insuliny. Stosując igły o długości 6 mm należy: 5

6 wbić igłę całą długością w skórę pod kątem 45 lub 90 (u większości pacjentów nie potrzeba wytwarzać fałdu), następnie po wstrzyknięciu należy odczekać ok sekund, utrzymując igłę pod skórą, aby zapobiec wyciekowi insuliny. 5. Samokontrola w cukrzycy. Samokontrola wyrównania metabolicznego cukrzycy to przeprowadzane samodzielnie przez chorych pomiary stężenia glukozy we krwi i moczu, badanie obecności ciał ketonowych w moczu. Samokontrola pozwala odpowiednio wyedukowanym chorym dopasowywać terapię do aktualnych potrzeb, zapobiegać powikłaniom cukrzycy ostrym i przewlekłym, prowadzić wybrany tryb życia. Stężenie glukozy we krwi bada się za pomocą glukometru. Pamiętaj, że samokontrola pozwala na: uzyskiwanie oczekiwanych, prawidłowych wartości glikemii, unikanie ostrych oraz późnych powikłań cukrzycy, wykluczanie stanów zagrażających życiu, dokładny dobór leków i ich dawek, modyfikację leczenia kierując się wskazówkami lekarza Ocena stężenia glukozy we krwi : Do kontrolowania stężenia glukozy we krwi (glikemii) bezpośrednio przez chorego na cukrzycę używa się krwi włośniczkowej. Określenie stężenia glukozy we krwi dla kontroli glikemii w ciągu doby jest zalecane szczególnie u pacjentów z cukrzycą leczonych insuliną. Zwykle zaleca się ocenę glikemii w następujących porach w ciągu doby: rano na czczo, 2 godziny po śniadaniu, przed obiadem, przed kolacją, późno wieczorem przed snem. Lekarz może często zalecić, aby powyższy schemat do oceny dobowego profilu stężenia glukozy był uzupełniony o oznaczenie glukozy we krwi: 2 godziny po obiedzie i 2 godziny po kolacji. W wyjątkowych sytuacjach może zalecić wykonanie jeszcze dodatkowo oznaczenia glukozy we krwi około 3-4-tej godziny nad ranem. Dla każdego pacjenta z cukrzycą lekarz prowadzący może ustalić indywidualnie najbardziej korzystne momenty w ciągu doby do kontroli glikemii. W zależności od przebiegu choroby lekarz może też ustalić indywidualnie częstość określania dobowych profili stężenia glukozy we krwi w poszczególnych dniach tygodnia. Należy pamiętać, że zawsze obowiązuje następująca kolejność podejmowanych czynności: najpierw sprawdzenie stężenia glukozy we krwi, następnie wstrzyknięcie insuliny, potem jedzenie. Ocena stężenia glukozy w domu przez pacjenta nie zastępuje pomiaru stężenia glukozy we krwi wykonywanego w laboratorium. Częstość okresowego powtarzania tej analizy w laboratorium powinna być zgodna z zaleceniami lekarza prowadzącego. 6

7 Czemu służy badanie? Ocena stężenia glukozy we krwi Znajomość dobowego profilu glikemii umożliwia określenie pory maksymalnych zmian stężenia glukozy we krwi oraz czasu działania zastosowanych preparatów insuliny. Stężenie glukozy we krwi w ciągu doby waha się znacznie u większości chorych leczonych insuliną. W trakcie leczenia efekt działania poszczególnych preparatów insuliny może istotnie różnić się wśród chorych przyjmujących insulinę. Rodzaj preparatu, dawki i pory przyjmowania insuliny muszą być dobierane przez lekarza dla każdego chorego indywidualnie. Stąd ocena zmian stężenia glukozy we krwi w ciągu doby pozwala racjonalnie dobrać dawki i rodzaj podawanej insuliny. Właściwe kontrolowanie glikemii na podstawie prowadzonych regularnie pomiarów