Zeszyt nr 19. Sekcji Analiz Demograficznych.

Transkrypt

1 Sekcja Analiz Demograficznych Komitet Nauk Demograficznych PAN 19/2008 Al. Niepoległości Warszawa tel/fax: ISSN REFERATY CZĘŚĆ II. Zeszyt nr 19. Sekcji Analiz Demograficznych.

2 Recenzenci Prof. USz. Mirosława Gazińska, Prof. UŁ Taeusz J. Kowaleski 1

3 SPIS TREŚCI Anna Dumańska-Małyszko Magalena Kulbaczewska Zmiany stanu i struktury luności weług wieku ekonomicznego w wojewóztwie zachoniopomorskim w latach Wstęp Dynamika liczby luności ogółem oraz weług ekonomicznych grup wieku Struktura luności weług ekonomicznych grup wieku Struktura luności wojewóztwa zachoniopomorskiego weług ekonomicznych grup wieku na tle Polski i pozostałych wojewóztw Wnioski Literatura: Joanna Krupowicz Baanie przestrzennego zróŝnicowania wybranych procesów i struktur emograficznych w powiatach wojewóztwa olnośląskiego Wstęp Potencjał emograficzny. Charakterystyka wybranych procesów i struktur emograficznych powiatów Klasyfikacja powiatów Ranking powiatów Posumowanie Literatura Aleksanra Błaszkiewicz Estymacja pośrenia ubóstwa w powiatach wojewóztwa pokarpackiego Wskaźnik ubóstwa Estymacja bezpośrenia Estymacja pośrenia Estymatory syntetyczne ilorazowe Estymatory syntetyczne regresyjne Estymatory złoŝone Próba oceny precyzji estymatorów SMO wykorzystanych w baaniu Wnioski Literatura Tomasz Strózik Wielowymiarowa analiza przestrzennego zróŝnicowania warunków bytu i poziomu Ŝycia w Polsce w 2006 roku Wprowazenie Analiza zróŝnicowania poziomu i warunków Ŝycia luności w Polsce w 2006 roku w ujęciu przestrzennym Dane empiryczne Określenie zbioru finalnych zmiennych iagnostycznych Syntetyczny miernik warunków i poziomu Ŝycia luności Ustalenie grup wojewóztw o poobnych warunkach i poziomie Ŝycia mieszkańców Posumowanie Literatura

4 Wioletta Wolańska Wpływ cech osobowościowych na subiektywną ocenę zaowolenia z Ŝycia mieszkańców Dolnego Śląska Wprowazenie Metoa baania Uzyskane wyniki Wnioski...80 Literatura

5 Przemowa Sekcja Analiz Demograficznych KND PAN została powołana na posiezeniu Prezyium Komitetu Nauk Demograficznych Polskiej Akaemii Nauk w niu 23 września 1999 roku. Jest czwartą obok Sekcji Demografii Meycznej, Sekcji Demografii Historycznej oraz Sekcji Demografii Regionalnej sekcją naukową ziałającą w ramach Komitetu Nauk Demograficznych Wyziału I. Nauk Społecznych - Polskiej Akaemii Nauk. Sekcję Analiz Demograficznych SAD prowazą: r hab. Ewa Frątczak, Prof. SGH (przewonicząca sekcji) i r hab. Jolanta Kurkiewicz, Prof. AE w Krakowie (z-ca przewoniczącej sekcji). Głównym zaaniem Sekcji Analiz Demograficznych jest organizowanie spotkań merytorycznych poświęconych szeroko rozumianym metoom analiz emograficznych, włączając najnowsze metoy i techniki zarówno organizacji baań jak i meto analiz opisujących zjawiska i procesy emograficzne ich uwarunkowania i konsekwencje. Postawą kaŝej prezentowanej metoy w ramach spotkań SAD jest okłany i gruntowny opis teoretyczny metoy (meto) oparty na moŝliwie wszechstronnej i najnowszej literaturze wraz z prezentacją zastosowania teorii na anych empirycznych. Prezentacja nowych meto wymagać bęzie o referentów zapoznania się ze stosowną literaturą i niemałego nakłau pracy. Dość często upowszechnienie nowej metoy i jej zastosowanie wymagać bęzie nakłau pracy związanego z zapoznaniem się ze stosownym programem lub pakietem komputerowym umoŝliwiającym ość sprawną aplikację moelu lub metoy. Zatem ziałania mające na celu informację o programach komputerowych i organizowanie w przyszłości warsztatów szkoleniowych to jeno z kolejnych zaań SAD. Organizatorom Sekcji i osobom prowazącym SAD zaleŝy na integracji śroowiska emograficznego, w tym głownie młoych aeptów nauki wokół zaganień szeroko rozumianych analiz emograficznych. Zebrania Sekcji Analiz Demograficznych mogą być równieŝ poświęcone prezentacji nowych twórczych meto analiz lub zastosowań meto (moeli) bęących wynikami prac oktorskich lub habilitacyjnych ukończonych lub znajujących się w fazie przygotowywania, na opowienim etapie. Pojęto na pierwszym inauguracyjnym zebraniu Sekcji Analiz Demograficznych, które obyło się 18 stycznia 2000 roku wie inicjatywy: - pierwsza, polegająca na tym, Ŝe materiały prezentowane na kolejnych posiezeniach SAD bęą miały formę "Zeszytów Naukowych SAD KND PAN". KaŜy zeszyt poświęcony bęzie wspólnej tematyce. Zostały pojęte starania o uzyskanie formalnej zgoy na wyawanie zeszytów, które bęą miały formę tzw. "working paper"; - ruga, polegająca na organizowaniu raz na rok lub co wa lata "Warsztatów z Analizy Demograficznej" jako przesięwzięcia wspólnego Sekcji Analiz Demograficznych KND PAN i Instytutu Statystyki i Demografii SGH. Stosowna okumentacja otycząca "Warsztatów z Analizy Demograficznej", w tym okumentacja kosztorysowa została zaakceptowana przez Panią Prof. r hab. J.Jóźwiak Dyrektora ISiD i Przewoniczącą Komitetu Nauk Demograficznych PAN. Warsztaty z analizy emograficznej pomyślane są jako seminaria szkoleniowe la młoych pracowników nauki bęących na staŝu lub pracujących na wyŝszych uczelniach i uniwersytetach w kraju zainteresowanych metoami analiz emograficznych oraz noszących się z zamiarem przygotowania rozprawy oktorskiej lub habilitacyjnej w obszarze emografii, szerzej nauk społecznych. Z nazieją na upowszechnianie informacji o ziałalności Sekcji Analiz Demograficznych KND PAN oraz o formie okumentacji spotkań w postaci serii Zeszytów Naukowych Sekcji. Przewonicząca SAD / r hab. Ewa Frątczak, Prof. SGH / Z-ca Przewoniczącej SAD / r hab. Jolanta Kurkiewicz, Prof. AE w Krakowie/ 4

