BADANIA NAD ROZMIESZCZENIEM PRZYSW AJALNYCH SKŁADNIKÓW W PROFILACH GLEBOWYCH

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X IX, Z. 1, W ARSZAW A 1968 ROMAN CZUBA, ANTONI STRAHL, ELŻBIETA ANDRUSZCZAK BADANIA NAD ROZMIESZCZENIEM PRZYSW AJALNYCH SKŁADNIKÓW W PROFILACH GLEBOWYCH CZĘŚĆ I. ZAWARTOŚĆ PRZYSW AJALNEGO FOSFORU, POTASU I MAGNEZU W PROFILACH GLEBOWYCH Stacja C hem iczno-r olnicza, W rocław W STĘP Coraz więcej autorów zwraca uwagę na celowość prowadzenia badań nad zaw artością składników pokarm ow ych w głębszych poziom ach genetycznych profilów glebowych. Wiele roślin bowiem może korzystać ze składników pokarm owych, znajdujących się w w arstw ach położonych pod w arstw ą orną, na co m. in. w skazują niektóre prace nad zawartością m agnezu w glebie [1]. Rozmieszczeniem w profilach glebowych fosforu i potasu zajm owali się w Polsce nieliczni badacze. Dane z tego zakresu spotykam y głównie w klasycznych pracach gleboznawczych, przy opisach poszczególnych p ro filów glebowych. W ostatnich latach opublikow ano natom iast liczne prace nad zaw artością w glebie magnezu. Badania te prowadzone są od kilku lat ze szczególnym nasileniem zarówno w odniesieniu do w arstw y ornej, jak i profilów glebowych. W yniki tych prac opublikowane zostały w Polsce przez Boratyńskiego i współpracowników [4], Musierowicza i Sytka [9], Gorals kiego [6] i innych. Za granicą w szczególnie szerokim zakresie badania nad m agnezem prow adzone są w NRD. W d ru giej rotacji system atycznych badań nad zasobnością gleb NRD badania nad m agnezem prowadzono w bardzo wąskim zakresie [3], natom iast w III ro ta c ji próbki gleby badano system atycznie, podobnie jak przy oznaczę-

2 136 R. Czuba, A. Strahl, E. A ndruszczak niach zawartości fosforu i potasu [13]. W III rotacji badań stwierdzono, że w NRD w ystępuje przeciętnie lepsza zasobność gleb w magnez niż w fosfor i potas. Ponadto gleby pod użytkam i zielonymi były zasobniejsze w ten składnik iniż g ru n ty orne [13]. Liczni autorzy zw racają uwagę na zależność zawartości m agnezu w glebie od n iek tó ry ch jej w łasności, szczególnie od składu m echanicznego, ph i zaw artości próchnicy [1, 5, 6, 7, 11]. N iektórzy badacze podkreślają jednak, że zależność ta może wprawdzie występować, nie zawsze jednak jest udow odniona i dlatego w perspektyw ie konieczne jest sy stem atyczne badanie zasobności gleb w m agnez [6, 9]. Rozm ieszczenie m agnezu w profilach glebow ych badane było w P o l sce [1, 5, 6, 8, 9] i za granicą [7, 11]. Opublikowane prace oparte są na w ynikach badań k ilk u do kilkudziesięciu profilów [1, 5, 6, 8, 9, 11], a uzyskane w yniki w skazują na potrzebę kontynuow ania badań. Stacje chemiczno-rolnicze m ają obecnie bardzo wartościowe próbki gleby, pochodzące z typow ych profilów, przygotow yw anych i badanych przez wojewódzkie biura geodezji i urządzeń rolnych w ram ach prac zw iązanych ze sporządzaniem m ap glebow o-rolniczych. W latach W rocław ska S tacja Chem iczno-rolnicza w ykonała szczegółowe badania próbek gleby z 280 profilów oznaczając w tym m ateriale niektóre w łasności fizyczne i chemiczne, w tym zaw artość poszczególnych form fosforu, potasu i m agnezu oraz m ikroelem entów boru, miedzi, m olibdenu i m anganu. W yniki tych badań zestawiono w niniejszej pracy wg typów i składu mechanicznego gleby. W pierwszej części omówiono zaw artość m akroelem entów, w drugiej m ikroelementów. Z badane profile glebowe przedstaw iają tylko cztery ty p y gleb. P odkreślić jednak należy, że typy te reprezentują większość użytków rolnych wojew ództw a wrocław skiego. W edług danych statystycznych [10] poszczególne badane ty p y gleb zajm ują w w ojew ództw ie w rocław skim następującą pow ierzchnię użytków rolnych (w procencie): gleby b ru n atn e upraw ne 8,32, czarne ziemie upraw ne 2,96, gleby bielicow e upraw ne 54,24, m ady 0,72, czyli razem 66,24%. Pow yższe zestaw ienie obliczone zostało na podstaw ie M apy Gleb P olski w skali 1 : , wykonanej przez IUNG. Na podstawie aktualnych szczegółowych badań prawdopodobnie znacznie zwiększy się udział gleb b ru n atn y ch, zm niejszy się natom iast udział gleb bielicow ych. Pod względem składu mechanicznego profile glebowe podzielono na 3 grupy opierając się na składzie m echanicznym poziom u próchnicznego.

