Wyniki ekonomiczno-środowiskowe w klasie największych gospodarstw rolniczych w Polsce na tle UE

Transkrypt

1 Tadeusz Sobczyński Wyniki ekonomiczno-środowiskowe w klasie największych gospodarstw rolniczych w Polsce na tle UE Rolnictwo, gospodarka żywnościowa, obszary wiejskie - 10 lat w Unii Europejskiej MKN SGGW Warszawa

2 Plan wystąpienia 1. Wstęp 2. Metoda i materiał 3. Wyniki 4. Podsumowanie

3 1. Wstęp Od czasu klasycznych już dziś publikacji przyjmuje się, że wydajność pracy w rolnictwie zależy od ilości ziemi przypadającej na pracującego i produkcyjności ziemi, a mały rozmiar gospodarstw może stać się najważniejszym ograniczeniem wzrostu wydajności pracy [Hayami, Ruttan 1971, Yamada, Ruttan 1980, Ruttan 2002]. Z kolei produkcyjność ziemi jest też ważna ze względu na konieczny wzrost podaży surowców rolniczych na cele żywnościowe, energetyczne i in. [Ruttan 2002, Muth, Bryden 2012, Godfray et al. 2010, Garnett et al. 2013]. Produktywność rolnictwa jest bardzo zróżnicowana w różnych regionach świata. Stwierdzono, że gdzie inwestycje rolne i wykształcenie ludzi jest wyższe, wydajność pracy w rolnictwie rośnie szybciej. Potwierdzono też występowanie warunkowej konwergencji, co oznacza, że produktywność w każdym kraju jest zbieżna do własnej równowagi długookresowej [Gutierrez 2002, Ruttan 2002, Martín- Retortillo, Pinilla 2012, Herrendorf, Schoellman 2011]. Badacze stawiają ważne pytanie: dlaczego wydajność pracy w rolnictwie nie wyrównała się w Europie w ciągu ostatnich 60 lat? Ten brak konwergencji jest zaskakujący, ponieważ był to okres niespotykanego ogólnoeuropejskiego rozpowszechnienie technologii i znacznego wzrostu granic możliwości produkcyjnych. Okres jest szczególnie interesujący, gdyż miał tu miejsce największy wzrostu wydajności produkcji rolnej w ciągu ostatnich dwóch wieków [Martín-Retortillo, Pinilla 2012].

4 1. Wstęp c.d. Utrzymywanie się różnic wydajności w rolnictwie można wyjaśniać zróżnicowaniem tempa wzrostu intensywności produkcji rolnej lub nadrabiania zaległości. Mówi się o idei doganiania (catchup), a naśladownictwo jest łatwiejsze od szukania pionierskich rozwiązań w skali świata, stąd w państwach o niższym początkowym poziomie wydajność powinna rosnąć szybciej w stosunku do państw o najwyższej wydajności. Obserwujemy jednak sytuacje, gdzie zmiany technologiczne przyczyniły się do wzrostu wydajności pracy i rozbieżności, a nie konwergencji. Wyjaśnieniem może być analiza zmian wydajności, zmian technicznych, akumulacji kapitału i akumulacji kapitału ludzkiego. Ostatecznie, poziom krajowy wzrost wydajności może być przypisane do wzrostu wydajności na poziomie gospodarstwa. Dlatego też, jeśli konwergencja poziomów wydajności na poziomie krajowym jest ważna, równie ważna jest na poziomie gospodarstwa [Mugera, Langemeier, Featherstone 2012]. Celem badań było określenie znaczenia wybranych uwarunkowań wydajności pracy w rolnictwie w Polsce na tle krajów UE w powiązaniu ze skutkami środowiskowymi. Przyjęto hipotezę, że Polskie gospodarstwa z największej klasy wielkości ekonomicznej pod wpływem instrumentów WPR poprawiają swoje wyniki ekonomiczne i środowiskowe w stosunku do gospodarstw pozostałych krajów UE.