6 Słowo wstępne Konferencje naukowe organizowane przez Sekcję Analiz Demograficznych Komitetu Nauk Demograficznych PAN są orocznymi spotkaniami młoych pracowników naukowych przygotowujących rozprawy oktorskie i habilitacyjne, których tematyka obejmuje procesy zachozące w populacjach luzkich. Konferencja zatytułowana Wpływ procesów emograficznych na kształtowanie stanu i struktury zasobów luzkich - stan aktualny i perspektywy która obyła się w niach września 2007 roku była juŝ piątą z kolei. Została zorganizowana przez Zakła Demografii Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie przez zespół w skłazie: Prof. UEK r hab. Jolanta Kurkiewicz, r Ewa Soja, mgr Marcin Stonawski. Konferencję rozpoczęto obraami w murach Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Otworzył je Rektor Uniwersytetu Prof. r hab. Ryszar Borowiecki. Inauguracyjną Sesję I zatytułowaną Demograficzne problemy Europy poprowaził Prof. UŁ r hab. Taeusz J. Kowaleski a referaty przestawili PT Profesorowie stanowiący czołówkę polskich emografów. Zapoznali Oni uczestników Konferencji z następującą problematyką: Prof. r hab. Janina Jóźwiak Demografia w Komisji Europejskiej, Prof. r hab. Irena E. Kotowska Wpływ zmian emograficznych w Europie na gospoarkę - problematyka baawcza, źróła anych, metoy analizy, Prof. SGH r hab. Ewa Frątczak Przemiany emograficzne wybrane procesy emograficzne Europy, Prof. AE r hab. Jan Paraysz Polska statystyka luności na tle rozwiązań czeskich i francuskich, Prof. AE r hab. ElŜbieta Gołata Europejskie stanary spisów luności przygotowania o NSP Po zakończeniu obra uczestnicy Konferencji uali się o Niezicy, gzie obywały się kolejne sesje. W czasie Sesji II zatytułowanej Zachowania małŝeńskie i prokreacyjne, której przewoniczyła Prof. AE r hab. ElŜbieta Gołata wygłoszono referaty, w których przestawiono uwarunkowania zawierania i rozpau związków małŝeńskich oraz postawy i zachowania matrymonialne stuentów wobec współczesnych przemian. Zaprezentowano ujęcia emograficzne i socjologiczne. 5

7 Sesja III poświęcona trwaniu Ŝycia, starzeniu się oraz systemom emerytalnym była prowazona przez Prof. UEK r hab. Ireneusza Kuropkę. Przemiot obra stanowiły zarówno problemy metoyczne jak i merytoryczne. Przestawiono metoy: konstruowania tablic trwania Ŝycia la ustalania wysokości skłaki emerytalnej, ustalania zapotrzebowania Funuszu Rezerwy Demograficznej, zaprezentowano moŝliwości moelowania mikrosymulacyjnego, yskutowano zaganienia starzenie się zasobów pracy w Polsce w kontekście zmian aktywności zawoowej. W ramach Sesji IV zajmowano się migracjami, ich uwarunkowaniami oraz konsekwencjami. Dyskutowano na marnotrawstwem mózgów i jego skutkami gospoarczymi, zaprezentowano moŝliwości wykorzystania Internetu o zbierania anych na temat migracji. Obray te prowaziła Prof. AE r hab. Maria Chromińska. Sesja V po kierunkiem Prof. USz r hab. Mirosławy Gazińskiej koncentrowała się na baaniem warunków Ŝycia luności. Zajmowano się metoyką baań oraz zaprezentowano uzyskane rezultaty w zakresie wielowymiarowej analiza przestrzennego zróŝnicowania warunków bytu i poziomu Ŝycia w Polsce, zmian potencjału starszych konsumentów w starzejącym się społeczeństwie i pośreniej estymacji ubóstwa w ujęciu regionalnym oraz wartości Ŝyciowe osób niepełnosprawnych w świetle baań ankietowych. Przestawiono transfery finansowe i opieki w nieformalnych sieciach wsparcia. Poczas obra Sesji VI, której przewoniczyła Profesor AE r hab. Walentyna Ignatczyk zajmowano się analizą anych w baaniach emograficznych. Zgromazono tu referaty na temat zastosowania imputacji i kalibracji anych w NSP 2011 oraz zmian stanu i struktury weług wieku ekonomicznego w woj. zachoniopomorskim. Ponato zaprezentowano unowocześnioną wersję strony internetowej Sekcji Analiz Demograficznych Niniejszy 19 Zeszyt Naukowy Sekcji Analiz Demograficznych KND PAN zawiera część rugą artykułów, opracowanych na kanwie wygłoszonych referatów. Kraków, r. Jolanta Kurkiewicz 6

8 Anna Dumańska-Małyszko Magalena Kulbaczewska Uniwersytet Szczeciński Zmiany stanu i struktury luności weług wieku ekonomicznego w wojewóztwie zachoniopomorskim w latach Wstęp Począwszy o 1999 roku w Polsce nastąpił spaek liczby luności spowoowany ujemnym przyrostem naturalnym oraz ujemnym salem migracji zagranicznych. Ze społeczno-ekonomicznego punktu wizenia istotny jest nie tylko spaek liczby luności, ale równieŝ zmiany w jej strukturze, które mogą wpłynąć m.in. na sytuację na rynku pracy, charakter konsumpcji, ochronę zrowia, czy teŝ na rynek ubezpieczeń społecznych. W pracy przeprowazono analizę stanu i struktury luności wojewóztwa zachoniopomorskiego w latach Pierwszy rok analizy jest rokiem, w którym powstało woj. zachoniopomorskie w wyniku nowego poziału aministracyjnego Polski. Celem pracy jest ukazanie zmian w procesach lunościowych na terenie wojewóztwa i ich ewentualnych konsekwencji w sferze gospoarki i latego przyjęto klasyfikację luności weług tzw. ekonomicznych grup wieku 1. Najpierw przeprowazono analizę ynamiki liczby luności, a następnie zmian w strukturze luności weług wyorębnionych ekonomicznych grup wieku. 1. Dynamika liczby luności ogółem oraz weług ekonomicznych grup wieku W analizie rozpatrywana jest liczba luności faktycznie zamieszkałej 2 w woj. zachoniopomorskim w niu 31 XII anego roku. Przyjęcie tej kategorii luności jest uzasanione z ekonomicznego punktu wizenia, poniewaŝ ujmuje ona równieŝ luność 1 Ekonomiczne grupy wieku: - grupa wieku przeproukcyjnego: luność w wieku 0 17 lat, - grupa wieku proukcyjnego: kobiety w wieku lat, męŝczyźni w wieku lat, - grupa wieku poproukcyjnego: kobiety w wieku 60 lat i więcej, męŝczyźni w wieku 65 lat i więcej. 2 Luność faktycznie zamieszkała - ogół osób (ogółem lub weług określonych cech) zamelowanych na pobyt stały w anej jenostce aministracyjnej i faktycznie tam zamieszkałych oraz osób przebywających czasowo i zamelowanych w tej jenostce aministracyjnej na pobyt czasowy pona 2 miesiące. (GUS) 7

9 czasowo przebywającą na terenie wojewóztwa, która moŝe poejmować tu pracę, a takŝe kreować popyt na obra i usługi. W tabeli 1 przestawiono liczbę luności woj. zachoniopomorskiego ogółem oraz weług ekonomicznych grup wieku w rozwaŝanym okresie z uwzglęnieniem płci i miejsca zamieszkania. Tabela 1. Liczba luności wojewóztwa zachoniopomorskiego weług płci, miejsca zamieszkania oraz wieku ekonomicznego w latach (w tys.) Liczba luności ogółem 1696,9 1697,9 1698,4 1697,7 1696,1 1694,9 1694,2 1692,8 męŝczyźni 827,9 828,0 827,9 827,0 825,7 824,7 824,1 823,0 kobiety 869,0 870,0 870,5 870,8 870,4 870,2 870,1 869,8 miasto 1184,2 1183,0 1181,1 1178,4 1175,3 1174,3 1171,9 1168,3 wieś 512,7 515,0 517,3 519,3 520,8 520,5 522,3 524,6 Luność weług ekonomicznych grup wieku (ogółem) przeproukcyjnego 429,0 415,0 399,5 383,7 368,9 356,9 346,3 337,5 proukcyjnego 1044,7 1056,3 1069,0 1082,0 1093,4 1102,7 1110,9 1113,9 poproukcyjnego 223,2 226,7 229,8 232,0 233,8 235,2 237,0 241,5 Luność weług ekonomicznych grup wieku (męŝczyźni) przeproukcyjnego 219,5 212,4 204,6 196,5 189,1 183,1 177,6 173,1 proukcyjnego 538,7 544,5 550,7 556,7 562,0 566,3 570,3 573,3 poproukcyjnego 69,7 71,1 72,6 73,7 74,6 75,2 76,2 76,6 Luność weług ekonomicznych grup wieku (kobiety) przeproukcyjny 209,5 202,6 195,0 187,2 179,8 173,8 168,7 164,4 proukcyjnego 506,0 511,8 518,4 525,3 531,4 536,4 540,6 540,6 poproukcyjnego 153,5 155,6 157,2 158,3 159,2 160,0 160,8 164,9 Luność weług ekonomicznych grup wieku (miasto) przeproukcyjnego 276,5 266,0 254,3 243,0 232,7 224,7 217,8 212,0 proukcyjnego 749,8 756,0 762,9 769,3 774,5 779,4 781,9 780,1 poproukcyjnego 157,9 161,0 163,9 166,2 168,2 170,3 172,2 176,1 Luność weług ekonomicznych grup wieku (wieś) przeproukcyjnego 152,5 149,0 145,2 140,8 136,2 132,2 128,5 125,5 proukcyjnego 294,9 300,3 306,2 312,7 318,9 323,3 328,9 333,7 poproukcyjnego 65,3 65,6 65,9 65,8 65,6 65,0 64,8 65,4 Źróło: opracowanie własne na postawie anych z Banku Danych Regionalnych GUS Dynamikę liczby luności weług ekonomicznych grup wieku, płci i miejsca zamieszkania. Obserwowane tenencje ilustrują wykresy

