Czynniki ryzyka w chorobach układu krążenia

Transkrypt

1 Czynniki ryzyka w chorobach układu krążenia mgr Anna Śliwka Projekt Twoje SERCE Twoim ŻYCIEM jest współfinansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz środków budżetu państwa w ramach Programu PL 13 Ograniczanie Społecznych Nierówności w Zdrowiu Norweskie Mechanizmy Finansowe są instrumentami, które umożliwiają Polsce oraz innym nowym krajom członkowskim Unii Europejskiej korzystanie z dodatkowych, obok funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej.

2 Choroby układu krążenia to schorzenia dotyczące narządów i tkanek wchodzących w skład układu krążenia, a w szczególności serca, tętnic i żył, dlatego często są też nazywane chorobami układu sercowo-naczyniowego. Choroby sercowo-naczyniowe (ChSN) są główną przyczyną śmiertelności zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Zgony z powodu chorób układu krążenia stanowią ponad połowę wszystkich zgonów w Europie.

3 Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na zwiększenie globalnego ryzyka śmiertelności na świecie są: wysokie ciśnienie tętnicze palenie tytoniu wysokie stężenie glukozy we krwi brak aktywności fizycznej oraz nadwaga i otyłość

4 Układ krążenia Serce Tętnice Żyły

5 Do najczęściej występujących chorób układu krążenia zaliczane są: choroba niedokrwienna serca (w tym zawał mięśnia sercowego) zaburzenia rytmu serca i przewodzenia wady serca (wrodzone i nabyte) choroby mięśnia sercowego (kardiomiopatie) niewydolność serca (ostra i przewlekła) nadciśnienie tętnicze choroby aorty i naczyń obwodowych (w tym tętniaki, zarostowo-zakrzepowe zapalenie naczyń, niedokrwienie kończyn) choroby tętnic szyjnych (udar mózgu) choroby żył obwodowych (zakrzepowe zapalenie żył powierzchniowych, przewlekła niewydolność żylna) żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna)

6 Patofizjologia chorób układu krążenia Miażdżyca rozwijająca się podstępnie przez wiele lat jest podstawowym procesem patologicznym leżącym u podłoża chorób sercowo-naczyniowych

7 Czynniki ryzyka są to możliwe do zmierzenia cechy, które się wiążą z większym prawdopodobieństwem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych w przyszłości.

8 Czynniki ryzyka niemodyfikowalne: wiek płeć wywiad rodzinny dotyczący przedwczesnego występowania ChSN w rodzinie czynniki genetyczne ChSN w wywiadzie

9 Czynniki ryzyka modyfikowalne: nieprawidłowa dieta palenie tytoniu brak aktywności fizycznej nadciśnienie tętnicze zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL zmniejszone stężenie cholesterolu frakcji HDL cukrzyca nadwaga i otyłość czynniki zapalne i prozakrzepowe przyśpieszona częstotliwość rytmu serca

10 Nieprawidłowa dieta jako czynnik ryzyka ChSN

11 Nieprawidłowa dieta predysponująca do ChNS to dieta uboga w magnez Niedobór magnezu to ryzyko nadciśnienia tętniczego krwi i zaburzeń rytmu serca

12 Nieprawidłowa dieta predysponująca do ChNS to dieta uboga w potas Niedobór potasu to ryzyko zaburzeń rytmu serca i nadciśnienia tętniczego

13 Nieprawidłowa dieta predysponująca do ChNs to dieta uboga w wapń Niedobór wapnia to ryzyko nadciśnienia tętniczego krwi

14 Nieprawidłowa dieta predysponująca do ChNs to dieta uboga w żelazo Niedobór żelaza to ryzyko niedokrwistości

15 Nieprawidłowa dieta predysponująca do ChNs to dieta uboga w selen Niedobór selenu to wielu schorzeń układu krążenia

16 Nieprawidłowa dieta predysponująca do ChNs to dieta uboga w witaminę B6 Niedobór witaminy B6 to ryzyko nadciśnienia tętniczego krwi

