OBRAZ CIAŁA U DOJRZEWAJĄCYCH CHŁOPCÓW Z LEKKĄ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ BODY IMAGE AMONG ADOLESCENT BOYS WITH MILD INTELLECTUAL DISABILITY

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 2012, 81, 5, SYLWIA TRAMBACZ OBRAZ CIAŁA U DOJRZEWAJĄCYCH CHŁOPCÓW Z LEKKĄ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ BODY IMAGE AMONG ADOLESCENT BOYS WITH MILD INTELLECTUAL DISABILITY Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Joachim Cieślik Streszczenie Wstęp. Występujący we współczesnych społeczeństwach kult zgrabnej, dobrze umięśnionej i pięknej sylwetki jest przyczyną rosnącego niezadowolenia z własnego ciała, znacznie utrudniającego funkcjonowanie społeczne i zawodowe, pogarszając tym samym jakość życia jednostki. Konstruktem powiązanym z zadowoleniem z ciała jest obraz ciała definiowany jako wewnętrzny, umysłowy obraz własnego ciała. Wielu dojrzewających chłopców odczuwa brak zadowolenia z wyglądu własnego ciała, przede wszystkim z jego kształtów i rozmiarów. Ten brak satysfakcji z własnego ciała polega na istnieniu rozbieżności pomiędzy aktualnie spostrzeganymi a wymarzonymi wymiarami ciała i może być przyczyną posiadania niskiej samooceny, odczuwania depresyjnego nastroju, może powodować także zaburzenia odżywiania i zaburzenia zachowania. Cel. Głównym celem pracy stało się zbadanie sposobu postrzegania własnego ciała przez dojrzewających chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Materiał i metody. W badaniu uczestniczyło 84 chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną (średnia wieku badanych chłopców wyniosła 17,7 lat; SD = 2,16 lat). Pomiaru dokonano za pomocą narzędzia Body Image Assessment (BIA) oraz autorskiego kwestionariusza ankiety. Dokonano także antropometrycznych pomiarów masy i wysokości ciała. Wyniki i wnioski. Głównym wnioskiem płynącym z badań jest to, że obraz ciała u adolescentów z lekką niepełnosprawnością intelektualną jest podobny do obrazu ciała posiadanego przez ich rówieśników będących w normie intelektualnej. 55,4% dojrzewających chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną jest niezadowolonych z własnego ciała, w szczególności z własnej sylwetki. Okres dojrzewania jest okresem szczególnie krytycznym dla rozwinięcia się troski o własny wygląd. Troska ta nie jest obca chłopcom z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Lepsze zrozumienie zagadnień związanych z obrazem ciała może okazać się pomocne podczas tworzenia, adresowanych do dzieci i młodzieży, prewencyjnych programów zdrowia. SŁOWA KLUCZOWE: obraz ciała, niezadowolenie z ciała, dojrzewanie, chłopcy, niepełnosprawność intelektualna. Summary Introduction. The existing in contemporary societies thin, muscular and beautiful shape s cult causes an increased body dissatisfaction, which inhibits social and professional functioning and makes quality of life worse. The construct, which is associated with body satisfaction and many acts directed to improve body look is body image, defined as the mental image of our own body. Many adolescent boys experience significant dissatisfaction with their body size and shape. This body dissatisfaction is conceptualized as the discrepancy between self and ideal body size estimates and can be associated with poor self- esteem, depressive mood, anxiety, eating and behaviour disorders. Aim. The primary goal of this study was to investigate body image among adolescent boys with mild intellectual disability. Material and methods. 