10 Wykres 1. Przyrosty wzglęne łańcuchowe liczby luności w woj. zachoniopomorskim w latach % 0,6 0,4 0,2 0,0-0,2-0,4 ogółem męŝczyźni kobiety miasto wieś Źróło: opracowanie własne na postawie tabeli 1 Wykres 2. Przyrosty wzglęne łańcuchowe liczby luności w wieku przeproukcyjnym w woj. zachoniopomorskim w latach % 0, ,0-2,0-3,0-4,0-5,0 ogółem męŝczyźni kobiety miasto wieś Źróło: opracowanie własne na postawie tabeli 1 Wykres 3. Przyrosty wzglęne łańcuchowe liczby luności w wieku proukcyjnym w woj. zachoniopomorskim w latach % 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 ogółem męŝczyźni kobiety miasto wieś Źróło: opracowanie własne na postawie tabeli 1 9

11 Wykres 4. Przyrosty wzglęne łańcuchowe liczby luności w wieku poproukcyjnym w woj. zachoniopomorskim w latach % 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0 ogółem męŝczyźni kobiety miasto wieś Źróło: opracowanie własne na postawie tabeli 1 W baanym okresie nastąpił spaek ogólnej liczby luności spowoowany ujemnym przyrostem naturalnym oraz ujemnym salem migracji zagranicznych, w tym większy wśró męŝczyzn mieszkańców miast. Nieznacznie, ale systematycznie wzrastała ogólna liczba luności na wsi (poza niewielkim spakiem w 2004r.), co moŝe wskazywać na występowanie procesu suburbanizacji 3 (por. wykres 1). Liczba luności w wieku przeproukcyjnym zmniejszała się w całym baanym okresie bez wzglęu na płeć i miejsce zamieszkania. Zecyowanie większy spaek zanotowano w mieście (o 23%), niŝ na wsi (o 17,7%) (por. wykres 2). Zaobserwowano zwiększenie się liczby luności w wieku proukcyjnym ze śrenim rocznym tempem wzrostu 0,92%, jenak z roku na rok przyrosty były coraz mniejsze. Wzrost był skutkiem powojennego wyŝu przełomu lat 40. i 50. oraz jego echa przełomu lat 70. i 80. Fakt coraz mniejszych przyrostów moŝna wytłumaczyć wchozeniem w tę grupę coraz mniej licznych roczników 18-latków. W ostatnim roku baania przyrost liczby luności w wieku proukcyjnym został zahamowany wśró kobiet, co moŝe być wynikiem przejścia pierwszego powojennego rocznika kobiet o grupy wieku poproukcyjnego. Na wsi liczba luności w wieku proukcyjnym wzrastała z roku na rok osyć intensywnie (śrenio 3 Suburbanizacja polega na powstawaniu licznych przemieść na obrzeŝach wielkiego miasta, ku którym zwykle ąŝą zamoŝniejsze grupy mieszkańców. Proces ten powouje stopniowe zlewanie się przemieść ze sobą i utworzenie wraz z centralnie połoŝonym wielkim miastem aglomeracji miejskiej. [Okólski, 2003]. Z reguły przeprowazenie się na obrzeŝa miasta nie oznacza zmiany miejsca pracy, czy szkoły. Stą luność zamieszkująca przemieścia czynnie uczestniczy w Ŝyciu gospoarczym i społecznym miasta. 10

12 o 1,78%), poczas gy w miastach, przy śreniorocznym wzroście na poziomie 0,57%, w 2006 roku onotowano spaek liczby luności w tym wieku (por. wykres 3). W grupie wieku poproukcyjnego w baanym okresie następował wzrost liczebności ogółem z malejącymi przyrostami ( T = 1% ), aŝ o 2006 roku, w którym zaobserwowano wzrost o blisko 2% w stosunku o roku poprzeniego. Tę zmianę moŝna wytłumaczyć istotnym przyrostem liczby kobiet wynikającym ze wspomnianego wcześniej przejścia pierwszego powojennego rocznika kobiet o tej grupy wieku. Po wzglęem miejsca zamieszkania moŝna zauwaŝyć uŝy wzrost tej grupy luności w miastach (o 11,5% w 2006r. w stosunku o 1999r.). Natomiast na wsi liczba luności utrzymywała się na prawie niezmienionym poziomie polegając nieistotnym wahaniom ( T = 0,03% ) - por. wykres Struktura luności weług ekonomicznych grup wieku Ze społeczno-gospoarczego punktu wizenia istotne znaczenie mają nie tylko zmiany liczebności poszczególnych grup luności, ale takŝe struktura luności, czyli wzajemne proporcje mięzy grupami. Struktura luności poobnie jak jej stan polega zmianom wynikającym z falowania wyŝów i niŝów emograficznych. Do analizy struktury luności weług ekonomicznych grup wieku oraz jej zmian w czasie wykorzystano wskaźniki struktury oraz współczynniki obciąŝenia ekonomicznego, które wyraŝają uział liczby luności w wieku nieproukcyjnym w liczbie luności w wieku proukcyjnym. Na wykresach 5 i 6 moŝna zauwaŝyć, Ŝe kierunek zmian struktury luności w woj. zachoniopomorskim jest poobny jak la całej Polski. Tabela 2 przestawia uziały luności w poszczególnych grupach wieku (wskaźniki struktury) la luności ogółem, jak równieŝ weług płci oraz miejsca zamieszkania w woj. zachoniopomorskim. 11

13 Wykres 5. Uział luności weług ekonomicznych grup wieku w luności ogółem woj. zachoniopomorskiego (%) lata grupa wieku poproukcyjnego grupa wieku proukcyjnego grupa wieku przeproukcyjnego Wykres 6. Uział luności weług ekonomicznych grup wieku w luności ogółem w Polsce (%) lata grupa wieku poproukcyjnego grupa wieku proukcyjnego 2006 grupa wieku przeproukcyjnego Źróło: opracowanie własne na postawie anych z Banku Danych Regionalnych GUS Tabela 2. Struktura luności weług ekonomicznych grup wieku w wojewóztwie zachoniopomorskim w latach (%) Grupy luności wieku: ogółem przeproukcyjnego 25,3 24,4 23,5 22,6 21,7 21,1 20,4 19,9 proukcyjnego 61,6 62,2 62,9 63,7 64,5 65,1 65,6 65,8 poproukcyjnego 13,2 13,3 13,5 13,7 13,8 13,9 14,0 14,3 męŝczyźni przeproukcyjnego 26,5 25,7 24,7 23,8 22,9 22,2 21,6 21,0 proukcyjnego 65,1 65,8 66,5 67,3 68,1 68,7 69,2 69,7 poproukcyjnego 8,4 8,6 8,8 8,9 9,0 9,1 9,2 9,3 kobiety przeproukcyjnego 24,1 23,3 22,4 21,5 20,7 20,0 19,4 18,9 proukcyjnego 58,2 58,8 59,5 60,3 61,1 61,6 62,1 62,1 poproukcyjnego 17,7 17,9 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 19,0 miasto przeproukcyjnego 23,3 22,5 21,5 20,6 19,8 19,1 18,6 18,1 proukcyjnego 63,3 63,9 64,6 65,3 65,9 66,4 66,7 66,8 poproukcyjnego 13,3 13,6 13,9 14,1 14,3 14,5 14,7 15,1 wieś przeproukcyjnego 29,7 28,9 28,1 27,1 26,2 25,4 24,6 23,9 proukcyjnego 57,5 58,3 59,2 60,2 61,2 62,1 63,0 63,6 poproukcyjnego 12,7 12,7 12,7 12,7 12,6 12,5 12,4 12,5 Źróło: obliczenia własne na postawie anych z Banku Danych Regionalnych GUS 12