17 Nieprawidłowa dieta predysponująca do ChNs to dieta uboga w witaminę B9 (kwas foliowy) Niedobór kwasu foliowego to ryzyko zakrzepicy naczyń obwodowych

18 Nieprawidłowa dieta predysponująca do ChNs to dieta uboga w witaminę B12 Niedobór witaminy B12 to ryzyko: udaru mózgu, zakrzepicy żylnej, choroby wieńcowej i zawału serca

19 Palenie tytoniu jako czynnik ryzyka chorób sercowo naczyniowych (szczególnie zawału serca)

20 Palenie tytoniu to jedna z głównych przyczyn możliwych do usunięcia chorób cywilizacyjnych i przedwczesnej śmierci. U palaczy ryzyko zachorowania i zgonu z powodu choroby wieńcowej wzrasta aż trzykrotnie. Po zaprzestaniu palenia tytoniu już po 5 latach wskaźnik ryzyka zgonu jest zbliżony do osób niepalących.

21 Brak aktywności fizycznej zwiększa ryzyko chorób serca i naczyń (wszystkich)

22 Brak aktywności fizycznej dwukrotnie zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną serca. Ćwiczenia fizyczne wpływają na: utrzymania prawidłowej masy ciał, optymalizację ciśnienia tętniczego krwi, normalizują stężenie lipidów i glukozy, powodują rozładowanie napięć dnia codziennego. Systematyczna aktywność fizyczna prowadzi do: zwolnienia spoczynkowej czynności serca obniżenia wartości ciśnienia tętniczego zwiększenia przepływu wieńcowego wzrostu zdolności wysiłkowej i tolerancji układu krążenia na wysiłek

23 Nadciśnienie tętnicze krwi prowadzi do poważnych powikłań sercowo naczyniowych (zawał serca, udar mózgu, tętniaki)

24 Wg WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się, gdy ciśnienie tętnicze krwi w kilkakrotnych pomiarach jest 140/90 mmhg. Celem prewencji powikłań nadciśnienia tętniczego jest normalizacja ciśnienia poprzez prawidłowe leczenie i kontrolę jego wartości.

25 Zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL zmniejszone stężenie cholesterolu frakcji HDL prowadzi do ciężkich powikłań naczyniopochodnych (zawał serca, niewydolność tętnic)

26 Dyslipidemie i hiperlipidemie stanowią jeden z najważniejszych czynników patogenetycznych miażdżycy.

27 Dyslipidemie i hiperlipidemie stanowią jeden z najważniejszych czynników patogenetycznych miażdżycy.

28 Jak dbać o prawidłowy poziom lipidów?

29 Cukrzyca to ryzyko wielu groźnych powikłań takich jak: niewydolność nerek, niewydolność serca, stopa cukrzycowa, utrata wzroku

30 Prawidłowy poziom glikemii

31 Czynniki wpływające na normalizację glikemii Prawidłowa dieta, niskotłuszczowa i niskowęglowodanowa (w tym ograniczenie alkoholu) Aktywność fizyczna Unikanie stresu W przypadku rozpoznania cukrzycy prawidłowa jej kontrola

32 Nadwaga i otyłość prowadzi do nadciśnienia tętniczego krwi, zawału serca, udaru mózgu i cukrzycy oraz wielu innych groźnych chorób

33 Nadwaga i otyłość to stan nadmiernego gromadzenia się w organiźmie tkanki tłuszczowej. Przyczyna to zbyt duże spożycie pokarmów w stosunku do wydatków energetycznych organizmu. Wyróżnia się dwa typy otyłości: 1) typ brzuszny (androidalny) szczególnie wzmaga wzrost zachorowań na choroby serca 2) typ biodrowo-udowy

34 BMI (Body Mass Index) wskaźnik masy ciała Służy do oceny prawidłowej masy ciała, pozwala dość szczegółowo określić stopień nadwagi lub otyłości BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m2) Norma Nadwaga Otyłość powyżej 30

