METODY BADAWCZE W OBSZARACH REGULOWANYCH PRAWNIE. DOCTUS Szkolenia i Doradztwo dr inż. Agnieszka Wiśniewska

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "METODY BADAWCZE W OBSZARACH REGULOWANYCH PRAWNIE. DOCTUS Szkolenia i Doradztwo dr inż. Agnieszka Wiśniewska"

Transkrypt

1 METODY BADAWCZE W OBSZARACH REGULOWANYCH PRAWNIE DOCTUS Szkolenia i Doradztwo dr inż. Agnieszka Wiśniewska

2 NORMA PN-EN ISO/IEC 17025: WYMAGANIA TECHNICZNE 5.4 METODY BADAŃ I WZORCOWAŃ ORAZ ICH WALIDACJA Postanowienia ogólne Laboratorium powinno stosować właściwe metody i procedury dla wszystkich badań i/lub wzorcowań objętych zakresem jego działalności. Dotyczy to pobierania próbek, postępowania z obiektami poddawanymi badaniom i/lub wzorcowaniu, ich przygotowania, przechowywania, transportowania oraz, tam gdzie to właściwe, oszacowania niepewności pomiaru, jak również technik statystycznych stosowanych do analizy danych z badania i/lub wzorcowania. 2

3 NORMA PN-EN ISO/IEC 17025: WYMAGANIA TECHNICZNE 5.4 METODY BADAŃ I WZORCOWAŃ ORAZ ICH WALIDACJA Wybór metod Laboratorium powinno stosować metody badań i/lub wzorcowań, łącznie z metodami pobierania próbek, które spełniają wymagania klienta i są właściwe do badań i/lub wzorcowań, których wykonania się podejmuje. Powinno się preferować stosowanie metod opublikowanych w normach międzynarodowych, regionalnych lub krajowych. Laboratorium powinno zapewnić, że stosuje ważne wydanie normy, chyba, ze jest to niewłaściwe lub niemożliwe. Kiedy jest to konieczne, norma powinna być uzupełniona o dodatkowe szczegóły, aby zapewnić jej jednakowe stosowanie. 3

4 NORMA PN-EN ISO/IEC 17025: WYMAGANIA TECHNICZNE 5.4 METODY BADAŃ I WZORCOWAŃ ORAZ ICH WALIDACJA Wybór metod Jeżeli klient nie określił metody, która ma być zastosowana, laboratorium powinno wybrać właściwe metody spośród opublikowanych przez renomowane organizacje techniczne, bądź w odpowiednich tekstach naukowych lub czasopismach naukowych, bądź spośród wyspecyfikowanych przez producenta wyposażenia. Można też wykorzystywać metody opracowane przez laboratorium lub zaadoptowane przez laboratorium, jeżeli są one odpowiednie do przewidywanego zastosowania i zostały zwalidowane. Laboratorium powinno poinformować klienta o wybranej metodzie. Laboratorium powinno potwierdzić, że jest w stanie prawidłowo realizować metody znormalizowane, zanim wprowadzi je do badań lub wzorcowań. Jeżeli metoda znormalizowana zmieni się, potwierdzenie należy powtórzyć. 4 Laboratorium powinno poinformować klienta, jeśli proponowaną przez niego metodę uznano za niewłaściwą lub przestarzałą.

5 NORMA PN-EN ISO/IEC 17025: WYMAGANIA TECHNICZNE 5.4 METODY BADAŃ I WZORCOWAŃ ORAZ ICH WALIDACJA Metody opracowane przez laboratorium Wprowadzanie opracowanych w laboratorium metod badań i wzorcowań przeznaczonych na własny użytek powinno być przedmiotem zaplanowanej działalności i powinno być powierzone kwalifikowanemu personelowi wyposażonemu w odpowiednie zasoby. 5

6 NORMA PN-EN ISO/IEC 17025: WYMAGANIA TECHNICZNE 5.4 METODY BADAŃ I WZORCOWAŃ ORAZ ICH WALIDACJA Metody nieznormalizowane Jeżeli konieczne jest stosowanie metod nieznormalizowanych, powinno to być przedmiotem uzgodnień z klientem, w których powinny być zawarte jednoznaczne ustalenia dotyczące wymagań klienta oraz cel badania i/lub wzorcowania. Opracowana metoda powinna być, przed zastosowaniem, właściwie zwalidowana. 6

7 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Regulator (organ stanowiący) wyodrębniony w celu wykonywania określonych zadań podmiot (osoba lub grupa osób), którego kompetencje określają normy zewnętrzne lub wewnętrzne (najczęściej normy prawne), np. Sejm, Rada Ministrów, właściwy Minister (np. Minister Zdrowia, Minister Środowiska). Obszar regulowany obszar, w którym istnieją państwowe przepisy prawne określające wymagania. Metoda referencyjna metoda wskazana w przepisach prawnych jako właściwa. Metoda alternatywna metoda inna niż przywołana w przepisach prawnych. 7

8 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Obszar regulowany prawnie przez regulatora pojawia się, aby wyeliminować ryzyko: wyboru niewłaściwej metody badawczej; braku spełnienia wymagania klienta; uzyskiwania niemiarodajnych wyników badań; braku możliwości i kompetencji technicznych do realizacji metody. Obszary regulowane prawnie pojawiają się m. in. w obrębie ochrony zdrowia, ochrony życia ludzi, ochrony roślin i zwierząt oraz ochrony środowiska naturalnego. 8

9 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Wymóg akredytacji w obszarach regulowanych prawnie ma na celu zminimalizowanie ryzyka związanego z uzyskiwaniem danych niezbędnych do podejmowania decyzji, np. administracyjnych o karach za przekroczenia, o opłatach za korzystanie ze środowiska, itp. Metody referencyjne nie powinny być modyfikowane, aby zapewniały uzyskiwanie miarodajnych wyników badań i ich powtarzalności poprzez ujednolicenie algorytmu postępowania podczas wykonywania badań w różnych laboratoriach. 9