14 W 2006 roku luność w wieku przeproukcyjnym w woj. zachoniopomorskim stanowiła 19,9% luności ogółem (w Polsce: 20,1%). W baanych latach uział męŝczyzn kształtował się na wyŝszym poziomie ze wzglęu na nawyŝkę urozeń chłopców na ziewczynkami. Uział tej grupy luności jest znacznie większy na wsi, niŝ w mieście. We wszystkich przekrojach w całym baanym okresie następował sukcesywny spaek uziału luności w grupie wieku przeproukcyjnego, ale w kolejnych latach spoziewany jest nieznaczny wzrost za sprawą echa wyŝu przełomu lat 70. i 80. Jenak w łuŝszej perspektywie (po wyjściu wyŝu z okresu rozroczego) osetek osób w tej grupie wieku ponownie moŝe spaać. Luność w wieku proukcyjnym stanowiła 65,8% całej luności w wojewóztwie (w Polsce 64,2%). W tej grupie wieku równieŝ był wyŝszy uział męŝczyzn, niŝ kobiet, który wynikał z łuŝszego okresu aktywności zawoowej męŝczyzn. ZauwaŜalny jest takŝe większy osetek luności w tej grupie w mieście, niŝ na wsi, co związane jest z większą ostępnością pracy w miastach. Grupa wieku proukcyjnego we wszystkich przekrojach zwiększała swoje uziały w całym baanym okresie. W perspektywie kilku lat moŝna spoziewać się spaku uziału luności w grupie wieku proukcyjnego, poniewaŝ bęą ją zasilać coraz mniej liczne roczniki lat 90., przy równoczesnym opuszczaniu tej grupy przez powojenny wyŝ. Natomiast uział luności w grupie wieku poproukcyjnego wynosił w wojewóztwie nieco pona 14% (w Polsce prawie 15,7%). W tej grupie uział kobiet był pona wukrotnie większy niŝ męŝczyzn, co wynika z krótszej śreniej ługości Ŝycia męŝczyzn oraz późniejszego przechozenia na emeryturę. Zarówno uział kobiet, jak i męŝczyzn w grupie wieku poproukcyjnego miał tenencję rosnącą. Na wsi uział tej grupy utrzymywał się na prawie niezmienionym poziomie, a w miastach wzrastał z roku na rok. W kolejnych latach osetek osób starszych bęzie powiększał się zarówno w mieście, jak i na wsi. Ze wzglęów ekonomicznych warto przeprowazić barziej szczegółową analizę populacji luności w wieku proukcyjnym. Wyorębniono, zatem grupy wieku mobilnego i niemobilnego 4. 4 Grupa wieku mobilnego: luność w wieku lata, wieku niemobilnego: lata (męŝczyźni), lat (kobiety) 13

15 Tabela 3. Struktura luności w wieku proukcyjnym w wojewóztwie zachoniopomorskim w latach (%) Grupy luności wieku proukcyjnego: Ogółem mobilnego 65,9 64,9 63,9 63,0 62,1 61,3 60,8 60,5 niemobilnego 34,1 35,1 36,1 37,0 37,9 38,7 39,2 39,5 MęŜczyźni mobilnego 64,5 63,6 62,8 62,1 61,3 60,6 60,2 59,7 niemobilnego 35,5 36,4 37,2 37,9 38,7 39,4 39,8 40,3 Kobiety mobilnego 67,3 66,2 65,1 64,0 63,0 62,1 61,4 61,3 niemobilnego 32,7 33,8 34,9 36,0 37,0 37,9 38,6 38,7 Miasto mobilnego 64,5 63,5 62,5 61,6 60,8 60,1 59,6 59,4 niemobilnego 35,5 36,5 37,5 38,4 39,2 39,9 40,4 40,6 Wieś mobilnego 69,4 68,4 67,4 66,4 65,3 64,4 63,6 63,1 niemobilnego 30,6 31,6 32,6 33,6 34,7 35,6 36,4 36,9 Źróło: obliczenia własne na postawie anych GUS Uział luności w wieku mobilnym w baanym okresie z roku na rok zmniejszał się. Było to skutkiem przesunięcia się o tej grupy roczników rugiej fali wyŝu przy jenoczesnym opuszczaniu jej przez szereg liczniejszych roczników pierwszej fali wyŝu emograficznego. Większy spaek zanotowano wśró kobiet oraz wśró mieszkańców wsi. Jenak uział luności w wieku mobilnym na wsi pozostawał na najwyŝszym poziomie w baanych przekrojach, co moŝe być potwierzać występowanie procesu suburbanizacji. W celu uzupełnienia analizy zmian struktury luności wyznaczono współczynniki obciąŝenia ekonomicznego 5 la luności ogółem, jak równieŝ ze wzglęu na płeć oraz miejsce zamieszkania. Tabela 4. Współczynnik obciąŝenia ekonomicznego W1 w woj. zachoniopomorskim w latach (%) Lata ogółem 41,1 39,3 37,4 35,5 33,7 32,4 31,2 30,3 męŝczyźni 40,7 39,0 37,2 35,3 33,6 32,3 31,1 30,2 kobiety 41,4 39,6 37,6 35,6 33,8 32,4 31,2 30,4 miasto 36,9 35,2 33,3 31,6 30,0 28,8 27,9 27,2 wieś 51,7 49,6 47,4 45,0 42,7 40,9 39,1 37,6 Źróło obliczenia własne na postawie anych z Banku Danych Regionalnych GUS 5 Współczynnik W 1 określa stosunek liczby luności w grupie wieku przeproukcyjnego o liczby luności w grupie wieku proukcyjnego, współczynnik W 2 stosunek liczby luności w grupie wieku poproukcyjnego o liczby luności w grupie wieku proukcyjnego, a współczynnik W 3 jest sumą W 1 i W 2. 14

