Medical & Health Sciences Review

Transkrypt

1 e-issn Volume 1 Issue 1 Medical & Health Sciences Review

2 e-issn Volume 1 Issue ;1(1) Medical & Health Sciences Review Szanowni Państwo Z ogromną przyjemnością oddajemy w Państwa ręce pierwszy numer kwartalnika Medical & Health Sciences Review. Mamy nadzieję, że czasopismo swoją tematyką wpisze się trwale w interdyscyplinarny obszar badań w naukach o zdrowiu. Dołożymy wszelkich starań aby problematyka poruszana na łamach czasopisma stanowiła rzetelne źródło informacji naukowej, inspirowała do realizacji badań i prezentowania wyników, dzielenia się doświadczeniem a przede wszystkim była nieustająco intersującą lekturą. Z wyrazami szacunku, Redakcja M&HSR

3 KOMITET NAUKOWY REDAKTOR NACZELNY: dr hab. Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO: prof. dr hab. Beata Karakiewicz Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska KOMITET REDAKCYJNY: prof. dr hab. Olga Fedorciv, Tarnopolski Państwowy Uniwersytet Medyczny, Ukraina dr hab. Aleksandra Gaworska-Krzemińska, Gdański Uniwersytet Medyczny, Polska dr Marta Giezek, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Szczecinie, Polska dr hab. prof. PUM Elżbieta Grochans, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska dr Anna Jurczak, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska prof. dr hab. Kornelia Kędziora-Kornatowska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Polska prof. dr hab. Janis Kisis, Riga Stradins University, Łotwa prof. dr hab. Ludmila Klimackaya, Siberian State Aerospace University, Rosja assoc prof. Jacek Kopeć MD PhD, School of Public Health UBC Vancouver, Kanada prof. dr hab. Maria Laszczyńska, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska dr Andrey Lukyanov, University College Zealand, Dania prof. dr hab. Mariusz Ratajczak, Uniwersytet Stanowy Louisville, USA dr hab. Agnieszka Samochowiec, Uniwersytet Szczeciński, Polska prof. dr hab. Jerzy Samochowiec, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska prof. dr hab. Ewa Stachowska, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Polska dr Loreta Strumylaitė, Lithuanian University of Health Sciences Kaunas, Litwa dr med. Andrzej Szpakow, Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały, Białoruś dr hab. prof. AWF Zbigniew Szyguła, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, Polska prof. dr hab. Andrzej Wojtczak, Główny Inspektorat Sanitarny, Polska SEKRETARZ REDAKCJI: mgr Marta Bażydło REDAKTORZY TECHNICZNI: mgr Anna Karakiewicz mgr Aleksandra Radecka WYDAWCA: Instytut Rozwoju Nauk o Zdrowiu i Usług Medycznych ProLongaVita Adres Redakcji: Al. Wojska Polskiego 78/17, Szczecin Adres nadsyłania prac: mhsr@prolongavita.pl

4 e-isnn Volume 1 Issue ;1(1) Medical & Health Sciences Review Spis treści: Wojciech Garczyński, Beata Karakiewicz, Anna Lubkowska Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby 3 Anna Jurczak, Małgorzata Jasińska, Anna Reczyńska, Małgorzata Szkup, Marzanna Stanisławska, Elżbieta Grochans Włoski unikalny model opieki nad pacjentem 12 Marzanna Stanisławska, Mariola Rajzer, Anna Jurczak, Katarzyna Augustyniuk, Anna Reczyńska, Elżbieta Grochans Podejmowanie działań prozdrowotnych przez pacjentów z chorobami kardiologicznymi 19 Renata Robaszkiewicz-Bouakaz, Karina Gawrońska, Anna Jurczak, Sylwia Wieder-Huszla, Małgorzata Szkup, Małgorzata Starczewska, Marzanna Stanisławska, Elżbieta Grochans Oczekiwania wobec ambulatoryjnej opiekizdrowotnej wśród osób pozbawionych wolności 27 Beata Brzostek, Paulina Zabielska, Jolanta Kamola, Monika Paszkiewicz, Beata Karakiewicz Risky behaviors in adolescents with normal intellectual development and mild intellectual disability 34

5 e-issn Volume 1 Issue ;1(1): 3-11 Medical & Health Sciences Review Original Paper Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby Occupational activity of patients suffering from multiple sclerosis, depending on the clinical form of the disease Wojciech Garczyński 1; A-F, Beata Karakiewicz 2; D,E *,1; D,E, Anna Lubkowska 1. Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie 2. Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie A koncepcja i przygotowanie projektu badań, B wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie manuskryptu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy, * Autor do korespondencji. Autor do korespondencji: Anna Lubkowska, prof. nadzw. PUM, Zakład Diagnostyki Funkcjonalnej i Medycyny Fizykalnej PUM, Szczecin, ul. Żołnierska 54, tel.: , anna.lubkowska@pum.edu.pl Streszczenie Wstęp. Stwardnienie rozsiane (SM) jest to choroba o podłożu zapalno-demielinizacyjnym ośrodkowego układu nerwowego, której objawy występują w szczycie aktywności zawodowej, a więc między 20 a 40 rokiem życia. Stwardnienie rozsiane przyjmuje najczęściej formę kliniczną: remitująco nawracającą (RRMS), wtórnie postępującą (SPMS) lub pierwotnie postępującą (PPMS). Cel pracy. Celem przeprowadzonych badań była ocena aktywności zawodowej chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby. Materiał i metody. Badania przeprowadzono w Centrum Rehabilitacji dla Osób Chorych na stwardnienie rozsiane w Bornem Sulinowie. Grupa badana liczyła 197 osób (140 kobiet i 57 mężczyzn). Średnia wieku grupy badanej to 49 lat ± 11. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety dotyczący sytuacji zawodowej chorych na stwardnienie rozsiane. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej w programie Statistica Wyniki. Najdłużej na SM chorowali badani z formą kliniczną SPMS (19 lat), a najkrócej z formą RRMS (14 lat). Średni staż pracy zawodowej respondentów wynosił 23 lata dla formy klinicznej PPMS i 19 lat dla form RRMS i SPMS. Wskaźnik niewydolności ruchowej EDSS był najwyższy u badanych z formą SPMS (6,5) a najniższy u badanych z formą RRMS (5). Wykazano statystycznie istotną różnicę w czasie trwania choroby (p<0,05), stażu pracy zawodowej (p<0,05) poziomie niewydolności ruchowej EDSS (p<0,001) oraz motywach rezygnacji z pracy (p<0,05) między formami klinicznymi SM. Wnioski. Uzyskane wyniki wskazują, że pacjenci z formą kliniczną PPMS są najdłużej aktywni zawodowo w stosunku do pacjentów z pozostałymi formami klinicznymi SM. Słowa kluczowe: stwardnienie rozsiane, aktywność zawodowa, formy kliniczne SM Summary Background. MS occurs between the ages so the top of the professional activity. Multiple sclerosis takes most common clinical form: relapsing - remitting (RRMS), secondary progressive (SPMS) or primary progressive (PPMS). Objective. The aim of the study was to evaluate the occupational activity in patients with MS, depending on the clinical form of the disease. Material and methods. The study was conducted at the center for MS patients in Bornem Sulinowie Study group consisted of 197 patients. Proprietary research tool was a questionnaire on the occaputional situation of patients with MS. The results were statistically analyzed in the Statistica. Results. SM longest sick subjects with SPMS clinical form (19 years), and the shortest of the form RRMS (14 years). Average length of employment was 23 years for clinical forms of PPMS and 19 years for RRMS and SPMS forms. EDSS motor failure indicator was highest in subjects with SPMS form (6.5) and the lowest in subjects with RRMS form (5). Demonstrated a statistically significant difference in the duration of the disease (p <0.05), years of work (p <0.05) level of physical failure EDSS (p <0.001) and floods leaving work (p <0.05) between clinical forms of MS. Conclusions. The results indicate that patients with PPMS clinical forms are active in the longest compared to patients with other forms of clinical MS. Key words: multiple sclerosis, occupational activity, clinical forms of MS Otrzymano: , zaakceptowano:

6 Wojciech Garczyński i wsp., Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby WSTĘP Stwardnienie rozsiane (SM) jest przewlekłą chorobą o podłożu zapalnodemielinizacyjnym ośrodkowego układu nerwowego zaczynającą się zazwyczaj u młodych dorosłych (20-40 rok życia). Jedną z przyczyn zmian demielinizacyjnych są uwarunkowania genetyczne, które powstają w warunkach nieprawidłowych reakcji immunologicznych [1, 2, 3]. Konsekwencją demielinizacji jest spowolnienie przewodnictwa nerwowego. Zmiany zapalno demielinizacyjne w ośrodkowym układzie nerwowym są przyczyną powstania deficytów neurologicznych o różnej progresji - prowadząc często do niepełnosprawności [1, 3]. Zmiany demielinizacyjne charakteryzują się szybką progresją i występują głównie w istocie białej, w pniu mózgu, w móżdżku, w rdzeniu kręgowym i nerwie wzrokowym. Pojęcie rzutu choroby związane jest z pojawianiem się nowych lub zaostrzeniem już istniejących objawów neurologicznych trwających przynajmniej 24 godziny i niezwiązanych z infekcją. Stwardnienie rozsiane może przebiegać w sposób bardzo zróżnicowany w zakresie częstości rzutów oraz szybkości narastania niewydolności neurologicznej [4]. Do rozpoznania SM stosuje się kryteria diagnostyczne McDonalda [5]. Stwardnienie rozsiane może mieć przebieg z rzutami lub bez. Forma kliniczna pierwotnie postępująca stwardnienia rozsianego (PPMS) występuje bez rzutów, pozostałe formy kliniczne: rzutowo remisyjna (RRMS), wtórnie postępująca (SPMS) i postępująco nawracająca (PRMS) charakteryzują się pojawianiem się rzutów choroby, a postać łagodna (BNMS) może, przebiegać z rzutami. Najczęściej występująca forma kliniczna stwardnienia rozsianego (RRMS) rozpoczyna się od nawracających rzutów choroby. Po kilku latach trwania choroby u pacjentów z postacią rzutowo - remisyjną przechodzi ona w postać wtórnie postępującą [4]. Dotychczas nie opracowano w pełni skutecznych metod leczenia stwardnienia rozsianego [6]. Stwardnienie rozsiane dotyka przede wszystkim młodych dorosłych w szczycie ich aktywności zawodowej [2, 6, 7, 8], powodując tym samym zmienną zdolność chorego do pracy, lub czasami całkowite ograniczenie zdolności do jej wykonywania. Ponad połowa chorych na stwardnienie rozsiane staje się bezrobotnymi w przeciągu około 10 lat od wieku zachorowania. Za główne czynniki powodujące niezdolność do pracy chorych na SM uznaje się: stopień niewydolności ruchowej wyrażony na skali EDSS (powyżej 6,5), wiek, czas trwania i przebieg kliniczny choroby [9]. Średni wiek zachorowania na SM w Szczecinie wynosi dla mężczyzn i kobiet odpowiednio 36 i 34 lat [10]. Biorąc pod uwagę przeciętny wiek zachorowania na stwardnienie rozsiane (początek wieku produkcyjnego) - choroba stanowi poważny problem ekonomiczny i związany jest z powtarzającymi się hospitalizacjami, których przyczynami w znacznej mierze są rzuty choroby oraz postępująca niepełnosprawność, które w konsekwencji mogą skutkować wczesną utratą zdolności do pracy [6, 11]. Badania przeprowadzone w Austrii wykazały, że 75% pacjentów z SM na wczesnym etapie choroby wykazuje aktywność zawodową, natomiast w późniejszych stadiach choroby pracuje zawodowo znacznie mniejszy odsetek chorych, mniej niż 10% [12]. Zdolność zawodowa osób ze stwardnieniem rozsianym zależy od formy klinicznej choroby, jej przebiegu i leczenia. Choroba prowadzi głównie do dysfunkcji w obrębie narządu ruchu. Pracownicy z deficytami neurologicznymi w obrębie kończyn dolnych mogą wykonywać wszystkie 4

7 Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): 3-11 czynności manipulacyjne, pod warunkiem, że nie doszło do dysfunkcji kończyn górnych, a sprawność manualna jest wystarczająca do sprostania wymogom określonego stanowiska pracy. Najbardziej odpowiednie są zawody o charakterze produkcyjnym stacjonarnym jak również naukowym [13]. Choroba w początkowej fazie może mieć skąpoobjawowy obraz kliniczny, łagodny przebieg i tym samym nie musi bezpośrednio ograniczać możliwości zatrudnienia [14]. Właściwa organizacja pracy jest szczególnie istotna dla osób chorych na stwardnienie rozsiane i aktywnych zawodowo. Korzystne i wskazane jest wdrożenie dodatkowych przerw w pracy oraz tworzenie specjalnych miejsc wypoczynku dla pracowników niepełnosprawnych. Istotną rolę odgrywa również dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej i likwidacja barier architektonicznych [15]. Celem przeprowadzonych badań była ocena zróżnicowania aktywności zawodowej chorych na stwardnienie rozsiane z uwzględnieniem formy klinicznej choroby. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w Centrum Rehabilitacji dla Osób Chorych na stwardnienie rozsiane w Bornem Sulinowie. Grupa badana liczyła 197 osób (140 kobiet i 57 mężczyzn). Średnia wieku grupy badanej to 49 lat ± 11. Średni czas trwania choroby wynosił 17 lat ± 9. Średni wiek zachorowania wynosił 32 lata ± 10. Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety dotyczący sytuacji zawodowej chorych na SM. Opracowanie wyników opierało się na analizie statystycznej cech mierzalnych (ilościowych) i niemierzalnych (jakościowych) z wykorzystaniem testu Kruskala Wallisa (zmienne porządkowe), jednoczynnikowej analizy wariancji (zmienne ilościowe) oraz testu Chi2 Pearsona (zmienne jakościowe). Dla wszystkich parametrów mierzalnych wyznaczono podstawowe statystyki opisowe (średnią, odchylenie standardowe), niemierzalnych - podstawowe statystyki opisowe (liczebność i procent). Analizę rozkładów zmiennych przeprowadzono testem Shapiro Wilka, a test Browna i Forsythe`a posłużył do oceny jednorodności wariancji. WYNIKI W tabeli 1 zestawiono dane dotyczące wieku zachorowania na SM, czasu trwania choroby, stażu pracy zawodowej, stażu pracy zawodowej w chorobie, czasu po rezygnacji z pracy oraz poziomu niewydolności ruchowej (EDSS) z podziałem na formę kliniczną SM. Stwardnienie rozsiane było diagnozowane najpóźniej u badanych z formą kliniczną PPMS (35 lat) a najwcześniej u badanych z RRMS i SPMS (30 lat). Wykazano statystycznie istotną różnicę między wiekiem zachorowania a formą kliniczną SM (p<0,001). Mniejsza siła istotności różnic pomiędzy formami klinicznymi SM (p<0,05) wystąpiła przy ocenie czasu trwania choroby z podziałem na formy kliniczne. Ponadto, po przeprowadzeniu analizy post hoc Tukeya, wykazano, że istotne różnice występowały między wiekiem zachorowania na stwardnienie rozsiane w grupach RRMS - PPMS i SPMS PPMS (przy poziomie istotności p<0,001), czasem trwania choroby w grupach SPMS RRMS (przy poziomie istotności p<0,05), stażem pracy zawodowej w grupach RRMS PPMS i SPMS PPMS (przy poziomie istotności p<0,05) oraz wskaźnikiem niewydolności ruchowej EDSS w grupach RRMS SPMS, RRMS PPMS (przy poziomie istotności odpowiednio p<0,001 i p<0,01). Nie wykazano istotnych 5

