CHARAKTERYSTYKA WZROSTU I CECH JAKOŚCIOWYCH RODÓW POWSTAŁYCH Z KONTROLOWANEGO TREMULO/DES (MCHX.) NA POWIERZCHNI DOŚWIADCZALNEJ W NADLEŚNICTWIE GRÓJEC

Transkrypt

1 PRACE INSTYTUTU BADAWCZEGO L,EŚNICTWA, 2000/2 Seria A 897 Lucjan JANSON, Jan KOWALCZYK Zakład Genetyki i Fizjologii Drzew Leśnych ul. Bitwy Warszawskiej 1920 Roku nr 3, Warszawa j.kowalczyk@ibles.waw.pl CHARAKTERYSTYKA WZROSTU I CECH JAKOŚCIOWYCH RODÓW POWSTAŁYCH Z KONTROLOWANEGO KRZYŻOWANIA POPULUS TREMULA (L.) I POPULUS " TREMULO/DES (MCHX.) NA POWIERZCHNI DOŚWIADCZALNEJ W NADLEŚNICTWIE GRÓJEC GROWTH AND QUALITY FEATURES OF FULL SIB FAMILIES OF POPULUS TREMULA (L.) AND POPULUS TREMULOIDES (MCHX.) FROM THE EXPERIMENTAL PLOT LOCA TED IN THE GRÓJEC FOREST DISTRICT Abstraet. The assessment results ofgrowth o[ 17 years oldful! sibfamilies of aspen and eastern poplar are p resented in the paper. The assessment criteria incluc/ed both increment and quality features of trees su ch as stem straightness,crown width as we!! as health and survival. lt showed that the best gr6wth rates and high quality of stem characterized the fu!! sib families 572 and 576. Trees selected from these ful! sib families and generatively p rop agated may give an average yearly volume increment of 20 m 3 /ha. Key words: aspen, eastern poplar, crossbreeding, ful! sib fami/y, volume increment. Prac. Inst. Bad. Leś., A, 2000, 2(897): 3344.

2 l. WSTĘP Prace nad selekcją indywidualną topoli osiki prowadzone były w Zakładzie Nasiennictwa i Selekcji (obecnie Zakład Genetyki i Fizjologii Drzew Leśnych) Instytutu Badawczego Leśnictwa w latach osiemdziesiątych. Ich celem było uzyskanie drzew zdrowych i odpornych na różne czynniki środowiska oraz charakteryzujących się dużym przyrostem i dobrąjakością drewna. Aby osiągnąć taki uniwersalny cel, wykonano kontrolowane krzyżowanie pomiędzy wybraąymi osobnikami Populus tremula (L.) i Populus tremuloides (Mchx.), zwane w daizej części pracy krzyżówką. Stosując kojarzenie między gatunkami można uzyskać osobniki o bardzo korzystnych cechach. Skuteczność takich działań został już potwierdzona w praktyce. JANSON (1977) wskazuje na badania prowadzone w Finlandii i Norwegii, gdzie uzyskano rody, które o ponad 50% przewyższają pod względem zdolności produkcyjnych lokalne pochodzenia topoli osiki. Do 1961 r. w krzyżówkach tych dwóch gatunków zwykle matką była topola osika, Populus tremula (L.), a ojcem osika amerykańska Populus tremuloides (Mchx.). Takie krzyżówki charakteryzowały się lepszymi właściwościami (TYSZKIEWICZ, CHMIELEWSKI 1961). W późniejszych doświadczeniach wykonywano zwykle krzyżówki, w których matką była osika amerykańska, uzyskując dobre wyniki. W niniejszych badaniach wykonano 9 krzyżówek, gdzie matkami są osiki amerykańskie i 3 krzyżówki, gdzie matkąjest topola osika. W pracy prezentowane są wyniki z 17 lat badań wzrostu rodów powstałych z kontrolowanych krzyżówek rosnących na powierzchni doświadczalnej. Uwzględniono cechy przyrostowe i jakościowe (prostość strzały, szerokość korony i zdrowotność). Określono także przeżywalność drzew.. Wyniki z przeprowadzonych badań rekomendują najlepsze rody do dalszej selekcji i wykorzystania w praktyce. 2. METODYKA BADAŃ 2.1. Materiał Materiałem wyjściowym do przeprowadzenia kontrolowanych krzyżówek były pędy z kwiatostanami osiki pozyskane w Białowieży, Suchedniowie oraz otrzymane z Czechosłowacji i Finlandii. Materiał osiki amerykańskiej otrzymany z Czechosłowacji i Finlandii pochodził z Kanady. Wykonane krzyżówki zestawiono w tabeli l. Uzyskane rody oznaczono kolejnymi numerami. Tecmnika krzyżowania została opisana w pracy TYSZKIEWICZA i CHMIELEWSKIEGO (1961).