3 P, К i Mg w profilach glebow ych 137 Do I grupy składu mechanicznego zaliczono te profile, w których próbki gleby z poziomu próchnicznego zaw ierały do 10% części o średnicy < 0,006 m m, do II grupy próbki o zaw artości 11 35% części o śred n i cy < 0,006 m m i do III grupy próbki gleby zaw ierające pow yżej 35%- części o średnicy < 0,006 m m. METODYKA BADAŃ W szystkie analizy lab o rato ry jn e w ykonano w pracow niach W rocław skiej Stacji Chemiczno-Rolniczej. Skład m echaniczny gleby oznaczono m etodą Bouyoucosa w m odyfikacji C assagrande i Prószyńskiego. Z aw artość węgla organicznego w glebie oznaczano m etodą Tiurina, węglanów m etodą Scheiblera. Odczyn gleby oznaczono m etodą potencjom etryczną w In KC1. Zawartość przysw ajalnych składników pokarm owych w glebie oznaczono wg m etod stosow anych w stacjach chem iczno-rolniczych: potasu i fosforu m etodą Egnera-Riehm a, a magnez m etodą Schachtschabela. K ryteria w yceny zasobności gleby w przysw ajalny fosfor i potas, tzw. liczby graniczne, są znane. Przy wycenie zasobności gleb w magnez przyjęto za Schachtschabelem następujące liczby graniczne w mg/100 g gleby: zasobność gleby lekkie gleby średnie gleby ciężkie zła średnia dobra 0 2,4 2,5 5,0 pow yżej 5,0 0 3,4 3,5 7,0 pow yżej 7,0 0 5,9 6,0 12,8 pow yżej 12,0 Liczby te zastosowano do w yceny w szystkich badanych typów i poziomów genetycznych profilów glebow ych tra k tu ją c I grupę składu m e chanicznego jako gleby lekkie, II grupę jako średnie i III jako ciężkie. ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W PROFILACH GLEBOWYCH Badane profile glebowe były rozmieszczone głównie w pow iatach Legnica i Środa Śląska, a więc w tzw. I rejonie produkcyjnym Dolnego Śląska, stanow iącym podstaw ę w produkcji rolnej województwa wrocław skiego. Badano głównie gleby zaliczone do II i III grupy składu m echanicznego, a gleby I g rupy rep rezen to w ały tylko 3 profile gleb b ru natnych. Do rozważań nad produkcją rolną rejonu niew ielkie znaczenie m a pojedynczy profil glebowy, bo dostarcza tylko frag m en tary czn y ch in fo r m acji. N atom iast do opracow ania system u postępow ania agrotechnicznego,

4 138 R. Czuba, A. Strahl, E. A ndruszczak w tym przypadku w zakresie nawożenia, niezbędne jest system atyczne rozpatrzenie obszernego m ateriału rzeczowego, reprezentującego większą liczbę profilów, obrazujących główne gleby badanego terenu. Z tych względów w yniki badań obliczono w ram ach poszczególnych typów gleb w postaci średnich ary tm ety czn y ch dla każdej grupy składu m echanicznego oraz wykazano w artości krańcow e wyników, a więc zakres ich wahań. G L E B Y B R U N A T N E Na podstawie wyników analiz można wnioskować, że w profilu tych gleb w raz z głębokością tylko nieznacznie zm ienia się ph i skład m echaniczny (tab. 1). Zakwaszenie gleb jest trochę m niejsze w poziomach głębszych niż w poziomie akum ulacyjnym, szczególnie w II i III grupie składu mechanicznego. W I grupie w poziomie (В) w ystępuje nieznaczny spadek ph, w głębszych jednak poziomach widoczny jest jego wzrost. Gleby ciężkie odznaczają się przeważnie m niejszą zawartością części spław ialnych i pyłowych w poziomie D niż w poziomach wyżej położonych {rys. 1). Gleby brunatne są ubogie w próchnicę i węglany, w m iarę jednak w zrostu udziału części spław ialnych i pyłow ych (części o 0 < 0,006 mm) podnosi się zawartość tych składników we wszystkich poziomach. Gleby te są w zasadzie ubogie w przy sw ajaln y fosfor, potas i magnez. O zależności zawartości tych składników od części o średnicy mniejszej niż 0,006 mm można wnioskować tylko w odniesieniu do magnezu. W m iarę w zrostu zwięzłości gleby charak tery sty czn a jest większa zaw artość p rzy sw ajalnego m agnezu. P rzy sw ajaln e form y fosforu i potasu w najw ięk szych ilościach w ystępują w poziomie akum ulacyjnym gleb brunatnych. Średnia zawartość tych składników nie jest duża i w edług kryteriów aktualnie przyjętych w stacjach chemiczno-rolniczych zasobność w fosfor można uznać za złą we wszystkich grupach składu mechanicznego gleb brunatnych, a zasobność w potas w glebach I grupy za złą, natom iast II i III za średnią. Poziomy profilów glebowych położone poniżej poziomu akum ulacyjnego odznaczają się znacznie m niejszą zaw artością przysw a jalnego fosforu i potasu niż poziom akum ulacyjny. Dotyczy to wszystkich grup składu mechanicznego. Oznacza to, że do kontroli stanu zasobności gleb brunatnych w ystarczy ograniczyć badanie do w arstw y ornej przy założeniu, że zasobność głębszych poziomów profilu glebowego spełnia tylko drugorzędną rolę w zaopatrzeniu roślin w fosfor i potas. Podkreślić jednak należy, że w pojedynczych przypadkach zaw artość ty ch sk ład n i ków różni się znacznie od podanych w artości średnich, jak widać z p rzedstaw ionych w yników krańcow ych.