stężenia glukozy we krwi, pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia ostrych powikłań (np. cukrzycowa śpiączka ketonowa) oraz późnych powikłań cukrzycy (np. ślepota, niewydolność nerek, choroba niedokrwienna serca). Wskazania do wykonywania badania Oznaczanie glukozy we krwi i w moczu oraz związków ketonowych w moczu jest metodą samokontroli cukrzycy. Określanie profilu dobowego stężenia glukozy we krwi jest metodą zalecaną zawsze u wszystkich pacjentów z cukrzycą typu I. Opis przebiegu badania Używanie poszczególnych testów paskowych powinno odbywać się zawsze zgodnie z załączoną przez producenta instrukcją. Paski powinny być przechowywane w ściśle zamkniętych oryginalnych pojemnikach, w chłodnym miejscu (nie przechowywać testów paskowych w lodówce!). Pojemniki należy otwierać jedynie na czas potrzebny do wyjęcia pasków. Niewłaściwe przechowywanie pasków: wystawienie na światło, wilgoć, podwyższona temperatura, mogą wpływać na uzyskiwane wyniki. W czasie używania pasków nie należy dotykać pola reaktywnego paska. Przed przystąpieniem do badania należy zawsze sprawdzić, czy kolor pola reaktywnego użytego paska odpowiada barwie na skali umieszczonej na pojemniku dla wyniku "0". Jeżeli ta barwa jest inna, należy użyć innego paska. Ocena stężenia glukozy we krwi Krew włośniczkową do badania pobiera się zwykle z opuszki palca, bardzo rzadko z płatka usznego. Przed badaniem należy umyć ręce ciepłą wodą z mydłem i starannie wysuszyć. Następnie badający powinien delikatnie ucisnąć wybrane miejsce nakłucia, aby stało się lekko różowe. Miejsce nakłucia powinno się zdezynfekować np. przez potarcie skóry kawałkiem waty nasączonej roztworem wodnym alkoholu etylowego (w stężeniu około 60%). Po wyparowaniu alkoholu z powierzchni skóry, badający nakłuwa boczną część opuszki palca przy pomocy jałowej igły, bądź nożyka (ryc. 16-2). Nakłucie wykonuje się na głębokość około 3 mm. Dla ułatwienia i większej pewności poprawności wykonania nakłucia chory może zaopatrzyć się (np. w aptece) w specjalny aparat posiadający dźwignię sprężynową z możliwością wymiany każdorazowo użytej igły. Pierwszą wypływającą kroplę krwi po nakłuciu badający powinien zetrzeć suchym kawałkiem waty. Kolejna kropla krwi powinna swobodnie spaść na pole reaktywne utrzymywanego poziomo paska. Trzeba zadbać o to, aby kropla krwi była wystarczająco duża dla pokrycia całego pola reaktywnego. Następnie, po odczekaniu wymaganego czasu zgodnie z instrukcją załączoną przez producenta danego testu paskowego (czas odmierzać zegarkiem z sekundnikiem!), badający powinien wsunąć 7

8 pasek między złożoną bibułę lub ligninę i przycisnąć go na 1-2 sekundy. Jeśli usunięcie krwi jest niecałkowite, natychmiast powtórzyć czynność, wykorzystując czystą powierzchnię bibuły, bądź ligniny. Nie wycierać krwi z pola reaktywnego! Niektórzy producenci pasków zalecają spłukanie krwi z paska w czasie 1-2 sekund pod strumieniem wody. Po odczekaniu dokładnie podanego w załączonej instrukcji czasu (należy korzystać z zegarka!), badający powinien odczytać wynik przez porównanie zabarwienia pola reaktywnego paska ze skalą wzorcową umieszczoną na pojemniku. Istnieje możliwość bardziej dokładnego odczytu stężenia glukozy we krwi z użyciem różnych odmian przenośnych aparatów, które posiadają zwykle własną nazwę handlową. Należy wówczas używać odpowiednich testów paskowych dostosowanych do poszczególnych typów tych aparatów. Aparaty obsługuje się zgodnie z załączoną do nich instrukcją. 