10 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Norma PN-EN ISO/IEC 17025: Obowiązkiem laboratorium jest wykonywanie badań i wzorcowań w taki sposób, aby były spełnione wymagania zawarte w niniejszej normie międzynarodowej oraz zaspokojenie potrzeby klienta, organów stanowiących lub organizacji udzielającej uznania. 10

11 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Regulator w aktach prawnych może wskazać: laboratoria mogące wykonywać określone badania; metody / techniki badawcze; normy przedmiotowe opisujące metody badań; wymagania dla metodyk badawczych, ich charakterystyki; metody / zasady pobierania próbek; udział w badaniach PT / ILC; itp. 11

12 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U nr 62 poz. 627 z późn. zm.) Art. 147a. 1. Prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia są obowiązani zapewnić wykonanie pomiarów wielkości emisji lub innych warunków korzystania ze środowiska, w tym pobieranie próbek przez: 1) akredytowane laboratorium w rozumieniu ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2010 r. Nr 138, poz. 935, z późn. zm.18). 12

13 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U poz. 1178) podaje metodyki referencyjne badań. Rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych.pdf 13

14 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2015, Poz. 1989) określa charakterystykę metod badawczych dla badań fizykochemicznych oraz zalecane normy lub metody badań dla badań mikrobiologicznych. Dla badań mikrobiologicznych: Dopuszcza się możliwość stosowania innych metod pod warunkiem udokumentowania, że specyfikacja metody jest zgodna z wymaganiami określanymi w metodach i specyfikacji zawartymi w tabeli. Rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.pdf 14

15 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda na pływalniach (Dz. U. 2015, Poz. 2016) określa charakterystykę metod badawczych dla badań fizykochemicznych oraz metodyki referencyjne dla badań mikrobiologicznych. Rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda na pływalniach.pdf 15

16 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia z z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych i wód stołowych (Dz. U. 2015, Poz. 2016) określa charakterystykę metod badawczych dla badań fizykochemicznych. Rozporządzenie w sprawie naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych i wód stołowych.pdf 16

17 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2014, Poz. 1800) określa metodyki referencyjne. Rozporządzenie w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi.pdf 17

18 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz.U nr 136 poz. 964 z późn. zm.) określa metodyki referencyjne. 16. W badaniach próbek ścieków przemysłowych wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych stosuje się metodyki referencyjne analizy, takie jak metodyki określone w przepisach dotyczących warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. 18

19 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U poz. 257) określa dla badań osadów ściekowych i gleb metodyki referencyjne bez podawania numerów norm, a jedynie techniki badawcze. Rozporządzenie w sprawie komunalnych osadów ściekowych.pdf 19

20 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (Dz.U poz. 1395) określa metodyki referencyjne. Rozporządzenie w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi.pdf 20

21 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U nr 33 poz. 166) podaje, że: 16. Badania i pomiary wykonuje się zgodnie z metodami określonymi w Polskich Normach, a w przypadku braku takich norm, metodami rekomendowanymi i zwalidowanymi przez laboratoria, o których mowa w 15 ust. 1 i ust. 2 pkt. 1. Czyli przez laboratoria akredytowane, lub w przypadku braku takich, laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla 21 zdrowia w środowisku pracy.

22 OBSZARY REGULOWANE PRAWNIE Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2014 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz.U poz. 1542) określa metodyki referencyjne, dla niektórych parametrów bez podawania numerów norm, a jedynie techniki badawcze. Rozporządzenie w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody.pdf 22

23 DAB-07 AKREDYTACJA LABORATORIÓW BADAWCZYCH WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE W przypadku laboratoriów wykonujących badania, których wyniki są przeznaczone i wykorzystywane do oceny zgodności w obszarach regulowanych prawnie, mają zastosowanie również właściwe wymagania określone w przepisach prawa. W przypadku, kiedy laboratorium stosuje metody badawcze opisane w nieaktualnych lub wycofanych wydaniach norm / przepisów lub własnych procedurach badawczych (jeżeli nie są dostępne metody znormalizowane), wówczas laboratorium powinno wykazać się dowodami uzasadniającymi ich stosowanie. Laboratoria powinny stosować metody badawcze właściwe dla zamierzonego zastosowania oraz przeznaczenia wyniku badania. 23

24 DAB-07 AKREDYTACJA LABORATORIÓW BADAWCZYCH WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE W uzasadnionym wypadku, gdy badanie określone w przepisie prawa jest wykonywane na życzenie klienta metodą inną niż określoną w przepisie (np. uzgodniono z klientem wykorzystanie badania poza obszarem regulowanym), laboratorium ma obowiązek poinformowania klienta o nieprzydatności wyników badania do oceny zgodności w obszarze regulowanym i uzyskania akceptacji tych uwarunkowań oraz powinno przedstawić w sprawozdaniu z badań, wraz z wynikiem badania, informację o wykonaniu badania metodą inną niż określa to przepis prawa. W przypadku badań wykonywanych metodami alternatywnymi dla metod wskazanych w przepisie prawa, uznanie metody alternatywnej za metodę równoważną odbywa się na zasadach określonych przez właściwego regulatora. 24

25 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH DOCTUS Szkolenia i Doradztwo dr inż. Agnieszka Wiśniewska

26 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U nr 62 poz. 627 z późn. zm.) Art Podmioty korzystające ze środowiska oraz organy administracji są obowiązane do stosowania metodyk referencyjnych, jeżeli metodyki takie zostały określone na podstawie ustaw. 2. Jeżeli na podstawie ustawy wprowadzono obowiązek korzystania z metodyki referencyjnej, jest dopuszczalne stosowanie innej metodyki, pod warunkiem: 1) że umożliwia ona uzyskanie dokładniejszych wyników, a uzasadnieniem jej zastosowania są zjawiska meteorologiczne, mechanizmy fizyczne i procesy chemiczne, jakim podlegają substancje lub energie w przypadku metodyki modelowania rozprzestrzeniania substancji lub energii w środowisku; 2) udowodnienia pełnej równoważności uzyskiwanych wyników w przypadku pozostałych metodyk. 26

27 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Jeżeli badania są wykonywane w obszarze regulowanym prawnie, należy stosować metody badawcze proponowane przez akt prawny. Laboratorium może stosować metody alternatywne, o ile dopuszcza taką możliwość regulator. Jeżeli laboratorium stosuje w obszarach regulowanych prawnie metody alternatywne, powinno spełnić określone w przepisach prawnych warunki stosowania tych metodyk. Warunkiem stosowania metod alternatywnych jest wykazanie, że wyniki uzyskiwane tymi metodami są równoważne z wynikami uzyskiwanymi metodą referencyjną, tj. przedstawienie wiarygodnych dowodów z walidacji i porównania metody alternatywnej względem metody 27 referencyjnej.

