ZAWARTOŚĆ FOSFORU I POTASU PRZYSW AJALNEGO W GLEBIE ORAZ J E J ph W ZALEŻNOŚCI OD TERM INU POBIERANIA PRÓBEK1

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X V III, Z., W ARSZAW A 968 ROMAN CZUBA, TADEUSZ KLEIN, STEFAN SKOW ROŃSKI, ZDZISŁAW W ŁODARCZYK, BOGDAN WÓJCIK, ROMAN W OJTAS, ANDRZEJ ZEM BACZYŃSKI ZAWARTOŚĆ FOSFORU I POTASU PRZYSW AJALNEGO W GLEBIE ORAZ J E J ph W ZALEŻNOŚCI OD TERM INU POBIERANIA PRÓBEK Stacje chem iczno-rolnicze w G liw icach, G orzow ie W ielkopolskim, K rakow ie, Poznaniu i W rocławiu Ośrodek M etodyczno-n aukow y IUNG w e W rocławiu. K ierow nik prof. dr K. B oratyński W STĘP S ystem atyczne b ad an ia n ad zaw artością fosforu i potasu p rzysw a jalnego w glebach oraz nad ich ph prowadzone są w Polsce na dużą skalę. S tacje chem iczno-rolnicze pow ołane w e w szystkich w ojew ództw ach badają rocznie ok. 00 tys. próbek gleby. W yniki tych badań są podstaw ą opracow yw anych dla rolników zaleceń w zakresie racjonalnego stosowania nawozów m ineralnych. Są one również pomocne przy ustalaniu zasadniczych kierunków gospodarki nawozowej w skali powiatów, województw, a naw et całego kraju, gdyż w ykorzystuje się je przy planow aniu rozw oju przem ysłu nawozowego w Polsce i im p o rtu nawozów m ineralnych. Oczywiście w artość w yników analiz opracow yw anych przez stacje chemiczno-rolnicze znacznie się podnosi, jeśli w badaniach stosow ane są te same m etody. Stąd pow staje konieczność prow adzenia badań m etodyczno-naukow ych. M ają one szczególne znaczenie przy doborze m etod stosow anych w pracach prow a dzonych na dużą skalę. Syntezy w yn ik ów dokonano w Ośrodku M etodyczno-n aukow ym IUNG we W rocławiu.

2 54 R. Czuba i inni Jednym z zasadniczych zagadnień m etodycznych, w arunkujących wartość uzyskiw anych w yników analiz laboratoryjnych, są badania nad dynam iką składników pokarm ow ych w glebie. Nieliczne prace poruszające ten problem nie pozw alają jeszcze na sform ułow anie jasnego poglądu, wiele wniosków jest bowiem sprzecznych, być może dlatego, że opracow yw ano je przew ażnie na podstaw ie stosunkow o szczupłego m a teriału analitycznego. S tacje chem iczno-rolnicze z ty tu łu w ykonyw a nych prac są zainteresow ane przede w szystkim w pognaniu zm ian zachodzących w zawartości składników pokarm owych w glebie w okresie w egetacyjnym. W ażna jest również dynam ika w dłuższych okresach, bo od tego zależy częstość p ow tarzania badań m asow ych. Na zmiany ilościowe składników pokarm owych gleby w sezonie w egetacyjnym zwracano uwagę już od dawna. Odpowiednie w yniki badań z lat dw udziestych cytuje Musierowicz [5] oraz w ielu autorów zagranicznych. P race badaw cze z zakresu tej tem a ty k i prow adzone były również w ostatnich latach. Godlin i O i n i e w i с z [3] na podstaw ie badań w ykonanych w ZSRR na glebach torfow ych stw ie r dzili, że w stosunku do w yników z wiosny zawartość przysw ajalnego P O5 i K 0 w glebie nieznacznie obniżała się w pełni okresu w egetacyjnego i zwiększała się w okreisie jesiennym. Na dynam ikę badanych składników duży w pływ jednak w yw ierał sposób u p raw y gleby. W podobnych badaniach Stepanec [] stwierdził, że w ZSRR gleby ciemnokasztanowe zaw ierały latem i jesienią więcej P O5 i KO niż wiosną. W tym przypadku w ystępow ały jednak również różnice w zawartości badanych składników pod poszczególnym i gatu n k am i roślin. W pub likacjach krajow ych zagadnienie dynam iki składników pokarm owych i ph gleby podjął Miron [4] przeprow adzając odpowiednie badania w RZD Szepietowo. A utor dochodzi do w niosku, że najodpow iedniejszym term inem pobierania próbek gleby jest okres po sprzęcie zbóż. S tacje chem iczno-rolnicze są jednak zainteresow ane bardziej szczegółowym w yjaśnieniem tego zagadnienia. Przede w szystkim chodzi o zbadanie rzędu różnic w ph i zawartości przysw ajalnych składników pokarm ow ych gleby, co pomogłoby wyjaśnić, czy i kiedy w yniki analiz próbek gleby pobieranych w różnych m iesiącach okresu wegetacyjnego mogą być podstaw ą do określenia daw ek nawozów m ineralnych. Ponadto chodzi o poznanie, jak kształtuje się dynam ika badanych składników w różnych w aru n k ach klim atyczno-glebow ych i ag ro tech nicznych naszego kraju. Podobne tem aty m etodyczne podejm owane są także w krajach sąsiednich, gdzie instytucje odpowiadające naszym stacjom chem iczno-rolniczym prowadzą liczne prace m etodyczno-naukowe [6], często z zastosow aniem m etod staty sty czn y ch []. O pisane niżej badania nad dynam iką p rzysw ajalnych składników po