3 Charakterystyka wzrostu i cech jakościowych krzyżówek P. tremula i P. tremuloides 35 Sche'mat krzyżowania Schetne af hybridizatian Tabela 1 Table I Matki P. tremula Mather tree 291 Suchedniów p tremuloides P tremuloides P. tremuloides 286 P tremuloides P. tremula 2 I 84 P. tremula 2700 Białowieża Ojcowie Father tree P. tremuloides P. tremuloides P. tremula 2176 Bałowieża Białowieża p tremuloides 068 P tremuloides Otrzymane z krzyżówek nasiona wysiano w szklarni, a w połowie maja, gdy siewki osiągnęły 38 cm (po 6 tygodniach), pikowano je w inspektach w więźbie 20x30 cm. Po przezimowaniu sadzonek w inspektach, wiosną 1981 r. zaszkółkowano je w więźbie 0,5 xo,7 m Założenie uprawy porównawczej Dwuletnie sadzonki wysadzono wiosną 1982 r. w Nadleśnictwie Grójec, w leśnictwie Michałów, oddz. 271ih na powierzchni 1 hektara w więźbie 2x2 m. Pod uprawę wybrano położoną wewnątrz lasu powierzchnię byłej szkółki, o glebie gruntowoglejowej oraz częściowo na czarnej ziemi wykształconej na głębokich piaskach eolicznych. Gleba ta pod względem żyzności w porównaniu z glebami użytkowanymi rolniczo klasyfikowana jest poniżej średniej zasobności (JANSON 1977). Glebę przygotowano pełną orką. Podczas wzrostu drzewek na powierzchni nie stosowano pielęgnacji ani nawożenia. Doświadczenie zostało założone w układzie niekompletnych bloków losowych. Wydzielono 4 bloki starając się zapewnić jednolite warunki glebowe. W każdym z bloków wysadzono 10 rodów reprezentowanych przez 26 sadzonek. Ród na powierzchni doświadczalnej był reprezentowany przez 104 drzewka. Ponieważ w wyniku kontrolowanych krzyżówek uzyskano różne liczby nasion w rodach, różna była liczba sadzonek. Z tego powodu rody 573 i 583 wysadzono tylko w 2 blokach, a nadmiar sadzonek z niektórych rodów wysadzono na dodatkowych poletkach. Oprócz tego dodatkowo wysadzono klony drzew doborowych (nr. 2175,2176,2177,2190,2191) uzyskane na drodze wegetatywnego rozmnażania przez zrzezy korzeniowe.

4 36 L. Janson, 1. Kowalczyk Liczebność sadzonek reprezentujących drzewa doborowe była dużo mmejsza (przeważnie po 13 sadzonek, a dla dwóch drzew 26 sadzonek). Wysadzono również, w 4 powtórzeniach po 26 drzewek, jednoroczne sadzonki rodów 587 i 588 uzyskane w 1981 r. Dokładny plan doświadczenia przedstawiono we wcześniejszej publikacji (CHYŁKIEWICZBEDNARCZYK 1988) Pomiary i obserwacje Pierwsze pomiary po 2 i po 5 latach wzrostu wykonała w ramach pracy magisterskiej CHYŁKIEWICZBEDNARCZYK (1988). Ponieważ rody 587 i 588 były o rok młodsze, nie dokonano ich pomiaru. Nie mierzono także klonów drzew doborowych. Jesienią 1998 r. wykonano pomiary pierśnic z dokładnością do 1mm na całej powierzchni, mierząc również klony drzew doborowych i rody o rok młodsze. Szacunkowo w trójstopniowej skali oceniono jakość strzały, szerokość korony i zdrowotność każdego drzewa. Szerokość koron oceniano stosunkiem wysokości drzewa (h) do szerokości korony (sz). Ocenę cech jakościowych na całej powierzchni wykonała jedna osoba. Przyjęto następującą skalę oceny: Cecha Wartość l 2.) " ] akość strzały proste lekko skrzywione silnie skrzywione Szerokość koron wąskie (3hllsz) średnie szerokie (3hJ2sz) Zdrowotność dobra średnia zła WysokośQ drzew na powierzchni porównawczej nie wykazała dużego zróżnicowania. Dlatego dla potrzeb obliczenia miąższości dla całej powierzchni, wyznaczono jedną krzywą wysokości. Na każdym poletku zmierzono wysokościomierzem jedno drzewo z dokładnością do 25 cm. Miąższość obliczono wykorzystując tablice CZURAJA (1991). Wyniki pomiarów i obserwacji poddano analizie statystycznej. Ponieważ wpływ bloków okazał się nie istotny, analizy wykonano według modelu całkowicie losowego. Zastosowano następujący model doświadczenia: gdzie: wartość cechy = )l +Rm + En )l średnia ogólna dla doświadczenia, Rm wpływ rodu m, En wpływ drzewa nw rodziem.

