Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r.

Transkrypt

1 Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r.

2

3 Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r. Departament Stabilności Finansowej Warszawa, 2014 r.

4 Zaaprobował: Jacek Osiński, Dyrektor Departamentu Stabilności Finansowej Opracował zespół pod kierownictwem: Pawła Sobolewskiego Dobiesława Tymoczko Zespół autorski: Maciej Brzozowski Marek Chmielewski Anna Dobrzańska Marta Gołajewska Robert Jagiełło Ewelina Jaskólska Piotr Kasprzak Paweł Kłosiewicz Michał Konopczak Sylwester Kozak Dariusz Lewandowski Anna Maciejewska Krzysztof Maliszewski Krzysztof Markowski Martyna Migała Rafał Nowak Dorota Okseniuk Aleksandra Paterek Joanna Rapacka Mirosława Rutkowska Paweł Smaga Paweł Sobolewski Andrzej Sowiński Mikołaj Stępniewski Karol Strzeliński Przemysław Wejner Andrzej Wojciechowski Sławomir Zajączkowski Beata Zdanowicz Autorzy serdecznie dziękują Panu Witoldowi Kozińskiemu, Wiceprezesowi NBP, za nadzór nad sześcioma kolejnymi edycjami tego opracowania. Narodowy Bank Polski Warszawa ul. Świętokrzyska 11/21 tel.: faks.: Niniejsze opracowanie i jego poprzednie edycje dostępne są na stronie internetowej NBP Copyright Narodowy Bank Polski, 2014

5 Spis treści Wstęp 7 1. System finansowy w Polsce Rola systemu finansowego w gospodarce Pojęcie systemu finansowego Funkcje systemu finansowego Modele systemu finansowego System finansowy a rozwój gospodarczy Kierunki ewolucji systemu finansowego w Polsce Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa na rynku finansowym w Polsce Aktywa finansowe gospodarstw domowych Zewnętrzne źródła finansowania polskich przedsiębiorstw Regulacje systemu finansowego Zmiany w regulacjach krajowych Regulacje dotyczące nadzoru i usług płatniczych Regulacje dotyczące sektora bankowego Regulacje dotyczące spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych Regulacje dotyczące pozostałych instytucji finansowych Regulacje dotyczące rynków finansowych i infrastruktury Regulacje Unii Europejskiej dotyczące systemu finansowego Regulacje Unii Europejskiej dotyczące systemu finansowego uchwalone w 2013 r Regulacje dotyczące instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych Regulacje dotyczące pozostałych instytucji finansowych Regulacje dotyczące rynków finansowych i infrastruktury Prace nad regulacjami Unii Europejskiej dotyczącymi systemu finansowego Projekty regulacji dotyczących detalicznych usług płatniczych Projekty regulacji dotyczących instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych Projekty regulacji dotyczących pozostałych instytucji finansowych Projekty regulacji dotyczących rynków finansowych i infrastruktury Kierunki przyszłych działań regulacyjnych Unii Europejskiej w odniesieniu do systemu finansowego Infrastruktura systemu Instytucje regulujące i nadzorcze System płatniczy Systemy wysokokwotowych płatności międzybankowych Systemy płatności detalicznych Podmioty pośredniczące w przyjmowaniu wpłat na rachunki bankowe Detaliczne instrumenty i usługi płatnicze Infrastruktura rynku instrumentów finansowych Instytucje zwiększające przejrzystość informacyjną Systemy ochrony uczestników rynku 97 Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r. 3