28 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Nie ma regulacji prawnych określających, kiedy można uznać metodykę alternatywną za równoważną metodyce referencyjnej oraz kto jest upoważniony do decydowania tej równoważności. Dowody na równoważność metod alternatywnych gromadzi i przedstawia laboratorium, a informacja o równoważności tych metod powinna być zamieszczona w sprawozdaniu z badań. Laboratorium ma obowiązek udostępnić dokumentację ze stwierdzenia równoważności metod alternatywnych względem metod referencyjnych organowi stanowiącemu oraz innym podmiotom (gdy jest to konieczne) na ich żądanie. 28

29 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Stanowisko regulatora Ministerstwa Środowiska w piśmie do Prezesa Klubu POLLAB: obecnie obowiązek przeprowadzenia dowodu równoważności metody spoczywa na laboratorium i informacja o równoważności powinna być uwidoczniona w sprawozdaniu z badań, a dokumentacja powinna być udostępniona na żądanie Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Dotyczy to w szczególności badań, które objęta są obowiązkiem akredytacji (art. 147a ustawy Prawo ochrony środowiska). W praktyce przyjmuje się, że walidacja metody pod kątem wykonywania konkretnych badań i potwierdzenie miarodajności uzyskiwanych wyników w badaniach biegłości mogą być dowodem równoważności metody. Natomiast sama akredytacja nie może stanowić dowodu równoważności metody, chociaż jest potwierdzeniem wdrożenia systemu jakości w laboratorium.

30 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Stanowisko regulatora Ministerstwa Środowiska w piśmie do Prezesa Klubu POLLAB: Rozporządzenia Ministra Środowiska, w momencie ich powstawania, zawierają zalecenia odnośnie metodyk referencyjnych aktualnie najlepszych i zgodnych ze zdobyczami techniki. Jednakże zarówno prawodawstwo, jak i normalizacja, nie nadążają za tempem rozwoju nowych technologii, a niektóre metodyki referencyjne i odpowiadające im normy, po pewnym czasie mogą już nie być najlepszymi. Metoda referencyjna jest jednak przede wszystkim metodą odniesienia i dlatego też możliwe jest stosowanie innych metod, o ile udowodni się równoważność do metody referencyjnej. W przypadku technik nowocześniejszych, które z założenia są lepsze niż referencyjne, nie ma problemu z ich stosowaniem, jednak obowiązek przeprowadzenia dowodu spoczywa na laboratorium i w tym przypadku przedstawienie istotnych parametrów walidacyjnych (oznaczalność, dokładność i precyzja) powinno być wystarczające.

31 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH DYREKTYWA KOMISJI 2009/90/WE z dnia 31 lipca 2009 r. ustanawiająca, na mocy dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód Artykuł 4 Minimalne kryteria w zakresie wyników dla metod analizy 1. Państwa członkowskie dbają o to, by w przypadku wszystkich stosowanych metod analizy minimalne kryteria w zakresie wyników opierały się na niepewności pomiaru równej 50 % lub mniejszej od tej wartości (k = 2), szacowanej na poziomie odpowiednich norm jakości środowiska, zaś granica oznaczalności była równa wartości 30 % odnośnych norm jakości środowiska lub mniejsza od tej wartości.

32 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U poz. 1178) 22. Określa się następujące warunki zapewnienia jakości pomiarów i badań w monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych: 3) stosowanie do badań i pomiarów, realizowanych w ramach monitoringu jednolitych części wód, metodyk referencyjnych,, oraz zapewnienie walidacji i dokumentowania zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC lub innymi równorzędnymi normami przyjętymi na poziomie międzynarodowym wszystkich metod analizy, w tym metod laboratoryjnych, polowych i on-line, stosowanych w programach monitorowania stanu wód;

33 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U poz. 1178) 22. Określa się następujące warunki zapewnienia jakości pomiarów i badań w monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych: 4) oparcie, w przypadku wszystkich stosowanych metod analizy w zakresie parametrów fizykochemicznych i chemicznych, minimalnych kryteriów w zakresie wyników na niepewności pomiaru równej 50% lub mniejszej (k = 2), szacowanej na poziomie odpowiednich środowiskowych norm jakości,, oraz zapewnienie, że granica oznaczalności nie przekracza wartości 30% odpowiednich środowiskowych norm jakości; 5) dopuszczenie, w przypadku gdy najlepsze dostępne techniki badawcze nie zapewniają spełnienia warunków, o których mowa w pkt. 4, aby granica oznaczalności przekraczała wartości 30% odnośnych norm jakości środowiska, przy jednoczesnym nakazie, aby nie była ona jednak wyższa niż najbardziej rygorystyczna norma jakości środowiska określona dla danego parametru

34 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH DYREKTYWA KOMISJI 2009/90/WE z dnia 31 lipca 2009 r. ustanawiająca, na mocy dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód Artykuł 6 Zapewnienie i kontrola jakości 2. Państwa członkowskie dbają o to, by laboratoria lub podmioty pracujące na zlecenie laboratoriów dowiodły swoich kompetencji do analizowania odnośnych fizykochemicznych lub chemicznych wielkości mierzalnych poprzez: a) uczestnictwo w programach badania biegłości laboratorium obejmujących metody analizy, o których mowa w art. 3 niniejszej dyrektywy i które dotyczą wielkości mierzalnych w przedziałach stężeń reprezentatywnych dla programów monitorowania stanu chemicznego realizowanych zgodnie z dyrektywą 2000/60/WE; oraz b) analizę dostępnych materiałów referencyjnych reprezentatywnych dla zebranych próbek zawierających odpowiednie przedziały stężenia w stosunku do odpowiednich norm jakości środowiska, o których mowa w art. 4 ust. 1.

