LOGISTICS IN CARS LIFE CYCLE

Transkrypt

1 Alicja WĄSOWICZ 1 logistyka, motoryzacja, cykl Ŝycia samochodów LOGISTYKA W CYKLU śycia SAMOCHODÓW W artykule przedstawiono próbę przyporządkowania poszczególnych zakresów działań logistycznych do odpowiednich faz występujących w cyklu Ŝycia samochodów. Analizą objęto fazę produkcji (logistyka zaopatrzenia, produkcji, dystrybucji), fazę eksploatacji (logistyka eksploatacyjna, części zamiennych, serwisu) oraz wycofania z eksploatacji (logistyka zwrotna, ekolologistyka). Opisano trudności związane z łącznym rozpatrywaniem procesów logistycznych w cyklu Ŝycia samochodów. LOGISTICS IN CARS LIFE CYCLE In this article is shown an attempt to assign different areas of logistical activities to adequate phases occuring in cars life cycle. The analysis includes production phase (supply, production, distribution logistics), using phase (using, spare parts, service logistics) and withdrawal from using phase (reverse logistics, ecologistics). There is also a description of various difficulties affiliated with simultaneous considering logistical operations in cars life cycle. 1. WSTĘP Cykl Ŝycia produktu najczęściej określany jest w odniesieniu do relacji produktu z rynkiem lub przedstawiany jako analiza i ocena Ŝycia produktu zgodnie z normami serii ISO do ISO Jednak problem powstania, funkcjonowania i zniknięcia produktu z rynku, zwłaszcza jeśli dotyczy to maszyny, moŝna opisać zgodnie z jego fazami stanu, tzn. fazą koncepcji i projektowania, produkcji, eksploatacji oraz kasacji (wycofania z eksploatacji). RóŜnorodne aspekty logistyki przedstawione zostaną zgodnie z tym podziałem. Zagadnienia logistyki definiowanej jako planowanie, realizowanie i kontrolowanie sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu materialnego i informacyjnego z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji, tak aby klient był zadowolony, powinny obejmować zarówno proces projektowania produktu, jego produkcji, eksploatacji i wycofania z eksploatacji, w celu pokazania zaleŝności logistycznych występujących między tymi fazami. Identyfikacja tych zaleŝności moŝe przyczynić się do sprawnego obiegu materialnego w cyklu Ŝycia produktu, a takŝe ograniczeniu zuŝycia surowców przez 1 Politechnika Radomska, Wydział Mechaniczny; Radom; ul. Chrobrego 45. Tel: , , a.wasowicz@pr.radom.pl

2 2934 ALICJA WĄSOWICZ ponowne wykorzystanie odzyskanych materiałów. Są to zarówno problemy ekologiczne jak i ekonomiczne. Produktami objętymi analizą są pojazdy samochodowe. Szczególną uwagę zwrócono tu na samochody osobowe ze względu na ich duŝą przewagę liczebną nad innymi rodzajami pojazdów. Na świecie zarejestrowanych jest 704,3 mln samochodów osobowych, w Unii Europejskiej ok. 235 mln. Samochody osobowe stanowią 87% wszystkich pojazdów zarejestrowanych w UE. Produkcja światowa aut osobowych w 2009 r. wynosiła 47,5 mln [1]. Sektor motoryzacyjny w Polsce takŝe zajmuje pozycję kluczowej gałęzi przemysłu. Produkowane pojazdy i części motoryzacyjne są przeznaczone głównie na eksport do krajów takich jak Niemcy, Włochy, Francja, Hiszpania, Republika Czeska, Wielka Brytania. Przewiduje się, Ŝe w przyszłości dalszy rozwój sektora motoryzacyjnego zaleŝeć będzie przede wszystkim od i inwestycji dostawców części i komponentów samochodowych. W tym obszarze gospodarki kraju znaczenie procesów logistycznych będzie takŝe wzrastać. 2. PROCESY LOGISTYCZNE W CYKLU śycia SAMOCHODÓW Polska jest jednym z największych producentów samochodów, części i podzespołów motoryzacyjnych w Europie Środkowej i Wschodniej. Wartość produkcji samochodów, zatrudnienie, nakłady inwestycyjne i udział w eksporcie są znaczące dla polskiej gospodarki. Sytuacja rynku motoryzacyjnego w Polsce w roku 2008 w oparciu o cykl Ŝycia produktu została przedstawiona na rysunku 1. Rys.1. Liczba wybranych pojazdów samochodowych w Polsce w roku 2008 wg cyklu Ŝycia samochodu. Opracowanie własne na podstawie [1] a w tym na eksport: 812,5 tys. samochodów osobowych, 64,4 tys. samochodów dostawczych, import: 320 tys. nowych samochodów osobowych, tys. uŝywanych samochodów osobowych