6 4. Instytucje finansowe Banki Ewolucja struktury sektora bankowego Zmiany w strukturze aktywów banków Zmiany w strukturze pasywów banków Zmiany w adekwatności kapitałowej banków Wyniki finansowe sektora bankowego Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe Instytucje niebankowe świadczące usługi finansowe Leasing Faktoring Pośrednicy kredytowi i firmy pożyczkowe Fundusze private equity Fundusze inwestycyjne Wielkość sektora Krajowe fundusze inwestycyjne na tle europejskiego sektora funduszy inwestycyjnych Struktura sektora funduszy inwestycyjnych Lokaty funduszy inwestycyjnych Wyniki inwestycyjne funduszy i poziom podejmowanego ryzyka Otwarte fundusze emerytalne Wielkość sektora Struktura portfela inwestycyjnego otwartych funduszy emerytalnych Wyniki inwestycyjne OFE i poziom podejmowanego ryzyka Pracownicze programy emerytalne, indywidualne konta emerytalne i indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego Pracownicze programy emerytalne (PPE) Indywidualne konta emerytalne (IKE) i indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE) Zakłady ubezpieczeń Wielkość sektora ubezpieczeń Lokaty zakładów ubezpieczeń Wyniki finansowe sektora ubezpieczeń Reasekuracja i wybrane wskaźniki techniczne sektora Podmioty prowadzące działalność maklerską Warunki funkcjonowania podmiotów maklerskich na polskim rynku Działalność podmiotów maklerskich na rynku zorganizowanym Wyniki finansowe domów maklerskich Rynki finansowe Rynek pieniężny Ewolucja wielkości i struktury rynku pieniężnego Rynek krótkoterminowych papierów dłużnych Bony skarbowe Bony pieniężne Krótkoterminowe bankowe papiery dłużne Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw Narodowy Bank Polski

7 Rynek transakcji o charakterze lokacyjnym Lokaty niezabezpieczone Lokaty zabezpieczone Swapy walutowe Transakcje warunkowe Rynek kapitałowy Ewolucja wielkości i struktury rynku kapitałowego Rynek długoterminowych papierów dłużnych Obligacje skarbowe Obligacje komunalne Długoterminowe instrumenty dłużne emitowane przez banki Długoterminowe bankowe papiery dłużne Listy zastawne Obligacje przedsiębiorstw Rynek instrumentów udziałowych Kasowy rynek walutowy Rynek instrumentów pochodnych Ewolucja wielkości i struktury rynku instrumentów pochodnych Pozagiełdowe instrumenty pochodne Instrumenty pochodne stopy procentowej Walutowe instrumenty pochodne Giełdowe instrumenty pochodne Instrumenty pochodne związane z rynkiem akcji Walutowe instrumenty pochodne Instrumenty pochodne stopy procentowej 328 Podsumowanie 331 Słowniczek 331 Skróty używane w opracowaniu 345 Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r. 5

8 6 Narodowy Bank Polski

9 Wstęp Wstęp Rozwój sytemu finansowego w Polsce w 2013 r. jest kolejną edycją opracowania, w którym opisywane są zmiany zachodzące w systemie finansowym w danym roku. W publikacji przedstawiono tendencje i bariery rozwoju wszystkich funkcjonujących w Polsce instytucji oraz rynków finansowych na tle zmian w europejskim systemie finansowym. Analizie poddano także zmiany infrastruktury i regulacji prawnych dotyczących systemu finansowego oraz inicjatywy mające na celu integrację i zwiększenie bezpieczeństwa rynku finansowego w Unii Europejskiej. Zgodnie z przyjętą zasadą zmiany, które zaszły w krajowym systemie finansowym w 2014 r., nie zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, nawet jeśli były znane autorom w trakcie pisania tekstu. Podstawowe informacje na ten temat zawiera prezentacja stanowiąca uzupełnienie raportu, zamieszczona na stronie internetowej NBP 1. W pierwszym rozdziale omówiono rolę systemu finansowego w gospodarce. Ponadto przeanalizowano ewolucję wielkości i struktury krajowego systemu finansowego oraz zależności między zmianami w tym systemie a strukturą aktywów finansowych gospodarstw domowych i zewnętrznymi źródłami finansowania przedsiębiorstw. Rozdział drugi opisuje zmiany zarówno w krajowych, jak i unijnych aktach prawnych dotyczących systemu finansowego. Przedstawiono również stan prac organów UE nad wybranymi regulacjami. Rozdział trzeci zawiera opis najważniejszych zmian w infrastrukturze systemu finansowego. W rozdziale czwartym poddano analizie zmiany, które w 2013 r. zaszły w poszczególnych sektorach instytucji finansowych. W miarę możliwości zmiany te są opisywane na tle tendencji występujących w krajach naszego regionu oraz w strefie euro. W polskim systemie finansowym najważniejszą rolę odgrywają banki i z tego względu sektor bankowy analizowany jest w pierwszej kolejności. Szczegółowo przedstawiono zmiany struktury należności i zobowiązań banków, w tym wynikające z prowadzonej polityki kredytowej. W następnych podrozdziałach scharakteryzowano inne instytucje świadczące usługi finansowe oraz sektor funduszy private equity. Kolejnymi analizowanymi instytucjami finansowymi są fundusze inwestycyjne i emerytalne. W tym rozdziale przedstawiono także sytuację w krajowym sektorze ubezpieczeń oraz sektorze podmiotów prowadzących działalność maklerską. W rozdziale piątym zaprezentowano najważniejsze tendencje występujące na rynkach finansowych, ze szczególnym uwzględnieniem zmian płynności na tych rynkach, wynikających z czynników globalnych i lokalnych. Najpierw opisano ewolucję rynku pieniężnego i jego poszczególnych segmentów (rynków: bonów skarbowych, bonów pieniężnych, 1 Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r. 7