16 Wartości współczynnika W1 spaały la luności ogółem i w kaŝym przekroju, co oznacza zmniejszanie się uziału liczby osób w grupie wieku przeproukcyjnego w stosunku o liczby osób w grupie wieku proukcyjnego. Największy spaek onotowano na wsi (o 14,1 punktów procentowych la skrajnych lat), ale wciąŝ wartość współczynnika pozostaje na uŝo wyŝszym poziomie niŝ w mieście. Współczynnik W1 la kobiet osiąga nieznacznie wyŝsze wartości niŝ la męŝczyzn mimo nawyŝki chłopców. Wynika to z większej liczebności męŝczyzn w grupie wieku proukcyjnego. Tabela 5. Współczynnik obciąŝenia ekonomicznego W2 w woj. zachoniopomorskim w latach (%) Lata ogółem 21,4 21,5 21,5 21,4 21,4 21,3 21,3 21,7 męŝczyźni 12,9 13,1 13,2 13,2 13,3 13,3 13,4 13,4 kobiety 30,3 30,4 30,3 30,1 29,9 29,8 29,7 30,5 miasto 21,1 21,3 21,5 21,6 21,7 21,8 22,0 22,6 wieś 22,1 21,9 21,5 21,1 20,6 20,1 19,7 19,6 Źróło: obliczenia własne na postawie anych z Banku Danych Regionalnych GUS Wartości współczynnika W2 la liczby luności ogółem oraz weług płci nie polegały znaczącym zmianom, na co miał wpływ opisany wcześniej wzrost liczby luności w grupie wieku poproukcyjnego, przy równoczesnym zwiększaniu się liczby luności w grupie wieku proukcyjnego. Dla kobiet zaobserwowano uŝo większą wartość współczynnika W2, niŝ la męŝczyzn wynikającą z omówionych wcześniej róŝnic w liczbie kobiet i męŝczyzn w tych grupach wieku. W przekroju miasto/wieś zauwaŝono przeciwny kierunek zmian. O 2002 roku obciąŝenie luności w grupie wieku proukcyjnego lunością w grupie wieku poproukcyjnego w mieście jest większe niŝ na wsi (z roku na rok ystans się zwiększa). Tabela 6. Współczynnik obciąŝenia ekonomicznego W3 w woj. zachoniopomorskim w latach (%) Lata ogółem 62,4 60,8 58,9 56,9 55,1 53,7 52,5 52,0 męŝczyźni 53,7 52,1 50,3 48,5 46,9 45,6 44,5 43,6 kobiety 71,7 70,0 67,9 65,8 63,8 62,2 61,0 60,9 miasto 57,9 56,5 54,8 53,2 51,8 50,7 49,9 49,8 wieś 73,8 71,5 69,0 66,1 63,3 61,0 58,8 57,2 Źróło: obliczenia własne na postawie anych z Banku Danych Regionalnych GUS 15

17 Wartości współczynnika W3 obniŝały się sukcesywnie we wszystkich przekrojach, co było spowoowane zmniejszaniem się liczby luności w grupie wieku przeproukcyjnego. Największe obciąŝenie przypaało na pracujące kobiety i luność wiejską. 3. Struktura luności wojewóztwa zachoniopomorskiego weług ekonomicznych grup wieku na tle Polski i pozostałych wojewóztw W celu porównania struktury luności weług ekonomicznych grup wieku woj. zachoniopomorskiego z pozostałymi wojewóztwami Polski przeprowazono analizę za pomocą wskaźników poobieństwa struktur [Hozer, 1998]. Wskaźniki wyznaczono la luności ogółem, jak równieŝ w poziale na płeć i miejsce zamieszkania la skrajnych lat baanego okresu (por. tabela 7). Tabela 7. Wskaźniki poobieństwa struktur la wojewóztwa zachoniopomorskiego wzglęem Polski oraz pozostałych wojewóztw weług ekonomicznych grup wieku w latach 1999 i 2006 Wskaźniki poobieństwa struktur wp Jenostka ogółem męŝczyźni kobiety miasto wieś terytorialna Polska 0,985 0,984 0,989 0,985 0,982 0,983 0,993 0,992 0,971 0,971 łózkie 0,963 0,967 0,975 0,980 0,954 0,956 0,974 0,977 0,941 0,944 mazowieckie 0,968 0,973 0,975 0,978 0,963 0,970 0,974 0,979 0,957 0,959 małopolskie 0,976 0,972 0,979 0,972 0,974 0,972 0,987 0,985 0,980 0,971 śląskie 0,983 0,982 0,984 0,984 0,982 0,980 0,994 0,990 0,964 0,965 lubelskie 0,962 0,965 0,966 0,969 0,959 0,961 0,978 0,989 0,934 0,938 pokarpackie 0,960 0,968 0,961 0,966 0,959 0,969 0,964 0,983 0,971 0,966 polaskie 0,958 0,965 0,959 0,966 0,957 0,963 0,964 0,979 0,917 0,917 świętokrzyskie 0,967 0,970 0,975 0,977 0,959 0,964 0,991 0,989 0,940 0,945 lubuskie 0,989 0,994 0,989 0,994 0,990 0,995 0,983 0,990 0,991 0,991 wielkopolskie 0,987 0,988 0,986 0,987 0,989 0,990 0,991 0,992 0,993 0,992 olnośląskie 0,983 0,986 0,986 0,987 0,978 0,981 0,985 0,987 0,976 0,979 opolskie 0,991 0,982 0,997 0,983 0,983 0,981 0,994 0,995 0,962 0,960 kujawskopomorskie 0,988 0,986 0,986 0,985 0,990 0,988 0,990 0,989 0,989 0,988 pomorskie 0,990 0,986 0,990 0,983 0,991 0,987 0,993 0,987 0,974 0,974 warmińskomazurskie 0,974 0,980 0,973 0,980 0,974 0,980 0,973 0,982 0,987 0,984 Źróło: obliczenia własne na postawie anych z Banku Danych Regionalnych GUS Wskaźniki poobieństwa przyjmują wysokie wartości la wszystkich wojewóztw, co oznacza, Ŝe struktura luności weług wieku ekonomicznego wojewóztwa zachoniopomorskiego jest poobna o struktur innych wojewóztw. Ponato nie 16

18 zaobserwowano istotnych zmian wartości wskaźników w 2006 roku w porównaniu z rokiem Jeynie nieznacznie mniejsze wartości wskaźnika poobieństwa zanotowano la wsi mięzy wojewóztwem zachoniopomorskim, a wojewóztwami łózkim, polaskim, lubelskim oraz świętokrzyskim. Wynika to przee wszystkim z wyŝszego uziału luności w wieku poproukcyjnym w wymienionych wojewóztwach w stosunku o woj. zachoniopomorskiego. 3. Wnioski W latach w wojewóztwie zachoniopomorskim nastąpił niepokojący spaek liczby luności w grupie wieku przeproukcyjnego. W związku z tym wprowazono szereg zmian w sferze opieki przeszkolnej i szkolnictwie, które zbiegły się z reformą oświaty m.in. zreorganizowano, bąź zamknięto wiele placówek oświatowych 6. Jenak w najbliŝszym okresie liczebność tej grupy osiągnie nieco wyŝszy poziom, po tym jak systematycznie bęzie wchoził w wiek rozroczy wyŝ przełomu lat 70. i 80. WiąŜe się to z koniecznością ciągłego monitorowania i przewiywania potrzeb eukacyjnych, aby uniknąć poejmowania zbyt raykalnych i kosztownych ecyzji. Jenocześnie obserwowano powiększającą się grupę osób wieku proukcyjnego. Zmiany w tej grupie wywierają uŝy wpływ na rynek pracy. Obecnie jenak truno wnioskować, Ŝe wraz ze wzrostem liczebności tej grupy luności wzrasta popyt na pracę, gyŝ jenocześnie występuje nasilona migracja zarobkowa (szczególnie osób w wieku mobilnym) po otwarciu la Polski rynków pracy w Unii Europejskiej. Istotny jest takŝe wzrost uziału osób w wieku niemobilnym, które są mniej skłonne o zmiany miejsca zamieszkania i pracy, a w wielu przypakach wycofują się z aktywności zawoowej prze osiągnięciem pełnego wieku emerytalnego [Wolska, 2006]. Doatkowo w perspektywie kilku lat moŝna spoziewać się spaku liczby osób w grupie wieku proukcyjnego, poniewaŝ bęą ją zasilać coraz mniej liczne roczniki lat 90., przy równoczesnym opuszczaniu tej grupy przez powojenny wyŝ. Oznacza to spaek aktywności zawoowej populacji. W związku z tym, aby utrzymać lub zwiększyć obecne tempo wzrostu gospoarczego naleŝałoby systematycznie ponosić wyajność pracy 7 m.in. poprzez zwiększenie ekonomicznej aktywności luności w wieku niemobilnym. 6 W latach w woj. zachoniopomorskim zmniejszyła się liczba: przeszkoli o 35 placówek, szkół postawowych o 119; natomiast liczba gimnazjów wzrosła o 31 (Źróło: Bank Danych Regionalnych GUS) 7 W latach w Polsce wyajność pracy ynamicznie wzrastała, szczególnie w przemyśle za sprawą inwestycji wprowazających nowoczesne technologie oraz racjonalizacji wykorzystania zasobów luzkich. Jenak na tle krajów EU-15 wyajność pracy w Polsce jest niska (w 2006r. w Polsce wyajność pracy 17

