Małowrażliwe materiały wybuchowe. 1,1-Diamino-2,2-dinitroeten

Transkrypt

1 DRTA PWAŁA a, *, ADRZEJ RZECHWSKI a, BGDA FLRCZAK a, ADRZEJ MARADA b a Instytut Przemysłu rganicznego, Warszawa, b Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa Małowrażliwe materiały wybuchowe. 1,1-Diamino-2,2-dinitroeten Low sensitive high explosives. 1,1-Diamino-2,2-dinitroethene Przedstawiono właściwości 1,1-diamino-2,2-dinitroetenu (FX-7) oraz wyniki badań postaci krystalicznej tego materiału. Uzyskano izometryczne kryształy FX-7, zbadano ich gęstość nasypową i nasypową utrzęsioną, rozmiar ziaren oraz przedstawiono zdjęcia ilustrujące strukturę otrzymanych kryształów. Sprawdzono przydatność tej formy krystalicznej jako dodatku do sporządzenia materiałów wybuchowych typu PBX (plastic bonded explosives). Stwierdzono, że dodatek FX-7 do PBX powoduje obniżenie ich wrażliwości na bodźce mechaniczne. 1,1-Diamino-2,2-dinitroethene (FX-7) was synthesized by condensation of diethyl malonate with acetamidine hydrochloride at 50 C in MeH in presence of a and following nitration of the 2-methyl-4,6-pyrimidinedione intermediate in concd. H 2 S 4 at C. The FX-7 produced was tested for surface development, grain size distribution, apparent d., sensitivity to impact and detonation rate. The best quality of FX-7 was achieved when aq. Me 2 S was used as the solvent for crystn. The product can be used as an additive to plastic bonded explosives to reduce their sensitivity to mech. stress. Materiały wybuchowe (MW) charakteryzują się różną odpornością na bodźce zewnętrzne. Analizując na przestrzeni ostatnich kilku lat rozwój światowej techniki wojskowej można stwierdzić, że oprócz badań nad otrzymaniem MW o coraz lepszych parametrach detonacyjnych większość prac koncentruje się na wysokoenergetycznych związkach i kompozycjach o wyraźnie zmniejszonej wrażliwości na działanie bodźców zewnętrznych. Związane jest to m.in. z coraz większym zagrożeniem terrorystycznym i zaostrzaniem się przepisów bezpieczeństwa. Materiały wybuchowe o małej czułości znajdują zastosowanie przy produkcji bezpiecznej amunicji o małej wrażliwości LVA (low vulnerability). W związku z tym, otrzymywanie nowych MW o małej wrażliwości na bodźce, do których należą m.in. nitroguanidyna (Q), 3-nitro-1,2,4- triazol-5-on (T), 1,1-diamino-2,2-dinitroeten (FX-7) oraz 1,3,5-triamino-2,4,6-trinitrobenzen (TATB), cieszy się w ostatnich latach dużym zainteresowaniem. Istnieje więc potrzeba rozwoju badań nad otrzymywaniem i przetwarzaniem nowych materiałów typu IHE (insensitive high explosive). Jednym z istotnych problemów jest otrzymanie odpowiednich form krystalicznych i użytkowych, które gwarantują praktyczne zastosowanie tych materiałów. Prace podjęte w omawianej dziedzinie miały na celu uzyskanie odpowiedniej formy krystalicznej FX-7, umożliwiającej wykorzystanie tego materiału w kompozycjach PBX. FX-7 otrzymany został po raz pierwszy w 1998 r 1). Ten niecykliczny MW o małej wrażliwości na bodźce zewnętrzne może być wykorzystany jako składnik kompozycji wybuchowych typu IHE. FX-7 jest żółtą, stabilną i odporną chemicznie krystaliczną substancją o gęstości 1,885 g/cm 3 2). Badania metodą DSC wykazują jej dwuetapowy rozkład. Pierwszy pik egzotermiczny występuje w temp. 238 C, drugi w temp. 281 C, natomiast energia aktywacji wynosi 56 kcal/mol. Energia aktywacji heksogenu jest równa 40 kcal/mol a oktogenu 