10 Wstęp krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstw i banków, a także transakcji o charakterze lokacyjnym). W kolejnym podrozdziale przedstawione są zmiany na polskim rynku kapitałowym. Przeanalizowano rozwój rynków: obligacji skarbowych, obligacji komunalnych, a także długoterminowych instrumentów dłużnych banków i obligacji przedsiębiorstw. Osobną część rozdziału poświęcono rynkowi akcji. Rozdział piąty zawiera także opis zmian zachodzących na kasowym rynku transakcji wymiany walut oraz ewolucji rynku instrumentów pochodnych w Polsce, w podziale na instrumenty giełdowe i pozagiełdowe. 8 Narodowy Bank Polski

11 System finansowy w Polsce 1. System finansowy w Polsce 1.1. Rola systemu finansowego w gospodarce System finansowy jest jednym z kluczowych elementów współczesnej gospodarki. Od jakości systemu finansowego, sposobu jego zorganizowania i efektywności funkcjonowania w dużym stopniu zależy przebieg procesów gospodarczych zarówno w sferze finansowej, jak i w sferze realnej. Stąd wszelkie zakłócenia w funkcjonowaniu systemu finansowego, przejawiające się między innymi w formie kryzysów finansowych powodują, ze względu na negatywne skutki dla gospodarki, wzrost zainteresowania kształtem, strukturą i regułami działania systemu finansowego. Kryzys finansowy bardzo często jest stymulatorem i katalizatorem zmian w systemie finansowym. Dobrym przykładem są inicjatywy w tym zakresie podejmowane po 2008 r. Rekomendacje ewentualnych zmian w funkcjonowaniu systemu finansowego zawsze poprzedzane są pogłębioną diagnozą oraz dyskusją z szerokim udziałem wszystkich interesariuszy i świata nauki. Jako przykłady takiego sposobu działania można przytoczyć raporty: de Larosiere 2, Liikanena 3, Vickersa 4, czy Volckera 5. Zawierały one diagnozę kryzysu i słabości systemu finansowego (niejednokrotnie koncentrowały się na systemie bankowym) oraz rekomendowały kierunki niezbędnych zmian. W konsekwencji stanowiły podstawę wypracowania zmian w systemach finansowych, odpowiednio, krajów Unii Europejskiej, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. W dokumencie Komisji Europejskiej, podsumowującym reformy sektora finansowego, podkreślono, że: Celem nadrzędnym programu reform finansowych UE jest stworzenie systemu finansowego, który służy gospodarce i umożliwia zrównoważony wzrost gospodarczy 6. Jest to ważne stwierdzenie, wskazujące na pożądane kierunki przebudowy systemu finansowego. Zgodnie z nim system finansowy ma pełnić służebną rolę w gospodarce oraz wspierać wzrost 2 The High-level Group of Financial Supervision in the EU, chaired by Jacques de Larosiere, Final Report, Brussels, 25 February 2009, 3 High-level Expert Group on reforming the structure of the EU banking sector, chaired by Erkki Liikanen, Final Report, Brussels, 2 October Independent Commission on Banking. Final Report. Recommendations, September 2011, 5 Financial Reform. A Framework for Financial Stability, Group of Thirty, 15 January 2009, 6 A reformed financial sector for Europe, Commission staff working document, European Commission, Brussels, 15 May 2014, COM(2014)279 final, s. 22. Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r. 9

