dr Katarzyna Boratyńska SGGW w Warszawie

Transkrypt

1 dr Katarzyna Boratyńska SGGW w Warszawie

2 Ryzyko w teorii finansów i ekonomii Budowa optymalnego portfela inwestycyjnego Ograniczanie ryzyka Asymetria informacji

3 ryzyko kursów walutowych, ryzyko stopy procentowej, ryzyko płynności, ryzyko cen akcji i towarów

4 Elementem towarzyszącym kaŝdej decyzji, w tym i decyzji inwestycyjnej, jest ryzyko. Wynika to z faktu, Ŝe decyzje opierają się na prognozie co do przyszłych warunków działania, a nie na informacjach pewnych.

5 W działalności gospodarczej nie osiągnięcie celu moŝe się wyraŝać nie tylko wystąpieniem straty lecz równieŝ niŝszym, niŝ załoŝony, wynikiem; W przypadku procesu inwestycyjnego wiąŝe się to z niebezpieczeństwem błędnej lokaty kapitału; Owo niebezpieczeństwo ma najczęściej charakter mierzalny w kategoriach probabilistycznych. MoŜliwe jest więc określenie np. prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń, warunkujących dzisiejszą decyzję; Ta cecha odróŝnia ryzyko od niepewności, która jest niemierzalna.

6 Ryzyko inwestycyjne dzieli się na dwa rodzaje: ryzyko sukcesu: niebezpieczeństwo osiągnięcia efektywności niezgodnej z załoŝeniami projektowymi. ryzyko płynności: ściśle związane z ryzykiem sukcesu. Polega na braku lub opóźnieniu wpływów z inwestycji.

7 WyraŜa się to w następujących faktach: niepewność i ryzyko wzrastają wraz z wydłuŝeniem horyzontu czasowego inwestycji, czyli wraz ze wzrostem czasu zaangaŝowania kapitału; inwestor podejmujący decyzję inwestycyjną związaną z większym ryzykiem, moŝe więcej zyskać lub więcej stracić niŝ w przypadku decyzji o niŝszym ryzyku; ryzyko ma swoją cenę, która zaleŝy od rodzajów ryzyka i metod jej ustalania; z uwagi na tę cenę mówimy o inwestycjach mniej lub bardziej bezpiecznych, czyli o mniejszym lub większym ryzyku.

8 Z punktu widzenia inwestora moŝna rozpatrywać trzy rodzaje zachowań wobec ryzyka : preferowanie ryzyka i jego skutków; neutralność wobec ryzyka; niechęć (awersja) do ryzyka i jego pomiaru.

9 Źródłem ryzyka decyzji inwestycyjnych podejmowanych na podstawie wyniku rachunku są trzy grupy czynników: makrogospodarcze (stan gospodarki, inflacja, polityka monetarna itp.); mezogospodarcze (związane z analizą sektorową, np. stopień innowacyjności sektora, jego energochłonność, mobilność itp.); mikrogospodarcze (związane z analizą sytuacyjno-finansową przedsiębiorstwa).

10 Ryzyko systematyczne jest wywołane ogólnymi warunkami gospodarowania (rynkowymi, społecznymi, politycznymi, prawnymi) i dotyczy wszystkich rozpatrywanych projektów, przy czym poszczególne projekty mogą wykazywać róŝną wraŝliwość na czynniki tego ryzyka. Ryzyko specyficzne dotyczy konkretnych projektów, a nawet ich wariantów, tzn. moŝe być charakterystyczne tylko dla danego wariantu i moŝe nie mieć Ŝadnego znaczenia dla innego wariantu przy rozpatrywaniu tego samego projektu inwestycyjnego.