8 Wojciech Garczyński i wsp., Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby Tabela 1. Średnie wartości i odchylenie standardowe wieku zachorowania na SM, czasu trwania choroby, stażu pracy zawodowej, stażu pracy zawodowej w chorobie, czasu po rezygnacji z pracy oraz poziomu niewydolności ruchowej EDSS z podziałem na formę kliniczną stwardnienia rozsianego. Badana cecha Wiek zachorowania [lata] Czas trwania choroby [lata] Formy kliniczne stwardnienia rozsianego RRMS SPMS PPMS n x ±SD n x ±SD n x ±SD Skróty nazw testów 59 30,49 9, ,52 8, ,37 12,27 A 0, ,45 9, ,98 9, ,79 10,05 K-W 0,0116 p Staż pracy [lata] 59 19,03 9, ,29 9, ,59 10,59 K-W 0,0136 Staż pracy w chorobie [lata] Czas po rezygnacji z pracy [lata] 50 9,04 7, ,98 7, ,17 9,98 K-W 0, , ,86 7, ,32 6,63 K-W 0,0508 EDSS 59 5,11 1, ,65 1, ,25 1,68 K-W 0,0000 Legenda: A - jednoczynnikowa analiza wariancji, K-W - test Kruskala Wallisa, RRMS remitująco rzutowa forma SM, SPMS wtórnie postępująca forma SM, PPMS pierwotnie postępująca forma SM, EDSS skala niewydolności ruchowej. statystycznie różnic między stażem pracy zawodowej w chorobie i czasie po rezygnacji z pracy a formami klinicznymi SM. W tabeli nr 2 zestawiono dane dotyczące poziomu wykształcenia, czynników utrudniających wykonywanie pracy, charakteru wykonywanej pracy, powodu rezygnacji z pracy zawodowej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie pracownika z uwzględnieniem formy klinicznej stwardnienia rozsianego. Najwięcej badanych zadeklarowało wykształcenie wyższe (45% - RRMS, 53% - SPMS, 43% - PPMS), wykształcenie średnie deklarowało 41% badanych z formą kliniczną RRMS, 38% badanych z PPMS i 28% z formą SPMS. Wykształcenie zawodowe deklarowało 12% z formą kliniczną RRMS i SPMS i 14% z formą kliniczną PPMS. Wykształcenie podstawowe deklarowało 4% badanych z formą kliniczną SPMS i PPMS. Kolejny aspekt badań dotyczył czynników ograniczających wykonywanie pracy. Zmęczenie jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy zgłosiło 40% badanych z formą kliniczną SPMS, 37% z formą kliniczną RRMS a najmniej, bo 29% badanych z formą kliniczną PPMS. Drżenie jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występował rzadko. Problem ten zgłosiło 19% badanych z formą kliniczną SPMS, 13% z PPMS i 11% z formą kliniczną RRMS. Zaburzenia widzenia jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występowały najczęściej w formie klinicznej RRMS (17%), a najrzadziej w formie klinicznej PPMS (6%). Problem ten dotyczył również 11% chorych z formą kliniczną SPMS. Zaburzenia równowagi jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występowały najczęściej w formie klinicznej wtórnie postępującej (40%) i rzutowo remisyjnej (37%) a najrzadziej były zgłaszane u badanych z formą kliniczną pierwotnie postępującą (27%). Trudności w poruszaniu się, jako czynnik utrudniający wykonywanie 6

9 Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): 3-11 Tabela 2. Poziomu wykształcenia, czynniki utrudniające wykonywanie pracy, charakter wykonywanej pracy, powód rezygnacji z pracy zawodowej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie pracownika z uwzględnieniem formy klinicznej SM. Badana cecha Formy kliniczne SM RRMS SPMS PPMS n % n % n % Skrót nazw testu p podstawowe Edukacja zawodowe średnie Chi 2 0,942 wyższe zmęczenie drżenie Czynniki utrudniające wykonywanie pracy zaburzenia widzenia zaburzenia równowagi trudności w poruszaniu się problemy z kontrolą zwieraczy dolegliwości bólowe zaburzenia mowy uczucie przygnębienia Chi 2 0,302 poczucie niższej wartości inne problemy fizyczna Rodzaj pracy Powód odejścia z pracy Wiedza pracodawcy o chorobie pracownika umysłowa mieszana nigdy nie pracowałem/am rozpoznanie SM przejście na emeryturę inna choroba inny powód pracodawca wiedział o SM pracodawca nie wiedział o SM własna działalność gospodarcza Chi 2 0,901 Chi 2 0,022 Chi 2 0,887 Legenda: Chi 2 test Chi 2 Pearsona, RRMS remitująco nawracająca forma SM, SPMS wtórnie postępująca forma SM, PPMS przewlekle postępująca forma SM. 7

10 Wojciech Garczyński i wsp., Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby pracy, najczęściej występowały w formie klinicznej SPMS (43%) a najrzadziej w formie klinicznej PPMS i RRMS, odpowiednio 39% i 38%. Problem kontroli zwieraczy jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występował najczęściej u badanych z formą kliniczną RRMS (21%), najrzadziej natomiast u badanych z formą kliniczną SPMS i PPMS (13%). Dolegliwości bólowe jako czynnik ograniczający wykonywanie pracy występował rzadko. Problem ten dotyczył zaledwie 9% badanych z formą kliniczną rzutowo remisyjną, 7% badanych z formą kliniczną przewlekle postępującą i 6% z formą kliniczną wtórnie postępującą. Podobnie jak dolegliwości bólowe i drżenie, zaburzenia mowy jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy występował rzadko. Problem ten zgłaszało 9% badanych z formą kliniczną RRMS i SPMS i 3% badanych z formą kliniczną PPMS. Uczucie przygnębienia jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy najczęściej dotyczył badanych z formą kliniczną PPMS (13%), następnie z formą kliniczną SPMS (12%), a najrzadziej z formą kliniczną RRMS (11%). Poczucie niższej wartości jako czynnik utrudniający wykonywanie pracy najczęściej dotyczył badanych z formą kliniczną SPMS (10%), a najrzadziej z formą RRMS i PPMS (5%). Kolejne analizowane pytanie dotyczyło rodzaju pracy zawodowej. Na podstawie analizy wyników można stwierdzić, że badani najczęściej wykonywali pracę o charakterze umysłowym (69% z formą kliniczną RRMS, 62% z formą PPMS, 55% z formą kliniczną SPMS). Wykonywanie pracy fizycznej deklarowało najmniej badanych: 21% z formą kliniczną SPMS, 15% z formą kliniczną PPMS, 11% z formą kliniczną RRMS. Ocena poziomu istotności różnic w wykształceniu, czynnikach utrudniających wykonywanie pracy, charakterze wykonywanej pracy z podziałem na formę kliniczną i typ stwardnienia rozsianego została przeprowadzona za pomocą testu Chi2 Pearsona. Wyniki analizy nie potwierdziły istotnych statystycznie różnic badanych zmiennych z podziałem na formą kliniczną SM. Ostatni aspekt badań dotyczył powodu rezygnacji z pracy zawodowej oraz wiedzy pracodawcy o chorobie pracownika. Zdecydowana większość badanych zadeklarowało, że odeszło z pracy w związku z rozpoznaniem stwardnienia rozsianego, najwięcej w przypadku formy klinicznej SPMS - 90%, następnie formy klinicznej RRMS - 85%, a najmniej formy klinicznej PPMS- 64%. Zdecydowana większość badanych poinformowała pracodawcę o swojej chorobie: 85% badanych z formą kliniczną RRMS i 65% badanych z formą kliniczną SPMS i PPMS. Ocena poziomu istotności różnic między formami klinicznymi SM została przeprowadzona za pomocą testu Chi2 Pearsona. Wyniki analizy potwierdziły istotne statystycznie różnice w motywach rezygnacji z pracy z uwzględnieniem formy klinicznej choroby na poziomie p<0,05. DYSKUSJA Sytuację zawodową osób chorych na stwardnienie rozsiane badała Lunde z zespołem badawczym [16]. Badania zostały przeprowadzone w latach w Norwegii. Grupę badaną stanowiło 213 chorych na stwardnienie rozsiane, którzy zostali zdiagnozowani i zakwalifikowani do jednej z trzech form klinicznych stwardnienia rozsianego: RRMS, SPMS, PPMS. Badani wypełniali ankietę dotyczącą sytuacji zawodowej obejmującej również informacje nt. wykształcenia, stanu cywilnego, objawów choroby, dolegliwości 8