6. Przedstawienie zasad odżywiania w cukrzycy z uwzględnieniem wymienników węglowodanowych, oraz zdrowego trybu życia. Znaczenie diety w cukrzycy Właściwa dieta jest nieodzownym elementem leczenia tej cukrzycy. Osoby na nią chore mają na ogół wagę ciała prawidłową lub nawet niedowagę, dlatego żywienie dietetyczne nie ma na celu redukcji masy ciała. Energetyczność diety powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta, a więc uwzględniać płeć, wiek, stan fizjologiczny i wysiłek fizyczny wykonywany przez daną osobę. W cukrzycy najistotniejszą i zarazem najtrudniejszą rzeczą jest dopasowanie diety do czasu podawania insuliny oraz właściwych jej dawek. Posiłki powinny być spożywane regularnie, co zapobiega zbyt dużym wahaniom poziomu glukozy we krwi. Liczba spożywanych posiłków zależy od liczby wstrzyknięć insuliny oraz od jej rodzaju (czasu działania) czy przyjmowania tabletek dlatego dla każdej osoby dieta powinna być indywidualnie ustalona przez lekarza i dietetyka. Zazwyczaj zaleca się spożywanie 5-7 posiłków w ciągu dnia. W dziennej racji pokarmowej musi więc znaleźć się pierwsze śniadanie, drugie śniadanie, obiad, podwieczorek, pierwsza kolacja, a niekiedy również i druga. Czasami trzeba nawet zjeść coś dodatkowo tuż przed snem. Godziny posiłków powinny być stałe i dostosowane do czasu podawania insuliny oraz planowanego wysiłku fizycznego. Przy stosowaniu insuliny szybko działającej posiłek musi być spożyty najdalej w 30 min od zastrzyku; przy podaniu insuliny o pośrednio wydłużonym czasie działania - 40 min od zastrzyku; insuliny o długim czasie działania -1 godz. po zastrzyku; w przypadku mieszanek insulin o różnym okresie działania czas posiłku jest uzależniony od najszybciej działającej insuliny w preparacie (te zalecenia pacjent musi ustalić z lekarzem). W ostatnim 20-leciu wiele się zmieniło w zakresie wiedzy o wpływie diety na przebieg cukrzycy, a wraz z tym wskazówki dietetyczne dla pacjentów. Obecnie wiadomo już, że wysokie spożycie tłuszczu sprzyja rozwojowi chorób serca, na które narażone są zwłaszcza osoby chore na cukrzycę. Węglowodany złożone natomiast nie tylko nie utrudniają leczenia cukrzycy, ale pomagają w regulacji poziomu glukozy we krwi. Najważniejsze zasady diety w cukrzycy 8

9 Pamiętaj o regularnym spożywaniu posiłków i urozmaicaniu jadłospisu. W 2-3 głównych posiłkach powinny znaleźć się produkty dostarczające białko pochodzenia zwierzęcego - mleko i przetwory mleczne, ryby, chude mięsa i wędliny, białko jaja. Nie zapominaj o węglowodanach złożonych, które mają dostarczać 50-60% energii diety (białka 15-20%, a tłuszcz mniej niż 30%). Ich najlepszym źródłem są kasze, płatki, makarony, pieczywo pełnoziarniste oraz ziemniaki i warzywa strączkowe (zawierają także białko roślinne). Dbaj o to, aby w twojej diecie znalazły się produkty zbożowe, warzywa i owoce - cenne źródło błonnika pokarmowego. Zaleca się jedzenie warzyw i owoców przy każdym posiłku, najlepiej w postaci surowej. Należy jednak wystrzegać się spożywania zbyt dużych ilości