11 Ryzyko projektu inwestycyjnego wynika ze skali trafności załoŝeń technicznych i ekonomiczno-finansowych tego projektu. Większe ryzyko towarzyszy realizacji inwestycji nowych, a mniejsze inwestycji modernizacyjnych. Ryzyko przedsiębiorstwa i jego właścicieli zazwyczaj nie jest takie samo jak ryzyko inwestycji. Ryzyko przedsiębiorstwa zaleŝy od relacji między korzyściami osiągniętymi z realizacji danego projektu inwestycyjnego, a korzyściami związanymi z eksploatowaniem majątku będącego w dyspozycji tego przedsiębiorstwa. Ryzyko właścicieli kapitału jest związane z ryzykiem systematycznym i ich skłonnością oraz preferencjami do lokaty kapitału w róŝnych firmach.

12 Ze względu na kryterium efektywnego doboru projektu inwestycyjnego wyróŝnia się ryzyko: a) finansowe; b) operacyjne.

13 Ryzyko finansowe rozpatruje się najczęściej w kontekście ryzyka kursowego oraz ryzyka stopy procentowej. Ryzyko kursowe (foreign exchange risk) jest to ryzyko przeniesienia straty z tytułu posiadania np. przez bank otwartej, nie zabezpieczonej pozycji walutowej na skutek niekorzystnego ruchu kursów walutowych.

14 Ryzyko stopy procentowej (interest rate risk) to moŝliwy wpływ zmian stóp procentowych na dochody i wartość netto jednostki. Ryzyko stopy procentowej pojawia się, kiedy kapitał podstawowy i odsetkowe przepływy pienięŝne, zarówno bilansowe, jak i pozabilansowe, mają róŝniące się terminy wyceny. Wielkość ryzyka stanowi funkcję wielkości i kierunku zmian stopy procentowej oraz wielkości i terminów zapadalności niedopasowanych pozycji.

15 Ryzyko operacyjne związane jest ze zmianami w strukturze aktywów, tzn. ze zmianami elementów majątku trwałego i obrotowego. Ryzyko to wynika ze stopnia wpływu zmian sprzedaŝy na kształtowanie się zysku operacyjnego. Wpływa więc na niepewność przyszłych zmian cen surowców i wyrobów końcowych, zmian technologii produkcji, konkurencji, aktywności marketingowej i preferencji konsumenta itp.

16 W tradycyjnym sposobie myślenia ryzyko jest czynnikiem negatywnym, który niesie z sobą straty i zagroŝenia. Jednak nowoczesne podejście do ryzyka uwypukla jego pozytywne strony; Dzięki takiemu podejściu do ryzyka wykształciła się dziedzina wiedzy o nazwie zarządzanie ryzykiem przedsiębiorstwa (Enterprise Risk Management), która identyfikuje zagroŝone obszary działalności i stara się przeciwdziałać zagroŝeniom.

17 Zarządzanie ryzykiem moŝe prowadzić nie tylko do ograniczenia ryzyka, ale równieŝ do wzrostu wartości przedsiębiorstwa.

18 Zarządzanie ryzykiem finansowym w instytucji polega na projektowaniu i wdraŝaniu struktury czasowej przepływów pienięŝnych w celu osiągnięcia poŝądanego poziomu ryzyka.

19 1. metody korygowania efektywności projektu inwestycyjnego polegają one na korektach wybranych parametrów rachunku efektywności inwestycji i tzw. narzutach procentowych; 2. analiza wraŝliwo liwości i progu rentowności - polega na zmianach róŝnych rodzajów nakładów i efektów będących elementami rachunku oraz na wyznaczaniu dla przedsiębiorstwa wartości krytycznych związanych z realizacją danej inwestycji. Narzędzie, które słuŝą do tych analiz to: próg rentowności, okres zwrotu zaangaŝowanego kapitału, margines bezpieczeństwa. Wynikiem metody jest ocena wartości krytycznych wariantów inwestycji;

20 3. metody probabilistyczno-statystyczne statystyczne - szacowanie i pomiar ryzyka metodami rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej. Chodzi przede wszystkim o szacowanie oczekiwanej wartości zdyskontowanej netto (NPV); 4. metody operacyjne (w tym teoria gier) - stosuje się w warunkach niepewności wcześniej zdefiniowanej.