5 2. Metoda i materiał Wykorzystano informacje zbierane w systemie danych rachunkowych z gospodarstw rolnych FADN (ang. Farm Accountancy Data Network). FADN jest jedynym kompletnym źródłem danych z gospodarstw, a zasady księgowości są takie same we wszystkich państwach członkowskich UE. Najszerszy i najnowszy zakres informacji dostępnych w FADN dotyczy lat W tym okresie, na podstawie standardowej nadwyżki bezpośredniej (ang. Standard Gross Margin), klasyfikowano gospodarstwa pod względem wielkości ekonomicznej (ES) i typu rolniczego (TF) [Farm ]. Analizą objęto gospodarstwa z klasy wielkości (6) >= 100 ESU. W badaniach uwzględniono wszystkie kraje UE, dla których były dostępne dane z gospodarstw z tej klasy wielkości ekonomicznej w latach

6 2. Metoda i materiał c.d. Tab. 1. Liczba gospodarstw w próbie uczestniczących w Polskim FADN w latach Rok Gospodarstwa rolne z osobowością prawną ogółem (w tym <100ESU) Gospodarstwa indywidualne Gospodarstwa ogółem typu (AB) >= 100 ESU >= 100 ESU (18) (15) (18) (25) Źródło: [Farm ] oraz [Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne ] i [Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne z osobowością prawną ] z lat 2006, 2007, 2008, Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w 2006, 2007, 2008, 2009 roku r. Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne z osobowością prawną uczestniczące w Polskim FADN w 2006, 2007, 2008, 2009 roku r.

7 Produkcyjność pracy [ /AWU] 3. Wyniki DAN NED y = 79,641x ,7x R² = 0,3214 SVE BEL IRE LUX UKI ITA SUO FRA DEU ELL OST LVA CZE SVK HUN LTU BGR POL ROU ESP POR POL_os. pr. > EST POL_os. pr. < 0 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 Ziemia na osobę [ha/awu] Rys. 1. Powierzchnia użytków w przeliczeniu na pracującego (SE025/SE010) a wydajności pracy (SE131/SE010) w gospodarstwach rolniczych UE z klasy wielkości (6) >= 100 ESU (średnie z lat ) Źródło: obliczenia własne na podstawie [Farm ].

8 Produkcyjność pracy [ /AWU] DAN y = -0,0021x ,979x R² = 0,4722 NED SVE UKI DEU FRA LUX IRE ITA BEL SUO ESP POR HUN POL_os. POL pr. > LVA EST LTU ROU CZE BGR POL_os. pr. < OST ELL SVK Produkcyjność ziemi [ /ha] Rys. 2. Wartość produkcji z jednostki ziemi (SE131/SE025) a wydajności pracy (SE131/SE010) w gospodarstwach rolniczych UE z klasy wielkości (6) >= 100 ESU (średnie z lat ) Źródło: obliczenia własne na podstawie [Farm ].

9 Produkcyjność ziemi [ /ha] ELL NED y = 7,0296x 2-656,67x R² = 0, ITA BEL DAN OST SUO FRA DEU LUX IRE HUN POR ESP LVA UKI SVE POL POL_os. pr. > CZE BGR SVK ROU LTU EST POL_os. pr. < 0 5,00 15,00 25,00 35,00 45,00 55,00 65,00 Ziemia na osobę [ha/awu] Rys. 3. Produkcyjność ziemi (SE131/SE025) i powierzchnia użytków w przeliczeniu na pracującego (SE025/SE010) jako determinanty wydajności pracy w gospodarstwach rolniczych UE z klasy wielkości (6) >= 100 ESU (średnie z lat ) Źródło: obliczenia własne na podstawie [Farm ].

10 Produkcyjność pracy [ /AWU] DAN NED SVE ESP HUN ROU LTU BGR ELL POR DEU ITA FRA SVK UKI POL os. pr. > POL EST CZE POL os. pr. < BEL OST SUO IRE LUX y = -9E-07x 2 + 0,788x R² = 0, Wartość maszyn i budynków na osobę [ /AWU] Rys. 4. Wartość maszyn i budynków na pracującego ((SE455+SE450)/SE010) a wydajność pracy w gospodarstwach rolniczych UE z klasy wielkości (6) >= 100 ESU (średnie z lat ) Źródło: obliczenia własne na podstawie [Farm ].

11 Tabela 2. Zależność produkcyjności pracy (SE131/SE010) od powierzchni użytków w przeliczeniu na pracującego (SE025/SE010) i produkcyjności ziemi (SE131/SE025); funkcja logarytmiczna, estymacja KMNK przy wykorzystaniu programu GRETL Zmienna zależna: l_se131/se010 Zmienne niezależne Współczynnik Błąd stand. t-studenta wartość p const 0, , ,7668 0,45100 l_se025_se010 1, , ,4807 <0,00001 *** l_se131_se025 0, , ,5350 <0,00001 *** Średn.aryt.zm.zależnej 11,13772 Odch.stand.zm.zależnej 0, Suma kwadratów reszt 0, Błąd standardowy reszt 0, Wsp. determ. R-kwadrat 0, Skorygowany R-kwadrat 0, F(2, 23) 1328,601 Wartość p dla testu F 1,72e-24 Logarytm wiarygodności 38,82039 Kryt. inform. Akaike'a -71,64079 Kryt. bayes. Schwarza -67,86650 Kryt. Hannana-Quinna -70,55393