winogron, mango i bananów, gdyż zawierają sporo cukrów prostych. Nie jedz owoców konserwowanych oraz suszonych, ponieważ dostarczają dużej ilości cukru. Wybieraj mięsa i wędliny o małej zawartości tłuszczu i cholesterolu. Jest to ważne w zapobieganiu miażdżycy, na którą cukrzycy są narażeni w większym stopniu niż osoby zdrowe. Warto też ze (względu na profilaktykę miażdżycową) 2-3 razy w tygodniu zamiast mięsa na obiad zjeść ryby, zwłaszcza morskie. Zrezygnuj ze słodyczy, słodkich napojów i wszelkich wyrobów cukierniczych. Powodują one gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi. W przypadkach cukrzycy wyrównanej można jeść niewielkie ilości słodyczy wraz z innymi produktami spożywczymi, gdyż wówczas nie mają tak wyraźnego wpływu na glikemię poposiłkową. Unikaj alkoholu. Ograniczaj spożycie soli i produktów z jej dużą zawartością, m.in. dań typu fast food, konserw i przetworów wędzonych. Należy także pamiętać o: -regularność trybu odżywiania jako warunek uzyskania wyrównania metabolicznego; -zwiększone zapotrzebowanie energetyczne u tych chorych; -konieczność równomiernej dystrybucji podaży węglowodanów w poszczególnych posiłkach; - konieczność uwzględniania przekąsek między posiłkami i przed snem; -ustalenie czasu przyjmowania posiłków jako decydujący czynnik terapeutyczny w przypadku stosowania insulin długo działających; -uwzględnienie dodatkowej podaży substratów energetycznych w przypadku stosowania ćwiczeń fizycznych o większym nasileniu. Palenie tytoniu a cukrzyca W edukacji chorego na cukrzycę insulinozależna bardzo ważne jest określenie skutków palenia tytoniu. Palenie tytoniu powoduje realny wzrost zachorowania na raka płuc, przewlekle zapalenie oskrzeli i choroby serca, takie jak miażdżyca, atak serca i udar. W wypadku cukrzycy ryzyka te nakładają się. Nikotyna wpływa także na stężenie glukozy we krwi, zwęża naczynia krwionośne, powodując wolniejszą absorbcję podawanej insuliny. Nikotyna może również zwiększać odporność insulinową, co powoduje, że cukrzyca staje się trudniejsza w leczeniu. Jest to jakby forma narkomanii, która u chorych na cukrzycę jest wyraźnie bardziej szkodliwa aniżeli u osób bez cukrzycy. Tytoń u chorych na cukrzycę przyspiesza uszkodzenie wzroku, nerek, tętnic serca, 9

10 mózgu, kończyn dolnych. Jeżeli chory na cukrzycę pali tytoń, to 3-5-krotnie zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę tętnic, szczególnie serca, mózgu, kończyn dolnych; jest to o wiele więcej aniżeli u osoby bez cukrzycy. Chory na cukrzycę nie może palić tytoniu, jeżeli racjonalnie myśli o swoim leczeniu. Alkohol a cukrzyca Alkohol jest substancją, która wcale nie jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. U osób z cukrzycą, z powodu zaburzeń metabolicznych, wpływ alkoholu jest o wiele bardziej szkodliwy niż u osób bez tej choroby. Alkohol może wywoływać zaburzenia glikemii: hipo- lub hiperglikemię. Największym zagrożeniem jest jednak hipoglikemia. Ponadto, duże dawki alkoholu działają niekorzystnie m.in. zwiększając ciśnienie tętnicze krwi oraz ryzyko rozwoju miażdżycy i niedokrwiennej choroby serca. Spożycie alkoholu u osób z cukrzycą wymaga szczególnego ograniczenia, gdyż składnik ten może prowadzić do niebezpiecznego stanu hipoglikemii, nasilać działanie