84 boys with mild intellectual disability (mean age was 17.7 years; SD = 2.16 years) were examined using body image assessment (BIA) instrument and author s created questionnaire. Also, body mass and body height were measured. Results and conclusions. The findings revealed that body image among adolescent boys with mild intellectual disability is similar to body image among adolescent boys with normal mental ability. Moreover, after analysis of the data, it was noted that the percentage of individuals who were not satisfied because of their physique, especially because of their body shape, was significant (55.4%). Adolescence is the most critical period to develop body image concerns. These concerns are familiar to boys with mild intellectual disability. Better understanding of biological factors associated with body image can be very helpful to create, directed to children and adolescents, health prevention programmes. KEY WORDS: body image, body dissatisfaction, adolescence, boys, intellectual disability. Wstęp Potocznie uważa się, że to przede wszystkim kobiety nadają duże znaczenie własnemu wyglądowi. Tymczasem okazuje się, że coraz więcej chłopców i mężczyzn również jest zaabsorbowanych własnym ciałem i w związku z tym, że trudno jest im sprostać lansowanemu w środkach masowego przekazu wzorcowi męskości, rośnie odsetek mężczyzn niezadowolonych z własnego ciała. W przypadku mężczyzn troska o wygląd skoncentrowana jest przede wszystkim na dwóch aspektach: pragnieniu bycia bardziej muskularnym oraz chęci redukcji tłuszczu

2 448 Sylwia Trambacz [1]. Coraz częściej podejmują oni, często szkodliwe dla zdrowia, zabiegi mające na celu poprawę wyglądu, takie jak stosowanie restrykcyjnych diet albo zażywanie odżywek, uprawianie forsownych ćwiczeń fizycznych, a także, w skrajnym wypadku, poddawanie się operacjom plastycznym. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy za główną przyczynę istnienia wymienionych wyżej negatywnych zjawisk przyjmuje się zaburzenia w obrazie ciała, definiowanym jako mentalna, świadoma reprezentacja ciała. Według Rosena [2] obraz ciała jest to indywidualny obraz własnego ciała przechowywany w pamięci, na który składa się ocena własnej atrakcyjności i jej wpływ na percepcję, emocje związane z ciałem oraz zachowanie związane z ciałem. Obecnie wielu badaczy uważa, że wizerunek ciała jest pojęciem złożonym, obejmującym zjawiska poznawcze, afektywne i behawioralne i traktuje go jako syntetyczny kompleks psychofizjologicznych elementów o charakterze perceptywnym, emocjonalnym, umysłowym i kinetycznym [3]. Wizerunek ciała jako konstrukt wielowymiarowy powiązany jest z percepcją, samooceną, kompetencjami społecznymi, nawykami żywieniowymi, podejmowaną aktywnością fizyczną, zachowaniami seksualnymi i emocjami, takimi jak strach przed otyłością [3, 4]. Okres dojrzewania jest okresem szczególnie krytycznym dla ukształtowania negatywnej postawy wobec własnego ciała. Zmiany zachodzące w tym czasie związane z rozwojem biologicznym wpływają na obraz siebie i odczuwane emocje, co ma swoje odzwierciedlenie w funkcjonowaniu psychospołecznym adolescenta. Wszystkie te zmiany w sferze biologicznej, emocjonalnej i społecznej wynikające z procesu dojrzewania dotyczą oczywiście także młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną [5]. Co prawda, dzieci z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej cechują się niższym poziomem rozwoju fizycznego, jednakże tylko do okresu dojrzewania. Końcowa faza okresu dojrzewania związana jest z akceleracją rozwoju, co przekłada się na szybki wzrost wysokości i masy ciała. W związku z tym przyspieszeniem obniża się odporność młodego organizmu, nasila się męczliwość, apatia, bierność, może pojawić się także bezprzyczynowe