19 Warto zwrócić uwagę na to, Ŝe w Polsce męŝczyźni przechozą na emeryturę w wieku śrenio 57,9 lat, a kobiety 56 lat, gy śrenia w UE wynosi 61,7 lat la męŝczyzn i 60,7 lat la kobiet. W Polsce wskaźnik zatrunienia osób starszych (55 64 lata) wynosi 28,1% (kobiety 19,0%, męŝczyźni 38,4%), a śrenia la całej UE osiąga poziom 43,5% (kobiety 34,8%, męŝczyźni 52,6%) (ane za 2006 r., ZUS, Eurostat) [Kłos, 2008]. Oznacza to, Ŝe priorytetową pozycję powinna zająć polityka zmierzająca o zwiększenia zatrunienia, szczególnie wśró starszej grupy osób wieku niemobilnego. W tym celu naleŝałoby równieŝ na bieŝąco wzbogacać i ostosowywać o potrzeb na rynku pracy ofertę w zakresie kształcenia ustawicznego. Potrzebne są takŝe zmiany przepisów prawa ograniczające przywileje emerytalne. Konsekwencją przesuwania się wyŝu powojennego, jak równieŝ wyłuŝania się śreniej ługości trwania Ŝycia jest powiększanie się grupy wieku poproukcyjnego. W kolejnych latach proces ten bęzie coraz barziej intensywny. Większa liczba osób starszych oznaczać bęzie przee wszystkim wzmoŝone zapotrzebowanie na usługi meyczne i opiekę społeczną. Poza tym konieczne jest ciągłe ostosowywanie ziałań polityki społecznej państwa w celu zapobiegania wykluczania osób starszych z Ŝycia społecznego (aktywizacja osób starszych np. poprzez Uniwersytety Trzeciego Wieku). Ponato grupa osób starszych ma coraz większy uział w konsumenckim rynku óbr i usług, który powinien rozpoznawać i opowiaać na jej rosnące potrzeby [KoŜuch, 2006]. PowyŜsze zmiany w liczbie luności w poszczególnych ekonomicznych grupach wieku spowoowały zmiany w strukturze luności woj. zachoniopomorskiego rozpoczynające nieuchronny proces starzenia się luności wyraźnie wioczny juŝ na obszarach miejskich. Fakt ten obrazuje rosnący w miastach poziom obciąŝenia grupy luności w wieku proukcyjnym grupą luności w wieku poproukcyjnym. Oznacza to zwiększenie się grupy osób otrzymujących świaczenia emerytalne w stosunku o osób pracujących i opłacających obowiązkowe skłaki emerytalne. Ma to kluczowe znaczenie, poniewaŝ ługo jeszcze w Polsce system emerytalny bęzie oparty głównie na moelu soliarności pokoleniowej. Taka sytuacja grozi rosnącym eficytem funuszu wypłacającego emerytury i potrzebą ofinansowania z innych źróeł. Alternatywą la niekorzystnego ponoszenia poatków lub skłaek emerytalnych moŝe być np. wyłuŝenie wieku emerytalnego (buzące jenak sprzeciw społeczny) lub teŝ aktywizacja luzi w wieku poproukcyjnym na rynku pracy (m.in. poprzez elastyczne formy zatruniania). mierzona wielkością PKB na jenego zatrunionego stanowiła niecałe 56% wyajności pracy w krajach EU- 15; źróło: obliczenia własne na postawie anych z Eurostatu). 18

20 Literatura: Cieślak M. (re.), Demografia. Metoy analizy i prognozowania, PWN, Warszawa Czarny B., Rapacki R., Postawy ekonomii, PWE, Warszawa Frątczak E., Proces starzenia się luności Polski, Stuia Demograficzne nr 2(142), Warszawa Gazińska M., Potencjał emograficzny w regionie. Analiza ilościowa., Wy. Naukowe US, Szczecin Holzer J.Z., Demografia, PWE, Warszawa Hozer J., Statystyka. Opis statystyczny, Stowarzyszenie Pomoc i Rozwój, Szczecin 1998 Kłos B., Wiek emerytalny kobiet i męŝczyzn, Infos, (Biuro Analiz Sejmowych) nr 3(27) Warszawa KoŜuch J., Zachowania starszych konsumentów na rynku óbr i usług, [w:] Kowaleski J.T., Szukalski P. (re.), Starość i starzenie się jako oświaczenie jenostek i zbiorowości luzkich, Zakła Demografii UŁ, Łóź Okólski M., Demografia. Postawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopeycznym zarysie, Wy. Naukowe Scholar, Warszawa Wolska B., Aktywność ekonomiczna osób w niemobilnym wieku proukcyjnym, [w:] Kowaleski J.T., Szukalski P. (re.), Starość i starzenie się jako oświaczenie jenostek i zbiorowości luzkich, Zakła Demografii UŁ, Łóź Przejście z pracy na emeryturę, Seria: Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa Zrojewski E. Z.,Guzińska M., Starzenie się luności w wojewóztwach namorskich Polski, [w:] Kowaleski J.T., Szukalski P. (re.), Nasze starzejące się społeczeństwo nazieje i zagroŝenia, Wy. UŁ, Łóź

21 Joanna Krupowicz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Baanie przestrzennego zróŝnicowania wybranych procesów i struktur emograficznych w powiatach wojewóztwa olnośląskiego Wstęp Celem pracy jest stworzenie klasyfikacji i rankingu powiatów wojewóztwa olnośląskiego ze wzglęu na potencjał emograficzny. ZróŜnicowanie natęŝenia występowania procesów emograficznych oraz zróŝnicowanie struktur luności jest obserwowane w róŝnych przekrojach terytorialnych. Rozmiary populacji, jej struktura oraz intensywność postawowych procesów emograficznych wpływają na moŝliwości rozwoju społeczno-gospoarczego regionów. Zatem siłą napęową rozwoju regionu jest potencjał tkwiący w zasobach luzkich, czyli potencjał lunościowy, czy teŝ szerzej potencjał emograficzny. Na potrzeby przeprowazonego baania przyjęto, Ŝe potencjał emograficzny wyraŝony zostanie wskaźnikami emograficznymi charakteryzującymi strukturę luności, ruch naturalny i węrówkowy. Do klasyfikacji powiatów ze wzglęu na potencjał emograficzny zastosowano metoę k śrenich z grupy meto klasyfikacji, a la stworzenia rankingu metoę wzorca rozwoju z grupy meto porząkowania liniowego wielowymiarowej analizy porównawczej. Analiza otyczy 2006 roku i obejmuje 29 powiatów wojewóztwa olnośląskiego. 1. Potencjał emograficzny. Charakterystyka wybranych procesów i struktur emograficznych powiatów RozwaŜania rozpoczynamy o analizy opisowej wskaźników charakteryzujących potencjał emograficzny powiatów wojewóztwa olnośląskiego. Potencjał ten z pewnością naleŝy zakwalifikować jako zjawisko złoŝone, wobec tego wnioskowanie o sytuacji powiatów ze wzglęu na tenŝe potencjał na postawie jenej zmiennej jest z pewnością niepełne i stanowić moŝe uŝe uproszczenie. Weług słownikowej efinicji potencjał to zasób moŝliwości, mocy, zolności wytwórczej tkwiący w czymś. Jako potencjał emograficzny moŝna traktować ogół moŝliwości, zolności i mocy tkwiący w populacji (jej stanie, strukturze i natęŝeniu procesów lunościowych) regionu. W prowazonych analizach rozwoju społeczno-gospoarczego uwzglęnia się potencjał lunościowy, 20