3 LOGISTYKA W CYKLU śycia SAMOCHODÓW 2935 Wielkość rynku motoryzacyjnego przedstawiona na rysunku 1 zgodnie z fazami stanu pojazdu samochodowego odzwierciedla rangę i znaczenie tej gałęzi przemysłu dla całej gospodarki. Jednak gorsze prognozy dotyczące przychodów i zyskowności branŝy w najbliŝszym okresie skłaniają do poszukiwania moŝliwości zmniejszenia kosztów zarówno w obszarze zatrudnienia, logistyki czy zastosowania nowoczesnych rozwiązań technologii informacyjnych. Działania te spowodowane są między innymi wzrostem cen części zamiennych i paliw, a co za tym idzie takŝe wyŝszymi kosztami transportu i utrzymania samochodów. Procesy logistyczne moŝna zidentyfikować na kaŝdym etapie cyklu Ŝycia samochodu (rysunek 2). Nawet juŝ w fazie projektowania planuje się i projektuje przyszłe działania logistyczne wspomagające procesy produkcji, eksploatacji i wycofania z eksploatacji. Rys.2. Logistyka w cyklu Ŝycia samochodu Opracowanie własne

4 2936 ALICJA WĄSOWICZ Logistyka zaopatrzenia to między innymi wybór odpowiednich rynków zaopatrzenia, kształtowanie współpracy z dostawcami, w tym negocjacje cen surowców, materiałów, części, podzespołów i zespołów, transport i gospodarka zapasami. Logistyka produkcji związana jest ściśle ze sterowaniem produkcją, gospodarką materiałową, transportu wewnętrznego i magazynowania w firmie. Podejmowane tu decyzje logistyczne odnośnie ustawienia stanowisk, automatyzacji produkcji, długości dróg transportowych, wielkości zapasów materiałowych, produkcji w toku i wyrobów gotowych, czy zastosowania np. systemu Just in time lub filozofii zarządzania Kaizen mają znaczący wpływ na koszty i długość cyklu produkcyjnego wytwarzanych wyrobów. Logistyka dystrybucji jest szczególnie waŝna z punktu widzenia zadowolenia klienta, poniewaŝ dystrybutorzy mają bezpośredni kontakt z odbiorcą produktów i takŝe kształtują wizerunek firmy starając się spełnić jak najlepiej jego wymagania. W tym obszarze działalności firmy, oprócz aspektów obsługi klienta, istotne są równieŝ dostawy produktów na czas, transport i utrzymanie zapasów wyrobów gotowych, działania marketingowe, itp. W fazie eksploatacji samochodów występują procesy związane z ich uŝytkowaniem i obsługiwaniem. Samochody słuŝą do przewozu towarów i osób i podejmowane są tu decyzje odnośnie wyboru przewoźnika, środka transportu, tras przejazdów, wielkości partii transportowych, bezpieczeństwa przewozów i inne. Decyzje te głównie dotyczą samochodów cięŝarowych i autobusów. Jeśli zaś chodzi o obszar obsługiwania samochodów są to aspekty obsługi posprzedaŝnej, serwisowania, zaopatrzenia w części zamienne i materiały eksploatacyjne itp. Szczególnie waŝne jest zabezpieczenie szybkich dostaw części zamiennych niezbędnych do naprawy uszkodzonych pojazdów a z tym związana jest takŝe produkcja tych części oraz ich dystrybucja (np. problemy lokalizacji zakładu produkcyjnego lub magazynu części zamiennych jak najbliŝej rynku zbytu). Kolejna faza wycofywania pojazdów z eksploatacji jest chyba najtrudniejsza do identyfikacji pod kątem logistycznym ze względu na niepewność dostaw starych samochodów do stacji demontaŝu, róŝny stan techniczny pojazdów, duŝą pracochłonność procesu demontaŝu oraz aspekty prawne, ekologiczne i finansowania tych działań. Trudność łącznego rozpatrywania procesów logistycznych w cyklu Ŝycia samochodu polega na róŝnicach w przepływach materialnych i informacyjnych związanych z nowym pojazdem i tym wycofanym z eksploatacji. O ile łatwo jest zaplanować i przewidzieć funkcjonowanie logistyki w trakcie produkcji i eksploatacji samochodów to dosyć trudne są te działania w zakresie wycofywania samochodów z eksploatacji. Początkiem problemów w tej dziedzinie staje się między innymi wiek uŝywanych samochodów osobowych sprowadzanych do Polski w ostatnich latach (tabela 1). Tab. 1. Struktura wiekowa importu uŝywanych samochodów osobowych w procentach [1]. Rok do 4 lat 5 6,7 9,4 13,6 11,8 od 4 do 10 lat 28,5 34,5 40,2 43,4 46,7 powyŝej 10 lat 66,5 58,8 50,4 42,1 41,5