pobudzenie [6]. Ograniczona sprawność dojrzewającej młodzieży z lekką niepełnosprawnością intelektualną nie wpływa na zmianę kierunku procesu dorastania, inne mogą być jedynie pojawiające się obciążenia i sposoby konfrontacji z pojawiającymi się zmianami rozwojowymi. U osób z niepełnosprawnością intelektualną przebieg procesu dojrzewania uzależniony jest od cech indywidualnych oraz od oddziaływań środowiska, podobnie jak ma to miejsce u osób z normą intelektualną [7]. W związku z tym co powiedziano powyżej, istotny staje się fakt, że dorastająca osoba z niepełnosprawnością intelektualną doświadcza tych samych problemów, co młodzież pełnosprawna, jednakże gorzej sobie z nimi radzi, ma większe trudności ze zrozumieniem zachodzących zmian i często także ma mniejsze możliwości uzyskania wsparcia ze strony rodziców. Adolescent z niepełnosprawnością intelektualną potrzebuje więcej czasu, by wyróżnić siebie z otoczenia, ma większe trudności w gromadzeniu i spostrzeżeń i wyobrażeń na swój temat niż jego rówieśnik w normie intelektualnej, a tworzony przez niego obraz siebie ma mniej ograniczony zakres, jest mniej wyraźny i często ulega zniekształceniom [7]. Dorastająca osoba z niepełnosprawnością intelektualną może ukształtować obraz samego siebie w dwojaki sposób. Z jednej strony jest ona częściej narażona na osiąganie porażek w związku z mniejszą możliwością wywiązywania się ze stawianych przez otoczenie wymagań, co wpływa na obniżenie samooceny. Z drugiej strony może ukształtować nieadekwatnie zawyżoną samoocenę wynikającą z osłabionego krytycyzmu i większej podatności na sugestię. Nieprawidłowo ukształtowana samoocena będzie oczywiście utrudniała funkcjonowanie we wszystkich sferach życia społecznego, głównie z tego względu, że osoba taka nie rozumie oczekiwań i wymagań stawianych przez otoczenie [7, 8, 9, 10]. Pozwala to przypuszczać, że młodzi ludzie z lekką niepełnosprawnością intelektualną będą bardziej zadowoleni z własnego ciała niż ich rówieśnicy będący w normie intelektualnej, a także będą posiadali nieadekwatny obraz własnego ciała. Dokonując bardzo ogólnej analizy wyników badań nad postrzeganiem własnego ciała przez mężczyzn należy stwierdzić, że mężczyźni generalne marzą o przyroście tkanki mięśniowej przy jednoczesnej redukcji tkanki tłuszczowej [1]. Pragnienie zwiększenia masy mięśniowej dotyczy przede wszystkim starszych chłopców niż młodszych (40% vs 9%) i równocześnie obserwuje się wzrost wraz z wiekiem niezadowolenia z własnego ciała [11]. Badania polskie prowadzone na dwóch grupach nastolatków (15 16-latków i latków) pokazują, że tylko co drugi chłopak jest zadowolony z własnego wyglądu [12]. Chłopcy w porównaniu z dziewczętami są bardziej zadowoleni z rzęs, szyi, nóg, pośladków, brzucha, oczu, brwi i uszu. Ponadto w wielu badaniach potwierdzono, że chłopcy są generalnie bardziej zadowoleni z własnej sylwetki niż dziewczęta np. w badaniach prowadzonych przez Kaczmarek, Durdę i Krzyżaniak 13,5% dziewcząt w porównaniu do 1,9% chłopców było niezadowolonych z własnego wyglądu [11]. Podsumowując, można stwierdzić, że chłopcy i mężczyźni, mimo że przejawiają mniej troski o wygląd w porównaniu z płcią żeńską, jednak w wielu badaniach naukowych deklarują brak zadowolenia z własnego ciała, często powiązany z niską samooceną [13]. Celem prowadzonych badań było dokonanie oceny sposobu postrzegania własnego ciała przez dojrzewających chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Założono, że adolescenci z niepełnosprawnością intelektualną będą bardziej zadowoleni z własnego ciała niż ich rówieśnicy będący w normie intelektualnej. Ponadto, testowaniu poddano hipotezę dotyczącą ujemnego związku pomiędzy wiekiem a zadowoleniem z wyglądu. Materiał i metody Badania przeprowadzone zostały w maju 2011 roku w wybranych poznańskich szkołach specjalnych (szko-