35 kcal/mol 3). Wrażliwość FX-7 na bodźce mechaniczne różni się w zależności od źródła. Autorzy 2) podają, że wybuch materiału powoduje spadek młota o masie 2 kg z wysokości 126 cm (24,7 m), podczas gdy w pracy 4) wrażliwość na uderzenie wynosi 15 m. W przypadku wrażliwości na tarcie również występują różnice od 216 do wartości powyżej 35 kp (343 ). Jednak pomimo tych różnic, z doniesień literaturowych wynika jednoznacznie, że Mgr inż. Dorota PWAŁA w roku 2001 ukończyła studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. W 2003 r. rozpoczęła pracę jako specjalista w Instytucie Przemysłu rganicznego w Warszawie, w którym pracuje do chwili obecnej jako asystent w Pracowni Materiałów Wybuchowych Kruszących i Pirotechniki. Specjalność technologia materiałów wybuchowych. * Autor do korespondencji: Instytut Przemysłu rganicznego, ul. Annopol 6, Warszawa, tel.: (0-22) w. 281, fax: (0-22) , powala@ipo.waw.pl Dr inż. Andrzej RZECHWSKI w roku 1993 ukończył studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. d 1994 roku pracuje w Instytucie Przemysłu rganicznego w Warszawie, obecnie jako kierownik Pracowni Materiałów Wybuchowych i Pirotechniki. Specjalność opracowywanie i badania form użytkowych materiałów wybuchowych /6(2007)

2 FX-7 jest materiałem mniej wrażliwym na bodźce mechaniczne od heksogenu () i oktogenu (HMX). Prędkość detonacji FX-7 jest większa niż i wynosi 9044 m/s (przy gęstości 1,885 g/cm 3 ), a ciśnienie detonacji wynosi 36,05 GPa 5). Istotnym problemem jest uzyskanie odpowiedniej postaci krystalicznej FX-7, pozwalającej na efektywne wykorzystanie jej przy tworzeniu form użytkowych zawierających ten materiał. Duże znaczenie ma kształt i wielkość uzyskanych ziaren, co bezpośrednio wpływa na wrażliwość tego materiału oraz gęstość otrzymywanych z niego mieszanin. Znaczący wpływ w na wrażliwość MW mają również defekty kryształu 6). Kryształy FX-7 po rekrystalizacji mają mniejszą wrażliwość na bodźce mechaniczne niż te uzyskane bezpośrednio po syntezie 5). FX-7 jest substancją trudno rozpuszczalną w większości typowych rozpuszczalników organicznych. Dobrze rozpuszcza się w dimetylosulfotlenku,,-dimetyloformamidzie, -metylo-2-pirolidonie. Ze wszystkich tych rozpuszczalników może być krystalizowany 7). Część doświadczalna Surowce Kwas siarkowy(vi) stężony, Chempur, czystość 95%; kwas azotowy(v) 65%, PCh, cz.d.a.; kwas solny, proc., Chempur; chlorowodorek acetamidyny, Aldrich, czystość 95%; malonian dietylu, Aldrich, czystość 99%; dimetylosulfotlenek, Aldrich, czystość 99%;,-dimetyloformamid, Aldrich, czystość 99%; - metylopirolidon, Aldrich, czystość 99%; aceton, Chempur, czystość 99%; alkohol metylowy, Chempur, 99,8%. trzymywanie FX-7 Syntezę FX-7 przeprowadzono wg jednej z metod opisanych w 8) z niewielkimi zmianami. trzymywanie FX-7 przebiegało w dwuetapowej reakcji przedstawionej na schemacie (1). W pierwszym etapie przeprowadzano kondensację chlorowodorku acetamidyny z malonianem dietylu w metanolu. Drugi etap polegał na nitrowaniu rozpuszczonego w stężonym kwasie siarkowym(vi) półproduktu (2-metylo-4,6-pirymidynodionu). Synteza 2-metylo-4,6-pirymidynodionu 130 g sodu dodawano porcjami do 2740 ml bezwodnego metanolu w celu otrzymania metanolanu sodu. astępnie mieszaninę reakcyjną ochłodzono do temp. 25 C i dodawano porcjami 189 g chlorowodorku acetamidyny. W tej samej temperaturze dodawano roztwór 320 g