11 Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): 3-11 bólowych i niepełnosprawności. Badani wypełniali następujące kwestionariusze: FSS (Fatigue Severity Scale) do oceny poziomu zmęczenia, BDI (Beck Depression Inventory) do oceny poziomu depresji, BAI (Beck Anxiety Inventory) do oceny poziomu lęku. Poziom niepełnosprawności został określony na podstawie danych klinicznych i badania neurologicznego. Średnia wieku grupy badanej w tym przypadku wynosiła 32 lata. Najmłodsi byli pacjenci z grupy SPMS (30,04 lat) a najstarsi z grupy PPMS (45,6 lat). 73% badanych żyło w związku małżeńskim lub konkubinacie, 27% było samotnych. Wykształcenie średnie i wyższe deklarowało 29% badanych a podstawowe, gimnazjalne i zawodowe 71% badanych. Zupełnie inne wyniki uzyskano w badaniach własnych, gdzie połowa badanych deklarowała wykształcenie wyższe. W badaniach Lunde pracę umysłową lekką deklarowało 50,5% badanych a ciężką fizyczną 49,5% badanych. W badaniach własnych uzyskano porównywalne wyniki w zakresie pracy umysłowej, ale tylko 15% badanych deklarowało pracę fizyczną. Objawy depresyjne występowały u 9% pacjentów, zaburzenia lękowe występowały aż u 81% badanych. Przewlekłe dolegliwości bólowe deklarowało 44% badanych. Największy poziom zmęczenia, wyrażonego w skali FSS, występował u pacjentów z formą kliniczną PPMS, średni u pacjentów z formą kliniczną SPMS a najmniejszy u pacjentów z formą kliniczną RRMS. W przytaczanych badaniach średni poziom niepełnosprawności wyrażony w skali EDSS dla całej grupy badanej wyniósł 4, natomiast z uwzględnieniem formy SM, odpowiednio: RRMS 3, SPMS 6, PPMS 5,5. Nieco odmienne wyniki uzyskano w badaniach własnych w odniesieniu do stopnia niepełnosprawności, gdzie średni wynik niepełnosprawności ruchowej wynosił 5 dla formy klinicznej RRMS, 6,5 dla SPMS i 6 dla PPMS. Krause wraz z zespołem badawczym [17] oceniali czynniki wpływające na aktywność zawodową osób chorych na stwardnienie rozsiane. Grupa badana liczyła 87 osób. Zgodnie z kryteriami McDonalda pacjenci zostali zakwalifikowani do odpowiedniej formy klinicznej. U pacjentów zastosowano wiele kwestionariuszy, których wyników nie można odnieść do badań własnych. Oceniano m. in. poziom niewydolności ruchowej EDSS. Średnia wartość dla chorych nieaktywnych i aktywnych zawodowo wynosiła 3,5. W badaniach własnych uzyskano zbliżony wynik 4,5 w skali EDSS. Krause dokonała również oceny zmęczenia za pomocą kwestionariusza MFIS. Średni wynik wyniósł 32. Badanie przeprowadzone przez Multiple Sclerosis International Federation w 2010 roku w grupie 3500 osób dotyczące udogodnień w miejscu pracy, które umożliwiają osobom z SM kontynuowanie aktywności zawodowej wykazało, że pacjenci najczęściej podejmują decyzję o rezygnacji z pracy w ciągu pierwszych 3 lat od rozpoznania choroby. Dowiedziono, że elastyczne godziny pracy i wydzielone miejsce do odpoczynku były najważniejszymi adaptacjami w miejscu pracy, które według ankietowanych wpływają na kontynuowanie zatrudnienia. Jednocześnie połowa pracowników zaznaczyła, że w ich miejscach zatrudnienia wprowadzenie elastycznych godzin pracy nie jest możliwe, a 70% ankietowanych informowało o braku miejsca do odpoczynku. Wydaje się zatem, iż konieczne jest podejmowanie działań edukacyjnych skierowanych do pracowników uświadamiające im korzyści wynikające z kontynuowania pracy zawodowej i to, że SM nie zawsze bezwzględnie musi wiązać się z niepełnosprawnością. W badaniach własnych uzyskano podobne 9

