PROCESY MAGAZYNOWE JAKO ELEMENT GOSPODARKI STAŁYCH ODPADÓW KOMUNALNYCH STORAGE PROCESSES AS AN ELEMENT OF SOLID MUNICIPAL WASTE MANAGEMENT

Transkrypt

1 Dariusz KRZYWDA 1 magazynowanie, stałe odpady komunalne PROCESY MAGAZYNOWE JAKO ELEMENT GOSPODARKI STAŁYCH ODPADÓW KOMUNALNYCH W poniŝszym artykule przedstawiono procesy magazynowe zachodzące w systemie stałych odpadów komunalnych. W pierwszej części przedstawione zostały definicje i pojęcia dotczące magazynownia. Następnie ukazano funkcje i zadania magazynów w systemach stałych odpadów komunalnych. STORAGE PROCESSES AS AN ELEMENT OF SOLID MUNICIPAL WASTE MANAGEMENT The paper presents the storage processes which take place in the solid municipal waste system. The first part of article shows the definitions and conception of storage and warehousing. Then, the second part discusses functions and tasks of warehouses in the solid municipal waste system. 1. WSTĘP Magazynowanie to jeden z najwaŝniejszych procesów logistycznych występujacych w gospodarce stałymi odpadami komunalnymi. Ze względu na specyfikę przedmiotu przepływu, jakim są odpady, szczególnego znaczenia nabierają tu procesy gromadzenia, zbierania i segregowania. 2. MAGAZYNOWANIE Procesy magazynowania stanowią, obok procesów transportu, nierozerwalny element kaŝdego systemu logistycznego. Magazynowanie jest procesem logistycznym dodającym waloru czasowego. 2 Przez pojęcie magazynowania rozumie się zespół czynności związanych z czasowym przyjmowaniem, składowaniem, przechowywaniem, kompletowaniem, przemieszczaniem, konserwacją, ewidencjonowaniem, kontrolowaniem i wydawaniem dóbr materialnych (zapasów). 3 Przez pojęcie magazynowania rozumie się kaŝdy moment zatrzymania przepływu strumieni rzeczowych. Magazyn naleŝy zatem rozumieć nie tylko jako magazyn sensu stricte, ale sensu largo - jako węzeł logistyczny, 1 Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania, Instytut Logistyki i Zarządzania Międzynarodowego, ul. Armii Krajowej 19 B, Częstochowa, tel , kaeil@interia.pl 2 Por. R. H. Ballou Business Logistics / Supply Chain Management, New Jersey: Prentice Hall, 2004, s M. Fertch [red.] Słownik terminologii logistycznej. ILiM, Poznań 2006, s. 99.