12 System finansowy w Polsce gospodarczy, a nie działać na rzecz samego siebie, tworząc zagrożenie dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego Pojęcie systemu finansowego System finansowy jest to zbiór rynków, instytucji, przepisów ustawowych, regulacji i technik, dzięki którym przedmiotem obrotu są obligacje, akcje, i inne papiery wartościowe; określane są stopy procentowe; oraz świadczone są usługi finansowe 8. Zgodnie z inną definicją rynkowy system finansowy 9 składa się z czterech ogniw: instrumentów finansowych; rynków finansowych; instytucji finansowych; zasad, na jakich działają trzy pierwsze ogniwa 10. Instytucje finansowe obejmują m.in.: banki, niebankowe instytucje kredytowe, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, fundusze emerytalne oraz domy maklerskie. Rynki finansowe to: rynek pieniężny, kapitałowy, walutowy i instrumentów pochodnych. Kluczową rolę w zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania systemu finansowego pełnią regulacje prawne, a także instytucje sprawujące nadzór nad działalnością poszczególnych instytucji i rynków finansowych oraz tworzące sieć bezpieczeństwa finansowego. Sama dyscyplina rynkowa nie gwarantuje bowiem efektywnego funkcjonowania systemu finansowego. Z drugiej strony, niedostatki w sprawowanym nadzorze oraz niewłaściwe regulacje mogą być jedną z przyczyn powstawania kryzysu finansowego. System finansowy zapewnia przepływ środków finansowych (pieniężnych) od podmiotów, które dysponują oszczędnościami netto (tj. wydają mniej aniżeli uzyskują dochodów) do podmiotów, które są pożyczkobiorcami netto (tj. wydają więcej aniżeli uzyskują dochodów). Przepływ środków następuje dwiema głównymi drogami: bezpośrednio przez rynki finansowe, pośrednio przez pośredników finansowych (przede wszystkim banki). 7 Na takie niebezpieczeństwo wskazuje m.in. A. Turner podkreślając, że nie ma wyraźnych dowodów na to, że wzrost skali i złożoności systemu finansowego w bogatych krajach rozwiniętych w ciągu ostatnich lat doprowadził do zwiększonego wzrostu czy stabilności, raczej to system finansowy czerpie rentę z realnej gospodarki, aniżeli kreuje dla gospodarki dodatkową wartość. A. Turner, What do banks do? Why do credit booms and busts occur and what can public policy do about it?, [w]: The Future of Finance: The LSE Report, London 2010, London School of Economics and Political Science, s P. S. Rose, M. H. Marquis, Financial Institutions and Markets, 11 ed., New York 2011, McGraw-Hill/Irwin, s Poza rynkowym systemem finansowym w ramach systemu finansowego wyodrębnia się publiczny system finansowy (fiskalno-budżetowy). Przedmiotem niniejszego opracowania jest rynkowy system finansowy, wobec którego używana będzie ogólna nazwa system finansowy. 10 B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak (red.), System finansowy w Polsce, t. 1, Warszawa 2008, Wydawnictwo Naukowe PWN, s Narodowy Bank Polski

