Zapewnienie jakości w badaniach ekotoksykologicznych. Radosław Kalinowski, Zakład Ekotoksykologii IOŚ-PIB

Transkrypt

1 Zapewnienie jakości w badaniach ekotoksykologicznych Radosław Kalinowski, Zakład Ekotoksykologii IOŚ-PIB

2 Definicja jakości Wg. Platona ( p.n.e.) - jakość jest to pewien stopień doskonałości ISO 8402 z 1986 roku ISO 8402 z 1994 roku ISO 8402 z 1996 roku ISO 9000 z 2000 roku Zespół właściwości i charakterystyk liczbowych wyrobów, które wpływają na ich zdolności do zaspokajania potrzeb Ogół cech i właściwości decydujących o ich zdolności do zaspokajania stwierdzonych i przewidywanych potrzeb Ogół właściwości obiektu wiążących się z jego zdolnością do zaspokajania stwierdzonych i oczekiwanych potrzeb Stopień, w jakim zbiór inherentnych właściwości spełnia wymagania Za A. Bielawa Postrzeganie i rozumienie jakości przegląd definicji

3 Jakość termin niejednoznaczny ocena jakości jest uzależniona od między innymi doświadczenia, wiedzy, zapotrzebowania na wyrób/usługę; pojęcie jakość ulega przemianom na skutek rozwoju ludzkości i zachodzących przemian jakościowych; poziom świadomości pracowników i przełożonych oraz stopień wdrożenia koncepcji jakościowych wpływają na ocenę jakości i praktyczne podejście do jakości wyrobów/usług; wymagania klientów determinują poziom jakości wyrobów/usług; jakość jest pojęciem wielowymiarowym i interdyscyplinarnym.

4 Uwarunkowania formalno-prawne

5 Systemy jakości dla badań ekotoksykologicznych Certyfikacja zgodności z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL, GLP) - Dyrektywa 2004/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r Akredytacja wg. normy PN-EN ISO/IEC 17025

6 Dobra Praktyka Laboratoryjna Zapewnienie jakości nieklinicznych badań z zakresu bezpieczeństwa zdrowia człowieka i środowiska wymaganych przez regulacje prawne dla celów rejestracji lub licencjonowania. Celem zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej jest promowanie jakości i wiarygodności uzyskiwanych wyników badań od momentu ich planowania, aż po właściwe przechowywanie danych źródłowych i sprawozdań, tak aby możliwe było prześledzenie toku badania lub jego całkowite odtworzenie.

7 Dobra Praktyka Laboratoryjna określa wymagania dotyczące 1. Organizacji jednostki badawczej i personelu 2. Programu Zapewnienia Jakości 3. Pomieszczeń jednostki badawczej 4. Przyrządy pomiarowe, materiały i odczynniki (systemy komputerowe, walidacja) 5. Systemów badawczych (fizykochemiczne i biologiczne) 6. Materiałów badanych i materiałów odniesienia 7. Standardowych Procedur Operacyjnych (SOP) 8. Przeprowadzanie badań 9. Opracowania sprawozdań z badań 10.Archiwizacji oraz przechowywania zapisów i materiałów

8 ISO Norma opracowana w celu ujednolicenia wymagań technicznych i wymagań z zakresu zarządzania jakością, przeznaczonych dla laboratoriów badawczych systemu zarządzania dokumentacji i zapisów zakupów usług i towarów obsługi klienta przeglądu zarządzania personelu warunków lokalowych i środowiskowych metod badań lub wzorcowań wraz z ich walidacją, szacowaniem niepewności pobierania próbek i postępowanie z obiektami do badań zapewnienia jakości badań sposobu przedstawiania wyników badań i wzorcowań wymagania ogólne wymagania organizacyjne wymagania dotyczące zasobów wymagania dotyczące procesów wymagania w zakresie zarządzania

9 GLP vs ISO GLP Obligatoryjny dla badań rejestracyjnych Zaprojektowany dla pojedynczych, unikalnych badań Program Zapewnienia Jakości Precyzyjna i specyficzna odpowiedzialność personelu ISO Dobrowolny Zaprojektowany dla powtarzalnych badań Księga jakości Ogólna odpowiedzialność personelu Plany badań - Archiwizacja 10 lat Brak specyficznych wymagań - Porównania międzylaboratoryjne dla każdej metody badawczej - Klient - Dostawcy Materiał badany Ogólne wymogi dla aparatury kontrolno - pomiarowej Próbka badana Precyzyjne wymogi dla aparatury kontrolno - pomiarowej - Budżet niepewności