21 W duŝej mierze istnienie instrumentów zabezpieczających zawdzięczamy laureatom Nagrody Nobla; Obok ekonomistów badających asymetrię informacji na rynku watro zwrócić uwagę na prace Michaela Spence, George a Akerlofa i Josepha Stiglitza, a takŝe na badania poświęcone ryzyku i niepewności Kennetha Arrowa.

22 W 1972 Nagrodę Nobla otrzymał Kenneth Arrow (wraz z Johnem Hicksem). Komitet Noblowski przyznał ją za pionierski wkład do teorii równowagi ogólnej i teorii dobrobytu. Arrow znany jest równieŝ z badań dotyczących ryzyka i ekonomii niepewności, teorii podejmowania decyzji, teorii wzrostu gospodarczego, produkcji i postępu technicznego oraz roli duŝych organizacji w społeczeństwie

23 W 2001 roku nagrodą został uhonorowany George Akerlof. Nagrodę otrzymali równieŝ Michael Spence i Joseph Stiglitz. Wszyscy trzej ekonomiści zostali docenieni za analizę rynków z asymetrią informacji. Michael Spence badał transakcje rynkowe zachodzące w warunkach asymetrii informacji, Joseph Stiglitz analizował zaś zjawisko pokusy naduŝycia (moral hazard), które pojawia się w warunkach niepełnej informacji pomiędzy stronami transakcji.

24 W badaniach nad teorią znaczące są nazwiska Harry ego Markowtza, Jamesa Tobina i Williama Sharpe a.

25 James Tobin został uhonorowany w 1981 roku za analizę rynków finansowych i ich związków z decyzjami w zakresie wydatków, z bezrobociem, produkcją i cenami. Na koncie jego osiągnięć naukowych jest teŝ teoria popytu na pieniądz, a takŝe prace poświęcone relacji między wartością przedsiębiorstwa a wartością kapitału, którym ono dysponuje.

26 UwaŜany za twórcę teorii portfela - Harry Markowitz - został laureatem nagrody w 1990 roku. Wraz z nim nagrodę za pionierskie prace z ekonomii finansowej odebrali: Merton Miller i William Sharpe. Merton Miller znany jest teŝ ze współpracy z Franco Modiglianim i twierdzenia, które sformułowali, a które dotyczyło finansowania rozwoju przedsiębiorstwa. William Sharpe znany jest z teorii jednowskaźnikowego modelu portfela oraz modelu portfela CAPM (Capital Asset Pricing Model).

27 Transakcje pochodne to obszar badań Fischera Blacka, Roberta Mertona i Myrona Scholesa.

28 Bardzo duŝe znaczenie dla teorii i praktyki mają badania Roberta Engle. Opracował on metody analizy ekonomicznych szeregów czasowych o niejednakowej zmienności w czasie (model ARCH). Model ARCH (autoregressive conditional heteroskedasticity) został wynaleziony przez Roberta Engle podczas jego pobytu w London School of Economics w 1979 roku.

29 Engle w pozycji Risk and Volatility: Econometric Models and Financial Practise, przyznał, Ŝe centralnym paradygmatem finansów jest konieczność ponoszenia ryzyka aby uzyskiwać korzyści, jednakŝe nie kaŝde ryzyko jest jednakowo nagradzane. Robert Engle dostrzegł problem, który występował w teorii portfela Harry ego Markowitza. Polegał on na przyjęciu danych historycznych, które wraŝliwe były na zmianę okresu uwzględnionego do obliczenia odchylenia standardowego. Rozwiązaniem tego problemu był model ARCH.