3 Badania nad pobieraniem próbek gleb 55 karm ow ych gleby i jej ph, z inicjatyw y W rocławskiego Ośrodka Metody czno-n aukow ego IUNG, prow adziło w latach pięć s ta cji chemiczno-rolniczych, położonych w zachodniej części kraju. W stępne w yniki uzyskane w S tacji W rocław skiej w 96 r. opublikow ano w postaci kom unikatu [], a w niniejszym opracow aniu zebrano w yniki badań w ykonanych przez 5 stacji w 963 r. METODYKA BAD AŃ Założeniem prac metodycznych, podjętych przez stacje chemicznorolnicze, było przeprowadzenie badań w w arunkach jak najbardziej zbliżonych do przeciętnych, spotykanych w pracach prowadzonych w poszczególnych województwach. Pracow nicy stacji w ytypow ali pola produkcyjne w gospodarstw ach państw ow ych lub p ry w atnych, na k tó rych w ytyczono po dw a poletka o pow ierzchni 00 im. Z poletek pobierano próbki glebow e z głębokości 0 0 cm w odstępach m iesięcznych od kw ietnia do października lub listopada. W 96 r. pobierano co miesiąc po jednej mieszanej próbce gleby, składającej się z 0 5 próbek pojedynczych, natom iast w 963 r. z każdego poletka pobierano po dwie równoległe m ieszane próbki gleby. Po przekazaniu próbek gleby do stacji i ich wysuszeniu, oznaczano ph gleby i zawartość w niej przysw ajalnego P O5 i K^O. A nalizy w ykonyw ano m etodam i konw encjonalnym i, stosowanym i we wszystkich stacjach chemiczno-rolniczych w Polsce. Próbki gleby pobierane w poszczególnych m iesiącach były badane w lab o rato riu m po + 3 dniach. Pozostałą po analizie część próbek gleby przechow yw ano do stycznia następnego roku i analizy pow tórzono. Zarówno opublikowane [], jak i opracowane, lecz nie publikow ane (Poznań) w yniki badań nad zm ianam i w ilości P O5 i KO oraz ph gleby w okresie przechowyw ania próbek świadczą o braku istotnych zmian ilościowych w przypadku fosforu i potasu, a także zmian w ph gleby. Z ty ch powodów w niniejszym opracow aniu pom inięto to zagadnienie. Ze względu na bardziej praw idłowe założenia metodyczne, przyjęte przy pobieraniu próbek w 963 r. w stosunku do roku poprzedniego oraz częściowe opublikow anie w yników z 96 r. [], w niniejszym opracow a niu dokonano syntezy w yników w yłącznie w oparciu o badania prow a dzone w 963 r. C harakterystykę opracowanych próbek przedstaw iono w tab.. Jak widać, w ykorzystano w yniki badań 49 próbek gleby, pobranych w okresie w egetacyjnym z 96 poletek obsianych różnym i roślinam i upraw nym i. W okresie dośw iadczeń poletek nie nawożono. W badaniach chem iczno-rolniczych stacje dzielą gleby m ineralne pod