10 GLP vs ISO ILAC MRA Annual Report 2016 Tomczyk i wsp DOI: /

11 GLP vs ISO 3:0

12 Uwarunkowania metodyczne

13 Metodyki testowe Gatunek Wiek organizmów OECD Daphnia sp., Acute Immobilisation Test Daphnia magna Straus lub dowolny odpowiedni z rodzaju Daphnia (np. Daphnia pulex) Neonaty <24h, nie pochodzące z pierwszego miotu ISO Water quality - Determination of the inhibition of the mobility of Daphnia magna Straus (Cladocera, Crustacea) - Acute toxicity test Daphnia magna Straus (Cladocera, Crustacea) Neonaty <24h, przynajmniej 3 pokolenie Temperatura 18-22oC 18-22oC Oświetlenie 16:8 lub ciemność 16:8 lub ciemność Medium testowe Woda naturalna (powierzchniowa, z ujęcia podziemnego lub zdechlorowana kranowa), sztuczne media: Elendt M4. M7 ph: 6-9, Twardość mgcaco3/l Medium ISO ph=7,8+/-0,2 Twardość 250+/-25 mg CaCO3/L Tlen >7mg/L Czas narażenia 48h 24h Zagęszczenie Co najmniej 20 organizmów w 4 grupach po 5 na każde stężenie, min 2ml roztworu/organizm Kryteria walidacji Max 10% immobilizacji w kontroli Stężenie tlenu rozpuszczonego na końcu testu >3mg/L Co najmniej 20 organizmów, maksymalnie 20/naczynie, min. 2ml roztworu/organizm Max 10% immobilizacji w kontroli Stężenie tlenu rozpuszczonego na końcu testu >2mg/L EC50-24h dla K2Cr2O7 w zakresie 0,6-2,1 mg/l

14 Wpływ medium testowego

15 mg GO/L 164,79 344,57 416,77 470,89 Wpływ medium testowego 700 Daphnia magna EC50-48h Very soft water Soft water Hard water Very hard water Kalinowski i wsp (in press)

16 Uwarunkowania biologiczne

17 Wpływ organizmu testowego Baird and Barata, Cuhra i wsp. 2013, DOI /s

18 Suma neonatów na dorosłą samicę w 21 dni Warunki hodowli a kryteria walidacji testów 100 Reprodukcja Daphnia magna

19 Warunki hodowli a kryteria walidacji testów 1,8 Szybkość wzrostu glonów Naviculla peliculosa 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0

20 Daphnia magna EC50-24h mg K2Cr2O7/L EC50-24h ISO 6341 Lower reference limit ISO 6341 Upper reference limit ISO 6341 Reference value

21 Uwarunkowania techniczne

22 Nadzór nad wyposażeniem kontrolno-pomiarowym Sprawdzanie ogół czynności polegający na sprawdzeniu poprawności wskazań przyrządów pomiarowych przy użyciu wzorców odniesienia, zgodnie z instrukcjami producenta sprzętu oraz wewnętrznymi instrukcjami. Umożliwia kontrolę, czy odchyłki między wartościami wskazanymi przez przyrząd pomiarowy, a odpowiadającymi im znanymi wartościami wielkości mierzonej są zawsze mniejsze od największego dopuszczalnego błędu określonego specyfikacją w instrukcji sprawdzania. Wzorcowanie/kalibracja Zbiór operacji ustalających, w określonych warunkach, relację między wartościami wielkości mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy lub układ pomiarowy, albo wartościami reprezentowanymi przez wzorzec miary lub przez materiał odniesienia, a odpowiednimi wartościami wielkości realizowanymi przez wzorce jednostki miary. Pozwala na wyznaczenie poprawek.

23 Data sprawdzenia Wykonał/-a Bogusz Aleksandra T. pow. 22,2 T. pow. 22,2 T. pow. 22,2 Wilg. 16,9 Wilg. 16,9 Wilg. 16,9 Warunki Warunki Warunki Ciśn atm. 1013,7 Ciśn atm. 1013,7 Ciśn atm. 1013,7 T H 2 O 20,7 T H 2 O 20,7 T H 2 O 20,7 nr BT pipety BT-S-192 Objętość nominalna 500 1,00297 Objętość nominalna ,00297 Objętość nominalna ,00297 nr seryjny 18B73442 Pomiar waga [mg] objętość Pomiar waga [mg] objętość Pomiar waga [mg] objętość Nazwa ransferpette 1 495,8 497, , ,3 4979, ,6 498, ,8 2491, ,6 4965, , ,7 2487, ,2 4968, ,4 500, ,6 2482, ,3 4972, ,2 499, ,4 2489, ,6 4966, , ,8 2485, ,6 4965, ,2 500, ,1 2486, ,3 4965, ,6 500, ,3 2487, ,7 4969, ,6 497, ,6 2488, , ,6 499, ,8 2487, ,5 4976,222 Średnia 498, ,578 Średnia 2481, ,572 Średnia 4955, ,314 objętość nominalna 500,0 2500,0 5000,0 V - śr 499, , ,314 Wartości graniczne Wynik sprawdzania: pozytywny s 1, , ,9589 Min. Med. Max. A[%] 0,08 0,46 0,59 3 0,8 0,6 data i podpis CV[%] 0,34 0,18 0,10 0,6 0,3 0,2 Data następnego sprawdzenia

24

25 Metody analizy wyników Probitowa Logitowa Weibull 4,75 (0,35-64,27) 4,82 nd-nd 5,60 (3,92-8,02) Data Function 95%-CL % Immobility Concentration [mg/l]

26 Podsumowanie 1. Sformalizowane systemy zapewnienia jakości w laboratorium są niezwykle czaso-, praco- i kosztochłonne. 2. Kontrola kryteriów walidacji metodyk testowych jest łatwym sposobem sprawdzenia poprawności wykonania badań i prowadzenia hodowli organizmów testowych. 3. Proste, pojedyncze czynności kontrolne w laboratorium oraz prowadzenie testów referencyjnych pozwalają na poprawę jakości wyników badań. 4. Prezentując wyniki badań nie należy pomijać szczegółów metodycznych, w tym obliczeniowych, z których wiele ma bezpośredni wpływ na rezultaty testów i czasem nie pozwala na bezpośrednie porównanie wyników poszczególnych eksperymentów.

27 Dziękuję za uwagę!