12 Wojciech Garczyński i wsp., Aktywność zawodowa chorych na stwardnienie rozsiane w zależności od formy klinicznej choroby wyniki. Pacjenci chorzy na stwardnienie rozsiane, którzy byli aktywni zawodowo również wskazywali na elastyczny czas pracy jako czynnik warunkujący kontynuowanie pracy. Istnieje także ogromna potrzeba działań edukacyjnych w stosunku do pracodawców [18]. Przychodzka z zespołem badawczym [19] analizowała funkcjonowanie społeczne i zawodowe chorych na SM. Badania zostały przeprowadzone w grupie 80 osób w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety. Średnia wieku grupy badanej wynosiła 43 lata. Wykształcenie wyższe, średnie i zawodowe deklarowało po ok 30% badanych. Odmienne wyniki uzyskano w badaniach własnych, gdzie zdecydowana większość badanych posiadała wykształcenie wyższe. Stwardnienie rozsiane jest chorobą, której przebieg wywołuje znaczną ilość problemów nasilających się wraz z czasem trwania choroby. W badaniach Przychodzkiej najwięcej problemów dotyczyło zmęczenia, poruszania się i spastycznego napięcia mięśni, a najmniej zaburzeń zwieraczy i problemów emocjonalnych co potwierdzają również badania własne. Niestety autorka nie dokonała analizy funkcjonowania zawodowego ze względu na formę kliniczną choroby. WNIOSKI Uzyskane wyniki wskazują, że pacjenci z formą kliniczną pierwotnie postępującą SM są najdłużej aktywni zawodowo. PIŚMIENNICTWO 1. Sadovnick A.D.: Genetic epidemiology of multiple sclerosis: a survey. Ann Neurol 1994; 36(2) Amato M.P., Ponziani G., Rossi F., et al.: Quality of life in multiple sclerosis: the impact of depression, fatigue and disability. Mult Scler 2001;7(5): Mc Fadden E., Horton M., Ford H., et al.: Screening for the risk of job loss in multiple sclerosis (MS): development of an MS-specific Work Instability Scale (MS-WIS). Mult Scler J 2012;18(6): Potemkowski A., Stankiewicz J., Brzozowski S., i wsp.: Analiza epidemiologiczna stwardnienia rozsianego w regionie Szczecina w latach , Neurol Neurochir Pol 2005;39(2): Sutliff M.H., Contribution of impaired mobility to patient burden in multiple sclerosis. Curr Med Res Opin 2010;26(1): Kobelt G., Berg J., Lindgren P., et al.: Costs and quality of life of multiple sclerosis in Austria. Eur J Health Econ 2006;7(2): Górska E. (red).: Projektowanie stanowisk dla osób niepełnosprawnych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej; Rybacki M., Pas-Wyroślak A., Lewańska M., i wsp.: Prace wymagające pełnej sprawności organizmu [w]: Rybacki M., Wągrowska Koski E. (red).: Problemy orzecznicze w badaniach profilaktycznych. Łódź: Instytut Medycyny Pracy; Messmer U.M., Specchia C.M., Battaglia A.: Factors that influence the employment status of people with multiple sclerosis: a multinational study. J Neurol 2009;256: Lunde H., Telstad W., Grytten N., et al.: Employment among Patients with Multiple Sclerosis - A Population Study. PLoS One 2014;9(7): e Krause I., Kern S., Horntrich A., et al. Employment status in multiple sclerosis: impact of disease-specific and non-diseasespecific factors. Mult Scler 2013;19(13): Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego: Multiple Sclerosis et Work: an employers perspective [przeglądany: ] Dostępny w: Work_Survey_Report_2011.pdf 10

13 Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): Przychodzka E., Lorencowicz R., Turowski K. i wsp.: Funkcjonowanie społeczne i zawodowe pacjentów z SM. Zdrowie i dobrostan 2013;4: Kazibitowska Z.: Diagnostyka, rokowanie i leczenie w stwardnieniu rozsianym w kontekście zagadnień rehabilitacji. Pol Prz Neurol 2008;4 (Suppl A): Miller E.: Skuteczność rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym. Pol Merk Lek 2009;153: Selmaj K.: Kryteria diagnostyczne i naturalny przebieg choroby. Pol Prz Neurol 2005;1(3): McDonald W.I., Compston A., Edan G., et al.: Recommended diagnostic criteria for multiple sclerosis: guidelines from the International Panel on the diagnosis of multiple sclerosis. Ann Neurol 2001;50: Rotstein Z., Hazan R., Barak Y., et al.: Perspectives in multiple sclerosis health care: special focus on the cost of multiple sclerosis. Autoimmun Rev 2006;5(8):

14 e-issn Volume 1 Issue ;1(1): Medical & Health Sciences Review Włoski unikalny model opieki nad pacjentem Unique italian model of patient care Original Paper Anna Jurczak *, 1; A, E, Małgorzata Jasińska 2; B, Anna Reczyńska 3; E, F, Małgorzata Szkup 1; D, Marzanna Stanisławska 1; E 1; A, G, Elżbieta Grochans 1. Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie 2. Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie 3. Studium Doktoranckie WNoZ, Zakład Pielęgniarstwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie A koncepcja i przygotowanie projektu badań, B wykonanie analiz diagnostycznych, zbieranie danych, C analiza statystyczna, D interpretacja danych, E przygotowanie manuskryptu, F opracowanie piśmiennictwa, G pozyskanie funduszy, * Autor do korespondencji. Autor do korespondencji: Anna Jurczak, Zakład Pielęgniarstwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, ul. Żołnierska 48 Bud. 8, Szczecin, tel. (091) , tel./fax , zpropnp@pum.edu.pl Streszczenie Wstęp. W dobie zwiększonego zapotrzebowania na świadczenia opieki zdrowotnej, większych oczekiwań dotyczących jakości wykonywanych usług medycznych ze strony społeczeństwa, pojawiają się coraz większe wymagania wobec opieki pielęgniarskiej. W związku z tym coraz więcej szpitali wybiera nowoczesne modele opieki nad chorym. Szpital Policlinico w Rzymie jest szpitalem na miarę XXI wieku, gdzie pacjent i jego rodzina są w centrum zainteresowania. Model Campus charakteryzuje się indywidualną opieką nad pacjentem hospitalizowanym. Cel pracy. Celem pracy jest przedstawienie interesujących i godnych uwagi form opieki nad pacjentem świadczonych przez Policlinico Universitario Campus Bio - Medico w Rzymie. Materiał i metody. Artykuł ma charakter analizy przypadku PoliclinicoUniversitario CBM w Rzymie. Jest to praca oryginalna, a omawiane zagadnienia pochodzą z wielu źródeł. Do realizacji pracy zastosowano analizę informacji zgromadzonych m.in. z analizy dokumentów, procedur, zdjęć oraz obserwacji zdobytej przez pielęgniarkę podczas studiów licencjackich oraz pracy w Policlinico Universitario w Rzymie. Wnioski. Placówki medyczne powinny świadczyć usługi z których zadowoleni byliby nie tylko pacjenci, ale również pielęgniarki. Dla podniesienia poziomu jakości opieki nad pacjentem niezbędna jest zmiana sposobu organizacji pracy w ośrodkach medycz-nych. Ważne jest podjęcie odważnych kroków w celu wprowadzenia zindywidualizowanej formy opieki nad chorym. Jest to bowiem ten rodzaj opieki, którego oczekuje każdy chory człowiek. Słowa kluczowe: Campus Bio-Medico, pielęgniarstwo, model opieki Summary Background. Introduction: In an era of increased demand for the provision of health care, higher ex-pectations for the quality of medical services in the community, there are growing de-mands on nursing care. Therefore, more and more hospitals are choosing modern models of patient care. Hospital Policlinico in Rome is the hospital of the XXI century, where the patient and his family are in the spotlight. Campus model is characterized by the individual care of hospitalized patients. Objective. The aim of this paper is to present interesting and remarkable forms of patient care provided by the Policlinico Universitario Campus Bio - Medico in Rome. Materials and methods. Item is a case study Policlinico Universitario CBM in Rome. This is a general reference work, and the issues discussed come from many sources. Until the work is used, inter alia, an analysis of the information collected from the analysis of documents, procedures, photos and observations acquired by the nurse during undergraduate studies and work in the Policlinico Universitario in Rome. Conclusions. Health care facilities should provide the service, which would be satisfied not only patients, but also nurses. To improve the quality of patient care is necessary to change the organization of work in the medical field. It is important to take bold steps to implement individualized forms of patient care. This is just the type of care that is ex-pected every sick person. Keywords: Campus Bio-Medico, nursing, care model Otrzymano: , zaakceptowano:

15 Małgorzata Jasińska i wsp., Włoski unikalny model opieki nad pacjentem Wstęp W dobie zwiększonego zapotrzebowania na jakość wykonywanych usług medycznych rosną wymagania również w zakresie opieki pielęgniarskiej. Innowacyjne rozwiązania w opiece nad chorym wprowadzono w szpitalu klinicznym Campus Bio-Medico w Rzymie, gdzie głównym mottem jest wiedza i nauka dla człowieka. Celem tego szpitala jest promowanie wiedzy, interdyscyplinarnego charakteru nauki oraz rozwój badań naukowych we wszystkich dziedzinach, które przyczyniają się do zagwarantowania lepszej opieki pacjentom. Szpital kliniczny Campus Bio-Medico jest innowacyjną placówką medyczną, dla której człowiek oraz jego rodzina znajdują się w centrum zainteresowania. Pacjent jest w nim postrzegany wieloaspektowo, zaś działalność nie ogranicza się tylko do leczenia, ale także do szczególnej dbałości o całokształt potrzeb chorego [1]. Cel Celem pracy jest przedstawienie interesujących i godnych uwagi form opieki nad pacjentem świadczonych przez Policlinico Universitario Campus Bio-Medico w Rzymie. W pracy zaprezentowano również nowatorskie i innowacyjne rozwiązanie jakim jest model CBM oraz odpowiedziano na pytania dotyczące szerokich aspektów pielęgniarstwa m.in. organizacji, zapewnienie ciągłości opieki, relacji interpersonalnych, motywacji, wykorzystaniu własnej autonomii. Materiał oraz metody Artykuł ma charakter analizy przypadku PoliclinicoUniversitario CBM w Rzymie. Jest to praca oryginalna, a omawiane zagadnienia pochodzą z wielu źródeł. Do realizacji pracy zastosowano analizę informacji zgromadzonych m.in. z analizy dokumentów, procedur, zdjęć oraz obserwacji zdobytej przez pielęgniarkę podczas studiów licencjackich oraz pracy w Policlinico Universitario w Rzymie. Dla celów niniejszej pracy analizie poddano model CBM, aby móc go porównać z powszechnie znanym klasycznym modelem opieki obowiązującym w większości polskich szpitali. Hospitalizacja pacjenta Hospitalizacja jest przyczyną wielu zmartwień i sytuacji stresowych nie tylko ze względu na rezultat leczenia, ale przede wszystkim ze względu na ekspozycję na często długie czy bolesne leczenie, konieczność przystosowania się do wielu nowych reguł i zasad szpitalnych, bardzo odmiennych od dotychczasowego trybu życia oraz sytuacji, w których człowiek jest uzależniony od innych osób nawet w zaspokajaniu najbardziej podstawowych potrzeb. Pacjenci podczas pobytu w szpitalu oczekują od personelu medycznego dyspozycyjności, kompetencji, zaufania, a przede wszystkim indywidualnego podejścia do każdego człowieka z uwzględnieniem jego wyjątkowości. Takim podejściem charakteryzuje się Policlinico CBM, w którym każdy chory codziennie doświadcza holistycznego oraz indywidualnego podejścia do pacjenta. Model ten gwarantuje nie tylko wysoką jakość wykonywanych usług, ale także sprawia, iż pielęgniarki wykonując określone czynność wynikające z planu pracy mogą właściwie wykorzystywać oraz rozwijać swoje umiejętności [2]. Opieka nad chorym jest profesjonalna, oparta na humanizmie, gdzie szczególną uwagę przykłada się do dobrych relacji z pacjentem oraz jego rodziną. Ponadto szpital kliniczny zapewnia opiekę dbającą o godność pacjenta, równouprawnienie bez względu na rasę czy wyznanie, kondycję 13

16 Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): psychofizyczną. Każdy chory ma zapewnioną ciągłość opieki, bezstronność, prawo wyboru usług darmowych lub prywatnych. Istotne znaczenie przywiązuje się także do współpracy z zespołem interdyscyplinarnym. Policlinico oferuje usługi związane z profilaktyką, diagnostyką oraz nowoczesnymi metodami leczenia, wykorzystuje działalność badawczą oraz ściśle współpracuje z wydziałem inżynierii Biomedycznej. Zespół interdyscyplinarny Nowy model organizacyjny funkcjonujący w szpitalu klinicznym Policlinico dotyczy pracy zespołu interdyscyplinarnego, gdzie szczególne znaczenie odgrywa silna współpraca między lekarzem oraz pielęgniarkami. Umożliwia to zaoferowanie pacjentom najlepszej opieki. Model Campus promuje ciągły rozwój personelu medycznego, minimalizuje czas hospitalizacji oraz bazuje na programie short-stay. Program stosowany w szpitalu klinicznym polega na zmniejszeniu do minimum niepotrzebnego oczekiwania np. na zabieg czy badania. Umożliwia to nie tylko zmniejszenie ekonomicznych kosztów pobytu w szpitalu, ale przede wszystkim osiągnięcie najlepszych rezultatów leczenia. Badania naukowe wykazują pozytywne wyniki polityki short-stay, np.: zmniejszenie ryzyka zakażenia, poprawę stanu odżywienia, stanu psychofizycznego pacjenta. Zwraca także uwagę na aspekt związany ze sferą socjalną oraz umożliwia szybki powrót chorego do środowiska domowego, a tym samym do pełnienia swoich ról zawodowych. Model CBM promuje nowoczesne rozwiązania w opiece nad pacjentem. W celu osiągnięcia jak najlepszych wyników, personel medyczny swoje działania opiera na czynnościach potwierdzonych naukowo. Zastosowanie evidence based practice innowacji technologicznych, pracy zespołowej oraz właściwych środków medycznych przyczynia się do wzrostu jakości w opiece nad pacjentem [1]. Większość procedur w Policlinico Universitario oparta jest na najnowszych osiągnięciach badań naukowych oraz na wprowadzaniu nowych wytycznych postępowania tak, aby praktyka była potwierdzona naukowo. W celu osiągnięcia pożądanego celu terapeutycznego podkreśla się współpracę z dietetyczkami, fizjoterapeutami oraz personelem pomocniczym. Każdy pacjent potrzebujący wsparcia psychologa bądź psychiatry ma zapewnioną jego opiekę. Pielęgniarki Cały zespół pielęgniarski pracujący na oddziale jest kształcony w systemie uniwersyteckim. Minimalnym wymaganym wykształceniem jest licencjat pielęgniarstwa. W strukturze organizacyjnej pielęgniarki podlegają oddziałowej, brak jest natomiast podziału pielęgniarek na: pielęgniarki odcinkowe, zabiegowe, opatrunkowe, nie ma także zastępczyni oddziałowej. Każda nowo przyjęta pielęgniarka podejmująca pracę w Policlinico CBM przez minimum miesiąc czasu jest pod stałą opieką wyznaczonej przez oddziałową pielęgniarkę, której obowiązkiem jest wprowadzenie nowej koleżanki w specyfikę pracy danego oddziału. W celu obniżenia czynników stresogennych związanych z nowym miejscem pracy, a tym samym zagwarantowanie bezpieczeństwa nie tylko pacjentom, ale i samej pielęgniarce, nowa osoba przedstawiana jest wszystkim członkom zespołu medycznego. Standardem jest poznawanie z topografią oddziału, sprzętem medycznym, obowiązują-cym procedurami. Pielęgniarka 14