malonianu dietylu w metanolu. astępnie mieszaninę podgrzewano do 50 C i w tej temperaturze prowadzono mieszanie przez 2 h. Po zakończeniu mieszania całość pozostawiano na 24 h w temperaturze pokojowej. W kolejnym etapie do reaktora dodawano stężony kwas solny (do ph 6) powodując w ten sposób wytracenie osadu 2-metylo-4,6-pirymidynodionu. Po wytrąceniu się osadu do mieszaniny wlewano 2000 ml wody w celu rozpuszczenia współstrąconego chlorku sodu. trzymany produkt etapu pierwszego był filtrowany, przemywany wodą i suszony a w kolejnym etapie reakcji poddawany nitrowaniu. itrowanie 2-metylo-4,6-pirymidynodionu 150 g 2-metylo-4,6-pirymidynodionu rozpuszczano w 1350 ml stężonego kwasu siarkowego w temp C. astępnie w tej samej temperaturze do roztworu dozowano 409 ml 65-proc. stężonego kwasu azotowego(v) przez 2 h. Po zakończeniu dozowania kwasu mieszanie prowadzono jeszcze przez 3 h w temp. 20 C. astępnie zawartość reaktora wylewano do wody z lodem, a po upływie 24 h wytracony osad FX-7 odsączano, przemywano wodą i suszono. Metody badań Zdjęcia mikroskopowe Zdjęcia mikroskopowe wykonano w Zakładzie Wspomagania Projektowania Wytwarzania i Eksploatacji Wojskowej Akademii Technicznej stosując mikroskop skaningowy firmy JEL, model JSM 5400, 25 kv. Mikroskop skaningowy był przystosowany do analizowania silnie rozwiniętych powierzchni. Rozkład wielkości cząstek Rozkłady wielkości cząstek nitroguanidyny określano za pomocą analizatora IPS U (infrared particle sizer) wersja Analizator IPS U umożliwia automatyczny pomiar wymiarów cząstek stałych i ciekłych w powietrzu, niezależnie od ich właściwości fizycznych i chemicznych. Zasada jego działania polega na pomiarze zmian strumienia promieniowania podczerwonego, który jest rozpraszany przez poruszające się w strefie pomiaru cząstki. Zmiany strumienia promieniowania po obróbce elektronicznej rejestrowane są przez komputer. H 5 C C 2 H 5 2 H 2 H 2 H 2 H*HCl H 2 2 CH 3 a CH 3 H H CH 2 ( 2 ) 2 C 2 3 H 2 S H 2 (1) Badanie gęstości nasypowej i nasypowej utrzęsionej Wyznaczenie gęstości nasypowej polegało na określeniu masy i objętości próbki nitroguanidyny a następnie obliczeniu wyznaczanego parametru. Pomiar gęstości nasypowej utrzęsionej wykonano za pomocą urządzenia do pomiaru objętości utrzęsionej Stampfvolumeter STAV Umieszczoną w cylindrze znaną masę nitroguanidyny poddawano 300 uderzeniom wykonywanym przez przyrząd, powodowały one takie upakowanie cząstek, że objętość próbki nie ulegała dalszym zmianom. astępnie ze skali cylindra odczytywano uzyskaną objętość i obliczano gęstość próbki. Badanie wrażliwości na uderzenie Metoda badania polega na spadku ciężarka o znanej masie na próbkę materiału wybuchowego, który jest zamknięty w taki sposób, aby podczas uderzenia nie nastąpiło znaczące tarcie tego materiału. Wrażliwość na uderzenie jest to najmniejsza energia ude- Dr inż. Bogdan FLRCZAK w roku 1976 ukończył studia na Wydziale Chemii i Fizyki Technicznej Wojskowej Akademii Technicznej. Jest adiunktem w Instytucie Przemysłu rganicznego. Specjalność materiały wybuchowe. Prof. dr hab. inż. Andrzej MARADA w roku 1971 ukończył studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. d tego czasu pracuje w Wojskowej Akademii Technicznej, obecnie na stanowisku profesora. Specjalność technologia i zastosowania materiałów wybuchowych w wojsku oraz w gospodarce narodowej. 86/6(2007) 511