12 Użytki rolne na pracującego [ha/awu] y (85547) = 73759x -0,978 y (58741) = 85820x -0,998 y (37273 ) = 35177x -0, Produkcyjność ziemi [ /ha] Rys. 5. Izolinie wydajności pracy [ /osobę] opisujące substytucję wyposażenia pracujących w ziemię produkcyjnością ziemi w gospodarstwach rolniczych UE z klasy wielkości (6) >= 100 ESU (średnie z lat ) Źródło: obliczenia własne na podstawie [Farm ].

13 Pestycydy (SE300) [ /dt] 2,20 2,00 y = 0,3947x 2-1,7036x + 3,1705 R² = 0,2096 POL_gosp. rol. osob. praw. 1,80 1,60 UKI CZE DEU POL SLK 1,40 LVA 1,20 DAN LTU EST 1,00 1,30 1,80 2,30 2,80 3,30 Nawozy (SE295) [ /dt] Rys. 6. Koszty nawozów (SE295) i środków ochrony roślin (SE300) w przeliczeniu na dt plonu pszenicy (SE110) w gospodarstwach polowych (TF13) z klasy wielkości (6) powyżej 100 ESU (średnie z lat ) Źródło: obliczenia własne na podstawie [Farm ].

14 Nawozy (SE295) [ /dt] 3,30 POL_gosp. rol. osob. praw. 2,80 EST LVA LTU POL y = -0,0007x 2 + 0,0549x + 1,4355 R² = 0,3125 2,30 DEU 1,80 CZE UKI SLK 1,30 DAN 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 Plon (SE110) [dt/ha] Rys. 7. Koszty jednostkowe nawozów (SE295) w zależności od plonów pszenicy (SE110) w gospodarstwach polowych (TF13) z klasy wielkości (6) powyżej 100 ESU (średnie z lat ) Źródło: obliczenia własne na podstawie [Farm ].

15 Pestycydy (SE300) [ /dt] 2,20 POL_gosp. rol. osob. praw. 2,00 y = -0,0007x 2 + 0,0878x - 1,0321 R² = 0,3017 1,80 POL 1,60 CZE DEU UKI SLK 1,40 1,20 LVA DAN LTU EST 1,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 Plon (SE110) [dt/ha] Rys. 8. Koszty jednostkowe pestycydów (SE300) w zależności od plonów pszenicy (SE110) w gospodarstwach polowych (TF13) z klasy wielkości (6) powyżej 100 ESU (średnie z lat ) Źródło: obliczenia własne na podstawie [Farm ].

16 tel. (52) , , fax (52) Podsumowanie Polskie gospodarstwa rolne z największej klasy wielkości ekonomicznej powyżej 100 ESU osiągały w latach relatywnie niską wydajność pracy, która nie poprawiała się. Bezpośrednią przyczyną było utrzymujące się niskie techniczne uzbrojenie pracy i niska produkcyjność ziemi. Prawdopodobnie powodem braku skutecznych bodźców do wzrostu wydajności pracy były niski poziom płac wynikający z powolnego wzrostu gospodarczego i brak miejsc pracy poza rolnictwem oraz niedorozwój otoczenia rolnictwa. W badanym okresie w największych gospodarstwach w Polsce rosła relacja subsydia/ produkcja, a koszty nawozów i środków ochrony roślin w przeliczeniu na dt plonu pszenicy utrzymywały się na najwyższym poziomie na tle krajów UE. Najgorsze wyniki występowały w grupie gospodarstw działających w formie spółek z osobowością prawną. Ścieżki wzrostu wydajności pracy w rolnictwie w krajach UE są i będą zróżnicowane: w krajach o relatywnie wysokich cenach ziemi ograniczony do niej dostęp będzie substytuowany dążeniem do wzrostu jej produkcyjności, a w krajach o obfitości ziemi wzrost wydajności pracujących w rolnictwie będzie realizowany przez zwiększanie wyposażenia pracującego w ziemię i maszyny. Pierwsza ścieżka może jednak być wyhamowywana przez ograniczenia środowiskowe.

17 Dziękuję