5 ï t* ъ e i a 1 Gleby brunatûô - Brown e arthfl Poziom Skład mechaniczny w % 0 cząstek w mm CaCO, % 3 Próchnica ph w - in p r o filu Zawartość - Content Mechanical com position - % Carbonates p a rtic les with diameter mm P r o file /CaCOj/ Humus In horizon C 0,02 ^ 0,006 in % % KC1 P2 5 mg/100 g gleby s o il I grupa składu mechanicznego /^TlO% c z ę ś c i o 0 <сг0,006 mm/ - 3 p r o file glebowe 1 st group of mechanical composition /s^loÿb of p a rtic les with diameter o f < 0,0 0 6 mm/ - 3 s o il p r o file s к2о mg/100 g gleby s o il Mg mg/100 g gleby s o i l À śred n ia - mean 8 5 0,21 0,81 5,4 5,0 7,5 2,1 krańcowa - extreme ,15-0,31 0,08-1,31 4,1-6,1 1,5-9,5 5,0-1 2,0 1,7-2,9 /В / średnia - mean 9 5 5,2 4,2 5,8 2,5 krańcowa - extreme ,2 6,1 1,1-7,5 3,5-9,5 1,2-4,5 С średnia - mean 5 3. _ 5,6 3,7 '2,8 1,3 krańcowa - extreme ,5-6,2 0,4-9,0 1,5-4,5 0,8-1,9 D śred n ia - mean 3 2 0,17 _ 5,7 2,8 3,0 1,5 krańcowa - extreme ,1-0,2-4,8-6,2 0,3-6,0 1,5-4,5 1,1-2,0 I I grupa składu mechanicznego /11-35% c z ę śc i о 0 < 0,006 mm/ - 31 p rofilów glebowych U nd group of mechanical composition /11-35% of p a rticles with diameter of С 0,006 mm/ - 31 s o i l p r o file s A śred n ia - mean ,27 1,4 0 5,4 5,9 12,7 5,3 krańcowa - extreme ,13-0,42 0,18-2,76 3,9-7,6 0,3-1 4,5 3,0-5 7,0 0,8-1 3,4 /В / średnia - mean ,27 _ 5,8 3,5 6,6 6,7 krańcowa - extreme ,13-0,52-4,4-7,6 0,1-2 1,0 2,0-16,5 1, 1-15,0 С śred n ia - mean ,28 _ 5,8 2,2 5,9 7,8 krańcowa - extreme ,13-0,59-4,0-7,2 0, 1-25,0 2,0-23,5 1, 0-15,0 D średnia - mean ,25-5, ,8 8,4 krańcowa - extreme ,13-0,42-4,0-6,7 0,1-4,7 2,0-23,5 1,5-1 5,0 I I I grupa składu mechanicznego /-b*35% c z ę śc i o 0 С 0,006 mm/ - 78 p rofilów glebowych Illr d group of mechanical composition /.>35% of p a rtic les with diameter of < 0,0 0 6 mm/ - 41 s o il p ro file A śred n ia - mean ,42 1,66 5,6 4,5 11,8 8,8 krańcowa - extreme ,17-1,08 0,39-6,77 4,0-7,5 0,2-1 6,5 3,0-4 6,0 1,4-15 P, К i Mg w profilach glebow ych /В / średnia - mean ,32-5,8 2,3 6,7 11,3 krańcowa - extreme 13^ ,17-0,67-4,0-7,4 0,1-12,0 2,5-42,5 3,8-15 С śred n ia - mean 44 *24 0,43 _ 5,9 2,8 6,5 12,5 krańcowa - extreme ,16-4,49-4,3-7,8 0,1-1 7,0 2,0-41,0 2,8-15 D śred n ia - mean ,33 _ 5,9 2,5 5,9 11,1 krańcowa - extreme ,15-0,46-3,3-6,9 0, 1-15,0 1,5-4 8,0 2,8-15

6 140 R. Czuba, A. Strahl, E. A ndruszczak % czesci о ф <0,006mm % ofparhc/es with diameter of <0,006mm Уо części с Ф<0,006mm % o f port/с/es with diameter o f <0,006mm ' 50 /o czesci о ф <0006mm % o f particles with diameter o f <0,006mm mg/100g gleby - mg/100g soil -Cz. о ф <0,006mm -Partie, with diom. (0,005mm ph KZQ Mg Rys. 1. Średnia zaw artość przysw ajalnych form m akroelem entów w mg/100 gleby i niektóre w łasności gleb brunatnych na podstaw ie badań profilów glebow ych Mean content of available form s of m acroelem ents in mg/100 g of soil and som e properties of brown earths, determ ined on the basis of soil profiles investigated Zawartość magnezu przysw ajalnego w I grupie składu mechanicznego jest w przybliżeniu jednakow a niezależnie od głębokości pobrania próbki gleby, natom iast w glebach grup II i III w w arstw ach położonych poniżej poziomu akum ulacyjnego średnia zawartość m agnezu przysw ajalnego jest w iększa niż w w arstw ie ornej. Istnieje rów nież zależność zaw artości m agnezu w glebie od zawartości części o średnicy m niejszej niż 0,006 mm. W edług aktualnie stosowanych kryteriów w stacjach chemiczno-rolniczych I grupa gleb brunatnych odznacza się złą zasobnością w magnez we wszystkich poziomach, II grupa składu mechanicznego zasobnością średnią w poziomie A i (В) oraz dobrą w poziomie С i D, a gleby III gru-