13 System finansowy w Polsce System finansowy nie może prawidłowo funkcjonować bez nowoczesnej infrastruktury, obejmującej nie tylko systemy płatności oraz rozliczeń i rozrachunku transakcji instrumentami finansowymi, ale także instytucje zwiększające przejrzystość informacyjną (np. rejestry kredytowe) oraz systemy ochrony uczestników rynku (np. systemy gwarantowania depozytów będące ważnym elementem stabilności i budowania zaufania do instytucji kredytowych) Funkcje systemu finansowego Pierwotną funkcją systemu finansowego jest ułatwienie alokacji i rozmieszczania zasobów gospodarczych zarówno w czasie, jak i w przestrzeni, w niepewnym otoczeniu 11. Poza tą funkcją system finansowy powinien zapewniać: 12 Wymianę wartości, tj. dokonywanie płatności. Bezpieczny i efektywny system płatniczy jest kluczowy dla funkcjonowania gospodarki. Powinien on spełniać następujące wymogi: szybki i terminowo dokonywać rozrachunku transakcji; być dostępnym dla każdego, kto ma potrzebę dokonania płatności lub ma otrzymać płatność; być łatwym do zintegrowania z innymi procesami gospodarczymi; być łatwym w użyciu, bezpiecznym, pewnym oraz przystępnym i transparentnym, a jego użytkownicy powinni być poinformowani o możliwościach wyboru metod płatności i związanych z nimi kosztami. Pośrednictwo, tj. transfer środków pomiędzy oszczędzającymi i kredytobiorcami. System finansowy umożliwia pozyskanie środków od podmiotów oszczędzających przez podmioty zainteresowane pozyskaniem finansowania. Pośrednictwo to może występować w różnych formach i nie polega tylko na przyjmowaniu depozytów i udzielaniu kredytów. Na przykład firmy inwestycyjne pośredniczą pomiędzy emitentami papierów wartościowych i inwestorami. W zależności od charakteru transakcji, omawiane pośrednictwo obejmuje dodatkowe (uzupełniające) funkcje, takie jak: łączenie zasobów, w celu sfinansowania małymi kwotami depozytów kredytu o dużej wartości; transformacja terminów; ocena ryzyka i przetwarzanie informacji (np. monitorowanie potencjalnych kredytobiorców w celu identyfikacji możliwości zyskownego rozwoju akcji kredytowej); monitorowanie kredytobiorców w celu ograniczenia ryzyka niespłacenia udzielonego kredytu. W procesie pośrednictwa niezwykle ważne jest efektywne alokowanie środków, tj. kierowanie 11 R.C. Merton, Operation and Regulation in Financial Intermediation: A Functional Perspective, [w]: Operation and Regulation of Financial Markets, ed. P. Englund, Stockholm Submission to the Financial System Inquiry, March 2014, Reserve Bank of Australia, s. 9-13, Podobny zestaw funkcji systemu finansowego wyróżniany jest w dokumentach OECD i Komisji Europejskiej. Policy framework for effective and efficient financial regulation, Paris 2010, OECD, s oraz A reformed financial sector for Europe, op. cit., s Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r. 11