4 56 R. Czuba i inni T a b e l a Charakterystyka zbadanych próbek gleby Characteristic features of the tested soil-samples Stacje chemicznorolnicze Agro-chemical erperimental stations Ogólna liczba próbek Total number of samples W tym grup mechanicznych Mechanical groups Liczba - Number of Okres I II III średnich obiektowych object means poletek plots gatunków roślin uprawnych species of cultivated plants pobierania próbek Date of sampling Gliwice IV - I Gorzów fflkp IV - X Kraków V - X Fozcaû IV - XI Wrocław 9-6О IV - XI Razem - Total О z z * I -^0% części spławialnych -^-0% of floatable p a rticle s - -33% części spławialnych - -33# of floaiable p articles III ->35% części spławialnych ->35% of floatable p articles traktowano jako jeden gatunek roślin uprawnych Greenlands were regarded as a single species of cultivated plants w zględem składu m echanicznego na trz y g ru p y zależnie od ilości części spławialnych. G rupa I obejm uje gleby zaw ierające do 0% części spław ialnych, grupa II 35% i grupa III powyżej 35% części spław ialnych. Najwięcej badanych próbek należało do II grupy gleb, a najm niej do g rupy I (gleby lekkie). Dw a w ojew ództw a posiadały poletk a w yłącznie na glebach jednej g ru p y składu m echanicznego. Przyjęta m etodyka badań pozwoliła na statystyczne opracowanie wyników. Opracowań tych dokonały trzy stacje (Gliwice, Gorzów i Wrocław) przyjm ując do obliczeń próbkę m ieszaną z danego poletka jako obiekt statystyczny, który był powtórzony 4 razy przy każdym pobieraniu próbek ( poletka z daną rośliną X próbki pobierane z każdego poletka). Obliczenia statystyczne w ykonano dla okresu w egetacyjnego badając istotność zmian w zaw artości P O5 i K0 w mg/00 g gleby oraz w ph gleby w poszczególnych m iesiącach. N ależy jednak podkreślić, że w działalności stacji szczególne znaczenie ma zakwalifikowanie gleby do odpowiedniej klasy zasobności, gdyż decyduje to o ch arak terze zaleceń przekazyw anych rolnikow i. Stąd Stacje chem iczno-rolnicze klasyfikują w ynik i badań na 3 klasy zasobności: odnośnie fosforu i potasu przysw ajalnych w yróżniana jest zasobność zła, średnia i dobra, odnośnie wapna: w apnow anie konieczne, w skazane i zalecenie ograniczenia stosow ania wapna.

5 Badania nad pobieraniem próbek gleb 5 przy dotychczasowych m etodach pracy stacji wyliczenia statystyczne oparte na liczbach charakteryzujących zawartość danego składnika w glebie nie m ają decydującego znaczenia. W YNIKI B A D A Ń NAD ZAW ARTOŚCIĄ FOSFORU PRZYSW AJALNEGO W GLEBIE W yniki dotyczące fosforu przysw ajalnego zestawiono w tab., 3 i 4. Przy opracow ywaniu wyników analiz próbek gleby uwzględniono g atu n k i roślin up raw n y ch i zaw artość fosforu przysw ajalnego, stw ierdzoną w próbkach wyjściowych (pobranych po raz pierwszy w sezonie w egetacyjnym 963 r). W yniki oznaczeń podzielono na 3 g ru p y odpowiadające podziałowi próbek, dokonanem u wg składu mechanicznego. W obrębie grup zrobiono po 3 przedziały dostosowane do kryteriów (liczby graniczne) aktualnie przyjętych przez stacje chemiczno-rolnicze. Rozpatrzenie w różnych grupach wyjściowej zawartości P O5 pozwala ocenić w yniki z punktu widzenia praktyki rolniczej. Istotne w ahania w zaw artości P O5 mogą bowiem mieć zasadnicze znaczenie przy nis- Tabela Charekter odchyleń od wyjściowej zawartości przyswajalnego Р0^ v glebie w eetonie wagetacyjn/ш Deviations from the in itia l content of available PO5 so il, during the groiing season Roślina Plant m jo a 0 0 t»>4> Grupy gleb wg składu mechanicznego Soil groups according to the mechanical composition OJ* 0 О N+J+» I II III H-H «-* -G JO Przedziały wyjściowej zawartości P50r w mg/00 g gleby Range of the in itia l content of PO5 in mg/00 g of so il 'О О О Сф<-* О cj < H a «M 0 < 5, 5 5, 6-0 > 0,0 < 3, 5 3,6-8,0 > 6,0 <, 5,6-6,0 > 6, 0 ЧПЕ-* Zboże Cereals Buraki Beet Ziemniaki Potato Mo'ty lk. w ieloletnie Perennial legumes Inne rośliny upraw. 44 Other cultivated species 66 3 Greenland Razem - Total Istotne wahania w zawartości P0cj ^ przypadków) Significant fluctuations in the content of P0ij ^ cases) - N ieistotne wahania w zawartości P0^ (39 przypadków) Insignificant fluctuations in the content of P0*> (39 cases)