2 1424 Dariusz KRZYWDA czyli kaŝdy punkt gromadzenia. 4 Magazyn pojawia się wszędzie tam, gdzie następuje przecięcie co najmniej dwóch strumieni dóbr rzeczowych w celu zmiany ich charakteru i przepływu w czasie. 5 Tym samym magazyn stanowi węzeł w logistycznej sieci zaleŝności, w którym towary są tymczasowo przetrzymywane lub przekazywane inną drogą, prowadzącą przez sieć zaleŝności. W magazynie zachodzą przede wszystkim czynności składowania i przemieszczania. 6 Magazyny w logistycznym systemie przepływu towarów występują w fazie zaopatrywania, produkcji i dystrybucji. Magazyny to miejsca, w których gromadzi się zapasy, stąd funkcje spełniane przez magazyn moŝna określić jako pochodne strumieni przepływających zapasów i ich charakteru. 7 Wśród najwaŝniejszych funkcji magazynów wymienia się ochronę przed niepewnością dostaw, umoŝliwienie specjalizacji produkcji, sprzedaŝ duŝych partii wyrobów, wyrównywanie wahań podaŝy i popytu. 8 DąŜenie do uzyskania korzystnych relacji kosztowo-obsługowych w strukturze systemu logistycznego stawia przed magazynowaniem potrzebę realizacji takich czynności jak: - konsolidowanie, - rozdzielanie, - przegrupowywanie róŝnych produktów według obszarów wysyłki lub grup odbiorców, - odraczanie procesów przetwarzania, - oznakowanie i pakowanie, - ochrona i kondycjonowanie, - kontrola ilościowa i jakościowa. 9 W odniesieniu do dystrybucji i zaopatrzenia magazynowanie spełnia dwie funkcje: konsolidacji i rozdzielenia ładunków. Konsolidacja ładunków polega na zestawieniu mniejszych przesyłek w większe ładunki, co prowadzi w efekcie do uzyskania znacznych oszczędności w kosztach transportu i zmniejsza prawdopodobieństwo występowania kolejek w strefie przyjęć magazynów odbiorcy. 10 W przypadku funkcji rozdzielenia w magazynie zestawia się produkty stosownie do zamówienia klienta. 11 Operacją ułatwiającą zestawienie produktów jest cross-docking, znany teŝ jako koncepcja flow logistics. Crossdocking polega na kompletowaniu zamówień dla poszczególnych klientów bezpośrednio z cięŝarówek przywoŝących duŝe partie dostaw róŝnych produktów z róŝnych miejsc produkcji. 12 Na przykład w takim magazynie kompletowane jest zamówienie dla detalisty 4 Por. D. Kisperska-Moroń Podstawy podejmowania decyzji logistycznych w przedsiębiorstwie. AE, Katowice 2002, s Por. A. Korzeniowski, A. Weselik, Z. M. Skowroński, M. Karczmarek Zarządzanie gospodarką magazynową. PWE, Warszawa 1997, s Por.H. Ch. Pfohl Systemy logistyczne. Podstawy organizacji i zarządzania, Poznań: Biblioteka Logistyka, 2001, s Por. A. Korzeniowski, A. Weselik, Z. M. Skowroński, M. Karczmarek Zarządzanie gospodarką magazynową, s Por. tamŝe. 9 Por. J. Witkowski [red.] Logistyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem. WAE, Wrocław 2002, s Por. J. J.Coyle, E. J.Bardi, C. J. Jr.Langley Zarządzanie logistyczne. PWE, Warszawa 2002, s. 314, 315; J. Witkowski [red.] Logistyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem..., s Por. J. J.Coyle, E. J.Bardi, C. J. Jr.Langley Zarządzanie logistyczne..., s. 314, Por. D. M. Lambert, J. R.Stock, L. M. Ellram Fundamentals of Logistics Management, Boston: McGraw-Hill, 1997, s. 273.

3 PROCESY MAGAZYNOWE JAKO ELEMENT GOSPODARKI 1425 handlującego materiałami biurowymi. Operacja cross-dockingu polega tu na tym, Ŝe w magazynie, do którego przyjechały samochody dostawcze załadowane róŝnymi rodzajami materiałów biurowych (np. samochód z papierem, samochód z długopisami, samochód ze zszywaczami itd.) bezpośrednio z tych pojazdów kompletuje się zamówienie dla detalisty załadowując samochód odpowiednią ilością produktów z kaŝdej cięŝarówki. W ten sposób przywiezione produkty przebywają w magazynie bardzo krótko lub wcale, a cały proces trwa zaledwie kilka godzin MAGAZYN - KLASYFIKACJA Magazyny klasyfikuje się według róŝnych kryteriów. M. Gubała i J. Popielas przytaczają klasyfikacje oparte o kryteria rodzaju budowli magazynowej, przeznaczenia, postać ładunków, wymogi składowania, mobilność oraz na potrzebę posiadania zapasów w róŝnych miejscach w kanale logistycznym. 14 Za podział pierwotny uznaje się klasyfikację opartą na kryterium rodzaju budowli magazynowej. W podziale tym wyróŝnia się: - budowle otwarte, - budowle półotwarte, - budowle zamknięte. 15 Szczegółowy podział magazynów w oparciu o inne kryteria przedstawiony jest w tabeli 1. Tabela 1. Rodzaje magazynów w oparciu o róŝne kryteria. przeznaczenie postać ładunków KRYTERIUM wymogi składowania mobilność przechowywanych potrzeba posiadania zapasów w róŝnych punktach kanału logistycznego RODZAJE MAGAZYNÓW przemysłowe, sieci dystrybucji, usługowe, rolnicze, spedycyjne, celne, rezerw państwowych. magazyny jednostek ładunkowych, magazyny ładunków zbiornikowych, place składowe. magazyny materiałów niebezpiecznych, magazyny specjalistyczne, magazyny stacjonarne, magazyny ruchome (polowe). magazyny surowcowe, magazyny produkcyjne, magazyny produkcji w toku, magazyny części zamiennych, magazyny materiałów pomocniczych, magazyny ubiorów ochronnych i sprzętu ochrony 13 Por. J. J.Coyle, E. J.Bardi, C. J. Jr.Langley Zarządzanie logistyczne..., s. 314, Por. M. Gubała, J. Popielas Podstawy zarządzania magazynem w przykładach. Poznań: Biblioteka Logistyka, 2002, s. 15, Por. tamŝe.