14 System finansowy w Polsce finansowania do tych przedsięwzięć, które charakteryzują się najwyższą efektywnością. W ten sposób system finansowy przyczynia się do wzrostu możliwości wytwórczych gospodarki i podniesienia poziomu życia. Transfer ryzyka. Dobrze funkcjonujący system finansowy ułatwia wycenę i alokację różnych rodzajów ryzyka: ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego, ryzyka ubezpieczeniowego, czy ryzyka operacyjnego. Rola systemu finansowego nie polega na całkowitej eliminacji ryzyka, gdyż nie jest to możliwe w praktyce, a ponadto miałoby niekorzystny wpływ na innowacyjność gospodarki i przedsiębiorczość. Chodzi raczej o ułatwienie transferu ryzyka do tych podmiotów, które są najlepiej przygotowane do zarządzania nim. Płynność. System finansowy zapewnia płynność jego uczestnikom. Jeżeli system finansowy funkcjonuje prawidłowo, to podmioty gospodarcze są w stanie zamienić swoje aktywa w gotówkę w krótkim czasie i bez nieuzasadnionej utraty wartości. System finansowy powinien także zapewnić ex ante informacje na temat możliwych inwestycji i alokacji kapitału oraz po zapewnieniu przedsiębiorstwu finansowania umożliwiać monitorowanie inwestycji i kontrolowanie przestrzegania ładu korporacyjnego 13. W literaturze przedmiotu można spotkać także inne klasyfikacje tych funkcji. Jedną z nich, obrazowo przedstawiającą zadania pełnione przez system finansowy, jest podział na: 14 funkcję monetarną. Polega ona na dostarczaniu do gospodarki pieniądza i umożliwieniu jego obiegu. Porównując z innymi klasyfikacjami można stwierdzić, że łączy w sobie: funkcję płatniczą, funkcję zapewnienia płynności oraz funkcję kreowania pieniądza (w tym prowadzenie polityki pieniężnej). funkcję kapitałowo-redystrybucyjną. System finansowy umożliwia przepływ wolnych środków pieniężnych, a instytucje finansowe (lub mechanizmy funkcjonowania rynków instrumentów finansowych) umożliwiają transformację ryzyka, wielkości i terminów, na jakie te fundusze są pożyczane. funkcję kontrolną. W ramach tej funkcji system finansowy umożliwia kontrolę nad strumieniami pieniężnymi, w szczególności nad środkami zainwestowanymi, pożyczonymi i redystrybuowanymi w przeszłości. Dostarcza zatem usług, które pozwalają kontrolować efektywność wykorzystania majątku oraz środków finansowych. Rozwój systemu finansowego oraz realizacja jego funkcji nie jest celem samym w sobie. System finansowy pełni służebną rolę wobec innych sfer funkcjonowania gospodarki. Jego głównym 13 R. Levine, Finance and Growth: Theory and Evidence, [w]: P. Aghion, S.N. Durlauf (ed.), Handbook of Economic Growth, Volume 1A, Amsterdam 2005, Elsevier, s Podział zaproponowany przez Z. Polańskiego w: B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak (red.), System finansowy w Polsce, t. 1, op. cit., s Narodowy Bank Polski

15 System finansowy w Polsce zadaniem jest bowiem zapewnienie podmiotom niefinansowym dostępu do określonego rodzaju usług. W konsekwencji system finansowy powinien przyczyniać się do wzrostu efektywności funkcjonowania innych sektorów gospodarki, między innymi przez obniżenie kosztów transakcyjnych (kosztów wymiany). Świadczenie usług przez system finansowy angażuje jednak zasoby i generuje koszty. Stąd ważne jest zagwarantowanie wysokiej efektywności świadczonych usług (przy wymaganym poziomie bezpieczeństwa i jakości) tak, aby koszty pośrednictwa finansowego nie stanowiły nadmiernego obciążenia dla gospodarki. System finansowy wpływa na przebieg realnych procesów gospodarczych. W konsekwencji, system finansowy może wspierać rozwój gospodarczy. Może także, w przypadku nieprawidłowego funkcjonowania, prowadzić do zahamowania wzrostu gospodarczego, czy nawet poważnych kryzysów gospodarczych. Sfera realna też oddziałuje na system finansowy. Zróżnicowane i zmieniające się w czasie potrzeby dotyczące usług finansowych, zgłaszane przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, wpływają na kształt, strukturę, wielkość i sposób funkcjonowania systemu finansowego Modele systemu finansowego Omawiając pojęcie systemu finansowego przedstawiono dwie główne metody przepływu środków pieniężnych (od podmiotów nadwyżkowych, dysponujących oszczędnościami netto do podmiotów będących pożyczkobiorcami netto), tj. finansowanie bezpośrednie, z wykorzystaniem rynków finansowych, i finansowanie pośrednie, z wykorzystaniem pośredników finansowych. Podział na te dwa typy finansowania stanowi podstawę wyodrębnienia dwóch modeli systemu finansowego: 15 zorientowanych rynkowo (opartych głównie na rynkach finansowych), w którym przeważa finansowanie bezpośrednie z wykorzystaniem rynków finansowych. Ten model systemu finansowego określany jest także jako anglosaski, anglo-amerykański albo rynkowy. Jako przykłady państw typowych dla rynkowego modelu sytemu finansowego wymienia się Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię. 15 R. Levine, Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda, Journal of Economic Literature, Vol. XXXV (June 1997); A. Demirgüç-Kunt, R. Levine, Bank-based and market-based financial systems: cross-country comparison, World Bank Policy Working Paper No 2143, World Bank, July 1999; R. Levine, Bank-based or marketbased financial systems: which is better?, NBER Working Paper 9138, September 2002; T. Kozłowski, Problem struktury systemu finansowego w kontekście relacji pomiędzy przedsiebiorstwami niefinansowymi i sektorem finansowym, Bank i Kredyt, styczeń 2007; A. Matysek-Jędrych, Struktura i modele system finansowego, op. cit.; M. J. Bijlsma, G. T. J. Zwart, The Changing Landscape of Financial Markets in Europe, The United States and Japan, Bruegel Working Paper, March 2013, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r. 13