30 Powstały spółki, które swe korzenie wywodzą z działalności naukowej Lawrence a Kleina, którego wkład przyczynił się do powstania spółki Global Insight, Williama Sharpe a, który utworzył własną firmę Financial Engines, czy teŝ fundusz hedgingowy Long-Therm Capital Management Roberta Mertona i Myrona Scholesa. Lawrence Klein stworzył The Wharton Econometric Forecasting Associates (WEFA). W roku 1987 nastąpiło połączenie WEFA oraz instytucji Chase Econometrics, zaleŝnej od banku Chase Manhattan Bank. Kolejna fuzja nastąpiła w 2001 roku, kiedy WEFA połączyła się z Data Resources, Inc (DRI). Powstała spółka nosi nazwę Global Insight i zajmuje się analizą rynku oraz oceną ryzyka w ponad 200 krajach

31 budowa optymalnego portfela, ograniczanie ryzyka za pomocą transakcji pochodnych, asymetria informacji.

32 Sposobem ograniczenia ryzyka, na który wskazywał juŝ Kenneth Arrow, jest sprzedaŝ akcji przedsiębiorstwa. W ten sposób właściciele przedsiębiorstwa dzielą się zarówno zyskami jak i ryzykiem poniesienia straty. JednakŜe samo posiadanie akcji wiąŝe się z ryzykiem zmiany jej wartości. Jednym z waŝniejszych tematów badanych przez naukowców było poszukiwanie takich proporcji pomiędzy bardziej i mniej ryzykownymi aktywami, aby stopa zwrotu była najwyŝsza, a ryzyko jak najniŝsze.

33 Ograniczenie ryzyka moŝliwe jest poprzez zgrupowanie akcji. Badania w tym zakresie prowadzili: Harry Markowitz, James Tobin i Myron Scholes.

34 Pierwszym ekonomistą, który zbudował model portfela był Harry Markowitz. Jego wkład do teorii portfela opiera się na artykule Porfolio Selection opublikowanym w Journal of Finance w 1952 roku oraz ksiąŝce zatytułowanej Portfolio Selection: Efficient Diversification of Investments, po raz pierwszy opublikowanej w 1959 roku. Jako miarę ryzyka przyjął on odchylenie standardowe moŝliwych dochodów. Oczekiwany zysk w tym modelu mierzony jest stopą zwrotu.

35 W 1958 roku James Tobin przedstawił model, który uwzględniał instrumenty wolne od ryzyka, jakimi są bony skarbowe czy niektóre obligacje skarbowe. W modelu zastosował on stopę zwrotu inwestycji wolnej od ryzyka (najczęściej przyjmuje się stopę rentowności bonów skarbowych lub stopę rynku międzybankowego). Zagadnienie inwestycji z uwzględnieniem instrumentów wolnych od ryzyka moŝna traktować jako problem tworzenia modelu dwuskładnikowego, w którym jednym składnikiem jest portfel akcji (portfel instrumentów ryzykownych), a drugim instrumenty wolne od ryzyka

36 Poszczególne akcje tworzą pary, które są dodatnio lub ujemnie skorelowane. Korelacja ta pokazuje czy stopy zwrotu akcji jednej spółki mają wpływ na stopy zwrotu drugiej. Metoda ta jest bardzo skomplikowana i wymaga analizy tylu wariancji i stóp zwrotu, ile jest notowanych akcji róŝnych spółek oraz analizy bardzo duŝej ilości par akcji. Jako wady tego modelu wyróŝnia się uwzględnianie historycznych danych kursów i wraŝliwość na zmiany okresów branych pod uwagę w analizie.