ketogenne oraz powodować wzrost poziomu triglicerydów we krwi. Alkohol dostarcza także kalorii i nasila reakcje magazynowania tłuszczów w organizmie co sprzyja powstawaniu nadwagi. W przypadku stosowania niektórych leków przeciwcukrzycowych, spożywanie alkoholu może stanowić również bezpośrednie zagrożenie życia. Jeżeli nie istnieją szczególne przeciwwskazania do spożywania alkoholu wynikające z ogólnego stanu zdrowia oraz stosowanych leków, dopuszczalna dawka alkoholu u mężczyzn nie powinna przekraczać 25g (czystego alkoholu) na dobę oraz połowę tej dawki u kobiet. - Nie pij alkoholu, jeśli wiesz, że chorujesz na chorobę, na której przebieg napój alkoholowy ma niekorzystny wpływ - należy do nich cukrzyca. - Nie pij alkoholu, jeśli masz wyznaczoną dietę leczniczą. - Nie powinna pić napojów alkoholowych osoba w młodym wieku, a także kierująca pojazdami lub maszynami, w pracy, w okresie ciąży i karmienia. - Jeśli musisz okazyjnie wypić napój alkoholowy, to należy uświadomić sobie, że można to uczynić w sposób mądry i inteligentny. Małe ilości wina lub piwa przy posiłku można niekiedy zaakceptować. Alkohole bardziej stężone należy rozcieńczyć wodą. Nigdy nie należy spożywać na raz więcej aniżeli 20 ml wódki lub whisky. Należy unikać napojów alkoholowych zawierających cukier (likiery, piwo). - Wypicie alkoholu należy uwzględnić w diecie, traktując alkohol równoważnie z tłuszczem; 1 g alkoholu dostarcza 7 kcal (29 kj). - Na przyjęciu lub spotkaniu zawsze staraj się mieć ze sobą cukrzycową kartę identyfikacyjną. Współistnienie alkoholizmu z cukrzycą zwiększa zagrożenie zgonem 0 50%. To bardzo wysoka cena za nałóg Stopa cukrzycowa Stopa cukrzycowa należy do przewlekłych powikłań cukrzycy obejmujących tkanki miękkie oraz w szczególnych przypadkach również kości. Powikłanie to występuje z powodu uszkodzenia układu nerwowego, układu naczyniowego (zaburzenia ukrwienia) oraz podatności na infekcje bakteryjne. Nieleczony zespół stopy cukrzycowej w skrajnych przypadkach może doprowadzić do amputacji nóg. 10

11 W związku z tym szczególną uwagę zwracaj na najdrobniejsze zmiany na stopach, aby uniknąć ich pogłębienia i długotrwałego leczenia. Jakie są typowe objawy stopy cukrzycowej: zaburzone odczuwanie bólu, niedokrwienie stóp, gorsze gojenie się ran, tworzenie się modzeli (odciski, stwardnienia naskórka), owrzodzeń, zaczerwienień (stany zapalne), uszkodzeń skóry (otarcia, zranienia, drobne pęknięcia skóry, zrogowacenia), deformacje kości. Na czym polega leczenie zespołu stopy cukrzycowej? Leczenie polega na obniżeniu poziomu cukru we krwi oraz jeżeli to konieczne zaprzestaniu palenia papierosów. Bardzo ważna jest odpowiednia pielęgnacja stóp oraz odpowiedni dobór ćwiczeń nóg, jak i całego ciała. Zasady pielęgnacji stóp dla osób z cukrzycą: codziennie przed kąpielą oglądaj swoje stopy w celu wykrycia uszkodzeń (w razie trudności posłuż się lustrem lub poproś o pomoc najbliższych), myj stopy w letniej, bieżącej wodzie (37 C) z mydlem, przed myciem zmierz temperaturę wody za pomocą termometru. dbaj o to, aby twoje stopy były zawsze czyste i suche, szczególnie przestrzenie między palcami, nie używaj drażniących kremów, ani środków usuwających nagniotki, codziennie zmieniać skarpetki (powinny być bawełniane lub