35 Czynniki zapalne i prozakrzepowe znacznie zwiększają ryzyko zawału serca, zatorowości płucnej i udaru mózgu

36 Przyśpieszona częstotliwość rytmu serca znacznie (nawet do 45%) zwiększa ryzyko zgonu z powodu chorób serca

37 Rola diety w chorobach sercowo-naczyniowych Zasady diety w przewlekłych chorobach serca posiłki gotowane w wodzie i na parze duszenie potraw bez tłuszczu pieczenie w pergaminie lub folii unikanie smażenia posiłki częste i regularne (unikanie obfitych posiłków przed snem) dieta lekkostrawna

38 Dieta w nadciśnieniu tętniczym zasady ograniczenie sodu (soli kuchennej) wykluczenie kawy prawdziwej, mocnej herbaty i alkoholu unikanie potraw smażonych, marynowanych i kiszonych

39 Podstawowe zalecenia żywieniowe wydane przez Instytut Żywności i Żywienia 1. Produkty zbożowe powinny być głównym źródłem kalorii 2. Należy spożywać codziennie 2 szklanki mleka chudego, jogurtu lub kefiru 3. Ograniczyć spożywanie mięsa do 1 porcji dziennie, należy spożywa ryby 2-3 razy w tygodniu 4. Należy jeść codziennie dużo warzyw i owoców 5. Ograniczyć spożywanie tłuszczów 6. Wskazany jest umiar w spożywaniu cukru i słodyczy 7. Ograniczać spożycie soli 8. Należy unikać spożywania alkoholu

40 Nadciśnienie tętnicze to początkowo bezobjawowa choroba, polegająca na utrzymywaniu się podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego krwi, prowadząca do poważnych powikłań narządowych (stanowiących jej fazę objawową). Wg WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się, gdy ciśnienie tętnicze krwi w kilkakrotnych pomiarach jest 140/90 mmhg. Epidemiologia dotyczy ok. 25% populacji (najczęściej występująca choroba cywilizacyjna). Czynniki ryzyka - nadwaga i otyłość, dieta z dużą ilością soli i małą ilością potasu, palenie tytoniu, cukrzyca, mała aktywność fizyczna, stres.

41 Rytm dobowy ciśnienia tętniczego: W nocy (w spoczynku) wartości ciśnienia tętniczego są niższe o % niż w ciągu dnia Zbyt mały spadek ciśnienia tętniczego w nocy lub podwyższone wartości stanowią ryzyko nagłych zachorowań sercowo naczyniowych Najwyższe wartości ciśnienia tętniczego przypadają fizjologicznie na godziny 6 12 (największe ryzyko zachorowań na zawał mięśnia sercowego i udar mózgu)

42 Zasady wykonywania pomiaru ciśnienia tętniczego krwi Pomiaru dokonujemy po 5 15 minutowym odpoczynku, co najmniej 30 minut po wypiciu kawy lub napojów zawierających kofeinę Odpowiednia pozycja pacjenta (siedząca z podparciem lub leżąca kończyna górna na wysokości serca lekko zgięta w stawie łokciowym) Szerokość mankietu - około 2/3 długości ramienia Pierwszy pomiar należy wykonać na obu kk górnych, dalej mierzyć na kończynie z wyższą wartością ciśnienia tętniczego krwi Mankiet należy wypełnić powietrzem o ciśnieniu 20 mmhg wyższym od momentu zaniknięcia tętna na tętnicy promieniowej Mankiet należy opróżniać powoli ( przy wysokich wartościach ciśnienia tętniczego nawet do 2 minut)

43 Podział nadciśnienia tętniczego krwi ze względu na patomechanizm: 1. Nadciśnienie tętnicze pierwotne 2. Nadciśnienie tętnicze wtórne Nadciśnienie tętnicze pierwotne Przyczyny: zaburzenie mechanizmów autoregulacji kontrolujących ciśnienie tętnicze krwi (występuje u 90 95% populacji chorujących na HA)

44 Nadciśnienie tętnicze wtórne Przyczyny: Przewlekłe choroby nerek Bezdech nocny Przyjmowanie niektórych leków Choroby nadnerczy Choroby tarczycy i gruczołów przytarczycznych Koarktacja aorty Inne odrębne typy nadciśnienia tętniczego krwi Izolowane nadciśnienie tętnicze Izolowane nadciśnienie skurczowe (typowe dla osób starszych) Nadciśnienie tętnicze kobiet ciężarnych