7 Т а Ъ e 1 au 2 Czarna ziem ia - Black ea rth s Poziom p r o f ilu P r o f ile h o r iz o n Ar Zaw artość - C ontent Skład mechaniczny w % 0 c z ą s te k w mm M ech anical c o m p o sitio n % p a r t i c l e s w ith d iam eter mm» 02 ^ 0,0 0 6 CaCO, % 3 C arb onates /C ac O y i n % к 2о Mg P r ó ch n ica ph w - in P2 5 m g/100 g m g/100 g mg/100 g Humus In g le b y g le b y g le b y % 7 KC1 s o i l s o i l s o i l I I grupa sk ła d u m echanicznego /11-35% c z ę ś c i o 0 0,0 0 6 mm/ - 8 p r o filó w glebow ych U n d group o f m ech a n ical co m p o sitio n /11-35% o f p a r t i c l e s w ith d iam eter o f < C [ m m /'- 8 s o i l p r o f i l e s ś r e d n ia - mean ,4 4 2,0 7 5,9 7,9 9,2 5,1 krańcowa - extrem e ,2 5-0,6 3 1,2 8-2,8 5 4, , 8-2 5,0 1,5-2 9,0 2,7-8,5 AXC ś r e d n ia - mean ,2 6 _ 6,2 3,0 4,2 4,0 krańcowa - extrem e ,1 8-0,3 6-4,3-7,1 0,5-1 2,3 1,0 ^ 1 3,5 2,4-6,6 С ś r e d n ia - mean ,2 6 _ 5,9 1,7 4,9 6,7 krańcowa - extrem e ,1 7-0,4 2-4,2-6,8 0,1-1 0,6. 2,5-1 4,5 1,9-1 0,5 D ś r e d n ia - mean ,2 8 _ 5,8 1,0 5,5 8,8 A1 krańcowa - extrem e ,1 7-0,4 2 3,8-6,9 0,1-5,7 2,0-1 4,0 3, 2-1 5,0 I I I grupa sk ła d u m echanicznego /J> 35% c z ę ś c i о 0<С"О,ОО6 mm/ - 41 p r o l i l i glebow ych I l l r d group o f m ech a n ical co m p o sitio n /^ > 35% o f p a r t i c l e s w ith d iam eter o f mm/ - 41 s o i l p r o f i l e ś r e d n ia - mean ,9 9 2,4 3 6,3 5,5 1 0,7 1 3,3 krańcowa - extrem e , ,8 0,7 1-3,7 0 5,1-7,6 0, 2-2 5,0 3, 0-3 1,0 7, 6-1 5,0 P, К i Mg w profilach glebow ych AXC ś r e d n ia - mean ,4 6-6,5 1,8 5,5 1 2,9 krańcow a - extrem e , ,5-4,4-7,9 0,1-2 3,5 à, 5-1 2,5 1,7-1 5,0 С ś r e d n ia - mean ,7 9 _ 6,7 1,2 4,8 1 2,2 krańcowa - extrem e , ,4-5,8-7,9 0, 1-1 3,0 1,5-1 0,5 2, 8-1 5,0 D ś r e d n ia - mean ,6 8 _ 6,9 0,8 4,6 1 2,1 krańcowa - extrem e , ,8-5,2-8,0 0,1-7,6 Ч к 1,5-1 3,0 6,1-1 5,0

8 R. Czuba, A. Strahl, E. A ndruszczak py średnią zasobnością w całym profilu glebowym. Podobnie jak w przypadku fosforu i potasu, również w przypadku magnezu wartości ekstrem alne różnią się znacznie od średnich. C Z A R N E Z IE M IE W R O C Ł A W S K IE W badaniach uwzględniono tylko II i III grupę składu mechanicznego, czarnych ziem lekkich jest bowiem bardzo mało. Gleby te odznaczają się dość dużą zawartością próchnicy, z tym że gleby cięższe zaw ierają jej więcej niż lżejsze (tab. 2). Podobny układ w ystępuje rów nież w odniesieniu do zaw artości w glebie węglanów. M niej zaw ierają ich gleby II niż III grupy składu m echanicznego. W glebach III grupy ilość węglanów w zrasta z głębokością pobrania próbki. i 5 i 'I 60 'k 90 i I 12,0 I Rys. 2. Średnia zaw artość przysw ajalnych form m akroelem entów w mg/100 g gleby i niektóre w łasności czarnych ziem w rocław skich na podstaw ie badań profilów glebow ych Mean content of available form s of m acroelem ents in mg/100 g of soil and som e properties of W rocław black earths, determ ined on the basis of soil profiles investigated Odczyn czarnych ziem jest mniej kw aśny niż gleb brunatnych. W większości przypadków w poziomach głębszych w ystępuje wyższe ph niż w poziomie A\. Przeciętna zawartość przysw ajalnych form fosforu, potasu i magnezu w profilach czarnych ziem różni się tylko nieznacznie od zawartości tych składników w glebach brunatnych. Z uwagi jednak na wyższe ph czarnych ziem, k tó re uw zględniane jest przy w ycenie za

