Szkoła podstawowa klasy 4-6

Transkrypt

1 Scenariusz 7 autor: Krzysztof Kus Szkoła podstawowa klasy 4-6 temat: Bobrze rzeki. Cele ogólne: zapoznanie z terminologią związaną z rzekami, przedstawienie informacji o zlewniach Odry i Wisły oraz ich najważniejszych dopływach, zapoznanie z historią reintordukcji bobra w Polsce. Cele operacyjne: Uczeń potrafi: wskazać na mapie bieg Wisły i Odry oraz główne miasta, przez które przepływają, zdefiniować pojęcie zlewni rzeki i wymienić przynajmniej dwa dopływy Wisły i Odry, wyjaśnić znaczenie terminów: dział wodny, rzeka główna, dopływ rzeki, źródło, ujście rzeki, obliczyć procent z danej liczby. Miejsce: sala. Formy pracy: indywidualna, praca w parach, zbiorowa. Metody pracy: gra dydaktyczna, pogadanka. Wiek uczestników: V klasa. Optymalna liczba uczestników: 25 osób. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 1 godzina lekcyjna (45 minut). Materiały i środki dydaktyczne: konturowa mapa Polski, mapa fizyczna Polski, atlasy geograficzne, karton, szpilki lub pinezki, flamastry. Czynności przygotowawcze nauczyciela: 1. Przygotuj dwie planszę w formacie B0 z konturową mapą Polski. Na jednej powinien znajdować się zarys przebiegu rzek: Wisły, Odry, Narwi i Biebrzy oraz punkty przedstawiające położenie Warszawy, Krakowa, Torunia, Gdańska, Opola, Wrocławia i Szczecina; na drugiej zarys Wisły i Odry oraz ich wybranych dopływów (patrz tabela w materiale dydaktycznym nr 1). 2. Zawieś na stojaku fizyczną mapę Polski. 3. Przygotuj pięć atlasów geograficznych. 4. Przygotuj koperty z piętnastoma kartonowymi karteczkami, na których będą znajdować się opisy rzek. Do ćwiczeń potrzebne będą również kartoniki o wymiarach 5x30 cm z nazwami rzek (Wisła, Odra, Bóbr, Biebrza, San, Narew, Warta, Brda, Dunajec, Raba, Nida, Nysa Łużycka, Bug, Pilica, Noteć). 5. Przygotuj karty pracy nr 1 i 2 dla każdego ucznia. 6. Zgromadź informacje na temat powstawania nazw miast polskich, rzek oraz historii reintrodukcji bobra w Polsce.