6 58 H. Czuba i inni Zgodność kies zasobności gleb w fosfor w stosunku do zasobności wyjściowej (czyli stwierdzonej w pierwszym miesiącu badari) Consistency of classes based on the level of phosphorus in respect to the in itia l content (determined in the fir e t month of study) Tabela 3 Roślina - plant Liczba obiektów ogółem Total number of object Liczba obiektów w poszczególnych grupach gleb Number of objects within different groups of soil I II III r zg r zg r zg Zboża - Cereals Buraki - Beet Ziemniaki - Potato Motylk. wieloletnie Perennial legumee Inne rośliny uprawne Other cultivated species Greenland Razem - Total r - ogółem w danym przedziale zasobności to ta l within the given reange of contents zg - w tym zgodnych z wyjściową klasą zasobności consistent with the in itia l class of contents kiej zaw artości tego składnika w glebie, gdy tym czasem przy dużej zaw artości stw ierdzone statystycznie odchylenia w ahań m ają m niejsze znaczenie, bo w y stęp u ją w obrębie jednej klasy zasobności, tzw. zasobności dobrej. _ Obliczenia statystyczne w ykonały 3 stacje chemiczno-rolnicze dla następującej liczby próbek gleby: Gliwice dla 40 (05 średnich obiektowych), Gorzów dla 36 (84 średnie obiektowe), W rocław dla 9 (43 średnie obiektowe). Łącznie zatem obliczenia statystyczne w y konano dla 63 średnich obiektow ych, czyli dla 58 próbek glebowych. Próbki te były pobrane ze 6 poletek, czyli z 88 par poletek badanych w okresie w egetacyjnym. Pozostałe w yniki analiz (49 58 = 664) ro zp atry w an e są w dalszej części p racy w yłącznie pod k ątem ich klasyfikacji do odpow iedniej klasy zasobności wg m etod stosow anych przez stacje chem iczno-rolnicze. Z obliczeń statystycznych w ykonanych dla 58 próbek gleby m ożna wnioskować, że istotne różnice, w ystępujące w zawartości fosforu przysw ajalnego w glebie, stw ierdzono w 49 na 88 p ar poletek badanych w sezonie w egetacyjnym. Ocena w yników przedstaw ia się jed n ak inaczej po zakw alifikow a-

7 Badania nad pobieraniem próbek gleb 59 Tabela 4 Zgodność klas zasobności gleb w stosunku do średniej ogólnej kleey zasobności (średniej zasobności gleby poletka r. całym okresie wegetacyjnym) Consistency of s o il- f e r t ility classes in respect to the grand mean (so il f e r ti lity mean of plot throughout the entire growing season) Roślina P lant Ю а О) о о---» Grupy gleb wg składu mechanicznego S oil groups Dased on the mechanical composition О о II I II 'О *«*-«о p rzedziejy wyjściowej zaw artości PO5 mg/00 g gleby м и а> Range of the in i t i a l content of PO5 io mg/00 g of s o il ф S! а ^ 5, 5 5,6-0 > 0,0 < 3, 5 3,6-8,0 > 8,0 <, 5, 6-6,0 ca -О г-н n а Ilo ść obiektów zgodnych ze ś r. ogólną klasą zasobności о Bumber of o b jects co n sisten t with the grand mean of the f e r t i l i t y class r Zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg Zboże - Cereals Buraki - Beet Ziemniaki - Potato U otylk.w ielol. P eren n ial legumes Inne ro ś l.u p r. Other cu ltiv.sp e c ie s Greenland V cr> 0 Razem - Total r - ogółem w danym przedziale zasobności to ta l within the given range of contents zg - w tym zgodnych ze średnia ogólną klasą zasobności consistent with the grand mean of contents niu zaw artości P O5 w glebie do klas zasobności wg k ry te rió w p rzy jęty ch przez stacje. W yniki oznaczenia P O5 w glebie uzyskane w poszczególnych miesiącach porównywano w tym przypadku z wyjściową klasą zasobności z kw ietnia lub m aja (tab. 3) oraz ze średnią ogólną klasą zasobności z w szystkich m iesięcy (tab. 4). Na 048 obiektów ogółem z pięciu stacji chem iczno-rolniczych (49 próbki) obiektów zgodnych z wyjściową klasą zasobności było 8, czyli 8,3% (tab. 3), a zgodnych ze średnią ogólną klasą zasobności 930, czyli 88,% (tab. 4). Zgodność wyników analiz po ich zakw alifikow aniu do klas zasobności jest zatem duża zarówno w stosunku do wyjściowej, jak i do średniej ogólnej klasy zasobności okresu w egetacyjnego. W yniki zebrane w tab. 3 i 4 w ykazują, że zgodność jest w przybliżeniu jednakow a w przypadkach różnych roślin upraw nych oraz różnych grup składu m echanicznego gleby i przedziałów w yjściow ej zaw artości P O5 w glebie. W ystępujące odchylenia trudno było traktow ać jako praw idłow ość i praw dopodobnie będą one m aleć w m iarę zw iększania ilości badanych przypadków.

