Prof. dr hab. Hanna Markiewicz

Transkrypt

1 1 Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Michała Stolarczyka zatytułowana Wychowanie patriotyczne w szkołach powszechnych i średnich Piotrkowa Trybunalskiego w okresie drugiej Rzeczypospolitej ( ) Wychowanie patriotyczne młodzieży w okresie międzywojennym w Piotrkowie Trybunalskim mieście o dużych tradycjach oświatowych, jest tematem rozprawy doktorskiej magistra Michała Stolarczyka. W dotychczasowej literaturze przedmiotu odczuwalny jest brak opracowań o historii edukacji małych lokalnych społeczności, która w sumie składa się na obraz wszystkich działań pedagogicznych, podejmowanych w niepodległym państwie polskim po I wojnie światowej. Praca Michała Stolarczyka uzupełnia naszą wiedzę w tej dziedzinie. Autor kolejno zaprezentował ideały wychowawcze funkcjonujące w świadomości Polaków w latach (r.i ),programową realizację wychowania patriotycznego w kontekście unormowań prawnych(r. II) organizację i metody wprowadzania wychowania patriotycznego w piotrkowskich szkołach powszechnych(r. III) i średnich (r. IV) oraz pozaszkolne formy edukacji patriotycznej (r. V). Całość pracy poprzedzona jest obszernym wstępem, a podsumowuje zakończenie. We wstępie, obok omówienia podstawowej terminologii i związanych z nią implikacji, Autor odwołał się do dostępnej literatury poruszającej problem wychowania patriotycznego, narodowego, państwowego (Elżbieta Magiera, Krzysztof Jakubiak, Antoni Smołalski, Kalina Bartnicka) a następnie zaprezentował główny cel dysertacji; mianowicie realizację wychowania patriotycznego w szkołach powszechnych i średnich Piotrkowa Trybunalskiego.

2 2 Rozprawę mgr Michała Stolarczyka wyróżnia bardzo obszerna bibliografia, licząca 26 stron, szczegółowo podzielona, zgodnie z zasadami obowiązującymi tego typu pracach. Ponadto Autor zamieścił aneksy zawierające kserokopie dokumentów archiwalnych oraz fotografie, ilustrujące prace oświatowe prowadzone w szkołach Piotrkowa Trybunalskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. Wśród wielu pozycji wykorzystanych przez Autora, dotyczących oświaty w okresie międzywojennym, zabrakło publikacji Klemensa Trzebiatowskiego, pt. Problem powszechności nauczania w Polsce w latach , ukazującej sytuację szkolnictwa powszechnego pierwszych lat niepodległości, aczkolwiek słusznie wykorzystano rozprawę Wandy Garbowskiej 2, ilustrującą sytuację polskiej szkoły, jej programy, siatki godzin i i ich realizację, po wprowadzeniu ustawy jędrzejewiczowskiej. Magister Michał Stolarczyk zrobił natomiast bardzo przyzwoitą kwerendę archiwalną, sięgając nie tylko do zbiorów państwowych, ale także do akt poszczególnych szkół piotrkowskich. W pracy wykorzystał akty prawne zawarte w Dziennikach Urzędowych, sprawozdania z posiedzeń różnych gremiów od seminariów począwszy po druki sejmowe, w tym Sejmu Śląskiego. Przejrzał 13 programów szkół powszechnych i średnich, zarówno sprzed roku 1932, jak i po wprowadzeniu ustawy jędrzejewiczowskiej. Oddzielną pozycję bibliograficzną stanowią czasopisma zarówno te ogólno dostępne i wydawane przez uczniów szkół piotrkowskich. Omawiając wychowanie patriotyczne młodzieży, skorzystał z bardzo wielu opracowań nie tylko współczesnych badaczy, ale również ówcześnie żyjących i zajmujących się problemem patriotycznego wychowania młodego pokolenia Polaków. Zauważalną usterką bibliografii jest brak podania lat ukazywania się czasopism oraz brak pełnych imion autorów przywoływanych publikacji, zarówno w bibliografii jak i w przypisach. Są to jednak usterki, które w przypadku wydania rozprawy drukiem Autor powinien uwzględnić. Struktura rozprawy jest prawidłowa i nie budzi zastrzeżeń, aczkolwiek wyraźnie brakuje omówienia stanu oświaty polskiej po odzyskaniu niepodległości, biorąc pod uwagę uwarunkowania wynikające ze 123 letniej niewoli, jak również sytuację ekonomiczną kraju w latach trzydziestych ubiegłego 1 K. Trzebiatowski, Problem powszechności nauczania w Polsce w latach , Wrocław W. Garbowska, Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach , Wrocław1976