17 Małgorzata Jasińska i wsp., Włoski unikalny model opieki nad pacjentem pełniąca funkcję opiekunki przekazuje pewną wiedzę i wskazówki praktyczne związane z bezpieczeństwem wykonywanej pracy na danym oddziale. Na dyżurach popołudniowych oraz nocnych, podczas nieobecności oddziałowej, zawsze wyznaczona jest jedna osoba odpowiedzialna z dyżurujących pielęgniarek. W wyborze tej osoby uwzględniane jest przede wszystkim doświadczenia, jednak przeważnie są to różne osoby. System pracy w szpitalu klinicznym jest trzyzmianowy. Pierwsza zmiana pracuje od 7 do 14, druga od 14 do 21, ostatnia natomiast od 21 do 7 rano. Grafik pracy układany jest wg określonego systemu, równomiernie rozpisanego, tak aby nie obciążać pielęgniarek. W sytuacji gdy pielęgniarka wraca do pracy po przerwie w świadczeniu usług, rozpoczyna czterema dyżurami pod rząd w systemie: dwa dyżury ranne, jeden popołudniowy oraz dyżur nocny. System ten sprawia, że pielęgniarka ma przeważnie tylko 4 dyżury nocne w miesiącu. Wszystkie pielęgniarki zatrudnione w Poclinico Universitario posiadają umowę o pracę, co pozwala zapewnić bezpieczeństwo pacjentów oraz pielęgniarek. Każdy pracownik Policlinico ma poczucie stabilizacji, godne wynagrodzenie, bezpieczne i przyjazne warunki pracy dające wiele satysfakcji. Pracownicy są motywowani oraz doceniani. Pozytywnie odbierane są wszelkie podziękowania ze strony dyrekcji i innych osób zarządzających zasobami ludzkimi przekazywane w postaci pisemnej i elektronicznej na pocztę każdego pracownika. Zastosowana metoda Campus sprawiła, że szpital kliniczny jest bardzo prestiżowym środowiskiem medycznym. Zarówno wysoki poziom wiedzy medycznej oraz poziom kultury, jakość świadczonych usług, jakość opieki oraz dyspozycyjność pracowników sprawiają, że pacjenci postrzegają opiekę medyczną bardzo pozytywnie. Opieka pielęgniarska Opieka pielęgniarska opiera się na świadczeniu usług pielęgniarskich określonej grupie pacjentów z wykorzystaniem wszystkim dostępnych metod. Zadaniem pielęgniarek jest podejmowanie decyzji związanych z profesjonalną opieką, układanie lub kontynuowanie wcześniej ustalonego planu opieki, który może być modyfikowany na każdym etapie pobytu chorego w szpitalu. Każda zmiana procesu pielęgnacyjnego jest odnotowywana w indywidualnej pielęgniarskiej karcie pacjenta oraz przekazywana werbalnie podczas raportów. Pielęgniarka jest rzecznikiem pacjenta na forum szpitala. Sprawuje także kompleksową opiekę od początku do końca swojego dyżuru, co umożliwia zapewnienie choremu profesjonalnej opieki oraz poczucie bezpieczeństwa. Każdy pacjent zna z imienia i nazwiska pielęgniarkę która się nim zajmuje. Dużym ułatwieniem są także identyfikatory, w które wyposażony jest każdy pracownik. Pielęgniarka w modelu CBM sprawuje opiekę nad określoną grupą chorych i przejmuje całkowitą odpowiedzialność za czynności pielęgnacyjne, które wykonuje podczas swojego dyżuru. W sytuacji, gdy pielęgniarka opiekuje się chorymi wymagającymi wzmożonej uwagi lub opieki może poprosić o pomoc oraz współpracę pielęgniarki będące na dyżurze lub sanitariuszy. Liczba pacjentów na poszczególnych oddziałach jest różna i wynosi chorych. Liczba pielęgniarek nad dyżurach rannych i popołudniowych w zależności od oddziału obejmuje 3-6 pielęgniarek, zaś na dyżurach nocnych są 2-3 pielęgniarki. Każda pielęgniarka może sprawować opiekę od minimum 6 pacjentów w dzień oraz do 14 pacjentów 15

18 Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): w nocy. Nieodpowiednia liczba personelu do liczby pacjentów przyczynia się do wzrostu ryzyka popełnienia błędu medycznego oraz niezadowolenie zarówno pacjentów jak i samego zespołu pielęgniarskiego [2]. Szpital kliniczny docenia rolę pielęgniarki w procesie pielęgnacyjnym oraz odpowiedniej liczby osób kadry pielęgniarskiej na dyżurze. Potwierdzają to także badania przeprowadzone w USA, gdzie 80% satysfakcji chorych ze świadczonych usług medycznych zależy od pielęgniarek, które są w bezpośrednim kontakcie z pacjentem [3]. Słabe i mocne strony modelu Model zastosowany w Policlinico CBM ma zarówno mocne jak i słabe strony. Do wad modelu należy: Młody wiek personelu pielęgniarskiego oraz krótsze doświadczenie zawodowe, może przyczyniać się do trudności w braniu odpowiedzialności za opiekę nad niektórymi chorymi, zwłaszcza wymagającymi zwiększonej kontroli, nadzoru oraz konsultacji koordynatorów, Obecność na oddziale paru dziedzin medycznych, wymaga od pielęgniarki wysokich kompetencji w różnych dziedzin, ale także wysokich zdolności organizacyjnych oraz kierowniczych, aby móc się skoordynować w pracy z ekipami różnych dziedzin, Krótki czas hospitalizacji, powoduje skrócony czas przeznaczony na edukację chorych co utrudnia realizację planu opieki zwłaszcza przy rozwiązywaniu problemów, które wymagają dłuższego czasu i odpowiedniego podejścia. Do zalet należy: Lepsza komunikacja oraz współpraca między lekarzami, pielęgniarkami, pozwala na sprawowanie opieki nad pacjentem przez tylko jedną pielęgniarkę odpowiedzialną za wszystkie czynności związane z chorym, Lepiej wykorzystany czas oraz środki zmniejszające tym samym czas hospitalizacji, Lepsza współpraca pacjenta z pielęgniarką dotycząca programu opiekuńczo-leczniczego poprzez zdobycie zaufania co do kompetencji profesjonalnych pielęgniarki, Praca w szpitalu motywuje do ustawicznej edukacji pielęgniarek, w celu osiągnięcia wyższych kompetencji w danej dziedzinie, Wysoka satysfakcja chorych oraz pielęgniarek. Przeważnie plan opieki nad pacjentem jest raportowany w formie kompletnej zawierający zbiór danych, diagnozy NANDA, interwencje i ich ocenę, w niektórych przypadkach są wskazywane tylko zebrane dane o pacjencie i wykonane czynności [2]. Dyskusja Indywidualna opieka nad pacjentem wymaga odpowiedniego przygotowania zarówno pielęgniarek jak i dostosowania ich poziomu wiedzy do nowego oblicza pielęgniarstwa. W Polsce pracują jeszcze pielęgniarki kształcone w systemie liceów oraz studiów medycznych, opierających się na zupełnie innej niż dzisiejsza wizji pielęgniarstwa. Istotne jest zatem uświadomienie pielęgniarkom ogromnego znaczenia takich aspektów jak relacje interpersonalne, pielęgniarstwo wielokulturowe i innych pomijanych w starym systemie kształcenia oraz do korzystania i wdrażania w życie dorobku naukowego pielęgniarstwa i dziedzin pokrewnych. Różnice miedzy modelem opieki nad pacjentem we włoskim i polskim szpitalem dotyczą przede wszystkim organizacji pracy pielęgniarki, począwszy od sposobu świadczonej opieki poprzez współpracę z zespołem interdyscyplinarnym, 16