9 P, К i Mg w profilach glebow ych 143 sobności, w yniki w yceny są w przypadku czarnych ziem nieco inne niż gleb brunatnych. Zasobność czarnych ziem w przysw ajalny fosfor jest średnia w poziomie A lt natom iast w głębszych jest zła w przypadku obu grup składu m echanicznego. W ycena stan u zasobności w potas jest identyczna, a więc poziom akum ulacyjny odznacza się średnią zasobnością w przysw ajalną form ę tego składnika, głębsze poziomy złą zasobnością. Zasobność czarnych ziem w magnez na ogół nie jest zła. W drugiej grupie składu m echanicznego poziomy A±, A\C i С odznaczają się średnią zasobnością w ten składnik, a poziom D w dobrą. W III grupie tych gleb wszystkie poziomy w ykazują dobrą zasobność w przysw ajalny magnez. W ram ach badanych składników w ystępują jednak wartości ekstrem alne, znacznie różniące się od wyliczonych w artości średnich. Widać również dużą zależność zawartości przysw ajalnego m agnezu od zawartości części o średnicy m niejszej niż 0,006 m m w glebie (rys. 2). G L E B Y B IE L IC O W E W badaniach profilów gleb bielicowych uwzględniono tylko II i III grupę składu mechanicznego, gdyż rejony, w których pobierano próbki gleby, praw ie nie m ają gleb lekkich. Badane gleby bielicowe odznaczają się dość m ałą zawartością próchnicy i węglanów (tab. 3). Również ich ph jest tylko nieznacznie zróżnicow ane w pro filu glebow ym (rys. 3). Z aw armg/100 g gteby -m g /100 g soil Rys. 3. Średnia zaw artość przysw ajalnych form m akroelem entów w mg/100 g gleby i niektóre w łasności gleb bielicow ych na podstaw ie badań profilów glebow ych Mean content of available form s of m acroelem ents in mg/100 g of soil and som e properties of podzolic soils, determ ined on the basis of soil profiles investigated

10 Poziom p r o filu P r o file h orizon Zawartość - Content Skład mechaniczny w % 0 cząstek w mm Mechanical com p osition - % p a r t ic le s w ith diam eter mm Gleby bielicow e - Podzolic s o ils CaCOj % Carbonates /CaCO^/ Próchnica Humus % ph w - in In KC1 P2 5 mg/100 g gleb y к2о mg/100 g gleb y Me mg/100 g gleby < C 0,0 2 о,о о б in % s o i l s o i l s o i l I I grupa składu mechanicznego /11-35% c z ę ś c i o 0 < C 0,0 0 6 mm/ - 30 p r o f i l i glebowych U nd group of mechanical composition! /11-35% of p a r tic le s w ith diameter of<c! mm/ - 30 s o il p r o file s Ai średnia - mean ,37 1,40 5,4 5,9 12,8 4,8 krańcowa - extreme ,2 5-0,6 7 0,2 4-2,3 5 4,3-7,1 0, ,5-3 7,5 1,7-1 5,0 A2 średnia - mean ,25-5,7 1,7 7,4 4,8 krańcowa - extreme ,1 7-0,3 3-4,5-6,7 0,1-1 2,7 1,5-4 3,0 0,9-1 5,0 В średnia - mean ,23-5,7 1,6 6,4 7,9 krańcowa - extreme ,1 7-0,3 3-4,5-6,6 0,1-1 4,4 1, 5-3 2,0 1, 0-1 5,0 С średnia - mean ,24 _ 5,4 1,0 5,3 8,8 krańcowa - extreme ,1 7-0,3 3-4,0-6,5 0,1-6,2 1,0-1 0,0 1,4-1 5,0 D średnia - mean ,15-5,9 1,8 3,7 5,1 krańcowa - extreme ,1 3-0,1 7-4,9-6,6 0,2-6,8 1,5-7,5 1,1-1 5,0 A1 I llr d I I I grupa składu mechanicznego /Z>35% c z ę ś c i o 0 - < 1 0,0 0 6 mm/ - 21 p r o f i l i glebowych group of mechanical com position /1>35% of p a r tic le s w ith diam eter of <C пнп/ - 21 s o il p r o file s śred n ia - mean ,3 7 2,07 5,9 7,7 1 3,9 9,5 krańcowa - extreme ,1 7-0,4 6 1,6 8-3,7 6 5,0-6,7 1, 0-2 5,0 4,0-4 5,5 5,6-1 5,0 144 R. Czuba, A. Strahl, E. A ndruszczak A2 średnia - mean ,51 _ 6,0 2,4 10,0 10,1 krańcowa - extreme ,1 6-2,2 9-4,1-7,4 0,1-7,0 2,5-4 7,5 5,3-1 5,0 В średnia - mean ,39-5,8 3,7 6,7 13,9 krańcowa - extreme ,1 6-0,4 6-4,1-6,8 0,1-8,8 4,0-1 1,0 9,9-1 5,0 С średnia - mean ,34-5,7 3,5 18,2 14,6 krańcowa - extreme ,1 6-0,5 0-3,9-6,6 0,1-8,7 5,0-8 5,0 1 1, 8-1 5,0 D średnia - mean ,31-5,9 2,7 5,7 9,6 krańcowa - extreme ,17-0,38-4,7-6,9 0,1-66 1,5-21,5 2, 6-15,0