5 Charakterystyka wzrostu i cech jakościowych krzyżówek P tremula i p, tremuloides 37 Analizę źródeł zmienności przeprowadzono następuj ąco: Źródło zmienności Stopnie swobody Oczekiwany ś redni kwadrat F razem rody Nl RI O"E +n O"R=A A/B resztowa (Nl)(Rl) 2 B O" E gdzie: N ogólna liczba drzew, R liczba rodów, n = (sis//si)/(r1) średnia liczba drzew w rodzie, Si liczba drzew w rodzie i, 0/ komponent wariancji dla błędu, 0/ komponent wariancji rodowej. W analizach nie uwzględniono dodatkowych póletek oraz klonów drzew doborowych z uwagi na ich małą liczebność. 3. WYNIKI 3.1. Przeżywalność oraz cechy ilościowe (pierśnica i pole przekroju pierśnicowego) Przeżywalność jest miarą zdolności adaptacyjnych do warunków środowiska. Po dwóch latach wzrostu najlepszymi pod tym względem okazały się rody 575 i 579 (tab. 2). Przeżywalność ich była większa od 95%. Różnice statystyczne pomiędzy rodami były istotne (CHYŁKIEWICZBEDNARC:ZYK 1988). Po czterech latach wzrostu tendencje w przeżywalności badanych rodów uttiymały się (tab. 2). Ród 575 nadal cecho\vał się dużą przeżywalnością, a rody 58} i 572 ' niską. Różnice te jednak pod względem statystycznym nie były istotne. P6 17 la tach wzrostu największą 11czbę drzew stwierdzono u rodów 576'oraz 572.'Natomiast niską przeżywalnością charakteiyrują się roąy 581 i '580', a ' także klony drzew dborowych 2i 76 i Różnice te n'ie są istotne,statystyczilie:(analiza nie zamieszczona). " ",,, ", ' P;czyny naj niższej przeżywaln'ośći rodów 581,580' 1579 można upatrywać w tym, że cecha ta' została przekazaria przez matkę. Matką 'wszystkich tych 'r6dów było 'drzewo doborowe iopoliiosfki oznaczbne numerem 218'4 z Białowieży., Duże :z:różnicowani pod względem Średniej pierśnicy występ'uje wewnątrz badanych rodów (tab. 3), dlatego różnice pomiędzy badanym'irodami nie zos 'tały potwierdzone pod względem statystycznym. Największą pierśnicą charakteryzuje się klon 2191 (wegetatywne potomstwo drzewa doborowego o tym samym nu