2 Szkoła podstawowa Powstawanie i kształtowanie się nazw to proces niejednokrotnie bardzo długotrwały. Początek wielu z nich ginie w pomroce dziejów, podobnie dzieje się z ich pierwotnym znaczeniem. Szereg spośród polskich miast zawdzięcza swoje obecne nazwy założycielom lub ich potomkom (takimi miastami są: Poznań - od Poznana, Wrocław - od Wrocisława czy Warszawa - od Warsza), inne - położeniu geograficznemu (nazwa Gdańsk pochodzi od prasłowiańskich słów - gd czyli mokry oraz gdanie w znaczeniu rozlewisko, mokradło; Toruń to miejsce gdzie utarta droga, czyli tor, przechodziła przez Wisłę). Patrząc na mapę Polski znajdziemy na niej wiele miejsc, których nazwa jest związana z bobrami. Zapewne występowały one w nich szczególnie licznie. Mogą to być nazwy miejscowości, np. Bobrowniki, ale również są to małe i średnie rzeki, będące pierwotnym, naturalnym środowiskiem bytowania tych zwierząt. W zlewni Odry takimi rzekami są Bober, Bóbr i Bobrzyca, przepływające przez Śląsk; w zlewni Wisły - Bobrówka, będąca dopływem Bzury, Bobrza płynąca przez ziemię świętokrzyską oraz Biebrza. Nazwa tej ostaniej rzeki przez wieki ulegała przekształceniom. Była zapisywana jako Bobra - Bibra - Bebrza, wreszcie Biebrza właśnie. Słowo to wywodzone jest od jaćwieskiego bebres lub niemieckiego biber, w obu przypadkach znacząc to samo - bóbr. Musiało więc dawniej Biebrzę zamieszkiwać wiele tych zwierząt, co specjalnie nie dziwi, patrząc na bezmiar Bagien Biebrzańskich. Jednak i tutaj bobry wyginęły. Po drugiej wojnie światowej rozpoczął się program przywrócenia tych ssaków naszej przyrodzie. W roku 1949 do Osowca nad Biebrzą sprowadzono bobry z okolic Woroneża na Białorusi. Wypuszczono je do starych kanałów i fos twierdzy carskiej. Odnalazły one tutaj doskonałe warunki do życia i szybko zwiększyły swoją liczebność. Migrując z biegiem wód dały początek rozrastającej się biebrzańskiej populacji. Podobny efekt dała reintrodukcja bobrów na Suwalszczyźnie. W 1959 roku w Popielnie na Mazurach powstała Stacja Doświadczalna PAN, zajmująca się hodowlą bobra. Na podstawie zdobytych doświadczeń w roku 1974 zatwierdzono Program Aktywnej Ochrony Bobra Europejskiego w Polsce. U jego podstaw leżało wprowadzanie na nowe tereny par bobrów wyhodowanych w Popielnie, jak również tych pochodzących z odłowów w miejscach liczniejszego występowania. Ogółem w latach przesiedlono w dorzecze Wisły i Odry około 1400 bobrów. Szacunki na rok 1982 pozwalały ocenić populację bobrów w Polsce na 1800 osobników, natomiast w roku 1994 było to już 7400 zwierząt. Kolejne lata, to dalszy dynamiczny rozwój bobrzej populacji. Początek XXI wieku przyniósł przekroczenie przez bobry liczebności 20 tysięcy, obecnie szacowana jest ona w Polsce na około 30 tysięcy osobników.bobry występują w całym kraju od terenów górskich po nizinne, również na terenach dużych miast, takich jak Warszawa czy Kraków. 7. Na stojaku lub tablicy zawieś planszę, na której zaznaczona będzie konturowa mapa Polski z naniesionymi rzekami: Wisłą i Odrą oraz położeniem miast: Warszawy, Krakowa, Torunia, Gdańska, Opola, Wrocławia, Szczecina. Przebieg zajęć: A. Faza wstępna zajęć: 1. Lekcję rozpocznij słownym wprowadzeniem na temat rzek Polski. Zaproponuj klasie podpisanie, na mapie konturowej Polski, nazw rzek i miast. 2. Zadaj pytania: Powiedz nazwę i wskaż na mapie stolicę Polski? Powiedz, które miasta są portami morskimi? Powiedz, w którym mieście znajduje się Wawel? Powiedz, przez które miasta przepływa Odra? 3. Wyjaśnij dzieciom, skąd wzięły się nazwy miast podpisanych na planszy. Większe miasta dawniej lokowane były nad brzegami rzek, często w miejscach przepraw przez nie, bowiem to rzeki stanowiły wówczas główne szlaki komunikacyjne. 4. Wskaż na mapie fizycznej źródła rzeki Biebrzy. Razem z uczniami prześledź, którędy wędrowałby bóbr, pragnący spłynąć z Bagien Biebrzańskich aż do morza. 5. Zakreśl kolorowym flamastrem zlewnię Odry oraz Wisły, wyjaśniając definicję zlewni. Szereg gatunków ryb i zwierząt wodno-lądowych wykształca populacje bytujące w granicach jednej zlewni. Wykorzystują one cieki wodne do rozprzestrzeniania się i poszukiwania nowych miejsc bytowania. W przypadku bobrów młode osobniki często wędrują w górę lub dół rzek i strumieni. Dzięki temu zachowaniu powiodła się reintrodukcja bobrów na terenie Polski. Z miejsc, gdzie zostały wypuszczone przez człowieka, skolonizowały mniejsze i większe rzeki Bobrze rzeki