3 Obraz ciała u dojrzewających chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną 449 le podstawowej, gimnazjum i szkole zawodowej) i miały charakter badań przekrojowych. Osobami badanymi byli chłopcy z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej, bez dodatkowych, sprzężonych niepełnosprawności. Pomiaru dokonano za pomocą wizerunkowego narzędzia do badania obrazu ciała Body Image Assessment (BIA) składającego się z rysunków dziewięciu, uszeregowanych od najszczuplejszej do najbardziej tęgiej, męskich sylwetek. Zadaniem osoby badanej jest wskazanie (1) aktualnie spostrzeganej sylwetki oraz (2) idealnej, wymarzonej sylwetki. Rozbieżność pomiędzy wskazaniami (1) i (2) określa stopień niezadowolenia osoby z ciała [3, 12]. W badaniu wykorzystano także autorski kwestionariusz ankiety, służący do zbadania deklarowanego poziomu zadowolenia z wyglądu, a także, bardziej szczegółowo, z cech wyglądu i części ciała, z których osoby badane są zadowolone i tych, które chciałyby zmienić. Dokonano także antropometrycznych pomiarów masy ciała (z wykorzystaniem elektronicznej wagi lekarskiej, z dokładnością do 0,1 kg) i wysokości ciała (przy użyciu antropometru, z dokładnością do 1 mm). Na podstawie wykonanych pomiarów obliczono wartości współczynnika BMI, pozwalające zaklasyfikować posiadany przez osobę typ sylwetki do jednej z następujących kategorii: niedowaga, prawidłowa masa ciała, nadwaga, otyłość (na podstawie klasyfikacji otyłości WHO). W celu statystycznego opracowania danych skorzystano z komputerowego pakietu statystycznego SPSS, wykorzystując statystykę opisową oraz współczynnik korelacji rho Spearmana. Wyniki W badaniu uczestniczyło 84 chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną (średnia wieku badanych chłopców wyniosła 17,7 lat; SD = 2,16 lat). Średnia wartość BMI wyniosła 22 (SD = 3,52). Największy procent stanowili chłopcy mający prawidłową masę ciała (72,2%), następnie nadwagę (13,9%), niedowagę stwierdzono u 11,1% badanych, natomiast otyłość u 2,8%. W celu przetestowania hipotezy dotyczącej poziomu zadowolenia z wyglądu ciała zbadano, w jakim stopniu osoby badane deklarują zadowolenie z własnego wyglądu w całości i z poszczególnych części i cech ciała, w jaki sposób spostrzegają swój aktualny i wymarzony wygląd oraz jaka jest rozbieżność pomiędzy tymi dwoma wskazaniami. Analizując deklarowany przez badanych chłopców poziom zadowolenia z własnego wyglądu można podać, że najwięcej wskazań dotyczyło odpowiedzi bardzo (58%), następnie średnio (38,3%), raczej nie (2,5%) i wcale (1,2%). Bardziej szczegółowo można stwierdzić, że spośród cech wyglądu fizycznego i części ciała, z których badani są najbardziej zadowoleni, na pierwszym miejscu pojawiły się oczy (46,9%), następnie w kolejności uplasowały się sylwetka i włosy (28,6%). Z drugiej strony 30% z nich deklaruje chęć zmiany sylwetki, zazwyczaj na bardziej muskularną, a także znaczna część badanych (23,3%) pragnie zmienić masę ciała, najczęściej przytyć. Następne wskazania cech wyglądu i części ciała, z których osoby nie są zadowolone dotyczyły brzucha (13,3%), włosów (10%) oraz wzrostu (10%). Dokonując pomiaru z zastosowaniem narzędzia badawczego Body Image Assessment, osoba badana miała za zadanie wybrać sylwetkę, która odpowiada aktualnie przez nią spostrzeganej oraz sylwetkę idealną, taką, którą chciałaby mieć. W przypadku obu wskazań średnią wartość stanowi