8 580 H. Czuba i inni W YNIKI B AD AŃ NAD ZAW ARTOŚCIĄ PO TASU PRZYSW AJALNEGO W GLEBIE W tabelach 5, 6 i dokonano podsum owania w yników badań nad zm ianam i w zaw artości potasu przysw ajalnego w glebie w okresie w e getacyjnym. Z obliczeń statystycznych, k tó re dotyczą takiej sam ej liczby p rz y padków jak w odniesieniu do fosforu przysw ajalnego, czyli wyników z trzech stacji chem iczno-rolniczych, m ożna w yciągnąć podobny w niosek jak w przypadku fosforu. Na w ziętych do obliczeń 88 p arach poletek (58 w yników analiz) dla 5 par poletek stwierdzono, że różnice w zawartości potasu przysw ajalnego, w ystępujące w poszczególnych miesiącach okresu w egetacyjnego, są istotne (tab. 5). Podobnie jak w przypadku fosforu w w ynikach obliczeń dotyczących potasu nie w i dać w yraźnej zależności od g a tu n k u up raw ian y ch roślin, od składu m e chanicznego gleby ani od zaw artości potasu w glebie. G dyby za podstaw ę oceny zasobności gleb w potas p rzy sw ajaln y przyjm ow ać z a w a r tość tego składnika w glebie, ze statystycznego punktu widzenia należałoby uw zględnić fakt, że w zdecydow anej większości przypadków Tabela 5 Cherekter odchyleń od wyjściowej zawartości przyswajalnego K0 w glebie w sezonie wegetacyjnym Deviations from the in itia l content of available K0 in so il, during the growing season Roślina Plant Zboża - Cereals Buraki - Beet Ziemniaki - Potato Uotylk.wielol. Perennial legumes Inne rośl.upraw. Other cultivated species Greenland to 0 ф -C 0 Q ft 'S'S 0 U X> '0 J 0 0 «Л««-» Grupy gleb wg składu mechanicznego Soil groups according to the mechanical composition I II in Przedziały wyjściowej zawartości &0» mg/00 g gleby Range of the in itia l content of K0 in mg/00 g of soil + О ДЭи <H 0 ^ -4 > 4-4 > 4 < - 4 > 4 ^ * Razem - Total istotne wahania w zawartości KO (5 przypadki) significant fluctuations in the content ol KO (5 cases) - nieistotne wahania w zawartości К0 (36 przypadków) insignificant fluctuations in the content of K0 (36 cases)

9 Badania nad pobieraniem próbek gleb 58 Zgodność kies zasobności gleb w potas w stosunku do zasobności wyjściowej (czyli stwierdzonej w pierwszym miesiącu badań) T a b e l a 6 Consistency of classes based on the level of potassium in respect to the in itia l content (determined in the f i r s t month of study) Roślina - Fiant Liczba obiektów ogółem Total number of object Liczba obiektów w poszczególnych grupach gleb Number of stations within different groups of so il I III r zg r zß r zg Zboża - Cereals Buraki - Beet Ziemniaki - Potato Uotylk. wieloletnie Perennial legumee Inne rośliny uprawne Other cultivated species Greenland Razem - Total r - ogółem w danym przedziale zasobności to ta l within the given range of contents Eg - w tym zgodnych z wyjściową klasą zasobności consistent with the in itia l class of contents T a b a a Zgodność klas zasobności gleb w potas w stosunku do średniej ogólnej klasy zasobności (średniej zasobności gleby poletka w całym okresie wegetacyjnym) Consistency of s o il- f e r t ility classes in respect to the grand mean (so il f e r ti lity mean of plot throughout the entire growing season) Roślina Plant Liczba obiektów ogółem Total number of objects Grupy gleb wg składu mechanicznego Soil groups based on the mechanical composition I II III Przedziały wyjściowej zawartości J^O w mg/00 g gleby Range of the in itia l content of KO w ng/00 g of so il <,-4 > 4 <,-4 > 4 <,-4 > 4 Ilość obiektów zgodnych ze śr.ogólną klasą zasobności fiumbar of objects consistent with the grand mean of the f e r t i l i t y class r Zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg r zg Zboża - Cereals Buraki - Beet Ziemniaki - Potato Uotylk. wielol. Perennial legumes Inne ro śl. uprawne Other cultivated spaciee Greenland Ю Rasam - Total r - ogółem w danym przedziale zasobności to ta l within the given range of contents sg - w tym zgodnych ze średnia ogólną klasą zasobności consistant with the grana mean of contante