22 onosząc go jeynie o liczby luności i jej struktury. JenakŜe na rozmiary i strukturę populacji wpływa natęŝenie procesów emograficznych zachozących w tejŝe populacji. Stą pojęcie potencjału emograficznego na potrzeby przeprowazonego baania bęzie wyraŝone wskaźnikami charakteryzującymi nie tylko rozmiary populacji, jej strukturę, ale i ruch naturalny oraz ruch węrówkowy. Wykorzystywane w baaniu pojęcie potencjału emograficznego jest omienne o stosowanego w emografii potencjalnej terminu potencjał Ŝyciowy [Vielrose 1958, s. 23, Holzer 2003, s. 264], onoszącego się trwania Ŝycia. Opisywane zmienne wskaźniki zostaną wykorzystane jako zmienne cząstkowe la stworzenia rankingu i klasyfikacji powiatów. Uzasanienie wyboru tych zmiennych zawarto w części 2 artykułu. Wojewóztwo olnośląskie po wzglęem powierzchni i liczby luności zajmuje opowienio 7 i 5 lokatę w kraju. W 2006 r. na obszarze km2 mieszkało 2882,3 tys. osób, tj. 7,6% ogółu luności kraju. W granicach wojewóztwa funkcjonuje 26 powiatów ziemskich i 3 miasta na prawach powiatu. Na rysunku 1 przestawiono procentową zmianę liczby luności powiatów w 2006 roku w stosunku o 2005 roku. Rys. 1. Zmiana liczby luności w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku w stosunku o 2005 roku wzrost / spaek w % 1 0 milicki m. Wrocław wołowski świnicki jeleniogórski strzeliński lubiński górowski lubański jaworski złotoryjski zierŝoniowski m. Legnica ząbkowicki zgorzelecki kłozki kamiennogórski m. Jelenia Góra lwówecki wałbrzyski -1 wrocławski trzebnicki śrezki bolesławiecki polkowicki legnicki oławski oleśnicki głogowski -2 Źróło: Luność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w niu 31XII 2006r. Warszawa: GUS. Obliczenia własne. 21

23 W 2006 roku w stosunku o roku poprzeniego liczba luności wojewóztwa zmniejszyła się o 5,9 tys. osób, czyli o 0,2%. Spośró 26 powiatów ziemskich w 8 wystąpił wzrost (największy w powiecie wrocławskim o 3,4%), a w 18 spaek (największy w powiecie wałbrzyskim o 1,3%) liczby mieszkańców. Liczba mieszkańców we wszystkich powiatach grozkich zmniejszyła się (we Wrocławiu o 0,2%, w Legnicy o 0,7% i Jeleniej Górze o 1,0%). Liczbę luności kształtuje ruch naturalny luności i ruch węrówkowy. O strukturze anej populacji weług płci i wieku ecyuje kształtowanie się otychczasowych trenów w zakresie roności i umieralności oraz wyarzenia historyczne (na przykła wojny). Struktura luności weług płci o kilku lat nie ulega większym zmianom. Uział kobiet w ogólnej liczbie luności kształtował się na poziomie zbliŝonym o krajowego, tj. 52,0%. W baaniu potencjału lunościowego regionu uwzglęniono strukturę luności weług ekonomicznych grup wieku: przeproukcyjnym (0-17 lat), proukcyjnym (18-59 lat - kobiety i lata męŝczyźni) oraz poproukcyjnym (60 lat i więcej kobiety i 65 lat i więcej męŝczyźni). W analizie uwzglęniono poział luności w wieku proukcyjnym na wie grupy: luność w wieku mobilnym (18-44 lata) i luność w wieku niemobilnym (45-59 lat kobiety i lata męŝczyźni). W strukturze luności weług wyŝej wymienionych grup ekonomicznych zasanicze znaczenie ma grupa luności w wieku proukcyjnym, poniewaŝ tworzy tzw. potencjalne zasoby pracy. Równie waŝna jest grupa luności w wieku przeproukcyjnym, którą naleŝy traktować jako źróło przyszłych zasobów pracy. Na rysunku 2 przestawiono strukturę luności weług ekonomicznych grup wieku w powiatach i poregionach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku. W 2006 roku luność w wieku przeproukcyjnym wynosiła 531,8 tys. osób i stanowiła 18,5% ogółu populacji regionu. Wśró powiatów wojewóztwa olnośląskiego największy osetek luności w tej grupie wiekowej onotowano w powiecie górowskim (23,2%), polkowickim (22,9%) oraz milickim (22,4%), a najmniejszy w powiecie wrocławskim grozkim (14,9%). Luność w wieku proukcyjnym liczyła 1897,5 tys. osób, co stanowiło 65,8% populacji. Osoby w wieku proukcyjnym mobilnym stanowiły 39,7% ogółu luności. Największy osetek luności w wieku proukcyjnym mobilnym onotowano w powiecie wrocławskim grozkim (41,4%) i polkowickim (41,3%), a najmniejszy w powiecie wałbrzyskim (37,4%). Z kolei osoby w wieku proukcyjnym niemobilnym stanowiły 26,1% populacji. Największy uział obserwowano w powiecie jeleniogórskim grozkim (28,4%), głogowskim (28,2%), a najmniejszy w powiecie polkowickim (23,9%). Liczba luności w wieku poproukcyjnym wyniosła 452,9 tys. osób, stanowiąc 22

24 15,7% ogółu mieszkańców wojewóztwa. Wśró powiatów najwyŝszym uziałem tej grupy wiekowej charakteryzowały się powiaty: jeleniogórski - grozki (18,3%), wałbrzyski (18,2%) i wrocławski - grozki (18,1%), a najmniejszy w powiecie głogowskim (11,3%). Spośró powiatów poregionu jeleniogórsko-wałbrzyskiego niekorzystna sytuacja występowała w powiatach: wałbrzyskim i jeleniogórskim grozkim. Powiaty te cechowały się niskim uziałem osób w wieku przeproukcyjnym oraz najwyŝszym uziałem osób w wieku poproukcyjnym. Wysoki był teŝ uział osób w wieku niemobilnym. Z kolei korzystna sytuacja występowała w powiatach bolesławieckim i złotoryjskim. Powiaty te cechowały się wysokim osetkiem osób w wieku przeproukcyjnym oraz niskim uziałem osób w wieku poproukcyjnym. Poobnie sytuacja wygląała w powiecie lwóweckim. Doatkowo w powiatach tych występował wysoki uział osób w wieku mobilnym. W poregionie legnickim uŝy potencjał luzki tkwi w powiatach: polkowickim, górowskim i głogowskim, gzie występuje wysoki uział osób w wieku przeproukcyjnym, mobilnym, przy jenoczesnym niskim osetku osób w wieku poproukcyjnym. Powiaty poregionu wrocławskiego są po wzglęem struktury luności o siebie poobne i cechują się niŝszym niŝ w wojewóztwie osetkiem osób w wieku poproukcyjnym i niemobilnym, a wyŝszym uziałem osób w wieku przeproukcyjnym i mobilnym. Malejąca liczba osób w wieku przeproukcyjnym i proukcyjnym a rosnąca liczebność w wieku poproukcyjnym świaczą o postępującym procesie starzenia się mieszkańców wojewóztwa olnośląskiego. Potwierzeniem tego są wskaźniki starości i młoości emograficznej. Wskaźnik starości bęący relacją liczby luności w wieku 65 lat i więcej o liczby zieci i młozieŝy poniŝej 20 lat zwiększył swoją wartość z 61 w 2005 r. o 64 w 2006 r. NajwyŜsze wartości wskaźnika onotowano w powiatach: wrocławskim grozkim, jeleniogórskim grozkim i legnickim grozkim (opowienio 90, 85, 81) i zierŝoniowskim (74). NajniŜszymi wskaźnikami starości charakteryzowały się powiaty polkowicki i głogowski, gzie na kaŝe 100 osób w wieku poniŝej 20 lat przypało opowienio 38 i 40 osób powyŝej 65 roku Ŝycia. 23