35 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH DYREKTYWA KOMISJI 2009/90/WE z dnia 31 lipca 2009 r. ustanawiająca, na mocy dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód Artykuł 6 Zapewnienie i kontrola jakości 3. Programy badania biegłości laboratorium, o których mowa w ust. 2 lit. a), są organizowane przez akredytowane organizacje lub organizacje uznawane na szczeblu międzynarodowym i krajowym, spełniające wymogi zawarte w przewodniku ISO/IEC nr 43 cz. 1 lub w innych równorzędnych normach przyjętych na poziomie międzynarodowym. Wyniki uczestnictwa w tych programach są oceniane na podstawie systemów punktacji określonych w przewodniku ISO/IEC nr 43 cz. 1 lub w normie ISO lub w innych równorzędnych normach przyjętych na poziomie międzynarodowym.

36 PARAMETRY WALIDACJYJNE / WERYFIKACYJNE 1) precyzja (powtarzalność, precyzja pośrednia, odtwarzalność); 2) dokładność; 3) poprawność; 4) granica wykrywalności; 5) granica oznaczalności; 6) zakres pomiarowy; 7) liniowość; 8) selektywność; 9) odporność; 10) elastyczność.

37 PRECYZJA Precyzja to stopień zgodności pomiędzy niezależnymi wynikami uzyskanymi w trakcie analizy danej próbki z zastosowaniem danej procedury analitycznej. Precyzja jest miarą rozrzutu uzyskanych wyników oznaczeń wokół wartości średniej. Miarą precyzji jest odchylenie standardowe średniej lub względne odchylenie standardowe RSD lub współczynnik zmienności CV: S x = n i 1(x i x) 2 n(n 1) n liczba wykonywanych pomiarów x i pojedynczy pomiar x - średnia arytmetyczna z pomiarów RSD = S x x CV = S x x 100% Precyzja wyrażana jest jako powtarzalność, precyzja pośrednia lub odtwarzalność.

38 PRECYZJA Powtarzalność to precyzja wyników uzyskanych w tych samych warunkach pomiarowych, czyli w danym laboratorium, przez jednego analityka, na jednym aparacie pomiarowym, przy użyciu tych samych odczynników i tej samej próbki oraz w krótkim czasie. Precyzja pośrednia to precyzja wyników otrzymanych w danym laboratorium, ale przy większej zmienności parametrów, np. przez różnych analityków, na różnych aparatach pomiarowych, przy użyciu różnych odczynników (z innych partii lub innych producentów) i różnych próbek oraz w dłuższym czasookresie. Odtwarzalność to precyzja wyników uzyskiwanych dla danej metody pomiarowej, ale przez różnych analityków w różnych laboratoriach, a zatem na różnych aparatach pomiarowych i przy użyciu różnych odczynników.

39 POPRAWNOŚĆ, DOKŁADNOŚĆ Dokładność to stopień zgodności pomiędzy uzyskanym wynikiem pojedynczego pomiaru a wartością rzeczywistą. Poprawność (prawdziwość) to zgodność wyniku oznaczenia (jako wartości średniej obliczonej na podstawie serii pomiarów) z wartością rzeczywistą. Poprawność D wyraża się zależnością: gdzie: μ wartość odniesienia (certyfikowana), x śr wartość średnia pomiarów wielkości odniesienia. xsr μ D 100% μ

40 POPRAWNOŚĆ, DOKŁADNOŚĆ W celu sprawdzenia, czy uzyskane wyniki różnią się statystycznie od wartości rzeczywistej, należy zastosować test t-studenta: obliczyć wartość t korzystając z zależności: t μ gdzie: s X śr wartość średnia; µ - wartość odniesienia (np. certyfikowana) s odchylenie standardowe zbioru wyników, na podstawie których obliczano wartość średnią; n liczba wyników odczytać z tablic rozkładu t-studenta odpowiednią wartość krytyczną testu (t kr ) dla poziomu istotności α = 0,05 oraz liczby stopni swobody f = n-1; porównać wartość t i t kr : jeżeli t t kr, to uzyskane wyniki nie różnią się w sposób statystycznie istotny; jeżeli t > t kr, to uzyskane wyniki różnią się w sposób statystycznie istotny. x sr n

41 POPRAWNOŚĆ, DOKŁADNOŚĆ Poprawność metody szacowana może być w laboratorium w następujący sposób: a) przez analizę próbki o znanym stężeniu (np. próbki z badań międzylaboratoryjnych, certyfikowany materiał odniesienia, laboratoryjny materiał odniesienia) i porównanie wyników uzyskanych daną metodą z wartością prawdziwą, b) przez porównanie wyników badań uzyskanych daną metodą z wynikami otrzymanymi metodą odniesienia, której dokładność jest znana metoda wcześniej zwalidowana.

42 GRANICA WYKRYWALNOŚCI Granica wykrywalności (LOD) danej metody analitycznej jest to najmniejsza ilość (stężenie) badanej substancji w próbce, która może być wykryta za pomocą danej procedury analitycznej, lecz niekoniecznie oznaczona z odpowiednią dokładnością. Jest to najmniejsze stężenie analitu, przy którym istnieje pewność jego obecności w próbce.