wełniane), rajstopy lub pończochy, nigdy nie chodź boso (zwłaszcza na plaży), nigdy nie zakładaj butów na gołe stopy - zawsze noś skarpetki, do ogrzania stóp nie używaj termoforu ani poduszki elektrycznej, zamiast tego zakładaj ciepłe skarpety, za każdym razem przed włożeniem butów na nogi sprawdzaj wewnętrzną wyściółkę butów wkładając do nich rękę, noś tylko miękkie, wygodne i dobrze dopasowane do stopy obuwie. Wpływ wysiłku fizycznego na organizm ludzki; Dzięki systematycznemu wysiłkowi fizycznemu poprawie ulega wydolność i sprawność organizmu: wzmacnia się serce, polepsza sprawność przepływu krwi w naczyniach krwionośnych w całym organizmie we wszystkich narządach i kończynach (np. w nogach); zwiększa się szansa na normalizację ciśnienia tętniczego krwi w ciągu doby (nie oznacza to jednak, że wysiłek fizyczny może zastąpić leki obniżające ciśnienie tętnicze); zmniejsza się stężenie "złego" cholesterolu (LDL-cholesterolu i triglicerydów), natomiast zwiększa się stężenie "dobrego cholesterolu" (HDL-cholesterolu); zmniejsza się ryzyko gęstnienia i wykrzepiania krwi w naczyniach krwionośnych; zwiększa się siła mięśni, zręczność i sprawność ruchowa; podwyższa się odporność organizmu na zakażenia; poprawia się jakość kości i zmniejsza zagrożenie osteoporozą; poprawia się sprawność układu oddechowego (zwiększają się możliwości wentylacyjne płuc); zmniejsza się ilość tkanki tłuszczowej w organizmie; 11

12 łatwiejsze staje się odchudzanie i utrzymanie należnej masy ciała; poprawia się wykorzystanie glukozy przez komórki; poprawia się skuteczność działania insuliny w organizmie; normalizacji ulega (obniża się) podwyższone stężenie glukozy we krwi; poprawia się samopoczucie fizyczne i psychiczne. Efekty wysiłku fizycznego w cukrzycy Cukrzyca nie jest przeciwwskazaniem do wysiłku fizycznego. Przeciwnie jest powodem, dla którego należy bardziej dbać o zdrowie, a aktywność fizyczna jest jednym z elementów dbałości o zdrowie. Systematyczne podejmowanie wysiłku fizycznego jest bardzo ważnym sposobem na poprawienie swojego stanu zdrowia. Zwiększenie aktywności fizycznej może przynieść szereg korzyści podobnie jak u osób z prawidłową tolerancją glukozy, np.: ułatwić utrzymanie prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi; obniżyć poziom "złego" cholesterolu; podwyższyć poziom "dobrego" cholesterolu; wzmocnić serce; zmniejszyć ryzyko zawału serca i udaru mózgu; poprawić sprawność fizyczną; ułatwić schudnięcie i utrzymanie należnej masy ciała; poprawić samopoczucie. A ponadto: ułatwić uzyskanie prawidłowych poziomów cukru we krwi; umożliwić zmniejszenie dawek stosowanych leków doustnych i insuliny; opóźnić, bądź zapobiec, rozwojowi niektórych późnych powikłań cukrzycy. Nie można biernie poddawać się chorobie należy walczyć o zahamowanie postępu choroby, a w miarę możliwości o cofnięcie się pewnych zaburzeń. Aktywność fizyczna stanowi jedną ze skutecznych metod niefarmakologicznego leczenia cukrzycy. 7. Wyjaśnienie pacjentowi odległego wpływu cukrzycy na stan ogólny. 8.Odpowiedzi na zadawane pytania przez pacjentów. 9. Uczestnicy/uczestnik edukacji otrzymują różnej problematyki broszury dotyczące cukrzycy 10. Podsumowanie i podziękowanie pacjentom/pacjentowi za uczestniczenie w edukacji zdrowotnej. 12