4 1426 Dariusz KRZYWDA KRYTERIUM RODZAJE MAGAZYNÓW osobistej, magazyny wyrobów handlowych, magazyny opakowań, magazyny opadów i inne. Źródło: M. Gubała, J. Popielas Podstawy zarządzania magazynem w przykładach..., s. 15, 16. Pojęcie magazynowania w odniesieniu do stałych odpadów komunalnych rozumieć naleŝy bardzo szeroko. Magazyny w systemie gospodarki odpadami komunalnymi są to przede wszystkim magazyny przeładunkowe. Takie magazyny słuŝą do krótkotrwałego przechowywania towarów między przeładunkiem z jednego na inny środek transportu GOSPODARKA STAŁYMI ODPADAMI KOMUNALNYMI W systemie gospodarki odpadami komunalnymi funkcję magazynu pełni kaŝdy punkt, w którym strumień odpadów ulega tymczasowemu zatrzymaniu. Funkcje magazynu pełnią przede wszystkim: - punkty gromadzenia odpadów w miejscu ich powstawania, (śmietniki, kontenery) - sortownie odpadów i stacje przeładunkowe, - składowiska odpadów, - punkty przetworzenia odpadów wydzielonych ze strumienia odpadów w surowce wtórne. W wymienionych punktach mogą mieć miejsce inne procesy logistyczne, (np. segregowanie) oraz procesy technologiczne, produkcyjne (procesy podstawowe). Punkty gromadzenia odpadów stanowią specyficzny rodzaj magazynów. Zasadnicza róŝnica pomiędzy typowym magazynem a magazynem w postaci punktu gromadzenia odpadów polega na tym, Ŝe magazynowanie materiału w postaci odpadów nie przynosi wzrostu ich wartości. Ponadto z właściwych dla procesu magazynowania czterech faz, czyli przyjęcia, rozmieszczenia, składowania, wydania 17, w magazynie jakim jest kontener występuje tylko faza składowania. Celem magazynowania stałych odpadów komunalnych w punktach gromadzenia jest zmniejszenie kosztów transportu. Strumień odpadów nieustannie płynący z gospodarstw domowych jest tu zatrzymywany w celu zgromadzenia większych ilości, gdyŝ transport odpadów w tak małych ilościach jest nieopłacalny. Funkcje tego magazynu to konsolidacja strumieni odpadów, a takŝe ich ochrona przed czynnikami zewnętrznymi powodującymi ich gnicie, oraz ochrona otaczającego odpady środowiska przed działaniem odpadów (np. ochrona przed nieprzyjemnym zapachem). W sortowniach odpadów i stacjach przeładunkowych zachodzą procesy magazynowania oraz przeładunku. W stacjach przeładunkowych najwaŝniejszym procesem jest przeładunek z mniejszych środków transportu na większe, połączony z procesami rozdrabniania, ugniatania i mielenia, natomiast w sortowniach odpadów istotę stanowią procesy segregowania. Wymienione procesy poprzedzone są procesem magazynowania, który często występuje równieŝ po procesach segregowania. Proces magazynowania ma 16 Por. H. Ch. Pfohl Systemy logistyczne. Podstawy organizacji i zarządzania, s Por. Gołembska E. Kompendium wiedzy o logistyce. PWN, Warszawa, Poznań 1999, s