3 rzenia przy której następuje co najmniej jedna reakcja w (efekty dźwiękowe, płomień) w sześciu kolejnych próbach. Badanie prędkości detonacji Badanie polegało na pomiarze miernikiem elektronicznym czasu przejścia fali detonacyjnej pomiędzy czujnikami umieszczonymi w badanym materiale. Pomiary wykonywano w ładunkach prasowanych, złożonych z 4 walców o średnicy 22 mm i wysokości 18 mm, inicjowanych pobudzaczem heksogenowym. Prędkość detonacji obliczano ze wzoru: D = L/t gdzie L oznacza odległość między czujnikami, a t czas przejścia fali detonacyjnej pomiędzy czujnikami. Wyniki badań W celu otrzymania kryształów FX-7 w postaci zapewniającej jego praktyczne zastosowanie wykonuje się podczas procesu krystalizacji wiele zabiegów technologicznych. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na proces krystalizacji są temperatura, szybkość chłodzenia, szybkość mieszania i stosunek reagentów. Wszystkie te parametry były dobierane podczas doświadczeń indywidualnie dla każdego rozpuszczalnika. a rys. 1 przedstawiono kryształy FX-7 uzyskane bezpośrednio po syntezie, natomiast na rys. 2 jego charakterystykę granulometryczną. Krystalizacja z -metylopirolidonu (MP) Przy zastosowaniu MP jako rozpuszczalnika do krystalizacji FX-7 przyjęto stosunek masowy FX-7/MP 1:2, a do wytrącania kryształów zastosowano aceton przy szybkości mieszania ok. 800 obr/min. Gęstość nasypowa otrzymanego w ten sposób FX-7 wynosiła 0,45 g/cm 3 a nasypowa utrzęsiona 0,51 g/cm 3. Postać kryształów ilustruje rys. 3, natomiast charakterystykę granulometryczną przedstawiono na rys. 4. trzymano polikryształy FX-7 o nieregularnym kształcie i wymiarach od 50 mm do 250 mm. Wydajność procesu krystalizacji wynosiła 53,0%. Krystalizacja z,-dimetyloformamidu (DMF) Stosując DMF kryształy FX-7 otrzymywano zarówno poprzez chłodzenie roztworu, jak i wytracanie acetonem. W zależności od zastosowanej metody uzyskiwano różny kształt i rozmiar ziaren. ajlepsze rezultaty krystalizacji przy wytrącaniu FX-7 metodą ochładzania mieszaniny z szybkością ok. 5 C/min uzyskano przy stosunku masowym FX-7/DMF 1:2,3. Mieszanie prowadzono przez 2,5 h z szybkością ok. 900 obr/min. trzymane kryształy FX-7 przedstawiono na rys. 5. Uzyskano FX-7 w postaci aglomeratów o różnym kształcie i wymiarach ziaren od 100 mm do 400 mm (rys. 6). Krystalizacja FX-7 z DMF pozwoliła uzyskać większą gęstość niż w przypadku MP. Gęstość nasypowa wynosiła 0,91 g/cm 3, natomiast gęstość nasypowa utrzęsiona 1,02 g/cm 3. Uzyskano 50,7% wydajności przy tej metodzie krystalizacji. Stosując ten sam rozpuszczalnik zmieniono metodę wytrącania kryształów wykorzystując aceton jako substancję strącającą. Stosunek masowy FX-7/DMF pozostawiono bez zmian, zmniejszając jednocześnie szybkość mieszania do 800 obr/min. trzymano produkt w postaci monokryształów o nieregularnym kształcie (rys. 7) i nieco mniejszych rozmiarach. Charakterystykę granulometryczną przedstawiono na rys. 8. Uzyskana gęstość nasypowa wynosiła 0,90 g/cm 3, a nasypowa utrzęsiona 0,99 g/cm 3. Jest to wynik porównywalny do poprzedniego, jednak wydajność procesu wzrosła do 72,7%. Rys. 1. Kryształy surowego FX-7 Fig. 1. Crystals of crude1,1-diamine-2,2-dinitroethylene Rys. 3. Kryształy FX-7 krystalizowanego z MP Fig. 3. 1,1-Diamine-2,2-dinitroethylene crystals after crystallization from -methylpyrrolidone Rys. 2. Charakterystyka granulometryczna surowego FX-7 Fig. 2. Particle size distribution of crude 1,1-diamine-2,2-dinitroethylene Rys. 4. Charakterystyka granulometryczna FX-7 krystalizowanego z MP Fig. 4. Particle size distribution of 1,1-diamine-2,2-dinitroethylene crystals after crystallization from -methylpyrrolidone /6(2007)