sylwetka 6, a więc sylwetka o prawidłowej masie ciała. Dokładny rozkład częstości udzielonych przez osoby badane wskazań dotyczących aktualnej i wymarzonej sylwetki przedstawiony został w Tabeli 1. Najmniej wskazań, zarówno w przypadku aktualnie spostrzeganej jak i wymarzonej sylwetki, dotyczyło sylwetek skrajnych bardzo szczupłych i bardzo tęgich. Tabela 1. Rozkład częstości wskazań dotyczących aktualnej i wymarzonej sylwetki chłopców Table 1. Actual and ideal body image among boys Sylwetka aktualna 1,2% 1,2% 2,4% 8,4% 33,7% 41,0% 7,2% 3,6% 1,2% wymarzona 3,6% 0% 4,8% 6,0% 28,9% 41,0% 7,2% 6,0% 2,4%

4 450 Sylwia Trambacz Dla większej przejrzystości wyników badań, dokonano arbitralnego podziału dziewięciu uszeregowanych sylwetek na trzy grupy: pierwsze trzy sylwetki to sylwetki szczupłe, następne trzy to sylwetki o prawidłowej masie ciała ( normalne ), natomiast ostatnie trzy to sylwetki tęższe. Jak widać na zamieszczonym wykresie (Rycina 2), 85,5% chłopców uważa, że ma sylwetkę o normalnej masie ciała i 75,9% badanych wskazuje taki typ sylwetek za idealny. Następnie 9,6% badanych chłopców spostrzega swoją sylwetkę jako tęższą, a 4,8% jako szczupłą. Sylwetkę tęższą, jako idealną, wskazało 15,7% osób, natomiast szczupłą mniej 8,4%. W zastosowanym narzędziu badawczym do badania obrazu ciała (Body Image Assessment) przyjmuje się, że rozbieżność pomiędzy aktualną a wymarzoną sylwetką określa stopień niezadowolenia osoby badanej z własnego wyglądu. Rozbieżność ta liczona jest jako różnica pomiędzy tym jak osoba chciałaby wyglądać a tym jak, jej zdaniem, wygląda. 44,6% dojrzewających chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną jest zadowolonych z własnego wyglądu. 14,5% badanych marzy o byciu szczuplejszym o jeden typ sylwetki, a 21,7% chciałoby mieć sylwetkę o jeden tęższą od aktualnie spostrzeganej. Co więcej, stwierdzono istotny statystycznie związek pomiędzy niezadowoleniem z wyglądu a aktualnie spostrzeganą sylwetką (rho Spearmana -0,45, p < 0,01) i sylwetką wymarzoną (rho Spermana 0,59, p < 0,01). Oznacza to w pierwszym przypadku, że tym więcej osoba chce schudnąć, im bardziej spostrzega swoją sylwetkę jako tęższą. W drugim zaś przypadku oznacza to, że tym więcej chce przytyć, im tęższa jest sylwetka oceniana przez nią jako najbardziej pożądana, idealna. Ostatni wykres (Rycina 2) przedstawia rozbieżności pomiędzy tym, jak osoba wygląda w sensie obiektywnym a tym, jak siebie spostrzega. Rzeczywisty typ sylwetki został określony na podstawie obliczonego wskaźnika masy ciała (BMI). Sylwetkę szczupłą mają, zgodnie z Klasyfikacją Otyłości WHO, osoby z niedowagą, sylwetkę normalną osoby o prawidłowej masie ciała, natomiast sylwetkę tęższą osoby z nadwagą i otyłością. Jak wspomniano wcześniej, sylwetki szczupłe w narzędziu badawczym Body Image Assessment to pierwsze trzy sylwetki, sylwetki normalne to kolejne trzy sylwetki, natomiast tęższe to ostatnie trzy sylwetki. Jak widać na omawianym wykresie (Rysunek 2), większość osób badanych uważa, że ma sylwetkę o prawidłowej masie ciała i taką ma w rzeczywistości (odpowiednio 85,5% i 72,2%). Jednocześnie daje się zauważyć fakt, że nieco więcej chłopców twierdzi, że ma sylwetkę mieszczącą się w normie wagowej niż tak rzeczywiście wynika na podstawie ich BMI. Co więcej, 16,7% badanych adolescentów ma tęższy typ sylwetki, a postrzega taki u siebie tylko 9,6%, co świadczy o pewnym niedoszacowaniu rozmiarów własnego ciała przez osoby badane. Z drugiej 90 85, , Serie1 Serie ,7 10 4,8 8,4 9,6 0 szczupła normalna tęższa Rycina 1. Aktualnie spostrzegana i wymarzona sylwetka. Figure 1. Actual and ideal body shape.