6 38 L. Janson, 1. Kowalczyk Przeżywalność krzyżówek i klonów osiki na powierzchni w nadleśnictwie Grójec Survival of crossings and clones of aspen on the plot in the Grójec forest district Tabela 2 Table 2 Numer krzyżówki Liczba wysadzonych Przeżywalność % lub klonu drzewek Survival in % Number of crossing Number of planted po 2 roku po 5 latach po 17 latach or clone trees after 2 years after 5 years after 17 years , , , , , , , , , , , , , , , , merze). Rody wyróżniające się pod względem pierśnicy, to 576 i 572. Najmniejszą pierśnicą cechują się klony z drzew doborowych 2187 i 2175 (tab. 3). Zarówno pole przekroju pierśnicowego, jak i miąższość charakteryzują zdolności produkcyjne badanych rodów i klonów. Miąższość jest w tym przypadku obliczona przy pomocy tablic, tak więc trzeba się liczyć z błędem związanym z ich zastosowaniem. Metoda ta daje jednak wystarczającą dokładność do określenia zdolności produkcyjnych rodów osiki. Trudno jest porównać w tym przypadku produkcyjność rodów i klonów ze względu na różną początkową liczebność drzew je reprezentujących (tab. 2). Dane podane dla klonów są więc jedynie orientacyjne i nie będą dalej omawiane. Rody 587 i 588 (które są o rok młodsze) omawiane są dalej wspólnie wraz z pozostałymi rodami. Rody 576 i 572 okazały się najlepszymi pod względem produkcyjności. Są to różne rody nie mające wspólnych rodziców (tab. 1). Do naj gorszych zaliczyć można rody: 581, 588, 580, 579, będące potomstwem topoli osiki z Białowieży. Średnia miąższość dla rodów i pole przekroju pierśnicowego nie różnią się pod względem statystycznym.

7 , I Zestawienie cech mierzonych i ocenianych po 17 latach wzrostu Measured and assessed features after 17 years of growth Lp Numer krzyżówki Miąższość Połe przekroju Pierśnica No łub klonu Volume pierśnicowego dbh Number of m 3 (ha Stand basal area średnia błąd crossing or clone stand. m 2 / ha average standard mm error 1 rody ,69 26, ,3 7,03 2 lineages ,59 22, ,8 8, ,22 20, ,4 9, ,54 17, ,6 7, ,13 29, ,3 6, ,66. 21, ,5 6, ,08 17, ,3 11, ,19 15, ,8 9, ,29 11, ,6 9, ,91 21, ,5 11,03 11 ' ,70 18, ,9 6, ,57 14, ,1 8,11 13 klony ,38 7, ,2.7,25 14 clones 2176, 27,88 2, ,5 '0, ,37 7, ,4 7, ,87 19, ,8 13, ,40 19, ,9 17,20 Prostość strzały Stem straightness Szerokość korony Crown width średnia błąd stand. średnia błąd stand. average standard average standard error error 1,127 0,045 1,327 0,064 1,880 0,145 1,920 0,114 1,636 0,105 1,727 0,100 1,588 0,127 1,588 0,086 1,304 0,062 1,589 0,066 1,250 0,061 1,423 0,069 1,306 0,078 1,778 0,098 1,219 0,074 1,531 0,100 " 1,407 0,110 1,815 0,093 1,222 0,101 1,556 0,121 1,256 0,067 1,628 0,082 1,333 0,085 1,769 0,086 1,333 0,211 2,000 0,000 1,000 0,000/ 2,000 0,000 1,077 0,077 1,846 0,104 1,500 0,224 1,833 0,167 1,538 0, 1 1,769 0,122 średnia average Zdrowotność Healtb status Tabela 3 Table 3 błąd stdan. standard error 1,764 0,104 1,360 0,114 1,788 0,143 1,676 0,145 1,571 0,10 l 1,827 0,116 1,972 0,135 1,469 0,127 1,815 0,169 1,556 0,166 1,558 0,117 1,846 0;130 2,500 0,224 2,000 0,000 2,154 0,222 1,333 0,211 1,538 0,215 Q ą I:l :::! (") CI:> (") '.. I:l ;.; o v" (") o' (") ;.; N o, CI:> ;.; :o... ": CI:> :::! El :o CI:> :::! o v, W \O