19 Małgorzata Jasińska i wsp., Włoski unikalny model opieki nad pacjentem sporządzaniem oraz stosowaniem dokumentacji, wdrażaniem pracowników spełniających funkcje pomocnicze, kończąc na zapewnieniu ciągłości opieki pielęgniarskiej. Zwrócono też uwagę na aspekty pracy takie jak autonomia i prestiż zawodu. Model Campus Bio-Medico stosuje zindywidualizowane podejście do człowieka chorego, jest to naturalna praktyka pielęgniarska zgodna z założeniami Florence Nightingale. Model CBM charakteryzuje się wielką dbałością o pacjenta, polegają na kompleksowej opiece nad chorym, zapewnienie ciągłości opieki. Każdy pacjent posiada swoja pielęgniarkę, która jest jego rzecznikiem i reprezentuje go na forum oddziału i całego szpitala. Pielęgniarki sprawują opiekę nad określoną grupą chorych, same dokonując ich podziału, w zależności od kryteriów ustalonych przez dyrekcję szpitala. W proces pielęgnacyjny pacjenta zaangażowana jest wyłącznie jedna i ta sama pielęgniarka w trakcie swojego dyżuru. Przypisanie pielęgniarce określonej grupy pacjentów do opieki, wiąże się z ponoszeniem indywidualnej odpowiedzialności za świadczone usługi. W Polsce opieka ma charakter fragmentaryczny. Pielęgniarki podzielone są na odcinkowe, zabiegowe, opatrunkowe. Nie dba się o ciągłość opieki, pielęgniarki są anonimowe dla pacjentów, a pacjenci dla nich. Odpowiedzialność za opiekę nad chorym jest zbiorowa, bowiem kto inny dokonuje pomiarów parametrów życiowych, ktoś inny zajmuje się zleceniami, inna osoba z kolei dokonuje zmiany opatrunków. Powoduje to dezorientację chorego [4]. W modelu Campus Bio-Medico istotny jest sposób przekazywania sobie raportów, w którym uczestniczą wszystkie pielęgniarki. Każda indywidualnie przekazuje swoich pacjentów pod opiekę koleżanki zaczynającej swoją zmianę. Wszystkie pielęgniarki dokonują podręcznych notatek. Za pomocą indywidualnej dokumentacji pacjenta przekazywane są informacje dotyczące jego stanu zdrowia. Podczas raportów zawsze przypominane są dane pacjenta, wiek, motyw przyjęcia na oddział, towarzyszące mu jednostki chorobowe oraz ważne przebyte zabiegi chirurgiczne. W tradycyjnym modelu opieki obowiązuje grupowa księga raportów, nie każda pielęgniarka uczestniczy w pisaniu i przekazywaniu sobie raportów. Brak tu również podziału na poszczególnych pacjentów. Raport nie uwzględnia także wszystkich chorych, a w oddziale łóż-kowym trudno zapamiętać wszystkie dane związane z leczeniem. Umyka przez to wiele danych o ważnym znaczeniu dla procesu leczenia jak np. odpowiednia mobilizacja pacjenta ze złamanym kręgosłupem podczas toalety czy badań diagnostycznych. Policlinico Universitario podkreśla ścisłą współpracę miedzy członkami zespołu interdyscyplinarnego, co obrazuje częste, wspólne, krótkie spotkania w celu wymiany obserwacji, informacji i planów w realizacji dalszego procesu leczenia pacjentów. Służy temu jedno, duże pomieszczenie do wspólnej pracy dla lekarzy i pielęgniarek, w którym się nieustannie konsultują, wymieniają opinie oraz różne uwagi. Sprzyja to nawiązywaniu bliższych kontaktów zawodowych, zaciskaniu wzajemnych więzi, a przede wszystkim owocnej współpracy związanej z opieką nad hospitalizowanymi pacjentami. W polskich realiach widoczna jest silna tendencja do izolowania się dwóch grup zawodowych, każda z nich ma swój odrębny raport. Szpital Policlinico zapewnia swoim pracownikom bezpieczne warunki pracy: odpowiednie obuwie, ubiór oraz inne środki ochrony związane z charakterem wykonywanej 17

20 Medical & Health Sciences Rewiev 2015;1(1): pracy. Dyżury natomiast są krótsze oraz nie wyczerpujące dla pracowników. Dyżury poranne i popołudniowe trwają tylko 7 godzin, zaś nocny przypadający 4 razy w miesiącu jest 10 godzinny. W warunkach polskich, pracownicy często samodzielnie kupują ubiór oraz obuwie do pracy. Różnorodność ubioru utrudnia rozpoznanie przedstawicieli danego zawodu. Długi 12 godzinny system pracy, a czasem nawet 24 godzinny, jest wyczerpujący i ryzykowny dla pracownika, a także dla pacjenta. W modelu Campus każda grupa zawodowa ma ściśle określone kompetencje. Dużym ułatwieniem jest personel pomocniczy - czyli sanitariusze i noszowi. Są oni bardzo cenną pomocą w sprawowaniu opieki nad pacjentami i ułatwiają pracę zespołu interdyscyplinarnego. Współczesne pielęgniarstwo polskie opiera się na pracy pielęgniarek, które znaczną część swojego czasu poświęcają na różne czynności poza pielęgnacyjne. To wszystko sprawia, iż pielęgniarka polska jest do wszystkiego. Wykonuje wiele dodatkowych zadań, które mógłby wykonać personel o niższych kompetencjach, jak np. czynności administracyjne, mycie łóżek, wypisywanie różnych skierowań, dostarczanie materiałów do badań laboratoryjnych, odbieranie wyników, odprowadzanie pacjentów na badania. Konsekwencją tego jest ciągłe opuszczanie oddziału i brak zagwarantowania pozostałym pacjentom należytej opieki. Skutki takiej organizacji pracy pielęgniarskiej dotkliwie odczuwają pacjenci. Jak wykazują przeprowadzone badania, największa satysfakcja z opieki medycznej, bo prawie w 80%, zależy właśnie od opieki pielęgniarskiej [2]. tylko pacjenci, ale również pielęgniarki. Dla podniesienia poziomu jakości opieki nad pacjentem niezbędna jest zmiana sposobu organizacji pracy w ośrodkach medycznych. Ważne jest podjęcie odważnych kroków w celu wprowadzenia zindywidualizowanej formy opieki nad chorym. Kolejnym ważnym elementem jest dyspozycyjność oraz odpowiednie zachowanie wobec klientów usług medycznych, szeroko rozumiane zainteresowanie problemami pacjentów na terenie całego szpitala, a nie tylko jednostki, w której dana osoba pracuje, daje to świadectwo pełnego profesjonalizmu oraz buduje prestiż placówki medycznej. Włączenie do pracy personelu pomocniczego (mężczyzn) pozwoliłoby odciążyć pielęgniarki od wielu czynności z wyłączeniem pielęgnacyjnych oraz zmniejszyć wysiłek fizyczny związany z mobilizacją pacjentów oraz ich transportem. Piśmiennictwo 1. Matarese M., Murgese S., et al.: Un Modello di Organizzazione dell Attivita Assistenziale Infermieristica centrato sul Paziente Ricoverato: l Esperienza del Policlinico Universitario campus Bio-Medico di Roma. MEDIC 2007;15(2): Alloni R., Gianotti L.: L assistenza al paziente chirurgico. Dalla tradizione all approccio interdisciplinare, EUROMA: Aiken L.H., Clarke S.P., Slaone D.M., et al.: Hospital nurse staffing and patient mortality, nuburnout, and job dissatisfacyion. JAMA : Kapała W., Lesińska-Sawicka M.: Pasjonujący zawód. Mag Pielęg Położ 2011: 3. Wnioski Placówki medyczne powinny świadczyć usługi z których zadowoleni byliby nie 18