43 GRANICA WYKRYWALNOŚCI Obliczanie LOD na podstawie wyników oznaczeń dla próbek ślepych Należy przygotować od 3 do 7 niezależnie przygotowanych ślepych próbek i wykonać pomiary tych próbek, wyznaczając stężenia badanej substancji. Po przeprowadzeniu testu Q-Dixona i po ewentualnym odrzuceniu wyniku obarczonego błędem grubym, obliczyć należy wartość średnią ze ślepych prób, odchylenie standardowe i wyznaczyć granicę oznaczalności: LOD x 3 sp s sp

44 GRANICA WYKRYWALNOŚCI Obliczanie LOD na podstawie wartości próbek o zawartości analitu na poziomie zbliżonym do spodziewanej wartości granicy wykrywalności Należy przygotować od 3 do 7 niezależnie przygotowanych próbek o zawartości badanej substancji zbliżonej do wstępnie wyznaczonej LOD na podstawie wyników dla próbek ślepych. Uzyskane wyniki poddać testowi Q-Dixona i po obliczeniu odchylenia standardowego z uzyskanych wyników, obliczyć granicę wykrywalności: LOD 0 3 s

45 GRANICA OZNACZALNOŚCI Granica oznaczalności (LOQ) danej metody analitycznej jest to najmniejsza ilość (stężenie) badanej substancji w próbce, jaka może być oznaczona z odpowiednią precyzją i dokładnością. LOQ 3 LOD LOQ 2 LOD

46 Test F-Snedecora RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH W celu porównania wartości odchyleń standardowych dla dwóch zbiorów wyników można zastosować test F-Snedecora, przy założeniu rozkładów normalnych zbiorów wyników. Należy obliczyć odchylenia standardowe wyników uzyskanych metodą referencyjną oraz metodą alternatywną obliczyć wartość F korzystając z zależności: F = n 1 n 1 1 s 1 2 n 2 n 2 1 s 2 2 gdzie: s 1, s 2 obliczone wartości odchylenia standardowego dla dwóch zbiorów wyników, n 1, n 2 liczba wyników dla dwóch zbiorów; W przypadku, gdy zbiory wyników są równoliczne, wzór upraszcza się do wyrażenia: F = s 1 2 Wartość wyrażenia należy skonstruować w taki sposób, aby wartość F > 1, np. w tym wypadku: s 2 2 s 1 > s 2 Należy porównać uzyskaną wartość z wartością krytyczną (F kr ) dla przyjętego poziomu istotności α (najczęściej α = 0,05) oraz obliczonych stopni swobody f 1 i f 2, gdzie f 1 = n 1-1 i f 2 = n 1-1 Jeżeli wartość F F kr, obliczone wartości odchylenia standardowego nie różnią się w sposób statystycznie istotny.

47 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Test t-studenta Stosowany jest w celu porównania istotności różnic dwóch wartości średnich Warunek nieistotność różnic w teście F-Snedecora Należy obliczyć wartości średnie i wartości odchylenia standardowego dla serii wyników. Obliczyć wartości parametru t-studenta zgodnie z zależnością: t = (x 1śr x 2śr ) n 1 1 s (n 2 1)s 2 2 n 1 n 2 (n 1 + n 2 2) n 1 + n 2 gdzie: x 1śr ; x 2śr wartości średnie obliczone dla dwóch porównywalnych zbiorów wyników Jeżeli liczności serii są jednakowe, wzór upraszcza się do postaci: t = x 1śr x 2śr s s 2 2 n Należy porównać uzyskaną wartość z wartością krytyczną (t kr ) dla przyjętego poziomu istotności α oraz obliczonych stopni swobody f = n 1 +n 2-2 Jeżeli wartość t t kr, obliczone wartości uzyskanych wyników nie różnią się w sposób statystycznie istotny.

48 Test t-studenta RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Stosowany jest w celu porównania istotności różnic wartości średniej z założoną wartością. Obliczyć wartości parametru t-studenta zgodnie z zależnością: gdzie: t = x śr μ s n x śr wartość średnia µ - wartość odniesienia s odchylenie standardowe zbioru wyników n liczba wyników Należy porównać uzyskaną wartość z wartością krytyczną (t kr ) dla przyjętego poziomu istotności α oraz obliczonych stopni swobody f = n-1 Jeżeli wartość t t kr, wyniki nie różnią się w sposób statystycznie istotny.

49 RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH x ref x ozn < 2 u 2 ref + u2 ozn gdzie: x ozn wynik uzyskany przez analityka x ref wynik przypisany w badaniach metodą referencyjną u ozn niepewność wyniku uzyskanego przez analityka u ref niepewność wyniku uzyskanego metodą referencyjną

50 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

Badania mikrobiologiczne w obszarze regulowanym prawnie. Justyna Czyrko Uniwersytet w Białymstoku

Badania mikrobiologiczne w obszarze regulowanym prawnie. Justyna Czyrko Uniwersytet w Białymstoku Badania mikrobiologiczne w obszarze regulowanym prawnie Justyna Czyrko Uniwersytet w Białymstoku DEFINICJE Regulator, organ stanowiący Termin oznaczający wyodrębniony w celu wykonywania określonych zadań

Bardziej szczegółowo

JAK WYZNACZYĆ PARAMETRY WALIDACYJNE W METODACH INSTRUMENTALNYCH

JAK WYZNACZYĆ PARAMETRY WALIDACYJNE W METODACH INSTRUMENTALNYCH JAK WYZNACZYĆ PARAMETRY WALIDACYJNE W METODACH INSTRUMENTALNYCH dr inż. Agnieszka Wiśniewska EKOLAB Sp. z o.o. agnieszka.wisniewska@ekolab.pl DZIAŁALNOŚĆ EKOLAB SP. Z O.O. Akredytowane laboratorium badawcze

Bardziej szczegółowo

Badania mikrobiologiczne w obszarze regulowanym przepisami prawa Justyna Czyrko

Badania mikrobiologiczne w obszarze regulowanym przepisami prawa Justyna Czyrko Badania mikrobiologiczne w obszarze regulowanym przepisami prawa Justyna Czyrko Warszawa, 2014.11.25 Definicje Obszar regulowany w którym istnieją państwowe przepisy prawne określające wymagania. Regulator,

Bardziej szczegółowo

RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH

RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Piotr Konieczka Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska Równoważność metod??? 2 Zgodność wyników analitycznych otrzymanych z wykorzystaniem porównywanych

Bardziej szczegółowo

Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji

Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji Małgorzata Jakubowska Katedra Chemii Analitycznej WIMiC AGH Walidacja metod analitycznych (według ISO) to proces ustalania parametrów charakteryzujących