8 40 L. Janson, 1. Kowalczyk Wyniki analizy wariancji Results of analysis ofvariance Pierśnica dbh Cecha Feature Jakość strzały Stem quality Grubość gałęzi Branch thickness Szerokość korony Crown width Zdrowotność Health status Suma kwadratów dla sum of squares of cechy feature błędu error 23028, ,000 16, ,800 12, ,654 12, ,654 11, ,941 ** różnica istotna statystycznie przy p=o,oi * * difference statistically significant for p=o.o l. Liczba stopni swobody dla rodów 11, dla błędu 438 Degrees of freedom for fuli sib family I I, for error 438. Średni kwadrat dla mean s uare of cechy feature błędu error 2093, ,493 0,259 1,137 0,275 1,137 0,275 1,087 0,614 Tabela 4 Table 4 F 0,818 5,74** 4,13 4,13** 1, Cechy jakościowe Jakość strzały różni się znacznie u poszczególnych rodów. Różnice te sąistotne pod względem statystycznym (tab. 4). W szczególności ród 572 charakteryzuje się oceną bardzo dobrą (1.13) w porównaniu z rodami 573, 574 i 575, które chani.kteryzują się strzałą naj gorszej jakości (1.88, 1.64, 1,59). Najszybciej rosnący ród 576 ma również dobrą strzałę (1,30), dominuje jednak korelacja negatywna prostości z miąższością (ryc. 1). be 1, , ,2 1, ,4 581 c<:. N lo. ro 1,5 CIJ ::l O"' 'u 'CIJ o 6 1,6,:;&, Q) c<:...,...,c/) 1,7 1, , ,0 O Miąższość VoJume mj/ha Ryc. 1 Charakterystyka krzyżówek i klonów osiki pod względem jakości strzały i miąższości Fig. l. Stem quajity and volume of crossings and clones of aspen

9 Charakterystyka wzrostu i cech jak ośc iowych krzyżówek P. tremu/a i P. trernzlloides 41 Różnice pod względem szerokości korony także są istotne statycznie (tab. 4). Decydują o tym różnice pomiędzy krzyżówką 572, a krzyżówkami 573, 579, 581 i 588. Najlepszą zdrowotnością charakteryzuje się klon 2190 oraz rody 573 i 580. Najgorsze pod względem tej cechy są klony 2175 i 2187 (tab. 3). Różnice te jednak nie zostały potwierdzone statystycznie (dane nie zamieszczone). 4. DYSKUSJA I PODSUMOWANIE Pierwsze pomiary na powierzchni doświadczalnej przeprowadzono w 1983 i 1986 r. po 2 i 5 latach wzrostu. W tym czasie największą pierśnicą i v::'ysokością cechował się ród 575 (JANSON, CHYŁKIEWICZ 1989). Natomiast najmniejszą pierśnicę osiągnęły rody 574 i 576. Przewidywano, że nie wytrzymują one konkurencji w sąsiedztwie rosnących intensywniej rodów. Zakładano, że możliwość polepszania przyrostu może być brana pod uwagę w 'przypadku rodów 581 i 583, które w pierwszych latach wzrostu były najcieńsze i najniższe. Na skutek intensywnego przyrostu w wieku 7 lat zdołały one przewyższyć rody 574 i 576. Po 17 latach wzrostu na uprawie porównawczej w leśnictwie Michałów najlepsze pod względem produkcyjności okazały się rody 572 i 576. Nie potwierdziły się więc wcześniejsze przewidywania Jansona (JANSON, CHYŁKIEWICZ 1989). Przypuszcza się, że zmiana dynamiki przyrostu rodów była spowodowana stopniowo zmniejszającą się przestrzenią wzrostu. W tym samym czasie wolniej _ rosnące rody, które nie doszły jeszcze do zwarcia, przyrastały nadal w tym samym tempie, w następstwie czego różnice w średniej pierśnicy zaczęły stopniowo zanikać. Kształtujące się zróżnicowanie po zwarciu, które następowało w wieku 68 lat, decydowało o ostatecznej wartości produkcyjnej po 17 latach wzrostu analizowanych rodów. Do 1986 r. (tj. 5 lat po sadzeniu) największą przeżywalność powyżej 90% wykazał ród 575 (tab. 2). Najmniej sadzonek tego rodu wypadło również w pierwszym roku wzrostu na uprawie. Przeżywalność 8090% stwierdzono u rodów 580, 574, 573 i 579. W rodzie 579 zaledwie 5% sadzonek wypadło po pierwszym roku życia na uprawie. Jednak w 1986 r. nastąpił spadek liczby drzewek aż o 12%. Do 1986 r. przeżywalność rzędu 60% do 70% wykazały pozostałe rody 577, 576, 581, 572 i 583. Rody 583 i 572 charakteryzowały się dużą liczbą wypadów po pierwszym roku wzrostu w uprawie. Największy przyrost miąższości w okresie 17 lat osiągnęły rody ,7 m 3 /ha i ,1 m 3 /ha. Najmniejszym przyrostem miąższości charakteryzowały się rody 581,588 i 580. Matką rodów 580 i 581 było drzewo doborowe topoli osiki z Białowieży oznaczone numerem 2184.