5 Obraz ciała u dojrzewających chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną 451 Serie1 Serie , , ,1 4,8 16,7 9,6 S2 szczupła normalna tęższa S1 Rycina 2. Rozbieżność pomiędzy rzeczywistą a spostrzeganą sylwetką. Figure 2. Discrepancy between real and perceived body shape. jednak strony 11,1% ma obiektywnie szczupłą sylwetkę, a dostrzega taką u siebie tylko 4,8%, co z kolei świadczy o przeszacowywaniu rozmiarów ciała. Nie odnotowano istotnego statystycznie związku pomiędzy wiekiem a zadowoleniem z wyglądu, zaobserwowano jedynie słabą korelację pomiędzy wiekiem a aktualnie spostrzeganą sylwetką (rho Spearmana 0,23, p < 0,05), co oznacza, że im dłużej trwa proces dojrzewania, tym chłopiec spostrzega swoją sylwetkę jako tęższą. Dyskusja Za główny cel realizowany w niniejszej pracy przyjęto zbadanie sposobu postrzegania własnego ciała przez dojrzewających chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną, dokładniej dokonanie oceny wizerunku własnego ciała, jaki badani chłopcy posiadają oraz stopnia odczuwanej przez nich satysfakcji z własnego ciała w ujęciu globalnym i szczegółowym. Wyobrażenie własnego ciała nabiera szczególnego znaczenia w okresie adolescencji. Prawidłowe postrzeganie rozmiarów własnego ciała jest istotne zarówno dla dziewcząt, jak i dla chłopców, dla których pozytywny obraz ciała zazwyczaj powiązany jest z przyrostem masy ciała oraz rozwinięciem górnych partii ramion, barku i klatki piersiowej [12, 13, 14, 15, 16]. Najprawdopodobniej jest to silnie związane z tym, że w zachodnim społeczeństwie za najbardziej atrakcyjny męski tors uznaje się tors w kształcie litery V, czyli szerokie ramiona w stosunku do szczupłej talii i bioder. Z badań własnych prezentowanych w niniejszej pracy wynika, że zadowolonych z własnego wyglądu jest 44,6% chłopców (zadowolenie określone na podstawie braku rozbieżności pomiędzy aktualnym a wymarzonym obrazem ciała). Zadowalający jest fakt, że aż 58% respondentów deklaruje wysokie zadowolenie z własnego wyglądu, 38,3% średnie, a tylko jedna osoba zaznaczyła odpowiedź wcale. Jednakże jeżeli łącznie potraktuje się odpowiedzi średnio, raczej nie i wcale to okazuje się, że dotyczą one 42,9% badanych chłopców. Badani chłopcy najbardziej zadowoleni są z oczu, sylwetki, włosów, wzrostu, twarzy, nóg, muskulatury i uśmiechu. Wśród cech wyglądu i części ciała, które pragnęliby zmienić najczęściej pojawiają się: sylwetka, masa ciała, brzuch, włosy, wzrost i uszy. W badaniach Moore a z 1990 roku na próbie 895 chłopców w wieku lata, 30% adolescentów nie było zadowolonych z własnej sylwetki i najbardziej obawiało się tego, że ich ciało nie rozwinie się tak, jak ciało starszych kolegów czy niektórych rówieśników [13]. W badaniach własnych uzyskano identyczny wynik 30% chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną jest niezadowolonych z własnej sylwetki, a także 23,3% odczuwa brak satysfakcji z własnej masy ciała, przy czym w większości związany jest z pragnieniem przyrostu masy. Uzyskane w toku postępowania badawczego prezentowanego w niniejszej pracy wyniki nad obrazem ciała u chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną korespondują z wynikami uzyskanymi przez Roya w 2003 r. na próbie chłopców będących w normie intelektualnej [12]. 41,5% szesnastoletnich chłopców badanych przez Roya było zadowolonych z własnego wyglądu (w badaniach własnych 44,6%), 22,1% pragnie mieć szczuplejszą sylwetkę (w badaniach własnych 22,9%), natomiast chęć posiadania sylwetki tęższej została stwierdzona w przy-