Bardziej szczegółowo

RADA UNII EUROPEJSKIEJ. Bruksela, 10 czerwca 2008 r. (11.06) (OR. en) 10575/08 ENV 365

RADA UNII EUROPEJSKIEJ. Bruksela, 10 czerwca 2008 r. (11.06) (OR. en) 10575/08 ENV 365 RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 10 czerwca 2008 r. (11.06) (OR. en) 10575/08 ENV 365 PISMO PRZEWODNIE od: Komisja Europejska data otrzymania: 9 czerwca 2008 r. do: Sekretariat Generalny Rady Dotyczy:

Bardziej szczegółowo

Walidacja metod wykrywania, identyfikacji i ilościowego oznaczania GMO. Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB

Walidacja metod wykrywania, identyfikacji i ilościowego oznaczania GMO. Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB Walidacja metod wykrywania, identyfikacji i ilościowego oznaczania GMO Magdalena Żurawska-Zajfert Laboratorium Kontroli GMO IHAR-PIB Walidacja Walidacja jest potwierdzeniem przez zbadanie i przedstawienie

Bardziej szczegółowo

Akredytacja metod badawczych jako podstawa potwierdzenia kompetencji wykonywania badań w laboratoriach

Akredytacja metod badawczych jako podstawa potwierdzenia kompetencji wykonywania badań w laboratoriach Anna Krawczuk WROCŁAWSKIE CENTRUM BADAŃ EIT+ Akredytacja metod badawczych jako podstawa potwierdzenia kompetencji wykonywania badań w laboratoriach WROCŁAWSKIE CENTRUM BADAŃ EIT+ AKREDYTACJA DEFINICJA

Bardziej szczegółowo

Teoria błędów. Wszystkie wartości wielkości fizycznych obarczone są pewnym błędem.

Teoria błędów. Wszystkie wartości wielkości fizycznych obarczone są pewnym błędem. Teoria błędów Wskutek niedoskonałości przyrządów, jak również niedoskonałości organów zmysłów wszystkie pomiary są dokonywane z określonym stopniem dokładności. Nie otrzymujemy prawidłowych wartości mierzonej

Bardziej szczegółowo

SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOŚCI AKREDYTACJA W LABORATORIUM BADAWCZYM. Ostróda 07-08.10.2010 RENATA PAWLAK

SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOŚCI AKREDYTACJA W LABORATORIUM BADAWCZYM. Ostróda 07-08.10.2010 RENATA PAWLAK SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOŚCI AKREDYTACJA W LABORATORIUM BADAWCZYM Ostróda 07-08.10.2010 RENATA PAWLAK Akredytacja TPA INSTYTUT BADAŃ TECHNICZNYCH SP. Z O.O. 2 Akredytacja LICZBA BADAŃ AKREDYTOWANYCH W ZAKRESIE

Bardziej szczegółowo

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE 1 JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE Precyzja Dr hab. inż. Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/1 80-95 GDAŃSK e-mail: kaczor@chem.pg.gda.pl

Bardziej szczegółowo

Rozwiązanie n1=n2=n=8 F=(4,50) 2 /(2,11) 2 =4,55 Fkr (0,05; 7; 7)=3,79

Rozwiązanie n1=n2=n=8 F=(4,50) 2 /(2,11) 2 =4,55 Fkr (0,05; 7; 7)=3,79 Test F =służy do porównania precyzji dwóch niezależnych serii pomiarowych uzyskanych w trakcie analizy próbek o zawartości analitu na takim samym poziomie #obliczyć wartość odchyleń standardowych dla serii

Bardziej szczegółowo

Walidacja metod analitycznych

Walidacja metod analitycznych Kierunki rozwoju chemii analitycznej Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji Małgorzata Jakubowska Katedra Chemii Analitycznej WIMiC AGH oznaczanie coraz niŝszych w próbkach o złoŝonej matrycy

Bardziej szczegółowo

Najczęściej popełniane błędy w procesie walidacji metod badawczych

Najczęściej popełniane błędy w procesie walidacji metod badawczych Najczęściej popełniane błędy w procesie walidacji metod badawczych Maria Szafran Główny Specjalista Działu Akredytacji Laboratoriów Badawczych Polskie Centrum Akredytacji Metody badań proces wdrożenia

Bardziej szczegółowo

Walidacja metod analitycznych

Walidacja metod analitycznych Kierunki rozwoju chemii analitycznej Walidacja metod analitycznych Raport z walidacji Małgorzata Jakubowska Katedra Chemii Analitycznej WIMiC AGH oznaczanie coraz niŝszych stęŝeń w próbkach o złoŝonej

Bardziej szczegółowo

Międzylaboratoryjne badania porównawcze wyznaczania skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu wg PN-EN ISO 12945:2002

Międzylaboratoryjne badania porównawcze wyznaczania skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu wg PN-EN ISO 12945:2002 Międzylaboratoryjne badania porównawcze wyznaczania skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu wg PN-EN ISO 12945:2002 ZOFIA MOKWIŃSKA 1. Wprowadzenie Zjawisko pillingu i mechacenia

Bardziej szczegółowo

SYSTEM KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW BADAŃ W LABORATORIUM. Piotr Konieczka

SYSTEM KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW BADAŃ W LABORATORIUM. Piotr Konieczka SYSTEM KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW BADAŃ W LABORATORIUM Piotr Konieczka 1 2 Jakość spełnienie określonych i oczekiwanych wymagań (zawartych w odpowiedniej normie systemu zapewnienia jakości).