10 42 L. Janson, J Kowalczyk Pełniejszą charakterystykę wartości hodowlanej badanych rodów i klonów można uzyskać porównując je pod względem jakości strzały i miąższości (ryc. 1). Osie na rycinie wyznaczają średnie wartości badanych cech. Najlepszym rodom odpowiadają punkty w prawym górnym rogu ryciny. Najlepszą wartością charakteryzuje się ród 572 o dużej produkcyjności, a jednocześnie o prostej strzale i wąskiej koronie. Wartość tego rodu zostałajuż zauważona we wcześniejszych badaniach (CHYŁKIEWICZBEDNARCZYK 1988). Nie był on jednak zaliczany do najlepszych ze względu na niską przeżywalność po 5 latach wzrostu na uprawie. W Norwegii selekcją osiki wcześniej zajmowali się Borset, Barth, Haugberg (LANGHAMMER 1973). Głównie krzyżowano topolę osikę i osikę amerykańską. W wieku 16 lat wysokość tych mieszańców dochodziła do 19,7 m, a średnia pierśnica 17,2 cm. Roczny przyrost miąższości, obliczony na podstawie dziesięciu naj lepszych rodów w wieku 16 lat, wynosił 21,3 m 3 /ha. U najlepszych rodów osiągnął zaś aż 29,8 m 3 /ha. W Szwecji selekcją osiki zajmował się JOHNSSON (1942, 1963). U najlepszej krzyżówki' topoli osiki i topoli amerykańskiej w wieku 19 lat średnia wysokości dochodziła do 20,7 m, a pierśnica do 22 cm, przeciętny roczny przyrost miąższości wynosił 26,8 m 3 /ha. Na Łotwie rozpoczęto hybrydyzację osiki w 1964 r. Mieszańce topoli osiki i osiki amerykańskiej w wieku 20 lat osiągnęły tam wysokość 18,4 m i pierśnicę 20, l cm (SMIŁGA 1986). Prace związane z selekcją i hybrydyzacją osiki były prowadzone również we Francji, RNF, w Bułgarii, Czechosłowacji i na Węgrzech (SMIŁGA 1986). We Francji hybrydyzację zapoczątkowano w 1959 r., wykonując między innymi krzyżówki topoli osiki i osiki amerykańskiej. Wyróżniono 11 krzyżówek, które są rozmnażane wegetatywnie. W Danii najlepsze wyniki dały krzyżówki osiki z Polski, z osiką amerykańską z Vancover w Kolumbii Brytyjskiej (LARSEN 1954). W ZSRR JABLOKOV (1953) odkrył w 1940 r. osikę triptoidalną. W wieku 50 lat miała pierśnicę 42 cm i wysokość 28 m oraz dobrze oczyszczony pień i regularną drobno gałęzistą koronę. W Saksonii wyróżniono krzyżówkę P. tremula i P. tremuloides (nr 19/15), która w wieku 21 lat miała wysokość przeciętną 20,5 m i pierśnicę 18 cm (SMIŁGA 1986). Z krzyżówek wykonanych w Instytucje Badawczym Leśnictwa najlepsze osobniki traktowane jako klony na dobrych glebach mogą dać przeciętny roczny przyrost miąższości w granicach 2025 m 3 /ha. W wieku 15 lat przy więźbie wyjściowej 3x3 m można się spodziewać produkcji około m 3 /ha. Uprawa plantacyjna może być stosowana przy zalesianiu zasobniejszych gruntów porolnych. Na takich gruntach łatwiejsze jest założenie plant,acji, która przyniesie dobre. efekty ekonomiczne, a jednocześnie taki sposób zagospodarowania gruntów umożliwia ponowny powrót do uprawy rolnej po 1520 latach.