16 System finansowy w Polsce zorientowanych bankowo (opartych głównie na bankach), w którym przeważa finansowanie poprzez pośredników finansowych. System ten określany jest także jako kontynentalny albo zorientowany bankowo. Niejednokrotnie wskazuje się na Niemcy i Japonię, jako przykłady państw, których systemy finansowe są charakterystyczne dla tego modelu. W literaturze przedmiotu od wielu lat wymieniane są poglądy na temat tego, który z modeli pozwala na lepsze realizowanie funkcji systemu finansowego, a zwłaszcza, który model zapewnia najbardziej efektywny transfer funduszy od oszczędzających do inwestorów. Przytaczane są zarówno argumenty o charakterze teoretycznym, jak i przedstawiane są wyniki analiz empirycznych. Analizując model systemu finansowego zorientowanego bankowo wskazuje się na następujące korzyści 16 : Banki, specjalizując się w ocenie kredytobiorców, mogą ograniczyć koszty pozyskiwania i przetwarzania informacji na temat przedsiębiorstw i potencjalnych projektów inwestycyjnych. Tym samym instytucje te mogą przyczynić się do wzrostu oszczędności i akumulacji kapitału w gospodarce. Poprzez identyfikację najbardziej wartościowych projektów i przedsiębiorstw banki sprzyjają innowacjom i efektywnej alokacji zasobów. Banki mogą także wpływać na prawidłowe funkcjonowanie ładu korporacyjnego oraz skuteczniej niż rynek kontrolować i egzekwować spłatę zobowiązań (udzielonych kredytów). Banki mogą ograniczyć ryzyko płynności przez gromadzenie oszczędności i inwestowanie ich zarówno w instrumenty krótkoterminowe, jak i długoterminowe papiery wartościowe. Banki umożliwiają indywidualnym inwestorom dzielenie ryzyka, co pozwala na skierowanie się ku projektom o wyższej stopie zwrotu i wyższym ryzyku. Dzięki bankom istnieje możliwość mobilizacji kapitału w celu wykorzystania efektu ekonomii skali. W przypadku systemu opartego głównie na rynkach podkreślane są następujące korzyści 17 : Większa płynność, charakterystyczna dla rynku akcji, daje inwestorom więcej bodźców do inwestowania w pozyskiwanie i przetwarzanie informacji. W związku z tym bardziej prawdopodobne jest zrealizowanie zysków przez dokonywane na rynku transakcje. 16 Prace cytowane w przypisie 15 oraz: L. Gambacorta, J. Yang, K. Tsatsaronis, Financial structure and growth, BIS Quarterly Review, March 2014, F. Song, A.V. Thakor, Financial system architecture and the co-evolution of banks and capital markets, The Economic Journal, vol, 120, 2010, T. Beck, Financial Development and Economic Growth: Stock Markets versus Banks?, Private Sector & Development, Issue 5, March 2010, D. Tymoczko, System finansowy a wzrost gospodarczy przegląd literatury, w: Giełda a rozwój, Warszawa, wrzesień 2008, M. Thiel, Finance and economic growth a review of theory and available evidence, Economic Paper No. 158, July 2001, 17 Literatura cytowana w przypisach 15 i Narodowy Bank Polski