11 P, К i Mg w profilach glebow ych 145 tość części o 0 < 0,006 mm w aha się w profilu dość wyraźnie, najw ięcej tych części zawiera poziom В i C, natom iast mniej poziom D. Badane gleby bielicowe są dość ubogie w przysw ajalne składniki pokarm ow e. Z aw artość fosforu zmniejsza się wraz z głębokością pobrania próbek, zawartość potasu w glebach II grupy zm niejsza się w raz z głębokością, a w III g ru pie w ystępuje nagrom adzenie tego składnika w poziomie C. Zawartość przysw ajalnego m agnezu jest najm niejsza w poziomie A\, co świadczy o w ym yw aniu tego składnika z w ierzchniej w arstw y gleby i nagrom adzeniu w głębszych poziomach. Podobnie jak w glebach innych typów rów nież w ty m przy p ad k u zaw artość m agnezu jest w znacznym stopniu skorelow ana z zaw artością w glebie części o średnicy m niejszej niż 0,006 mm. W edług danych przeciętnych zasobność tych gleb w przysw ajalny fosfor w II grupie składu m echanicznego jest średnia w poziomie a k u m u lacyjnym i zła w pozostałych poziomach genetycznych, natom iast w III grupie składu mechanicznego jest dobra w poziomie A\ i średnia na pograniczu złej w pozostałych poziomach profilu glebowego. Zasobność w potas w glebach bielicowych II grupy jest średnia w poziomie A\ i zła w pozostałych, a w glebach bielicowych III grupy jest średnia w poziomie Ai i A 2, dobra w poziomie С {nagromadzenie potasu), a w pozostałych poziomach zła. Pod względem zasobności w przysw ajalny m agnez gleby bielicowe II grupy odznaczają się dobrą zasobnością w poziomach В i C, a w pozostałych średnią, natom iast gleby bielicowe III grupy w ykazują dobrą zasobność w ten składnik we w szystkich poziomach. Ekstrem alne w artości różnią się jednak znacznie od w artości średnich (tab. 3). M A D Y G leby te odznaczają się w iększą zaw artością próchnicy niż gleby b ru n atn e i bielicowe, zaw artość w ęglanów jest natom iast m ała, w przybliżeniu taka jak w glebach bielicowych. Również dość niskie jest ph tych gleb, utrzym ujące się w przybliżeniu na jednakow ym poziomie w całym profilu glebowym. Zawartość przysw ajalnych form fosforu i potasu w głębszych w arstw ach jest w yraźnie m niejsza niż w w arstw ie w ierzchniej (tab. 4, rys. 4). Zaw artość przysw ajalnego m agnezu jest w przybliżeniu jednakow a w całym profilu glebowym. W edług kryterium w yceny stan u zasobności poziom pierw szy w II grupie składu m echanicznego odznacza się średnią zasobnością w fosfor, głębsze zaś poziom y złą zasobnością; wszystkie poziomy m ad III grupy odznaczają się złą zasobnością w ten składnik. Zarówno m ady II, jak III grupy w ykazują w poziomie próchnicznym średnią zasobność w potas, w pozostałych poziomach złą. Zasobność w przysw ajalny m agnez jest natom iast dobra w przypadku w szystkich w yliczonych średnich w artości dla m ad. 10 R o c z n ik i g le b o z n a w c z e t. X IX, z. 1

12 Poziom p r o f il u P r o f ile Zaw artość - C ontent S k ła d m echaniczny w % 0 c z ą s te k w mm M ech anical co m p o sitio n - % p a r t i c l e s w ith d iam eter mm Mady - A l l u v i a l s o i l s CaCO^ % C arb onates /C ac O j/ h o riz o n i n % < T 0,0 2 < C f 0,0 0 6 A1 P r ó ch n ica Humus % ph w - in In KC1 p 2 3 m g/100 g g le b y k2 m g/100 g g le b y Mg m g/100 g g le b y s o i l s o i l s o i l I I grupa sk ła d u m ech an iczn ego /11-35% c z ę ś c i o 0 <C jd,006 mm/ - 33 p r o f i l e glebow e U n d group o f m ech an ical c o m p o sitio n /11-35% o f p a r t i c l e s w ith d ia m eter o f < C mm/ - 33 s o i l p r o f i l e s ś r e d n ia - mean ,6 1 1,5 8 5,4 5,0 9,5 8,5 krańcowa - extrem e ,2 1-1,1 0 0,4 4-3,5 1 4,0-7,8 0, 1-2 5,0 1,5-2 7,5 2, 0-1 5,0 C1 ś r e d n ia - mean ,2 5-5,5 2,1 5,8 7,6 krańcov/a - extrem e ,0 9-0,3 8-4,1-7,2 0, 1-2 5,0 1,0-3 3,5 1,0-1 5,0 C2 A1 ś r e d n ia - mean ,2 3-5,7 1,6 3,9 8,1 krańcowa - extrem e ,0 8-0,4 2-4,1-6,8 0,1-2 1,0 1, 0-1 9,0 0, 6-1 5,0 ś r e d n ia - mean ,2 5-5,7 1,2 4,7 8,7 krańcowa - extrem e ,1 7-0,3 0 3,8-6,6 0,1-1 4,0 0,5-1 6,0 1, 0-1 5,0 I I I grupa sk ład u m ech an iczn ego /-1^35% c z ę ś c i о 0 < C 0,0 0 6 mm/ - 35 p r o f i l i glebow ych I l l r d group o f m ech anical co m p o sitio n /^ 3 5 % o f p a r t i c l e s w ith d iam eter o f< c ; mm/ s o i l p r o f i l e s ś r e d n ia - mean ,2 7 2,4 0 5,4 3,1 9,8 1 3,7 krańcow a - extrem e ,2 1-0,3 3 0,4 6-5,6 3 4,0-6,8 0,1-1 2,3 3, 0-2 3,0 6,9-1 5,0 146 R. Czuba, A. Strahl, E. A ndruszczak C1 C2 3 ś r e d n ia - mean ,3 6-5,3 1,0 6,9 1 3,* krańcow a - extrem e , 13-0,9 4-3,7-7,1 0, ,5-1 7,5 4,0-1 5,0 ś r e d n ia - mean ,3 4-5,3 0,5 6,4 1 4,2 krańcow a - extrem e ,1 3-0,6 0-3,7-7,0 0,1-4,3 2,5-2 0,0 6,5-1 5,0 ś r e d n ia - mean ,3 4-5,4 0,8 6,7 1 3,2 krańcow a - extrem e ,1 7-0,4 2-3,7-6,6 0,1-4,3 1,0-2 1,5 2,4-1 5,0