6 452 Sylwia Trambacz padku 36,5% (w badaniach własnych 32%). Podsumowując, można stwierdzić, że chłopcy i mężczyźni, mimo że przejawiają mniej troski o wygląd w porównaniu z płcią żeńską, jednak w wielu badaniach naukowych deklarują brak zadowolenia z własnego ciała, często powiązany z niską samooceną [13, 15]. W okresie adolescencji u dojrzewających chłopców uwidaczniają się dwie tendencje: jedna związana jest z redukcją masy ciała, natomiast druga ze zwiększeniem masy ciała, a konkretniej masy mięśniowej, podczas gdy dorośli mężczyźni wykazują raczej silne pragnienie schudnięcia [14]. Wnioski W ostatnich latach obserwuje się lawinowy wzrost odczuwanego niezadowolenia z własnego wyglądu fizycznego, mogącego mieć szereg negatywnych dla zdrowia konsekwencji. Coraz większa liczba chłopców i mężczyzn jest zaabsorbowana wyglądem swojego ciała i w związku z tym bardzo często odczuwa brak satysfakcji z wyglądu. Konstruktem powiązanym z zadowoleniem z ciała oraz ze wszystkimi działaniami nakierowanymi na poprawę wyglądu jest obraz ciała, od którego zależy sposób funkcjonowania jednostki praktycznie we wszystkich obszarach życia. Osoba posiadająca realną pozytywną samoocenę oraz pozytywny realny obraz ciała ma większe szanse na osiągnięcie sukcesu na płaszczyźnie społecznej i zawodowej. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną, których jakość życia może być znacznie podniesiona wskutek nawiązywania przez nie satysfakcjonujących kontaktów społecznych. Od pozytywnego obrazu siebie, w tym obrazu własnego ciała, uzależniona jest pozytywna samoocena, która u osób z niepełnosprawnością intelektualną jest najbardziej podatna na zmiany (jest najbardziej plastyczna) we wczesnym okresie życia, bowiem po ukończeniu przez młodzież klasy piątej staje się wysoko stabilna, wręcz sztywna. Wynika z tego konieczność wczesnych oddziaływań ze strony otoczenia dziecka niepełnosprawnego, mających na celu pomoc w ukształtowaniu adekwatnego obrazu siebie i wysokiej, ale realnej samooceny. Piśmiennictwo 3. Głębocka A., Kulbat J. (red.): Wizerunek ciała. Portret Polek. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005, Banfield S.S., McCabe M.P.: An evaluation of the construct of body image, Adolesc. 2002, 37, Johnson C.P., Walker W.O., Palomo-Gonzalez S.A. i wsp.: Mental retardation: diagnosis, menagement, and family support. Curr. Probl. Pediatr. Adolesc. Health Care, 2006, 36, Pilecka W.: Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej sprawności umysłowej [w:] Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej. Pilecki J., Pilecka W. (red.), Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1996, Stelter Ż.: Dorastanie osób z niepełnosprawnością intelektualną. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, Janiszewska-Nieścioruk Z.: Znaczenie samooceny w społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. Lubuskie Towarzystwo Naukowe, Zielona Góra 2000, Janiszewska-Nieścioruk Z.: Samoocena w sferze fizyczno- -ruchowej i intelektualnej dzieci z lekką niepełnosprawnością umysłową [w:] Dziecko niepełnosprawne w rodzinie i szkole. Minczakiewicz E.M. (red.): Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2002, Otrębski W., Stelliga J.: Samoocena a nasilenie i formy zachowań agresywnych młodzieży z lekkim upośledzeniem umysłowym. Nasze Forum, 2009, 1 2, 33 34, Kaczmarek M., Durda M., Krzyżaniak A.: Is gender a crucial cause of body image in adolescence? Pol. J. Environ. Stud. 2008, 17, 44, Brytek-Matera A.: Obraz ciała Obraz siebie: Wizerunek własnego ciała w ujęciu psychospołecznym. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008, Cohane G.H., Pope H.G.: Body image in boys: a review of the literature. Int. J. Eat. Disord., 2001, 29, 4, McCabe M.P., Ricciardelli L.A.: Body image dissatisfaction among males across the lifespan: A review of past literature. J. Psychosom. Res., 2004, 56, Muris P., Meesters C., van de Blom W. i wsp.: Biological, psychological and sociocultural correlates of body change strategies and eating problems in adolescent boys and girls. Eat. Behav., 2005, 6, Pinyerd B., Zipf W.B.: Puberty-timing is everything. J. Ped. Nurs., 2005, 20, 2, Hildebrandt T., Langenbucher J., Schlundt D.G.: Muscularity concerns among men: development of attitudinal and perceptual measure. Body Image, 2004, 1, Brytek-Matera A., Rybicka-Klimczyk A.: Wizerunek ciała w anoreksji i bulimii psychicznej. Wydawnictwo Dyfin, Warszawa 2009, Adres do korespondencji: Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Wydział Biologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ul. Umultowska 89, pok Poznań