5 LOGISTYKA W CYKLU śycia SAMOCHODÓW 2937 W 2008 roku struktura wiekowa pojazdów samochodowych kształtowała się jak na rysunku 3. < 2 lat 5,2% 3-5 lat 6,8% 6-10 lat 19,9% lat 27,6% lat 16,8% lat 17,9% >31 lat 5,8% Rys.3. Struktura wiekowa aut osobowych w roku 2008 w procentach [1] Okazuje się, Ŝe 68,1% samochodów osobowych w Polsce w roku 2008 miało ponad 10 lat. PoniewaŜ średni wiek wycofywania samochodu z eksploatacji w naszym kraju wynosi 16 lat moŝna spodziewać się wkrótce problemów z ich powtórnym zagospodarowaniem. Mimo, Ŝe rośnie sprzedaŝ nowych aut osobowych wzrasta takŝe jednak liczba starych samochodów. Na podstawie rysunku 3 moŝna takŝe stwierdzić, Ŝe w 2008 roku było więcej aut osobowych mających ponad 31 lat niŝ tych, które mają do 2 lat. Park samochodowy w Polsce starzeje się. Sprowadzanie starych samochodów z zagranicy mających ponad 10 lat (w 2009 r. było to 42% wszystkich importowanych pojazdów) wywołuje niekorzystne skutki związane z ich późniejszym zagospodarowaniem. System zagospodarowania pojazdów nie funkcjonuje prawidłowo. Nie ma Ŝadnych sankcji za porzucenie wraków samochodów w lasach czy na parkingach. Głównym problemem są nielegalne stacje demontaŝu (tzw. szara strefa). Liczba pojazdów wyrejestrowanych kaŝdego roku jest zbyt mała jak na tak liczny i stary park samochodowy. Dlatego teŝ, poniewaŝ procesy logistyczne w obszarze produkcji i eksploatacji (a zwłaszcza wykorzystania środków transportu w logistyce) są dosyć dobrze opisane w literaturze, np. logistyka zaopatrzenia, produkcji, dystrybucji, magazynowania, transportu, itd., naleŝy większą wagę przykładać do tzw. logistyki zwrotnej. Spotyka się takŝe określenia logistyki odwrotnej, utylizacji, odpadów, odzysku, powtórnego zagospodarowania odpadów, ekologistyki. NaleŜy zatem poszukiwać sposobów nie tylko nowego wykorzystania materiałów ale takŝe usprawnienia przepływów tych materiałów z powrotem do procesu produkcyjnego samochodów lub innych produktów.

6 2938 ALICJA WĄSOWICZ 3. WNIOSKI Procesy logistyczne moŝna zidentyfikować na kaŝdym etapie cyklu Ŝycia samochodów. Występują jednak znaczne róŝnice w zakresie i tempie realizacji tych działań. Pomimo trudności w łącznym rozpatrywaniu procesów logistycznych naleŝy podejmować próby ogólnej analizy przepływów materialnych i informacyjnych. Ma to znaczenie dla śledzenia obiegu i wykorzystania materiałów w gospodarce krajowej i światowej, takŝe pod względem ekonomicznym, ekologicznym, technicznym oraz prawnym. Wg prognoz Polskiego Związku Przemysłu Motoryzacyjnego dalszy rozwój polskiej motoryzacji zaleŝeć będzie głównie od firm produkujących i dostarczających części i komponenty samochodowe co ma ogromne znaczenie z punktu widzenia logistyki części zamiennych. Uporządkowanie zaś procesów wycofywania samochodów z eksploatacji (między innymi przez wyeliminowanie nielegalnych stacji demontaŝu pojazdów, tzw. szarej strefy ) umoŝliwi bardziej dokładne badania z zakresu powtórnego zagospodarowania odpadów samochodowych. Znajomość logistycznych metod wspomagających decyzje na kaŝdym etapie cyklu Ŝycia samochodów moŝe się przyczynić do znacznego usprawnienia przepływów materialnych i informacyjnych w motoryzacji. 4. BIBLIOGRAFIA [1] Raport branŝy motoryzacyjnej Polski Związek Przemysłu Motoryzacyjnego.