37 W 1958 roku James Tobin przedstawił model, który uwzględniał instrumenty wolne od ryzyka, jakimi są bony skarbowe czy niektóre obligacje skarbowe. W modelu zastosował on stopę zwrotu inwestycji wolnej od ryzyka (najczęściej przyjmuje się stopę rentowności bonów skarbowych lub stopę rynku międzybankowego). Zagadnienie inwestycji z uwzględnieniem instrumentów wolnych od ryzyka moŝna traktować jako problem tworzenia modelu dwuskładnikowego, w którym jednym składnikiem jest portfel akcji (portfel instrumentów ryzykownych), a drugim instrumenty wolne od ryzyka

38 Za jednego z architektów teorii portfela uwaŝany jest William Sharpe. JuŜ w swojej pracy doktorskiej badał zaleŝność pomiędzy ryzykiem inwestowania a zwrotem z inwestycji. Jest on twórcą jednoindeksowego modelu portfela. W modelu tym zachowanie akcji na giełdzie jest opisane za pomocą współczynnika, który odnosi się do zachowania całej giełdy. Większość z akcji zachowuje się w taki sam sposób, w jaki zachowuje się giełda. Odkryciem Sharpe a było to, Ŝe niektóre akcje rosną i spadają szybciej niŝ giełda, a niektóre wolniej.

39 Model Sharpe a był punktem wyjścia do modelu CAPM (Capital Asset Pricing Model). Model ten jest nazywany modelem wyceny aktywów kapitałowych. Jego twórcami są: William Sharpe, John Lintner, Jan Mossin i Jack Treynor.

40 ZałoŜenia modelu: inwestorzy przy podejmowaniu decyzji kierują się oczekiwaną stopą zwrotu i ryzykiem inwestycji, akcje i instrumenty finansowe są doskonale podzielne, co oznacza, Ŝe moŝna kupić część pojedynczej akcji, istnieje jedna stopa wolna od ryzyka, przy której moŝna zaciągać poŝyczki i udzielać poŝyczek,

41 ZałoŜenia modelu: pomija się podatki i koszty transakcji, wszyscy inwestorzy podejmują decyzje na ten sam okres, wszystkie informacje są natychmiast dostępne dla wszystkich inwestorów, inwestorzy mają jednorodne oczekiwania, co oznacza, Ŝe ich oszacowania oczekiwanych stóp zwrotu, ryzyka i korelacji są takie same.

42 Instrumenty pochodne są instrumentami finansowymi, których cena zaleŝy od ceny instrumentów podstawowych, np. akcji. Wszelkie zmiany wartości instrumentów podstawowych mają wpływ na zmiany instrumentów pochodnych.

43 Idea zabezpieczenia przed ryzykiem za pomocą transakcji pochodnych wiąŝe się z tym, aby niekorzystny wpływ zmiany indeksu podstawowego wiązał się z korzystnym wpływem indeksu pochodnego. Wówczas straty z tytułu ryzyka rynkowego (np. walutowego czy stóp procentowych) są rekompensowane zyskami z tytułu instrumentu pochodnego. Instrumentami pochodnymi są opcje (kupna i sprzedaŝy) oraz kontrakty terminowe (futures lub forward).

44 Wystawca opcji zobowiązuje się do kupna (jeśli mówimy o opcji sprzedaŝy) lub sprzedaŝy (w przypadku opcji kupna), w określonym terminie i za określoną w momencie transakcji cenę określonej ilości instrumentu bazowego (papieru wartościowego) lub wypłaty kwoty, która wynika z róŝnicy pomiędzy aktualną ceną instrumentu bazowego a ceną ustaloną w opcji.

45 WyróŜnić moŝemy jeszcze opcje typu europejskiego i amerykańskiego. RóŜnica polega na terminie dokonania transakcji. Jeśli opcja pozwala na jej dokonanie do dnia wygaśnięcia, to jest to opcja amerykańska. JeŜeli moŝliwość realizacji transakcji przewidziana jest wyłącznie w dniu wygaśnięcia opcji, to jest to opcja europejska.