Bardziej szczegółowo

Zasady wykonania walidacji metody analitycznej

Zasady wykonania walidacji metody analitycznej Zasady wykonania walidacji metody analitycznej Walidacja metod badań zasady postępowania w LOTOS Lab 1. Metody badań stosowane w LOTOS Lab należą do następujących grup: 1.1. Metody zgodne z uznanymi normami

Bardziej szczegółowo

STATYSTYKA MATEMATYCZNA narzędzie do opracowywania i interpretacji wyników pomiarów

STATYSTYKA MATEMATYCZNA narzędzie do opracowywania i interpretacji wyników pomiarów STATYSTYKA MATEMATYCZNA narzędzie do opracowywania i interpretacji wyników pomiarów Piotr Konieczka Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska Statystyka matematyczna - część matematyki

Bardziej szczegółowo

Ana n l a i l za z a i ns n tru r men e t n al a n l a

Ana n l a i l za z a i ns n tru r men e t n al a n l a Analiza instrumentalna rok akademicki 2014/2015 wykład: prof. dr hab. Ewa Bulska prof. dr hab. Agata Michalska Maksymiuk pracownia: dr Marcin Wojciechowski Slide 1 Analiza_Instrumentalna: 2014/2015 Analiza

Bardziej szczegółowo

WALIDACJA - ABECADŁO. OGÓLNE ZASADY WALIDACJI

WALIDACJA - ABECADŁO. OGÓLNE ZASADY WALIDACJI WALIDACJA - ABECADŁO. 1 OGÓLNE ZASADY WALIDACJI Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12 80-233 GDAŃSK e-mail:piotr.konieczka@pg.gda.pl

Bardziej szczegółowo

NARZĘDZIA DO KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW ANALITYCZNYCH. Piotr KONIECZKA

NARZĘDZIA DO KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW ANALITYCZNYCH. Piotr KONIECZKA 1 NARZĘDZIA DO KONTROLI I ZAPEWNIENIA JAKOŚCI WYNIKÓW ANALITYCZNYCH Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12 80-952 GDAŃSK e-mail: kaczor@chem.pg.gda.pl

Bardziej szczegółowo

Odchudzamy serię danych, czyli jak wykryć i usunąć wyniki obarczone błędami grubymi

Odchudzamy serię danych, czyli jak wykryć i usunąć wyniki obarczone błędami grubymi Odchudzamy serię danych, czyli jak wykryć i usunąć wyniki obarczone błędami grubymi Piotr Konieczka Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska D syst D śr m 1 3 5 2 4 6 śr j D 1

Bardziej szczegółowo

dr inż. Agnieszka Wiśniewska DOCTUS Szkolenia i Doradztwo

dr inż. Agnieszka Wiśniewska DOCTUS Szkolenia i Doradztwo dr inż. Agnieszka Wiśniewska DOCTUS Szkolenia i Doradztwo Każda usługa wykonana w laboratorium charakteryzuje się jakąś jakością, tj. jakością na określonym poziomie. Jakość wykonywanych badań wpływa na

Bardziej szczegółowo

Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne

Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne Dr inż. Maciej Wojtczak, Politechnika Łódzka Badanie biegłości (ang. Proficienty testing) laboratorium jest to określenie, za pomocą

Bardziej szczegółowo

Analiza i monitoring środowiska

Analiza i monitoring środowiska Analiza i monitoring środowiska CHC 017003L (opracował W. Zierkiewicz) Ćwiczenie 1: Analiza statystyczna wyników pomiarów. 1. WSTĘP Otrzymany w wyniku przeprowadzonej analizy ilościowej wynik pomiaru zawartości

Bardziej szczegółowo

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE 1 Granica wykrywalności i granica oznaczalności Dr inż. Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12

Bardziej szczegółowo

PROCEDURA ORGANIZACYJNA

PROCEDURA ORGANIZACYJNA Centralny Instytut Ochrony Pracy -Państwowy Instytut Badawczy LAB PROCEDURA ORGANIZACYJNA WYDANIE 7 SYMBOL: PORG-15 EGZEMPLARZ NR: 2 STRONA/STRON: 1/3 DATA WDROśENIA: 02.04.2002 OSTATNIA ZMIANA: 31.01.2008

Bardziej szczegółowo

Walidacja metody analitycznej podejście metrologiczne. Waldemar Korol Instytut Zootechniki-PIB, Krajowe Laboratorium Pasz w Lublinie

Walidacja metody analitycznej podejście metrologiczne. Waldemar Korol Instytut Zootechniki-PIB, Krajowe Laboratorium Pasz w Lublinie Walidacja metody analitycznej podejście metrologiczne Waldemar Korol Instytut Zootechniki-PIB, Krajowe Laboratorium Pasz w Lublinie Walidacja potwierdzenie parametrów metody do zamierzonego jej zastosowania

Bardziej szczegółowo

KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB. Członek: EUROLAB EURACHEM

KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB. Członek: EUROLAB EURACHEM KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB Członek: EUROLAB EURACHEM TARGI EUROLAB 2016 Rola laboratoriów w ocenie zgodności wyrobów, znaczenie wyników badań dla jednostek certyfikujących. Andrzej Brzyski

Bardziej szczegółowo

Wyznaczanie minimalnej odważki jako element kwalifikacji operacyjnej procesu walidacji dla wagi analitycznej.

Wyznaczanie minimalnej odważki jako element kwalifikacji operacyjnej procesu walidacji dla wagi analitycznej. Wyznaczanie minimalnej odważki jako element kwalifikacji operacyjnej procesu walidacji dla wagi analitycznej. Andrzej Hantz Dyrektor Centrum Metrologii RADWAG Wagi Elektroniczne Pomiary w laboratorium

Bardziej szczegółowo

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE 1 Dokładność i poprawność Dr hab. inż. Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12 80-233 GDAŃSK e-mail:

Bardziej szczegółowo

Akredytacja laboratoriów wg PN-EN ISO/IEC 17025:2005

Akredytacja laboratoriów wg PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Akredytacja laboratoriów wg PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Marek Misztal ENERGOPOMIAR Sp. z o.o. Biuro Systemów Zarządzania i Ocen Nowe Brzesko, 26 września 2006 r. Czy systemy zarządzania są nadal dobrowolne?