17 System finansowy w Polsce Rynek kapitałowy może poprawić alokację zasobów i wzmocnić ład korporacyjny, ułatwiając procesy przejęć przedsiębiorstw i wspierając zasady wynagradzania kadry zarządzającej w zależności od wyników uzyskiwanych przez spółki. Rynki mogą także ułatwić zarządzanie ryzykiem finansowym, a także zmniejszyć ryzyko płynności poprzez umożliwienie szybkiej sprzedaży instrumentów finansowych na bardziej płynnych rynkach. Rynki odgrywają pozytywną rolę poprzez agregowanie rozproszonych informacji i przekazywanie ich inwestorom, co korzystnie wpływa na finansowanie przedsiębiorstw i ich wyniki. Rynki lepiej finansują projekty o wyższym ryzyku i wyższej oczekiwanej stopie zwrotu, co sprzyja realizacji projektów innowacyjnych. Oprócz zaprezentowania korzyści związanych z określonym modelem systemu finansowego, zarówno zwolennicy systemu zorientowanego bankowo, jak i zwolennicy systemu opartego głównie na rynkach, starają się wykazać słabości konkurencyjnego modelu 18. Wyniki prowadzonych badań empirycznych nie dostarczają argumentów przemawiających za przewagą jednego z modeli systemu finansowego 19. Badania relacji między systemem finansowym a wzrostem gospodarczym wskazują bowiem na znaczenie ogólnego poziomu rozwoju systemu finansowego, a nie jego struktury 20. Rezultaty tych badań są zatem spójne z podejściem wskazującym na istotność jakości usług świadczonych przez system finansowy, a nie jego struktury. Ważną rolę odgrywają szczegółowe rozwiązania prawne oraz obowiązujący 18 Wśród tych słabości wymienia się: niedoskonałości mechanizmów rynkowych, lepsze realizowanie przez banki kontroli korporacyjnej, ze względu na pełniejszy dostęp do wewnętrznej informacji przedsiębiorstw, skuteczniejsze dywersyfikowanie ryzyka. Zwolennicy modelu systemu finansowego opartego głównie na rynkach poddają natomiast krytyce funkcjonowanie sektora bankowego i podkreślają negatywny wpływ banków na realizację przez przedsiębiorstwa innowacyjnych projektów, nieefektywne sprawowanie nadzoru korporacyjnego oraz ograniczoną w stosunku do rynków ofertę instrumentów pozwalających na dywersyfikację ryzyka i zabezpieczanie się przed nim. Szerzej m.in. w: T. Beck, Financial Development and Economic Growth: Stock Markets versus Banks?, op. cit. 19 Badania wskazują, że rola pośrednictwa finansowego opartego na rynkach zwiększa się, kiedy PKB na mieszkańca wzrasta. Podkreśla się także zróżnicowane zachowanie się dwóch różnych modeli systemu w okresie załamania gospodarczego. Banki są bardziej skłonne zapewnić podaż kredytów w okresie normalnego osłabienia gospodarczego, łagodząc tym samym wpływ recesji. Zdolność do absorpcji szoków zmniejsza się w sytuacji, kiedy recesja jest powiązana z kryzysem finansowym. W takim przypadku załamanie gospodarcze w krajach o systemach finansowych zorientowanych bankowo jest wielokrotnie silniejsze aniżeli w krajach z systemem finansowym opartym głównie na rynkach. Szerzej w: A. Demirgüç-Kunt, E. Feyen, R.Levine, The Evolving Importance of Banks and Securities Markets, Policy Research Working Paper No. 5805, The World Bank, September 2011; L. Gambacorta, J. Yang, K. Tsatsaronis, Financial structure and growth, op.cit. Na podobne zależności wskazują także: J. Allard, R. Blavy, Market Phoenixes and Banking Ducks. Are Recoveries Faster in Market-Based Economies?, IMF Working Papers, WP/11/213, International Monetary Fund, September R. Levine, Bank-based or Market-based financial systems: Which is Better?, op. cit. Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013 r. 15