3 Szkoła podstawowa B. Ćwiczenia 1. Od źródła do ujścia. 1. Rozdaj dzieciom kserokopię karty pracy nr 1. Została na niej przedstawiona zlewnia rzeki wraz z jej elementami. Poproś, aby dzieci zakreśliły jej zasięg kolorowym flamastrem. W Polsce większość wód płynących należy do zlewni dwóch rzek: Wisły i Odry, uchodzących do Morza Bałtyckiego. 2. Poleć, aby uczniowie przeczytali pojęcia znajdujące się po lewej stronie rysunku i postarali się odnaleźć odpowiadające im elementy na ilustracji, a następnie podpisali je w miejscach wykropkowanych. 3. Wyjaśnij pojęcia związane z wodami, które nie zostały wykorzystane w opisie rysunku, np. dział wodny, delta, korzystając ze słowniczka. 4. Wspólnie z dziećmi ustal i zapisz, jakie przeszkody występujące na ciekach wodnych mogą utrudniać migrację zwierząt, w tym bobrów. 2. Nasze rzeki 1. Na tablicy lub stojaku zawieś konturową mapę Polski z zaznaczonymi korytami rzek (patrz karta pracy nr 2) w zlewni Odry i Wisły. 2. Rozłóż na kilku ławkach piętnaście kopert, wewnątrz których będą znajdować się wskazówki dotyczące rzek uwzględnionych w ćwiczeniu (propozycje wskazówek zostały zawarte materiale dydaktycznych nr 1). Wskazówki powinny jednoznacznie określać daną rzekę i umożliwić odpowiedź osobom, które wylosują daną kopertę. 3. Podziel klasę na pięć zespołów. Każdy zespół powinien otrzymać atlas geograficzny oraz kartę pracy nr 2. Zespół ze swojego grona wyłania reprezentanta (kapitana), który będzie udzielał odpowiedzi. 4. Reprezentant każdego zespołu losuje jedną kopertę. Na twój znak wszystkie grupy otwierają koperty i w ciągu pięciu minut starają się prawidłowo odgadnąć nazwę rzeki oraz wpisać ją na mapie konturowej. 5. Po upływie pięciu minut sprawdź poprawność odpowiedzi. Jeśli odpowiedź jest dobra jedna osoba z zespołu przypina nazwę rzeki na dużej tablicy i otrzymuje jeden punkt. W wypadku udzielenia złej odpowiedzi lub jej braku odłóż kopertę na bok. 6. Wymieszaj koperty i przeprowadź dwie kolejne rundy, sumując punkty poszczególnych drużyn. 7. Po trzech rundach, jeżeli pozostały jeszcze koperty nieotwarte, zorganizuj dogrywkę. Twoim zadaniem będzie przeczytanie wskazówki na głos, a odpowiedzi udziela drużyna, która jako pierwsza się do niej zgłosi. 8. Wygrywa zespół, który uzyska największą ilość punktów. 9. Po zakończeniu odczytaj na głos najpierw nazwy rzek będących dopływami Wisły, następnie rzek będących dopływami Odry. 3. Bobrza matematyka. 1. Opowiedz o historii reintordukcji bobra w Polsce i roli, jaką w niej odegrała rzeka Biebrza. Populacja bobrów wykazywała w ciągu pięćdziesięciu lat niezwykle dynamiczny rozwój w naszym kraju. Obecnie zaczyna się ona powoli stabilizować, bowiem zwierzęta te zajęły większość miejsc sprzyjających ich bytowaniu. 2. Podyktuj uczniom treść zadań. a. Dzięki reintrodukcji bobrów nad rzeką Biebrzą ich populacja w roku 1958 była szacowana na 65 osobników. Po pięćdziesięciu latach oceniono, że liczebność ta wzrosła do 740 osobników. O ile procent zwiększyła się liczebność bobrów na Bagnach Biebrzańskich? Przedstaw procenty za pomocą ułamka (1138,4%). b. Rzeka Biebrza liczy 164 kilometry. Bobrze terytoria zajmują zazwyczaj od 1 do 4 kilometrów cieku wodnego. Oblicz, ile bobrów przypadłoby na jedno terytorium w roku 2008, gdyby założyć, że wszystkie żyją wzdłuż Biebrzy od jej źródeł aż po ujście, a terytoria ich wynoszą 2 kilometry (9). c. Znając liczbę bobrów żyjących nad Biebrzą w roku 2008 oblicz, ile procent tej liczby będzie stanowiła liczebność rodziny zajmującej jedno terytorium (1,2%). 3. Daj uczniom czas na rozwiązanie i sprawdź poprawność wykonania zadania. Omów błędy i poproś o ich skorygowanie. 7. Bobrze rzeki 3