46 W przypadku kontraktu terminowego, dwie strony zawierają umowę, zgodnie z którą jedna strona zobowiązuje się do sprzedaŝy w określonym terminie i po określonej cenie ustalonej ściśle określonego towaru, a druga strona zobowiązuje się ten towar w tym terminie i po tej cenie kupić. Instrumenty pochodne wykorzystywane są najczęściej w przedsiębiorstwach do ograniczenia ryzyka stopy procentowej oraz ryzyka kursu walutowego.

47 O opcjach kupna wspominał juŝ Arystoteles w swoim dziele Polityka z 350 roku p.n.e. Przytaczał w nim historię Talesa z Miletu, który przewidział dobre zbiory oliwek i wydzierŝawił wszystkie okoliczne prasy do tłoczenia oleju. W okresie zbioru kiedy zapotrzebowanie na prasy było bardzo duŝe, wynajmował je za wyŝszą cenę niŝ sam zapłacił.

48 Transakcje tego typu moŝna znaleźć teŝ w Kodeksie Hammurabiego i Biblii. Opcje wykorzystywane były i w późniejszych wiekach. Handel opcjami odbywał się w XVII w. w Holandii. Na amerykańskim rynku opcje pojawiły się pod koniec XVIII wieku i były stosowane w rolnictwie. W Anglii zostały uznane za nielegalne i zakazano obrotu nimi w 1733 roku. Przepis ten uchylono ponad sto lat później, w 1860 roku.

49 Przełomowym momentem dla rozwoju opcji było otwarcie w 1973 roku giełdy Chicago Board Options Exchange. W tym samym roku Robert Merton pisał w artykule The Theory of Rational Option Pricing, Ŝe opcje do lat 60. i początku 70. nie były waŝnym instrumentem zabezpieczającym. Zmieniło się to po publikacji Roberta Mertona i równie waŝnej publikacji zatytułowanej The Pricing of Options and Corporate Liabilities Fischera Blacka i Myron Scholesa.

50 Formuła, którą zaproponowali Black, Merton i Scholes utorowała wycenę i wykorzystanie nowych instrumentów finansowych, które w bardziej efektywny sposób pozwalały zarządzać ryzykiem. Zanim powstała formuła wyceny opcji, sprzedawcy wyceniali je w oparciu o dobre wyczucie.

51 Formuła BMS (Blacka Mertona Scholesa) moŝe być wykorzystywana w róŝnych dziedzinach finansów korporacyjnych, takich jak: polityka dywidendy, struktura kapitału, fuzje i przejęcia, polityka inwestycyjna.

52 Formuła BMS stała się teŝ podstawą rozwoju nowej dziedziny zarządzania ryzykiem. Podobnie jak Tales z Miletu, Robert Merton i Myron Scholes wykorzystali swoją wiedzę w biznesie. W 1992 roku utworzyli fundusz hedgingowy Long-Term Capital Management (LTCM), który działał do 1998 roku.

53 Fundusz opierał się na załoŝeniu ciągłości rynku, które polegało na tym, Ŝe ceny otwarcia i ceny zamknięcia są zbliŝone. Niespełnienie się tego warunku oraz nadmierne stosowanie dźwigni finansowej i inwestowanie na rynku opcji przyniosło wysokie straty. W 1998 roku przed funduszem stanęła wizja bankructwa, do której nie doszło dzięki interwencji Banku Rezerw Federalnych.

54 W 2000 roku Myron Scholes opublikował artykuł Crisis and Risk Management, który był poświęcony kryzysowi finansowemu w latach , a więc wtedy gdy fundusz LTCM ponosił straty. Ówczesny kryzys rozpoczął się w Południowo-Wschodniej Azji, następnie dotarł do Ameryki Łacińskiej i Rosji by powrócić do Ameryki Południowej. Kryzys ten dotknął równieŝ Europę i USA, szczególnie w okresie między sierpniem a październikiem 1998.