45 Powikłania narządowe nadciśnienia tętniczego krwi 1) neurologiczne (udary mózgu, TIA, otępienie) 2) kardiologiczne (przerost mięśnia sercowego, choroba niedokrwienna serca, zawał serca, niewydolność serca) 3) nefrologiczne (szkliwienie kłębuszków nerkowych, niewydolność nerek) 4) naczyniowe (miażdżyca tętnic, powstawanie tętniaków) 5) okulistyczne (retinopatia) Leczenie nadciśnienia tętniczego krwi Celem leczenia hipotensyjnego jest: skuteczne obniżenie ciśnienia tętniczego krwi przywrócenie prawidłowej pracy narządów zmniejszenie czynników ryzyka chorób serca i naczyń krwionośnych osiągnięcie korzystnego wpływu na choroby współistniejące

46 Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia tętniczego krwi Zmniejszenie masy ciała Modyfikacja diety Znaczne zwiększenie aktywności fizycznej Ograniczenie spożycia alkoholu

47 Ocena ryzyka całkowitego chorób układu krążenia Profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego obejmuje: 1) Strategię populacyjną 2) Strategię dużego ryzyka, w tym profilaktykę wtórną

48 Strategia populacyjna to przede wszystkim zwalczanie czynników ryzyka wynikających ze stylu życia poprzez oddziaływanie na świadomość społeczną i tworzenie warunków sprzyjających aktywności fizycznej, niepaleniu tytoniu i zdrowemu odżywianiu się. W latach odnotowano zmniejszenie umieralności na choroby układu sercowo-naczyniowego o około 42%

49 Strategia dużego ryzyka Działania profilaktyczne są tym bardziej skuteczne, im większe jest ryzyko zachorowań. Priorytety w prewencji CHSN 1) Osoby z rozpoznaną chorobą sercowo-naczyniową 2) Chorzy na cukrzycę 3) Chorzy na przewlekłą chorobę nerek 4) Osoby z grupy ryzyka (dyslipidemia rodzinna lub ciężkie nadciśnienie tętnicze 5) Osoby z 10% ryzykiem zgonu sercowo-naczyniowego w ciągu 10 lat w ocenie SCORE

50 SCORE (Systematic COronary Risk Evaluation) - skala oceny ryzyka sercowonaczyniowego opracowana dla populacji krajów europejskich przez międzynarodowe grono ekspertów pod patronatem Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego na podstawie ponad 3 milionów osobo-lat obserwacji oraz 7934 incydentów sercowo-naczyniowych zakończonych zgonem.

51 PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA (CHUK) Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność w Polsce z tego powodu należy do najwyższych w Europie. Badania epidemiologiczne i socjomedyczne pokazują, że ważną rolę w rozwoju chorób układu krążenia odgrywają niektóre wzorce zachowań składające się na współczesny styl życia - czynniki ryzyka. Oddziałując na czynniki ryzyka można uzyskać obniżenie zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu krążenia.

52 PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA (CHUK) Wśród czynników zwiększających ryzyko zapadnięcia na choroby układu krążenia wyróżnia się: płeć męską, bądź okres po menopauzie u kobiet wiek, dla mężczyzn > 45 lat, dla kobiet odpowiednio > 55 lat palenie tytoniu powyżej 1 papierosa dziennie nadciśnienie tętnicze zaburzenia lipidowe: stężenie cholesterolu całkowitego, triglicerydów cukrzyca otyłość małą aktywność fizyczną (np. spacery, marsze, bieganie, jazda na rowerze, pływanie, aerobik) rzadziej niż 3 razy w tygodniu po 30 minut

53 PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA (CHUK) Cele programu: Do celów głównych programu profilaktyki chorób układu krążenia należy obniżenie o ok. 20 % zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu krążenia populacji objętej programem poprzez wczesne wykrywanie, redukcję występowania i natężenia czynników ryzyka. Jako cele dodatkowe wyznaczono zwiększenie wykrywalności i skuteczności leczenia chorób układu krążenia, wczesną identyfikację osób z podwyższonym ryzykiem chorób układu krążenia, promocję zdrowego stylu życia: niepalenia, prawidłowego odżywiania się, aktywności fizycznej.