10 58 R. Czuba i inni różnice w zaw artości potasu w próbkach gleby pobieranych w poszczególnych miesiącach są istotne. Jednak i w tym przypadku, podobnie jak w odniesieniu do fosforu przysw ajalnego, w nioski się róż<nią po zakw alifikow aniu w yników analizy do klas zasobności gleb wg k ry te riów stosow anych w stacjach. Na 048 obiektów ogółem, czyli w szystkich w yników badań o trz y m anych z 5 stacji chemiczno-rolniczych, zgodnych z wyjściową klasą zasobności było 93, czyli 5,% (tab. 6), a ze średnią ogólną klasą zasobności 86 obiektów, czyli 8,% (tab. ). Można więc stw ierdzić dużą zgodność m iędzy klasą zasobności zarów no w stosunku do w y j ściowej, jak i średniej ogólnej klasy zasobności w potas przysw ajalny. Podobnie jak w p rzypadku fosforu tru d n o byłoby doszukiw ać się w iększej lub m niejszej zgodności w yników w zależności od gatunku roślin, składu m echanicznego gleby lub wyjściowej zaw artości K0 w glebie. Ponieważ nie ma prawidłowości w odchyleniach w klasach zasobności gleb w potas, istnieje możliwość, że będą one m aleć w raz ze zw iększeniem liczby badanych przypadków. W YNIKI BAD AŃ NAD DYNAM IK Ą ph GLEBY W ahania ph gleby, stw ierdzone w okresie w egetacyjnym uw idocznione są w tab. 8, 9 i 0. O bliczenia statystyczne w ykonane w odniesieniu do wyników z 3 stacji chemiczno-rolniczych, czyli takiej sam ej liczby jak w p rzypadku fosforu i potasu, w ykazały, że na 88 sta ty s tycznie opracow anych przypadków istotne w ahania ph gleby w poszczególnych miesiącach w ystąpiły dla 43, a więc dla ok. 50% par poletek badanych w okresie w egetacyjnym (tab. 8). Przy kw alifikow aniu wyników oznaczeń ph poszczególnych klas odczynu, w celu bardziej szczegółowego rozpatrzenia ph przyjęto podział na 5 klas odczynu, stosow any aktualnie w stacjach do niektórych badań specjalnych: ph do 4,5 od 4,6 5, ,5 6.6, powyżej,. Gdyby przyjęto aktualnie stosowane w stacjach 3 klasy odczynu gleb, zgodność byłaby praw dopodobnie w iększa niż przy 5 klasach. N a leży jednak podkreślić, że po zakwalifikow aniu w yników otrzym anych z pięciu sta c ji do w ym ienionych 5 klas odczynu, zgodność byłaby ró w nież duża (tab. 9 i 0).

11 Badania nad pobieraniem próbek gleb 583 Charakter wahań w ph gleby w sezonie wegetacyjnym Fluctuations in the ph level during the growing season Tabela 8 R oślina P lant m a<o<d Grupy gleb wg składu mechanicznego л о a S o il groups according to the mechanical composition H -*-» ТЗО aa о I II III >» «- чпо о P rzedziały wyjściowego ph gleby ja вл«м Range of flu c tu a tio n s of the i n i t i a l ph о HOФ схо и < 5,5 5,6-6,5 >6,5 ^ 5,5 5,ö-6, 5 > 6,5 ^ 5,5 5,6-6,5 >6,5 ^ f - Zboża - Cereals Buraki - Beet 90 5 Ziemniaki - Potato 86 Uotylk.wielol. Perennial legumes Inne rośl.uprawne 44 Other cultivated species Greenland 66 Razem - T otal istotne wahania w ph gleby (43 przypadki) significant fluctuations In the ph (43 cases) - n ieistotne wahania w ph gleby (45 przypadków) insignificant fluctuations in the ph (45 cesee) Tabela 9 Zgodność ph gleb w sezonie wegetacyjnym w stosunku do ph wyjściowego (stwierdzonego w pierwszym miesiącu badań) Consistency of ph values during the growing season in respect to the in itia l ph Ilość Liczba obiektów w poszczególnych grupach gleb obiektów Number of objects within different groups of so il ogółem Roślina - Plant Total of I III object r *8 r r Zboża - Cereals Buraki - Beet Ziemniaki - Potato Motylk. wielol. Perennial legumes Inne rośliąy uprawne Other cultitated species Greenland Razem - Total r - w danym przedziale ph to ta l within the given ph range zg - w tym zgodnych z wyjściową klasą odczynu consistent with the in itia l ph class