13 P, К i Mg w profilach glebow ych 147 % cz&ci ОФ<0,006/77/77 - /o of particles with diameter o f <0,006mm % części о ф <0,006mm - % o f particles with diameter o f <0,006mm 'mg/1 0 0 g gteby-m g/io O g so it mg/1 0 0 g g leb g -m g /1 0 0 g soi! Rys. 4. Średnia zaw artość przysw ajalnych form m akroelem entów w mg/100 g gleby i niektóre w łasności mad na podstaw ie badań profilów glebow ych Mean content of available form s of m acroelem ents in mg/100 g of soil and som e properties of allu vial soils, determ ined on the basis of soil profiles in vestigated PODSUM OW ANIE W YNIKÓW Na podstawie analizy chemicznej 1171 próbek gleb z 280 profilów, reprezentujących 4 typy gleb województwa wrocławskiego, można wnioskować, że badane gleby nie posiadają takich n a tu ra ln y c h zasobów p rzy sw ajalnych form fosforu i potasu, które pozw oliłyby na ograniczanie n a wożenia m ineralnego. Średnie wartości wyników analiz wykazały, że w badanych ty p ach gleb stosunkow o najlepszą zasobność w przy sw ajalne form y fosforu i potasu w ykazuje poziom akum ulacyjny, natom iast głębsze poziomy odznaczają się przeważnie znacznie m niejszą zawartością tych składników. W yjątek stanowią nieliczne przypadki nagrom adzania się w głębszych w arstw ach potasu, wym ywanego z w arstw położonych wyżej. Oznacza to, że w perspektyw ie należy planować dla zbadanego rejo n u pełne naw ożenie fosforowe i potasow e, gdyż naw et rośliny głęboko korzeniące się nie będą m ogły w w ystarczającym stopniu pokryć zapotrzebow ania na te składniki z ubogich poziomów genetycznych położonych poniżej poziom u akum ulacyjnego. Zagadnienie m agnezu przysw ajalnego przedstaw ia się natom iast inaczej. Z w y jątkiem profilów I grupy składu m echanicznego gleb b ru n a t nych i III grupy czarnych ziem zawartość tego składnika jest w głębszych poziom ach przew ażnie w iększa niż w poziomie akum ulacyjnym. W licznych przypadkaoh widoczne jest nagrom adzenie m agnezu w poziomie w ym yw ania, a znacznie m niejsza jego zaw artość w podłożu. Zależność

14 148 R. Czuba, A. Strahl, E. A ndruszczak m iędzy ph gleby a zaw artością m agnezu w glebie jest przew ażnie nieznaczna, w ystępuje natom iast w yraźna zależność między zawartością magnezu w glebie i ilością części o średnicy m niejszej niż 0,006 mm. Zasobność b adanych gleb w m agnez jest w edług obow iązujących k r y te riów znacznie lepsza niż zasobność w fosfor i potas, zarówno jednak w w artościach średnich, jak i ek strem aln y ch widoczne są liczne p rz y padki niedoboru tego składnika. N ajbardziej zasobne w przysw ajalny magnez są m ady i należałoby sprawdzić doświadczalnie, czy magnezowanie tych gleb jest w ogóle potrzebne. W NIOSKI Przeprowadzone badania pozwalają na sform ułow anie następujących wniosków: 1. W badanych typach gleb nie znaleziono w profilach glebow ych re zerw przysw ajalnego fosforu i potasu. Głębsze poziomy genetyczne profilów zaw ierają przeważnie znacznie m niej tych składników niż poziom akum ulacyjny. K ontrolne badania nad zasobnością tych gleb w fosfor i potas m ożna zatem ograniczyć do w arstw y ornej. 2. Zasobność badanych gleb w magnez jest przeważnie lepsza niż w fosfor i potas. 3. Z w yjątkiem I grupy składu mechanicznego gleb brunatnych i III grupy czarnych ziem we wszystkich pozostałych przypadkach poziom akum ulacyjny zawiera średnio znacznie m niej przysw ajalnego m agnezu niż głębiej położone poziomy genetyczne profilów glebowych. 4. Zawartość przysw ajalnego m agnezu w profilu glebowym wzrasta przeważnie proporcjonalnie do zawartości części o średnicy m niejszej niż 0,006 mm. 5. Spośród zbadanych typów gleb najbardziej zasobne w magnez są m ady i należałoby spraw dzić celowość m agnezow ania tych gleb. LITERATURA [1] Adamus M., Boratyński K., Szerszeń L.: Badania nad zaw artością m agnezu w glebie. Cz. IV. R ozm ieszczenie m agnezu przysw ajalnego w profilach lekkich gleb Zakładu D ośw iadczalnego L askow ice O ławskie. Roczn. Glebozn., 1964, t. 14, z. 1. [2] Bergmann W., Büchel L., Ebeling R., Witter B.: Ein B eitrag zur Erm ittlung der M agnesium - und N ährstoffversorgung der Böden Thüringens. Z eitschrift für landw irtschaftliches V ersuchs- und U ntersuchungsw esen, t. 8, 1962, z. 1/2. [3] Bergmann W., Witter B.: D ie A usw ertung des II. Turnus der system atischen Bodenuntersuchung der DDR Z eitschrift für lan d w irtsch aftliches V ersuchs- und U ntersuchungsw esen, t. 7, 1961, z. 6.