25 Rys. 2. Struktura luności weług ekonomicznych grup wieku w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku Poregion jeleniogórsko-wałbrzyski złotoryjski zgorzelecki ząbkowicki wałbrzyski świnicki strzeliński lwówecki lubański kłozki kamiennogórski jeleniogórski - ziemski jeleniogórski - grozki jaworski zierŝoniowski bolesławiecki 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wiek przeproukcyjny Wiek proukcyjny mobilny Wiek proukcyjny niemobilny Wiek poproukcyjny Poregion legnicki polkowicki lubiński legnicki - ziemski legnicki - grozki górowski głogowski 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wiek przeproukcyjny Wiek proukcyjny mobilny Wiek proukcyjny niemobilny Wiek poproukcyjny Poregion wrocławski i m. Wrocław wrocławski - grozki wrocławski - ziemski trzebnicki śrezki oławski oleśnicki milicki 0% 20% 40% 60% 80% 100% Wiek przeproukcyjny Wiek proukcyjny mobilny Wiek proukcyjny niemobilny Wiek poproukcyjny Źróło: Luność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w niu 31XII 2006r. Warszawa: GUS. 24

26 Wskaźnik młoości emograficznej wyraŝa liczbę zieci w wieku o 15 lat przypaającą na 100 osób w wieku 60 lat i więcej, moŝe być interpretowany jako liczba wnucząt przypaająca na 100 ziaków lub babć. Na rysunku 3 przestawiono wartości wskaźnika młoości emograficznej w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku. W baanym okresie na 100 osób w wieku 60 lat i więcej przypaało 75 osób w wieku 15 lat i mniej. W 5 powiatach spośró 29 powiatów onotowano wartości wskaźnika niŝsze niŝ przeciętnie w wojewóztwie, najniŝsza wartość cechowała powiat wrocławski grozki (51osób w wieku o 15 lat przypaała na 100 osób w wieku 60 lat i więcej). NajwyŜsze wartości wskaźnika obserwowano w powiatach: polkowickim, górowskim i głogowskim (opowienio: 121, 106 i 105). W powiatach milickim, wrocławskim ziemskim i trzebnickim wskaźnik przekraczał wartość 100 i wynosił opowienio 103, 101, 101. Rys. 3. Wskaźnik młoości emograficznej w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku polkowicki górowski głogowski milicki wrocławski trzebnicki oleśnicki śrezki złotoryjski bolesławiecki lubiński oławski legnicki lwówecki lubański jaworski zgorzelecki strzeliński kamiennogórski wołowski ząbkowicki jeleniogórski świnicki m. Legnica kłozki zierŝoniowski wałbrzyski m. Jelenia Góra m. Wrocław Źróło: Luność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w niu 31 XII 2006r. Warszawa: GUS. Obliczenia własne. W baaniu potencjału emograficznego powiatów wojewóztwa olnośląskiego uwzglęniono mierniki charakteryzujące ruch naturalny luności. Wykorzystano współczynniki urozeń, zgonów niemowląt oraz przyrostu naturalnego. 25

27 W 2006 r. w wojewóztwie olnośląskim uroziło się 26,7 tys. zieci, w tym 26,6 tys. były to urozenia Ŝywe. W porównaniu z rokiem 2005 liczba urozeń Ŝywych zwiększyła się o 0,8 tys. czyli o 3,2%. Współczynnik urozeń (liczba urozeń Ŝywych na 1000 luności) wyniósł 9,21 (w 2005 r. - 8,9). Na rysunku 4 przestawiono wartości współczynnika urozeń w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w baanym okresie. W 15 powiatach onotowano wartości współczynnika urozeń wyŝsze o wartości przeciętnej la wojewóztwa, przy czym najwyŝszy współczynnik był w powiatach głogowskim (11,4) i milickim (11,2). W 14 powiatach współczynnik urozeń miał wartości mniejsze niŝ w przeciętnie w regionie, najniŝszą jego wartość onotowano w powiecie jeleniogórskim - grozkim (7,8). Ogólny współczynnik płoności określany liczbą urozeń Ŝywych na 1000 kobiet w wieku rozroczym (15-49 lat), wzrósł w porównaniu o roku poprzeniego osiągając poziom 35,9 (w Polsce 38,1). WyŜszą płonością charakteryzowały się kobiety mieszkające na wsi, niŝ kobiety mieszkające w miastach (wartość współczynnika wynosiła opowienio 40 i 34). Potwierzeniem niekorzystnej sytuacji emograficznej w regionie była niska wartość współczynnika zietności (1,179 w 2006 roku, 1,148 w 2005 roku), wskazująca na niezrealizowanie prostej zastępowalności pokoleń. W wojewóztwie olnośląskim w 2006 r. zmarło 29,1 tys. osób, tj. o 1,7% więcej niŝ prze rokiem. Współczynnik umieralności wyraŝony liczbą zgonów na 1000 luności wyniósł 10,1. NajwyŜszą umieralność onotowano w powiecie wałbrzyskim, gzie na 1000 luności przypało blisko 13 zgonów, a najniŝszy wartość współczynnika wystąpiła w powiecie głogowskim 7,4. W 2006 r. zarejestrowano 183 zgony niemowląt (zieci poniŝej 1 roku Ŝycia), wobec 178 w roku poprzenim. Współczynnik natęŝenia zgonów niemowląt wyraŝający liczbę zgonów na 1000 urozeń Ŝywych w całym regionie wyniósł 6,89. Na rysunku 5 przestawiono współczynnik zgonów niemowląt w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku. Spośró 29 powiatów w 14 powiatach obserwowano wartości współczynnika zgonów niemowląt niŝsze niŝ przeciętnie w regionie. NajniŜsze wartości otyczyły powiatów: kamiennogórskiego (2,25), wołowskiego (2,31) i bolesławieckiego (2,33). Z kolei najwyŝsze wartości współczynnika onotowano w powiatach: jeleniogórskim grozkim (13,35), złotoryjskim (10,92), oleśnickim (10,49) i lubińskim (10,12). 26

28 na 1000 luności głogowski milicki górowski polkowicki trzebnicki śrezki lubiński wrocławski oleśnicki oławski legnicki złotoryjski bolesławiecki kamiennogórski strzeliński lwówecki zgorzelecki świnicki wołowski jeleniogórski m. Legnica m. Wrocław jaworski lubański ząbkowicki kłozki wałbrzyski zierŝoniowski m. Jelenia Góra Rys. 4. Współczynnik urozeń w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku. Źróło: Luność, ruch naturalny i migracje w wojewóztwie olnośląskim w latach Wrocław: Urzą Statystyczny kamiennogórski wołowski bolesławiecki lubański jaworski polkowicki świnicki m. Legnica kłozki śrezki głogowski m. Wrocław wałbrzyski ząbkowicki oławski jeleniogórski zierŝoniowski legnicki na 1000 urozeń Ŝywych górowski wrocławski trzebnicki lwówecki zgorzelecki strzeliński milicki lubiński oleśnicki złotoryjski m. Jelenia Góra Rys. 5. Współczynnik zgonów niemowląt w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku. Źróło: Luność, ruch naturalny i migracje w wojewóztwie olnośląskim w latach Wrocław: Urzą Statystyczny o 2 na 1000 luności głogowski milicki oławski polkowicki lubiński wrocławski górowski bolesławiecki oleśnicki trzebnicki legnicki śrezki m. Legnica złotoryjski strzeliński świnicki wołowski kamiennogórski m. Wrocław zgorzelecki jeleniogórski lubański jaworski ząbkowicki zierŝoniowski kłozki lwówecki m. Jelenia Góra wałbrzyski Rys. 6. Współczynnik przyrostu naturalnego w powiatach wojewóztwa olnośląskiego w 2006 roku. Źróło: Luność, ruch naturalny i migracje w wojewóztwie olnośląskim w latach Wrocław: Urzą Statystyczny. 27