4 Rys. 5. Kryształy FX-7 krystalizowanego poprzez chłodzenie z DMF Fig. 5. 1,1-Diamine-2,2-dinitroethylene crystals after cooling crystallization from,-dimethylformamide Rys. 9. Kryształy FX-7 krystalizowanego poprzez chłodzenie z DMS Fig. 9. 1,1-Diamine-2,2-dinitroethylene crystals after cooling crystallization from dimethylsulfoxide Rys. 10. Charakterystyka granulometryczna FX-7 krystalizowanego przez chłodzenie z DMS Rys. 6. Charakterystyka granulometryczna FX-7 krystalizowanego przez chłodzenie z DMF Fig. 6. Particle size distribution of 1,1-diamine-2,2-dinitroethylene crystals after cooling crystallization from,-dimethylformamide Rys. 7. Kryształy FX-7 krystalizowanego z DMF Fig. 7. 1,1-Diamine-2,2-dinitroethylene crystals after crystallization from,dimethylformamide Fig. 10. Particle size distribution of 1,1-diamine-2,2-dinitroethylene crystals after cooling crystallization from dimethylsulfoxide Krystalizacja z dimetylosulfotlenku (DMS) W tej metodzie krystalizacji również uzyskano monokryształy FX-7 (rys. 9) jednak z mniejszymi defektami powierzchni. ptymalne parametry procesu to stosunek masowy FX-7/DMS 1:2,5 i szybkość mieszania 900 obr/min. Kryształy wytrącano poprzez chłodzenie roztworu z szybkością ok. 5 C/min. Charakterystykę granulometryczną przedstawiono na rys. 10. trzymano ziarna o wymiarach od 50 mm do 650 mm. Gęstość nasypowa FX-7 wynosiła 0,96 g/cm 3 a nasypowa utrzęsiona 1,10 g/cm 3. Uzyskano gęstość nieco większą od otrzymanej podczas krystalizacji z DMF, jednak wydajność procesu spadła do 40%. Tak jak w poprzednim przypadku tutaj także zmieniono metodę wytracania kryształów FX-7. Zastosowano do tego celu aceton zmniejszając nieco szybkość mieszania do 850 obr/min. Uzyskano zadowalające wyniki w zakresie gęstości oraz kształtu i powierzchni kryształów. Gęstość nasypowa wynosiła 1,04 g/cm 3 a nasypowa utrzęsiona 1,11 g/cm 3. trzymany produkt przedstawiono na rys. 11, a jego charakterystykę granulometryczną na rys. 12. Przy tej metodzie krystalizacji z DMS uzyskano ziarna o wielkości mm, ale wydajność procesu przy wytracaniu acetonem wzrastała do 58,0%. Krystalizacja z mieszaniny dimetylosulfotlenku z wodą Rys. 8. Charakterystyka granulometryczna FX-7 krystalizowanego z DMF Fig. 8. Particle size distribution of 1,1-diamine-2,2-dinitroethylene crystals after crystallization from,-dimethylformamide Krystalizacja z mieszaniny DMS/H 2 (4:1, m/m) dała najlepsze rezultaty pod względem uzyskanej struktury powierzchni kryształów. trzymano monokryształy o regularnych kształtach (rys. 13). Gęstość nasypowa wynosiła 0,93 g/cm 3 a nasypowa utrzęsiona 1,04 g/cm 3. Kryształy wytrącano poprzez dodawanie acetonu do mieszaniny przy stosunku masowym FX-7/rozpuszczalnik 1:2,7 i szybkości mieszania 900 obr/min. Uzyskano ziarna o wymiarach od 70 mm do 400 mm (rys. 14). Wydajność procesu wynosiła 48,0%. 86/6(2007) 513