54 PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA (CHUK) Do kogo jest skierowany program? Program kierowany jest do osób, które w danym roku kalendarzowym mają 35, 40, 45, 50, 55 lat, u których nie została dotychczas rozpoznana choroba układu krążenia, które dodatkowo w okresie ostatnich 5 lat nie korzystały ze świadczeń udzielanych w ramach programu profilaktyki CHUK (także u innych świadczeniodawców) oraz są obciążone jednym spośród następujących czynników ryzyka: a) nadciśnienie tętnicze krwi (wartość RR > 140/90 mmhg), b) zaburzenia gospodarki lipidowej (podwyższone stężenie we krwi cholesterolu całkowitego, LDL-cholesterolu, triglicerydów i niskie stężenie HDL-cholesterolu), c) palenie tytoniu, d) niska aktywność ruchowa, e) nadwaga i otyłość, f) upośledzona tolerancja glukozy, g) wzrost stężenia fibrynogenu, h) wzrost stężenia kwasu moczowego, i) nadmierny stres, j) nieracjonalne odżywianie, k) wiek, l) płeć męska, m) obciążenia genetyczne

55 PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA (CHUK) Gdzie się badać? Świadczenia w ramach programu profilaktyki chorób układu krążenia udzielane są bez skierowania u lekarza rodzinnego, do którego pacjent złożył deklarację wyboru, przy czym od dnia 1 stycznia 2008 roku do realizacji powyższego programu zobowiązany jest w ramach zawartej umowy z NFZ, każdy lekarz rodzinny/lekarz podstawowej opieki zdrowotnej.

56 PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA (CHUK) Jakie badania można wykonać w ramach programu? W trakcie wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, przeprowadza się szereg procedur w tym między innymi: a) badanie przedmiotowe świadczeniobiorcy oraz ocena czynników ryzyka zachorowań na choroby układu krążenia; b) wykonanie badań biochemicznych krwi (stężenie we krwi cholesterolu całkowitego, LDLcholesterolu, HDL-cholesterolu, triglicerydów i poziomu glukozy), dokonanie pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, określenie współczynnika masy ciała (Body Mass Index - BMI). c) przeprowadzenie wywiadu i wypełnienie karty badania profilaktycznego. d) kwalifikację świadczeniobiorcy do odpowiedniej grupy ryzyka oraz ocena globalnego ryzyka wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego w przyszłości według klasyfikacji SCORE i zapisanie uzyskanego wyniku w karcie badania profilaktycznego; e) edukację zdrowotną świadczeniobiorcy oraz podjęcie decyzji co do dalszego postępowania ze świadczeniobiorcą

57 PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA (CHUK) Karta badania profilaktycznego obejmuje takie informacje, jak: obciążenia rodzinne (zawał serca, udar mózgu u ojca przed 55 r.ż.; u matki przed 60 r.ż.) palenie papierosów przyjmowanie leków hipotensyjnych, hipolipemizujących (satyna, fibrat) wykonywanie ćwiczeń fizycznych trwających powyżej 30 minut wyniki badania fizykalnego wynik oceny BMI pomiary ciśnienia tętniczego wyniki badań biochemicznych: cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL, trójglicerydy, glukoza na czczo

58 PROGRAM PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA (CHUK) Interpretacja wyników Ryzyko łagodne - osoby bez obecnych czynników ryzyka innych niż wiek i płeć Ryzyko umiarkowane - osoby z obecnością 3 i mniej czynników ryzyka, ale bez cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca i innych chorób układu krążenia Ryzyko duże - osoby z obecnością 4-5 czynników ryzyka innych niż wiek i płeć, ale bez cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca i innych chorób układu krążenia Ryzyko bardzo duże - osoby z obecnością powyżej 5 czynników ryzyka, osoby z cukrzycą, chorobą niedokrwienną serca i innymi chorobami układu krążenia

59 Dziękuję za uwagę