11 Charakterystyka wzrostu i cech jakościowych krzyżówek P. tremula i P. tremuloides WNIOSKI 1. Najlepiej przyrastały rody 572 [P. tremulożdes (Mchx.) 285xP. tremula (L.) 291 Suchedniów] i 576 [P. tremulożdes (Mchx.) 287 xp. tremulożdes (Mchx.) 283], które charakteryzują się również prostą strzałą. 2. Rody wysokoprodukcyjne uzyskano w tych krzyżówkach, w których matką była osika amerykańska. Rody, których matką była topola osika charakteryzują się gorszym wzrostem. 3. Uprawa plantacyjna wyselekcjonowanych mieszańców osiki jest szczególnie przydatna do produkcji drewna. W krótkich cyklach produkcyjnych, np. 15 letnich, można się spodziewać średniego rocznego przyrostu miąższości w granicach 20 m 3 /ha. Praca została złożona 18 października 1999 r. i przyjęta przez Komitet Redakcyjny 24 grudnia 1999 r. GROWTH AND QUALITY FEATURES OF FULL SIB FAMILIES OF POPULUS TREMULA (L.) AND POPULUS TREMULOJDES (MCHX.) FROM THE EXPERIMENTAL PLOT LOCATED IN THE GRÓJEC FOREST DISTRICT Summary Selection and assessment of fuli sib families and clones characterized by high volume increment and good quality was the aim of the study. The results of 17 years growth on experimental plot of controlled crossbreeds are presented in the paper. For the assessment purpose the increment and quality features were used such as stem straightness, crown width as well as tree health status and survival. After two years the highest survival rates characterized fuli sib families 575 and 579, while the lowest the fuli sib families 581 and 580 as well as the clones ofthe selected trees 2176 and There was high variability of dbh among trees of every fuli sib familie while the the dbh, variability among fullsib families was not statistically important. The trees of 2191 clone (vegetative propagation ofthe selected tree 2191) had the largest dbh. AIso the fuli sib families 576 and 572 were characterized by large dbh, while the clones of selected trees 2187 and 2175 by the smallest. The highest productivity characterized the fuli sib families 576 and 572 of different parent trees, while the lowestthe fuli sib families 581, 588, 580 and 579: the progenies ofaspen tree from Białowieża. However, the variability of stand volume and basal area were not statistically significant among fuli sib families. The stem quality differed significantly between fuli sib families. The fuli sib family 572 was characterized by especially high stem quality (assessment value equal to 1,13), compare to the fuli sib families ofthe worst stem with the assessment valties equal adequately to 1,88, 1,64 and 1,59. Fastest growing fuli sib family 576 had also good quality stem, however for all tested

12 44 L. Jam'on, 1. Kowalczyk fuli sib families and clones dependence between stem quality and voltune increment was negative. The difference of crown width was statistically important between crossbreed 572 and crossbreeds 579, 581, 588. The best health status was assigned to the clone 2190 and fuli sib families 573 and 580. The worst were the clones 2175 and 2187, however the differences among tested clones and fuli sib famiiies were not statistically significant. (trans!. P. L) LITERATURA CHYLKIEWICZBEDNARCZ YK.J. 1988: Wzrost i niektóre cechy morfologiczne mieszańców osiki z kontrolowanej hybrydyzacji. Praca magisterska. SGGW Wydział Le ś ny. Warszawa. JABLOKOV A : Hodowla i rozmnażanie zdrowej osiki PWRiL, Warszawa..IANSON L. 1986: Selekcja i hodowla szybko rosnących odmian topoli. Dok. Inst. Bad. Leś., Warszawa. JANSON L. 1977: Przyrost mieszańców osiki w wieku do 20 lat. Sylwan nr 4, s JANSON L., Chyłkiewicz : Hodowlana wartość mieszańców osiki. Las Pol., 6: 911. JOHNSSON H. 1942: Generativ och vegetativ fbrbkning ar Populus tremula. Svensk. Bot. Tidskr., Stockholm, Bd. 36, H. 23 : JOHNSSON H. 1963: Aspen breeding and research. Uppsala. LANGHAMMER A : Et forsk med. Hybrydosp l Norge, Vd 52, nr 9. LARSEN C. M. 1954: Nu rapp0l1 entre le sexe et Je developpement chez arbres dioiones. 8 th int. Bot. Congr. Paris. Sect. 13. SMILGA.T. 1986: Osina. Zinatic, Ryga. TYSZKJEWICZ S., CHMIELEWSKI W. 1961: Hybrydyzacja topoli. Prace Inst. Bad. Leś., 203: 1190.