55 Scholes zwrócił uwagę, Ŝe kryzysy finansowe są powszechnym zjawiskiem we wszystkich krajach. Dzieje się tak poniewaŝ tworzone są lepsze modele miary ryzyka, dzięki którym redukowane są koszty. W rezultacie firmy finansowe rozwijają nowe produkty i usługi, które są pozbawione sprawdzonych rozwiązań. Najprawdopodobniej nowe produkty i usługi zwiększają ponownie poziom ryzyka.

56 W sytuacji gdy strony kontraktu mają nierówny dostęp do informacji mamy do czynienia z asymetrią informacji, która przejawia się w takich zjawiskach jak: negatywna selekcja (adverse selection), pokusa naduŝycia (moral hazard), zjawisko gapowicza (free rider) czy efekt sygnalizowania renty informacyjnej

57 Asymetrii informacji oraz negatywnej selekcji uwagę poświęcił George Akerlof, który w artykule Market for Lemons opisywał rynek uŝywanych samochodów. Konsekwencją negatywnej selekcji na tym rynku jest dominacja pojazdów w złym stanie technicznym. Odpowiednikiem negatywnej selekcji w ubezpieczeniach na Ŝycie jest posiadanie polis przez osoby o gorszym stanie zdrowia, które dominują w grupie ubezpieczonych.

58 Prace Georga Akerlofa, Josepha Stiglitza i Michaela Spence a poświęcone asymetrii informacji znalazły zastosowanie w teorii ubezpieczeń. Ubezpieczenia nie są zjawiskiem nowym. Funkcjonowały one juŝ od bardzo dawna. Pierwsze kontrakty ubezpieczeniowe pojawiły się w czasach babilońskich co oznacza to, Ŝe stosowane były od około 4500 lat. Dotyczyły one ubezpieczeń transportowych, gównie morskich.

59 rozpatrywali sytuację gdy ubezpieczyciel jest stroną słabiej poinformowaną i nie do końca wie jak uszeregować klientów, którzy charakteryzują się większym lub mniejszym prawdopodobieństwem określonego zdarzenia losowego. Strona wykupująca polisę wie znaczenie więcej na temat swoich warunków niŝ ubezpieczyciel. Podejście Akerlofa i Spence a do ubezpieczeń wymaga znalezienia warunków umowy, która będzie wypośrodkowaniem warunków dla klientów o małym i wysokim prawdopodobieństwie konieczności wypłaty rekompensaty.

60 Stiglitz proponuje wprowadzenie dwóch odrębnych warunków ubezpieczenia dla klientów z większym i mniejszym prawdopodobieństwem wystąpienia zdarzenia losowego. Przy czym klienci w koncepcji Stiglitza sami wybierają rodzaj ubezpieczenia.

61 W związku z brakiem pełnej informacji, kaŝda nowa informacja ma wartość, która zwiększa precyzyjność prognoz i zmniejsza ryzyko.

62 Kenneth Arrow jest autorem ksiąŝki pt. Eseje z teorii ryzyka, w której zaprezentował między innymi swoje poglądy na temat występowania ryzyka w gospodarce i sposobów jego ograniczania poprzez przenoszenie na inne podmioty.

63 powszechność występowania ryzyka w systemie gospodarczym

64 Jednym ze sposobów na przeniesienie ryzyka na inne podmioty stał się rynek akcji. Dzięki niemu właściciel przedsiębiorstwa moŝe przenieść ryzyko dzieląc się zarówno zyskami, jak i stratami. Przenoszenie ryzyka za pomocą rynku papierów wartościowych pozwala przedsiębiorczemu przemysłowcowi na angaŝowanie się w działalność produkcyjną, chociaŝ sam nie jest zdolny do podjęcia towarzyszącego temu ryzyka niepowodzenia

65

66 Opracowano na podstawie referatu Pana Daniela Jabłońskiego na temat: Ryzyka przedsiębiorstwa w pracach laureatów Nagrody Nobla wygłoszonego podczas seminarium w SGH dnia