3 3 stulecia. Przecież Janusz Jędrzejewicz swoją reformę szkolnictwa wprowadzał w samym oku bardzo dotkliwego kryzysu ekonomicznego, co niewątpliwe musiało mieć wpływ na program szkoły i organizację. Przegląd placówek oświatowych, jaki wyłania się z dysertacji Autora, daje czytelnikowi pojęcie, ile trudu włożono w wychowanie młodzieży, zwłaszcza w kontekście zmieniających się, wraz z ekipą rządzącą, ideałów wychowania. Niewątpliwie pierwsze lata II Rzeczypospolitej były dla władz oświatowych czasem szczególnym, bowiem 123-letnia niewola zdołała zatrzeć w części społeczeństwa polskiego tożsamość narodową. Zatem wysiłki rządzących skierowane były na wychowanie młodego pokolenia w duchu patriotyzmu, różnie rozumianego przez przywódców Narodowej Demokracji i obozu piłsudczykowskiego. Tę politykę uobywatelnienia młodzieży wprowadzali w szkole nauczyciele. Od ich pracy zależały efekty wychowawcze i dydaktyczne. Zarówno rządy Narodowej Demokracji jak i sanacyjne starały się wszelkimi sposobami wcielić w życie programy, których osią początkowo był naród polski, a następnie obywatel Polski. Po 1932r zmieniono programy nauczania zarówno w szkołach powszechnych jak i średnich. Przedmiotami utrwalającymi pożądane postawy obywatelskie były przede wszystkim język polski i historia. Obydwa te przedmioty miały ukazywać wyjątkowość Polski, jej dzieje, kulturę materialną, krzewić w uczniach poczucie dumy z przynależności do państwa polskiego. Autorzy programów zarówno dla szkół powszechnych, jak i średnich odwoływali się nie tylko do pogłębionej znajomości języka polskiego i historii, ale wątki patriotyczne wpisane były w treści innych przedmiotów obowiązujących w programach. Starano się oddziaływać na stronę emocjonalną i wolicjonalną uczniów, stosując różnego rodzaju metody aktywizujące, których wykonanie spoczywało na nauczycielach, co Michał Stolarczyk wielokrotnie, słusznie podkreślił w swojej pracy. O ile w szkołach powszechnych w ramach wychowania patriotycznego starano się wzbudzać w uczniach ambicję osobistą, samodzielny wysiłek, wspólne działanie na rzecz szkoły i najbliższego środowiska, o tyle w szkołach średnich zwracano szczególną uwagę na aktywność, samodzielność w podejmowaniu zadań na rzecz państwa. Służyły tym zamysłom różne formy samodzielnej pracy uczniów takie jak: działalność w samorządzie uczniowskim, przynależność do organizacji działająch na terenie szkoły i poza nią, obchodzenie

4 4 świąt państwowych i szkolnych, ceremonie upamiętniające szczególnie ważne wydarzenia w życiu kraju i środowiska lokalnego, aktywna przynależność do harcerstwa, spektakle teatralne wycieczki, samopomoc koleżeńska. Dobrze wykształcona i stabilna kadra nauczająca nadzorowała wszelkie poczynania młodzieży. Szkoda, że Autor w swojej pracy nie w pełni uwzględnił rolę prefektów szkolnych, czyli przedstawicieli Kościoła, którzy, jak wynika z licznych wspomnień polskich uczniów, mieli duży wpływ na patriotyczne wychowanie powierzonej im młodzieży. Co prawda wspomniał o istniejącej w gimnazjach piotrkowskich Sodalicji Mariańskiej i wypełnianiu obowiązkowych od 1926r 3 zajęć religijnych, ale tylko wymienił nazwiska kilku zasłużonych na polu wychowania księży. Istotną częścią wychowania patriotycznego była współpraca ze środowiskiem, w tym z rodzicami. Środowisko rodzinne i organizacje pozaszkolne stwarzało klimat do relacji szkoła społeczeństwo piotrkowskie We wszystkich placówkach szkolnych istniały Koła Rodziców, których działalność nie ograniczała się tylko do wsparcia materialnego, ale również dotyczyła wychowania. Młodzież brała udział w różnego rodzaju okolicznościowych imprezach, obchodach rocznic historycznych i innych ważnych wydarzeniach. Przy Gimnazjum Trzcińskiej istniał od 1929r. Hufiec Szkolny Wiejskiego Przysposobienia Kobiet, a chłopcy należeli do Hufca Pożarniczego. Wychowanie patriotyczne realizowano też w kilku istniejących piotrkowskich szkołach zawodowych, a także w seminarium nauczycielskim. Szczególna wartość pracy mgr Michała Stolarczyka zawiera się w całościowym ukazaniu nie tylko koncepcji wychowania patriotycznego lansowanego przez endecję, a następnie przez sanację, ale przede wszystkim w przedstawieniu różnorodnych form i metod pracy wdrażających ideał patrioty, organizacji angażujących młodzież, w których wykuwała swój obywatelski charakter poprzez wspólną pracę na rzecz społeczności piotrkowskiej, a zarazem na rzecz państwa polskiego. Praca napisana została ładną polszczyzną, chociaż liczne, zawarte w niej cytaty mogłyby ulec skróceniu. Przedstawiona powyżej ocena pracy pozwala 3 Okólnik Kazimierza Bartla wprowadzał obowiązkowy udział w lekcjach religii i uczestnictwo w świętach kościelnych.

5 5 skierować wniosek o nadanie mgr Michałowi Stolarczykowi stopnia doktora, tym bardziej, że spełnione zostały kryteria Ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U z późniejszymi zmianami). Warszawa r