5 PROCESY MAGAZYNOWE JAKO ELEMENT GOSPODARKI 1427 miejsce do czasu przygotowania odpowiedniej wielkości partii materiału. Proces magazynowania odbywa się tu w całości, ze wszystkimi właściwymi sobie fazami. WyróŜnić tu moŝna fazę przyjęcia, składowania i wydania. Tak rozumiany magazyn pełni funkcję konsolidacyjną i rozdzielczą. Celem procesu magazynowania w stacji przeładunkowej bądź sortowni jest zmniejszenie kosztów transportu i dodanie materiałowi waloru jakościowego. Składowanie odpadów na składowisku jest szczególnym rodzajem magazynowania. Szczególny charakter procesu magazynowania na składowisku polega na tym, Ŝe podlegające temu procesowi materiały nie są przeznaczone do dalszego przetworzenia bądź spoŝytkowania, lecz nie opuszczą nigdy składowiska. Wyjątek stanowi tu składowanie w celu nadania odpadom pewnych cech umoŝliwiających ich dalsze wykorzystanie, porównywalne pod tym względem z procesami kompostowania. Magazynowanie odpadów na składowisku jest tu celem samym w sobie, nie zaś procesem, który stanowi swego rodzaju środek do osiągnięcia innego celu (np. sprzedaŝ). W fazach procesu składowania odpadów na składowisku wyróŝnia się fazę przyjęcia, rozmieszczenia i składowania, nie występuje tu natomiast faza wydania. Niemniej jednak pod względem struktury i organizacji działania składowisko nosi cechy magazynu, gdyŝ jego działanie podlega pewnym regułom. Tak oto składowiska często pracują w oparciu o wewnętrzny regulamin, muszą teŝ spełniać ściśle określone wymagania technologiczne. 18 Obowiązuje tu równieŝ pewien system kontroli: pojazdy wjeŝdŝające na składowisko są rejestrowane i waŝone. Po fazie przyjęcia rozpoczyna się faza składowania polegająca na odpowiednim rozmieszczeniu odpadów segmentami na przeznaczonej do tego celu powierzchni. Sama faza składowania jest fazą aktywną: odpady naleŝą bowiem do materiałów, które zmieniają swoje właściwości w miarę upływu czasu. Odbywające się tam procesy chemiczne i fizyczne wymagają dodatkowych działań ze strony obsługi składowiska (np. zorganizowanie systemu odgazowywania, ochrona wód gruntowych przed odciekami ze składowiska). Składowisko jako magazyn pełni funkcje konsolidacyjne i ochronne. Chroni otoczenie składowiska przed odpadami. Dla prawidłowego funkcjonowania kaŝdego magazynu decydujące znaczenie ma jego odpowiednia lokalizacja. 19 O wyborze miejsca lokalizacji magazynu decydują takie kryteria jak - długość drogi, - częstotliwość przeładunków, - znaczenie, - cięŝar, - częstość dostępu, - objętość i wymiary składowanego towaru itd WNIOSKI 18 Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Dz.U Por. H. Ch. Pfohl Systemy logistyczne. Podstawy organizacji i zarządzania, s Por. tamŝe, s. 127.

6 1428 Dariusz KRZYWDA Specyfika strumieni rzeczowych, jakie stanowią odpady w istotny sposób ogranicza swobodny wybór miejsca magazynowania. Magazynowanie większości odpadów moŝe odbywać się tylko w wyznaczonych miejscach, odpowiednio przygotowanych i wyposaŝonych. Dotyczy to szczególnie składowisk, czyli wysypisk. Lokalizacja duŝych składowisk jest powaŝnym problemem społecznym i ekologicznym i wiąŝe się z duŝymi kosztami BIBLIOGRAFIA [1] Ballou R. H.: Business Logistics / Supply Chain Management. New Jersey: Prentice Hall, [2] Coyle J. J., Bardi E. J., Langley C. J. Jr.: Zarządzanie logistyczne. Warszawa: PWE, [3] Fertch M. [red.]: Słownik terminologii logistycznej. Poznań, ILiM, 2006 [4] Ficoń K.: Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie. Gdynia: Impuls, [5] Gołembska E.: Kompendium wiedzy o logistyce. Warszawa, Poznań: PWN, [6] Gubała M., Popielas J.: Podstawy zarządzania magazynem w przykładach. Poznań: Biblioteka Logistyka, [7] Kisperska-Moroń D.: Podstawy podejmowania decyzji logistycznych w przedsiębiorstwie. Katowice: WAE, [8] Korzeniowski A., Weselik A., Skowroński Z. M., Karczmarek M.: Zarządzanie gospodarką magazynową. Warszawa: PWE, [9] Lambert D. M., Stock J. R., Ellram L. M.: Fundamentals of Logistics Management. Boston: McGraw-Hill, [10] Pfohl H. Ch.: Systemy logistyczne. Podstawy organizacji i zarządzania. Poznań: Biblioteka Logistyka, [11] Witkowski J. [red.]: Logistyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Wrocław: WAE, [12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Dz.U Por. K. Ficoń Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Gdynia: Impuls, 2001, s. 144.