12 584 R. Czuba i inni Tabela lo Zgodnoód ph gleb w sezonie wegetacyjnym w stosunku do średniego ph z okresu wegetacyjnego Consistency of ph values during the growing season in respect to the mean values of the frowiirç season Roślina Plant Liczba obiektów ogółem Number of object means Grupy gleb wg składu mechanicznego Soil groups according to the mechanical composition I II III Przedziały wyjściowego ph gleby Range of fluctuations of the in itia l ph < 5, 5 5,6-6,5 > 6, 5 < 5, 5 5,6-6,5 > 6, 5 5,5 5,6.6,5 > 6, 5 Ilość obiektów zgodnych ze średnią ogólną klasą odczynu Number of objects consistent with the grand mean ph class r *g r *g r zg r zg r zg r *g r zg r zg r zg Zboża - Cereals 354 C o 4 Buraki - Beet Ziemniaki - Potato liotylk. wielol. Perennial legumes Ю Inne rośl.uprawne Other cultivated species Greenland Razem - Total r - ogółem w danym przedziale ph total within the given ph range zg - w tym zgodnych ге średnia ogólną klasą odczynu consistent with the grand mean of the ph class Na 048 badanych obiektów (49 próbki glebowe) w stosunku do wyjściowej klasy odczynu zgodnych było 4 obiektów, czyli 0,% (tab. 9), a w stosunku do średniej ogólnej klasy odczynu (średniej z o k resu w egetacyjnego) zgodnych było 860 obiektów, czyli 8,% (tab. 0). Przy rozpatryw aniu ph wyjściowego wyróżniono trzy przedziały ph stw ierdzonego przy pierw szej w iosennej analizie gleby: ph do 5,5, 5,6 6,5 i pow yżej 6,5 (tab. 0). Podobnie jak w przypadku fosforu i potasu przysw ajalnych również w odniesieniu do ph gleby tru d n o byłoby doszukiw ać się cech p ra widłowości w ocenie w yników w klasach ph w zależności od u p ra w ia nych roślin, składu mechanicznego gleby lub jej wyjściowego ph (tab. 9 i 0). W NIOSKI Przeprow adzone przez stacje chemiczno-rolnicze na terenie pięciu województw badania m etodyczne um ożliwiły zebranie dość obszernych m ateriałów rzeczowych, pozw alających na w stępne ustosunkow anie się

13 Badania nad pobieraniem próbek gleb 585 do zagadnienia dynam iki fosforu i potasu przysw ajalnego oraz ph gleby w sezonie w egetacyjnym. B adane trz y p a ra m e try zasobności gleby, przy zachow aniu m etodyki p rzy ję te j przez sta c je chem iczno-rolnicze, ze statystycznego p u n k tu widzenia charakteryzują się dużą zmiennością w sezonie w egetacyjnym. Stosunkowo najm niejsze zm iany stwierdzono w odniesieniu do ph gleby. Zastosowano równolegle kry teria oceny wyników laboratoryjnych, przyjęte aktualnie przez stacje chemiczno-rolnicze. Stwierdzono w tym przypadku dużą zgodność w klasach zasobności w szystkich badanych param etrów. Zgodność przekracza we wszystkich przypadkach 0%, co świadczy o możliwości pobierania próbek gleby przez stacje chem iczno-rolnicze w całym okresie w egetacyjnym. W yniki badań, zebrane z różnych w arunków klim atyczno-glebowych i agrotechnicznych nie w ykazały w yraźnych zależności dynam iki b a danych param etrów od upraw ianych roślin, składu mechanicznego gleb lub w yjściow ej zaw artości badanego składnika. LITERATURA [] Czuba R., Włodarczyk Z.: W stępne w yniki badań nad zaw artością fosforu d potasu oraz ph gleb y w zależności od term inu pobierania gleby. Roczn. Glebozn., dodatek do t. 3, s [] Dzubay M.: N ehany talajvizsgalati m odszer statistikai ertekelese. A grokem ia es T alajtan, t. 4, nr 3 4, s [3] G o d l i n М. М., O l i n e w i c z W. A.: D inam ika podw iżnych form azota, fosfora i kalija w torfianych poczw ach srokow o-swojenija. A grochim ija, nr, s [4] Miron W.: B adania nad dynam iką składników pokarm ow ych w glebie. Roczn. N auk Roln., t. 89-A, 964, s [5] Musierowicz A.: G leboznaw stw o ogólne. PWRiL, W arszawa 956. [6] Schrameier R., A n h o f f A.: D ie M ethodik der Bodemprobenentnahm e in R ahm en der system atischen Bodenuntersuchungen. A. T chaer-a rchiv, t. 0, z., s [] S t e p a n e с I. T.: D inam ika podw iżnych form azota, fosfora, i kalija w tem - no-kasztanow ych poczw ach pod leśnym i nasażdienam i. Poczw ow iedien., nr 9, 965, s