4 Szkoła podstawowa Zakończenie: Porozmawiaj z uczniami na temat rzek (cieków wodnych) w najbliższym sąsiedztwie szkoły. Zapytaj. Czy występują tam bobry? Jakie inne zwierzęta spotkali nad rzeką? Czy rzeka jest zanieczyszczona? Czy bobry czułyby się nad nią dobrze? Słowniczek trudniejszych pojęć: Delta - ujście rzeki w postaci kilku koryt (odnóg), które poprzedzielane są terenami powstałymi w skutek nanoszeniea przez wody mułów, żwiru i innego materiału. Dział wodny - granica pomiędzy sąsiadującymi ze sobą zlewniami rzek. Reintrodukcja ponowne wsiedlenie gatunku w miejsca wcześniejszego występowania, np. wprowadzenie bobrów na Bagna Biebrzańskie. Zlewnia obszar, z którego wody powierzchniowe i podziemne spływają do tej samej rzeki lub zbiornika wodnego. Wybrane pozycje z literatury: 1. A. Czech, Krajowy plan ochrony gatunku - Bóbr europejski Castor fiber, Kraków A. Grygoruk, Biebrza - rzeka bobrów, Nasza Biebrza 26: 4, P. Miller, Bobry wczoraj i dziś. Przyroda Polska 11, historia współczesna bobra 4 7. Bobrze rzeki

5 Bobrze rzeki - karta pracy nr 1 Od źródła do ujścia. Spośród podanych znaczeń wybierz prawidłowe i wpisz na rysunku. staw jezioro jezioro zaporowe wodospad rzeka główna dział wodny źródło dopływ rzeki ujście rzeki (delta) mokradło

6 Bobrze rzeki - karta pracy nr 2 Nasze rzeki Odgadnij i prawidłowo podpisz wybrane rzeki.

7 Bobrze rzeki - materiały dydaktyczne nr 1 1. Nasze rzeki. Przykłady nazw rzek z krótkim opisem do wykorzystania w trakcie gry Bobrze rzeki. Wisła Bóbr Odra Biebrza Przepływa przez Kraków, nazywana jest królową rzek. Przepływa przez województwo dolnośląskie i lubuskie, leży nad nią Jelenia Góra. Jej ujście znajduje się w Morzu Bałtyckim, a źródła w Sudetach. Przepływa przez Wrocław. Wokół rzeki rozciągają się słynne Bagna Biebrzańskie. San Rzeka swój początek bierze w Bieszczadach. Narew Nad tą rzeką leży Łomża. Warta Przepływa przez Wielkopolskę. Leży nad nią Poznań. Brda Rzeka przepływająca przez Bory Tucholskie. Dunajec Raba Nida Rzeka ta stworzyła słynny przełom w Pieninach. Pomiędzy ujściem tej rzeki a Wisłą znajduje się Puszcza Niepołomicka. Płynie przez Ponidzie w województwie świętokrzyskim. Nysa Łużycka Tą rzeką biegnie granica pomiędzy Polską i Niemcami. Bug Tą rzeką biegnie granica pomiędzy Ukrainą i Polską. Pilica Na tej rzece utworzono Zalew Sulejowski. Noteć Dopływ Warty, leży nad nią Inowrocław.