Notatka dla nauczyciela: Ludność Polski w perspektywie roku 2035

Transkrypt

1 Notatka dla nauczyciela: Ludność Polski w perspektywie roku 2035 Wprowadzenie Problematyka rozwoju demograficznego Polski naleŝy do tych tematów w nauczaniu geografii, które budzą duŝe zaciekawienie ze strony uczniów. Interpretacja piramidy wieku oraz określenie demograficznych i społeczno-gospodarczych uwarunkowań jej kształtu oraz konsekwencji wynikających z dynamiki zjawisk ludnościowych jest zarazem jednym z najbardziej wdzięcznych tematów do budowania umiejętności przyczynowo-skutkowego myślenia. Zaleta ta i waga problemu przekłada się na stosunkowo częste podejmowanie tego zagadnienia w zadaniach egzaminacyjnych. Skutki falowania demograficznego, w tym przede wszystkim stopniowe wchodzenie ludności kompensacyjnego wyŝu demograficznego z lat. 50. XX w. w wiek emerytalny, są coraz częściej pojawiającą się informacją w mass-mediach oraz w obrębie świadomości społecznej Polaków. Projekcja stanu i struktur ludności oraz składowych przyrostu rzeczywistego moŝe być ciekawym dodatkiem do standardowej wiedzy z tego zakresu na lekcjach geografii. Świadomość konsekwencji nie zawsze idzie w parze ze świadomością rozmiaru nadchodzącego kryzysu demograficznego. Celem tej notatki jest z jednej strony ukazanie podstawowych elementów prognozy demograficznej dla Polski oraz polskich regionów, z drugiej zaś podkreślenie gwałtowności zjawisk, które z duŝym prawdopodobieństwem dadzą o sobie znać juŝ w najbliŝszym czasie (w perspektywie 10 lat). Prognoza zmiany liczby ludności Polski W 2007 r. liczba ludności Polski wynosiła ok tys. osób. Ocenia się do 2015 r. liczba Polaków powinna być stabilna z niewielką tendencją malejącą. Szybki ubytek ludności ma rozpocząć się po 2015 r. Do 2035 r. liczba ludności Polski ma się zmniejszyć o 2,1 mln (5,6)! W 2035 r. prognozuje się liczbę ludności na poziomie tys. (RYC. 1.). 1

2 tys. lud rok Ryc. 1. Zmiana liczby ludności Polski do 2035 r. Ubytek ludności nie będzie równomierny w przestrzeni regionalnej kraju. Szacuje się, Ŝe liczba ludności będzie się zmniejszać najbardziej w regionach, które mają obecnie najbardziej niekorzystną strukturę demograficzną, tj. duŝy udział ludności w wieku poprodukcyjnym (świętokrzyskie, łódzkie, lubelskie). 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-15,0-20,0 Polska Świętokrzyskie Łódzkie Lubelskie Opolskie Śląskie Podlaskie Dolnośląskie Warmińskomazurskie Kujawskopomorskie Zachodniopomors kie Podkarpackie Lubuskie Wielkopolskie Małopolskie Pomorskie Mazowieckie Ryc. 2. Ubytek ludności regionów Polski do 2035 r. Ocenia się, Ŝe tylko w czterech regionach dojdzie do zwiększenia liczby ludności, tj. Wielkopolskie, Małopolskie, Pomorskie i Mazowieckie (RYC. 2.). We wszystkich tych regionach na wzrost ludności będzie składać się oddziaływanie silnych ośrodków 2

3 metropolitalnych przyciągających ludność. W przypadku regionu pomorskiego, małopolskiego i wielkopolskiego na wzrost ludności będzie mieć teŝ wpływ obecna stosunkowo młoda struktura demograficzna. Ogólna zmiana liczby ludności Polski i poszczególnych regionów będą mieć wpływ na osłabianie lub umacnianie się potencjału ludnościowego w odpowiednich regionach kraju. NajwyŜszym wzrostem udziału ludności regionu w kraju będą charakteryzować się: województwo mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie i pomorskie (RYC. 3.). W największym stopniu osłabnie potencjał ludnościowy województwa śląskiego, łódzkiego, lubelskiego i świętokrzyskiego. 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5 Mazowieckie Wielkopolskie Podkarpackie Zachodniopomor skie Warmińskomazurskie Opolskie Świętokrzyskie Łódzkie Ryc. 3. Zmiana udziału ludności regionu w ogólnej liczbie ludności Polski do 2035 r. W ciągu najbliŝszych 3-4 lat obniŝy się liczba urodzeń, wrastać zaś będzie liczba zgonów. W efekcie obecny niewielki dodatni przyrost naturalny ustąpi miejsca pogłębiającemu się z roku na rok ujemnemu przyrostowi naturalnemu, co będzie w głównej mierze decydować o stopniowym ubytku ludności Polski. Ocenia się, Ŝe w latach ujemny przyrost naturalny będzie kształtował się na poziomie tys. osób rocznie (RYC. 4). 3