5 Tabela. Wpływ dodatku FX-7 na prędkość detonacji oraz wrażliwość na uderzenie PBX Table. Effect of 1,1-diamine-2,2-dinitroethylene addition on detonation rate and sensitivity to impact of PBX Rys. 11. Kryształy FX-7 krystalizowanego z DMS Fig ,1-Diamine-2,2-dinitroethylene crystals after crystallization from dimethylsulfoxide Sk³ad 95% MW 0% FX 100% 20% FX 80% 40 % FX 60% 60% FX 40% 80% FX 20% 100% FX 0% FX Gêstoœæ, g/cm 3 1,72 1,75 1,75 1,77 1,79 1,82 Prêdkoœæ detonacji, m/s Wra liwoœæ na uderzenie, m 7,4 7,4 7,4 9,8 9,8 9,8 Rys. 12. Charakterystyka granulometryczna FX-7 krystalizowanego z DMS Fig. 12. Particle size distribution of 1,1-diamine-2,2-dinitroethylene crystals after crystallization from dimethylsulfoxide Rys. 13. Kryształy FX-7 krystalizowanego z mieszaniny DMS/woda Fig ,1-Diamine-2,2-dinitroethylene crystals after crystallization from dimethylsulfoxide/water mixture Przygotowanie i podstawowe badania PBX z dodatkiem FX-7 Stosując otrzymany FX-7 przygotowano próbki PBX w celu sprawdzenia możliwości praktycznego zastosowania otrzymanych kryształów. Zbadano wrażliwość na uderzenie otrzymanych kompozycji a także ich prędkość detonacji. Mieszaniny przygotowane do badań zawierały 95% materiału wybuchowego w postaci mieszaniny i FX-7 oraz 5% flegmatyzatora, którym był poli(tetrafluoroetylen). Zawartość MW była stała, zmianie ulegał tylko stosunek masowy do FX-7. Rezultaty badań prędkości detonacji przedstawione w tabeli pokazują, że wzrost zawartości FX-7 w mieszaninie nie powodował zmniejszenia prędkości detonacji kompozycji. Przy 60-proc. dodatku FX-7 obserwowano zmniejszenie wrażliwości na uderzenie do 9,8 m. Podsumowanie W wyniku przeprowadzonych doświadczeń uzyskano izometryczne monokryształy FX-7. Wyznaczono optymalne parametry procesu krystalizacji dla różnych rozpuszczalników. ajlepsze wyniki, ze względu na uzyskaną strukturę ziarna, otrzymano dla mieszaniny DMS/woda. Gęstość nasypowa i nasypowa utrzęsiona uzyskana dla tego rozpuszczalnika (1,04 g/cm 3 ) jest wynikiem bardzo dobrym, umożliwiającym praktyczne zastosowanie tego materiału. Sprawdzono przydatność FX-7 jako składnika materiałów typu PBX. Przeprowadzone badania wrażliwości na uderzenie próbek PBX zawierających FX-7 wykazały, że materiał ten może być stosowany jako dodatek zmniejszający wrażliwość na bodźce mechaniczne kompozycji wybuchowych zawierających heksogen. Wyniki badań prędkości detonacji pokazują, że ze wzrostem dodatku FX-7 prędkość detonacji utrzymuje się na tym samym poziomie, co stwarza perspektywy zastosowania FX-7 jako dodatku zmniejszającego wrażliwość mieszanin wybuchowych bez pogorszenia ich parametrów detonacyjnych. trzymano: Praca finansowana ze środków KB w latach (projekt badawczy nr 3 T09B ) LITERATURA: Rys. 14. Charakterystyka granulometryczna FX-7 krystalizowanego z mieszaniny DMS/woda Fig. 14. Particle size distribution of 1,1-diamine-2,2-dinitroethylene crystals after crystallization from dimethylsulfoxide/water mixture 1.. Latypov, J. Bergman, A. Langlet, U. Wellmar, U. Bemm, Tetrahedron 1998, 54, H. estmark, H. Bergman, A. Langlet,. Wingborg, U. Wellmar, U. Bemm, Mat. 11 th International Symposium on Detonation, Snowmass Village S. Karlsson, H. stmark, C. Eldsater i in., Mat. 11 th International Symposium on Detonation, Snowmass Village U. Teipel, I. Fuhr, K. Hartlieb, A. Kjellstrom, C. Eldsater, 35 th International Annual Conference of ICT, Karlsruhe, iemcy U. Teipel, Energetic materials, Wiley-VCH Verlag, Weinheim U. Teipel, Cent. Eur. J. Energ. Mater. 2005, 2, I.J. Lochert, FX-7 A ew Insensitive Explosive, DST-TR-1238, DST, S. Cudziło, W. Kiciński, Biul. WAT 2004, 53, r /6(2007)