14 586 R. Czuba i inni Р. ЧУБА, Т. КЛЕЙН, С. СКОВРОНБСКИ, 3. ВЛОДАРЧИК, Б. ВУЙЦИК, Р. ВОЙТАС, А. ЗЭМБАЧИНБСКИ СОДЕРЖАНИЕ В ПОЧВЕ. ДОСТУПНОГО ФОСФОРА и к а л и я и ЕЕ ph В ЗАВИСИМОСТИ ОТ СРОКА ВЗЯТИЯ ОБРАЗЦОВ Агрохимические станции: Гливице, Гожов Велькопольски, Краков, Познань, Вроцлав Научно-методический Центр Института Агротехники, Удобрений и Почвоведения, Вроцлав Резюме В гг. агрохимическими станциями пяти воеводств юго-западной Польши были проведены методические исследования по динамике доступного фосфора и калия в почве и noi динамике ph почвы. В настоящей статье представлены результаты за 963 г. охватывающие анализ 49 почвенных образцов, отобранных с 96 делянок, находящихся под различными видами культурных растений. На основании статистической обработки результатов определений установлено в многих случаях наличие существенных изменений так в содержании доступного Р0 5 и КО как и в ph почвы во время вегетационного сезона. Существенность колебаний, устанавливаемая на основании результатов анализа почвы рассматриваемых как ряд исходных цифр для статистической обработки показывает иную картину, если учесть критерии оценки результатов, актуально применяемые агрохимическими станциями. В отношении 3-х исследуемых показателей обеспеченности почв после оценки результатов, согласно принятым станциями нормам, обнаружена высокая совпадаемость в пределах классов обеспеченности за весь вегетационный период. По сравнению с исходным классом обеспеченности в отдельных месяцах вегетационного периода совпадаемость в данном классе превышала 0%, а по сравнении с общей средней для класса обеспеченности была она выше 80%. Согласно полученным результатам нет оснований затеснять срок взятия почвенных образцов только до некоторых периодов вегетационного сезона. Наоборот, из исследований вытекает, что для практических целей, каким служат станции, отбирание почвенных образцов для названных определений допустимо от весны до осени.

15 Badania nad pobieraniem próbek gleb 58 R. CZUBA, T. KLEIN, S. SKOW ROŃSKI, Z. W ŁODARCZYK, B. WÓJCIK, R. W OJTAS, A. ZEM BACZYŃSKI CONTENT OF AVAILABLE PHOSPH ORUS AND PO TASSIUM IN SOIL AND ITS ph VALUE IN DEPENDENCE ON THE SAM PLING TERM A gro-chem ical Station at G liw ice, Gorzów W ielkopolski, Kraków, Poznań and W rocław Centre of Scientific M ethods, Institute of Soil Science and C ultivation of Plants, W rocław Summary In the years , agro-chem ical stations of fiv e voivodships of southw estern Poland carried out m ethodical studies w ith the dynam ics of available phosphorus and potassium in soil and w ith the ph dynam ics in soil. The present paper gives results of the year 963 covering analyses of 49 sam ples of soil taken from 96 plots planted w ith different species o f cultivated crops. S tatistical in terpretation of laboratory results has revealed that in a large num ber of cases fluctuations in th e lev el of available P Os and K0 and in the ph values diuring the grow ing season w ere significant. The significance of fluctuations found on the basis of results of soil analyses regarded as the series of in itial values for statistical calculations, represents a different pattern from that on application of criteria for evaluation of results used in present day agro-chem ical experim ental stations. B y the latter, as regards the three studied param eters of soil fertility, there has been found a high consistency in fertility classes troughout the w h ole grow ing season. In respect to the initial fertility class during different m onths of th e grow ing season consistency in the sam e class proved in all cases above 0%; w h ile in respect to the grand m ean fertility class above 80%. In the ligh t of the present results there is no reason for lim iting the soils sam pling, carried out by the agrochem ical stations to som e only periods of the grow ing season. On the contrary, for practical purposes there are no objections in taking soils sam ples for the determ inations in question from springtim e to the autum m. Wpłynęło do redakcji w listopadzie 966 r. 38 R o c z n ik i g le b o z n a w c z e t. X V I I I

16