4 urodzenia zgony Ryc. 4. Liczba urodzeń i zgonów do 2035 r. (oprac. własne do 2035 r.) Zmiany struktury wiekowej ludności Polski ObniŜenie liczby urodzeń przy wchodzeniu roczników powojennego wyŝu lat 50. XX w. w wiek emerytalny będzie prowadzić do znacznych zmian w strukturze wiekowej ludności. ObniŜy się udział ludności w wieku produkcyjnym oraz w wieku przedprodukcyjnym. NajwaŜniejszym i najbardziej czytelnym efektem kryzysu demograficznego w Polsce będzie znaczna przewaga ludności w wieku emerytalnym nad grupą dzieci i młodzieŝy (RYC. 5., RYC. 6.) tys. lud r r r r r r r r r. objaśnienia: linia czarna zmiana udziału ludności w wieku produkcyjnym linia zielona zmiana udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym linia czerwona zmiana udziału ludności w wieku poprodukcyjnym Ryc. 5. Liczba ludności w ekonomicznych grupach wieku do 2035 r. 4

5 Objaśnienia: diagram szary 2007 r., diagram czarny 2035 r. Ryc. 6. Zmiana udziału ludności wg ekonomicznych grup wieku w Polsce w 2007 i 2035 r. W niektórych regionach struktura wiekowa będzie zachwiana w stopniu uznawany przez demografów za patologiczny. W województwie świętokrzyskim, opolskim, łódzkim i podlaskim w 2035 r. ok. 25 populacji będzie znajdować się wieku powyŝej 65 lat. Wielkopolskie Pomorskie Małopolskie Mazowieckie Warmińsko-mazurskie Podkarpackie Kujawsko-pomorskie Lubuskie Dolnośląskie Lubelskie Śląskie Zachodniopomorskie Podlaskie Łódzkie Opolskie Świętokrzyskie 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 Ryc. 7. Udział ludności w wieku emerytalnym w ogóle ludności regionu 5

6 W efekcie tych zmian średnia wieku ludności Polski wzrośnie o ponad 10 lat, z obecnych ok. 37 lat do ok. 47 lat w 2035 r. (RYC. 8.). 60,0 50,0 średni wiek ludności 40,0 30,0 20,0 10,0 0, Ryc. 8. Średni wiek ludności Polski w 2007, 2020 i 2035 r. Zmiany w poziomie urbanizacji Interesującym zjawiskiem w perspektywie 2035 r. jest obniŝenie się wskaźnika urbanizacji w Polsce, który obecnie w porównaniu do państw Europy Zachodniej nie jest wysoki (61,2). W ciągu najbliŝszych 30 lat wskaźnik urbanizacji będzie się stopniowo obniŝać i 2035 r. osiągnie poziom 58,9 (RYC. 9). 62,0 61,0 60,0 59,0 58,0 57,0 56,0 55, Ryc. 9. Zmiana wskaźnika urbanizacji do 2035 r. 6

7 ObniŜenie poziomu urbanizacji będzie się wiązać z wyludnianiem miast (RYC. 10.)., przede wszystkim duŝych, na skutek wyŝszej stopy zgonów niŝ na terenach wiejskich oraz dalszych procesów suburbanizacji (migracji z miast na wiejskie tereny podmiejskie) tys. lud Objaśnienia: linia granatowa liczna mieszkańców miast, linia zielona liczba mieszkańców wsi Ryc. 10. Zmiana liczby ludności miast i wsi do 2035 r. Podsumowanie Prezentowane treści stanowią podstawowy zbiór informacji o prognozowanych zmianach demograficznych do 2035 r. W całości lub we fragmentach moŝna je włączyć to tematu dotyczącego ludności Polski. W efekcie moŝemy uzyskać pełniejszy obraz zjawisk demograficznych w kraju obejmujących nie tylko przyczyny kształtu współczesnych struktur demograficznych, ale takŝe moŝliwe skutki. *w opracowaniu bazowano na informacji GUS (prognozy demograficzne dla Polski) przygotował Marcin Wójcik, współautor serii Geografia na czasie, WSzPWN 7