15 P, К i Mg w profilach glebow ych 149 [4] Boratyński K., Roszykowa S., Z ię teck а M., Tyszkiewicz M.: Badania nad zaw artością m agnezu w glebie. Cz. V. Zawartość m agnezu w glebach niektórych rejonów w ojew ództw a w rocław skiego. Roczn. Glebozn., t. 15, z. 1. [5] G a ł a j E., E i s В.: Zawartość m agnezu przysw ajalnego dla roślin w n iektórych rodzajach gleb w ojew ództw a bydgoskiego. Roczn. Glebozn., t. 15, z. 2. [6] Góralski J.: Zawartość przysw ajalnego m agnezu w glebach w ojew ództw a w arszaw skiego ze szczególnym uw zględnieniem gleb lekkich. Roczn. Glebozn., t. 12, [7] Klemm K. H.: U ntersuchungen an Böden der Bezirk H alle und M agdeburg auf ihren M agnesium gehalt. Z eitschrift für landw irtschaftliches V ersuchs und U ntersuchungsw esen, t. 9, 1963, z. 1. [8] Konecka-Betley K.: R ozm ieszczenie w apnia i m agnezu w profilu gleb w ytw orzonych z gliny zw ałow ej jako jeden ze w skaźników typologicznych. Roczn. Glebozn., t. 12. [9] Musierowicz A., Sytek J.: Zawartość m agnezu dostępnego dla roślin i w ym iennego w glebach bielicow ych piaskow ych RZD SGGW W olica. Zeszyty P roblem ow e Post. Nauk Roln., z. 40a. [10] R olniczy Rocznik Statystyczny [11] Schroeder D., Zahir oleslam S.: D ie M agnesium -V errate sch lesw igholsteinischer Böden. Z eitschrift für Pflanzenern., Düng, und B odenkunde, t. 100, 1963, z. 3. [12] Schroeder D., Zahir oleslam S., Hoffman W. E.: U ntersuchungen über die V erfügbarkeit der M agnesium vorräte des Bodens. Z eitschrift für Pflanzenern., Düng, und Bodenkunde, t. 100, 1963, z. 3. [13] Witter B., Bergmann W. i wsp.: E rgebnisse und A usw ertung des III. Turnus der system atischen B odenuntersuchung der DDR B erlin P. Ч У Б А, A. С Т Р Л Л Ь, E. А Н Д Р У Ш А К ИССЛЕДОВАНИЯ ПО РАСПРЕДЕЛЕНИЮ УСВОЯЕМЫХ ЭЛЕМЕНТОВ В ПОЧВЕННОМ ПРОФИЛЕ Ч А С Т Ь I. С О Д Е Р Ж А Н И Е У С ВО Я ЕМ О ГО Ф О С Ф О Р А, К А Л И Я И М А Г Н И Я В П О Ч В Е Н Н Ы Х П Р О Ф И Л Я Х А г р о х и м и ч е с к а я с т а н ц и я в г. В р о ц л а в Резюме Обследовали 1171 почвенных образцов взяты х из 280 профили репрезентирующ их четыре типа почв, которые на территории Вроцлавского воеводства занимают свыше 66 /о общей площади пахотны х земель. В образцах определили содерж ание усвояемы х форм ф осф ора, калия и магния. Результаты определений поданы в виде средних и экстремальных величин в таб. 2 5 и на граф иках 1 4.

16 150 R. Czuba, A. Strahl, E. A ndruszczak Установили, что в проф иле исследованны х типов почв резервы усвояемого ф осф ора и калия отсутствуют. Более глубокие генетические горизонты профиля по большей части беднее этими элементами, чем аккумуляционный горизонт. Обеспеченность почв магнием заметно лучш е чем ф осфором и калием. Наибольш ее содерж ание усвояемого магния показывали мады, затем черные (темноцветн о е) почвы, а наименьшее подзолисты е и бурые почвы. R. C Z U B A, A. S T R A H L, E. A N D R U S Z C Z A K STUDY ON D ISTRIBUTIO N OF AVAILABLE ELEMENTS IN SOIL PROFILES P A R T I. A V A IL A B L E P H O S P H O R U S, P O T A S S IU M A N D M A G N E S IU M C O N T E N T IN S O IL P R O F IL E S A g ro c h e m ic a l S ta tio n in W ro c ła w Summary 1171 soil sam ples from 280 soil profiles have been investigated, representative for four soil types in the W rocław province and, occupying over 66% of agricultural area. In the sam ples the content of availab le phosphorus, potassium and m agnesium has been determ ined. The results are presented in term s of m ean and extrem e values in T ables 2 5 and in Figures 1 4. It has been stated that the profiles of the soils -investigated did not contain any available phosphorus and potassium reserves. In deeper genetic horizons of the profiles, as a rule, less am ounts of the above elem ents have been found than in accum ulation horizon. On the other hand, the m agnesium content has been much higher than the phosphorus and potassium content. The highest available m agnesium content show ed alluvial soils and black earths, the low est one podzolic soils and brown earths. Wpłynęło do redakcji w czerwcu 1967 r.