Bardziej szczegółowo

Świadectwa wzorcowania zawartość i interpretacja. Anna Warzec

Świadectwa wzorcowania zawartość i interpretacja. Anna Warzec Świadectwa wzorcowania zawartość i interpretacja Anna Warzec WSTĘP Plan wystąpienia ŚWIADECTWO WZORCOWANIA Spójność pomiarowa Wyniki wzorcowania Zgodność z wymaganiami POTWIERDZANIE ZGODNOŚCI WZORCOWANEGO

Bardziej szczegółowo

Audyt techniczny w laboratorium widziane okiem audytora. Piotr Pasławski 2008

Audyt techniczny w laboratorium widziane okiem audytora. Piotr Pasławski 2008 Audyt techniczny w laboratorium widziane okiem audytora Piotr Pasławski 2008 Odniesienie do wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Pkt. 4.4 normy Przegląd zapytań, ofert i umów - procedura przeglądu zleceń

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 11 stycznia 2018 r. Poz. 88 USTAWA z dnia 14 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska oraz ustawy Prawo ochrony środowiska

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności

Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności Powszechnie przyjmuje się, że każde laboratorium, które chce reprezentować wiarygodne dane musi wdrożyć odpowiednie procedury zapewnienia jakości.

Bardziej szczegółowo

Walidacja metod badawczych i szacowanie niepewności pomiaru. Wojciech Hyk

Walidacja metod badawczych i szacowanie niepewności pomiaru. Wojciech Hyk Walidacja metod badawczych i szacowanie niepewności pomiaru Wojciech Hyk wojhyk@chem.uw.edu.pl Plan Zagadnienia poruszane na szkoleniu Wstęp do analizy statystycznej Walidacja metody badawczej / pomiarowej

Bardziej szczegółowo

Prawdopodobieństwo i rozkład normalny cd.

Prawdopodobieństwo i rozkład normalny cd. # # Prawdopodobieństwo i rozkład normalny cd. Michał Daszykowski, Ivana Stanimirova Instytut Chemii Uniwersytet Śląski w Katowicach Ul. Szkolna 9 40-006 Katowice E-mail: www: mdaszyk@us.edu.pl istanimi@us.edu.pl

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ. Wydanie 5 Warszawa, 20.01.2015 r.

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ. Wydanie 5 Warszawa, 20.01.2015 r. . POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ Wydanie 5 Warszawa, 20.01.2015 r. Spis treści 1 Wprowadzenie...3 2 Zakres stosowania...3 3 Cechy spójności pomiarowej...3

Bardziej szczegółowo

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE

JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE JAK WYZNACZA SIĘ PARAMETRY WALIDACYJNE 1 Przykład walidacji procedury analitycznej Piotr KONIECZKA Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/1 80-33 GDAŃSK

Bardziej szczegółowo

Informacje przedstawiane w sprawozdaniach z badań w aspekcie miarodajności wyników

Informacje przedstawiane w sprawozdaniach z badań w aspekcie miarodajności wyników Informacje przedstawiane w sprawozdaniach z badań w aspekcie miarodajności wyników XVIII Sympozjum POLLAB Kołobrzeg 22.05.2012 r. Tadeusz Matras Andrzej Kober 2 Sprawozdanie z badań W rozumieniu normy

Bardziej szczegółowo

OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI WEDŁUG PN-EN ISO/IEC KONTROLA JAKOŚCI BADAŃ ANDRZEJ BRZYSKI, 2013

OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI WEDŁUG PN-EN ISO/IEC KONTROLA JAKOŚCI BADAŃ ANDRZEJ BRZYSKI, 2013 OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI WEDŁUG PN-EN ISO/IEC 17043 KONTROLA JAKOŚCI BADAŃ ANDRZEJ BRZYSKI, 2013 Koordynator jedna lub więcej osób odpowiedzialnych za organizację i zarządzanie wszystkimi

Bardziej szczegółowo

AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ OD PRZYJĘCIA ZLECENIA DO RAPORTU Z BADAŃ DR INŻ. PIOTR PASŁ AWSKI 2016

AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ OD PRZYJĘCIA ZLECENIA DO RAPORTU Z BADAŃ DR INŻ. PIOTR PASŁ AWSKI 2016 AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ OD PRZYJĘCIA ZLECENIA DO RAPORTU Z BADAŃ DR INŻ. PIOTR PASŁ AWSKI 2016 KOMPETENCJE PERSONELU 1. Stan osobowy personelu technicznego, czy jest wystarczający (ilość osób

Bardziej szczegółowo

I. METODY POBIERANIA PRÓBEK DO CELÓW URZĘDOWEJ KONTROLI ZAWARTOŚCI CYNY W ŚRODKACH SPOŻYWCZYCH W OPAKOWANIACH METALOWYCH

I. METODY POBIERANIA PRÓBEK DO CELÓW URZĘDOWEJ KONTROLI ZAWARTOŚCI CYNY W ŚRODKACH SPOŻYWCZYCH W OPAKOWANIACH METALOWYCH ZAŁĄCZNIK Nr 5 METODY POBIERANIA PRÓBEK DO CELÓW URZĘDOWEJ KONTROLI ZAWARTOŚCI CYNY W ŚRODKACH SPOŻYWCZYCH W OPAKOWANIACH METALOWYCH ORAZ PRZYGOTOWYWANIE PRÓBEK I KRYTERIA WYBORU METOD ANALITYCZNYCH STOSOWANYCH

Bardziej szczegółowo

Szkoła Letnia STC Łódź mgr inż. Paulina Mikoś

Szkoła Letnia STC Łódź mgr inż. Paulina Mikoś 1 mgr inż. Paulina Mikoś Pomiar powinien dostarczyć miarodajnych informacji na temat badanego materiału, zarówno ilościowych jak i jakościowych. 2 Dzięki temu otrzymane wyniki mogą być wykorzystane do

Bardziej szczegółowo

DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM. Procedura szacowania niepewności

DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM. Procedura szacowania niepewności DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM Procedura szacowania niepewności Szacowanie niepewności oznaczania / pomiaru zawartości... metodą... Data Imię i Nazwisko Podpis Opracował Sprawdził Zatwierdził

Bardziej szczegółowo

PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO (niepotrzebne skreślić) NR 3/2019

PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO (niepotrzebne skreślić) NR 3/2019 PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO (niepotrzebne skreślić) NR 3/2019 prowadzonych przez Klub POLLAB - Sekcję Przemysłu Tekstylnego i Skórzanego Uwaga: Uzupełniając poniższą tabelę

Bardziej szczegółowo

PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO NR 5/2018

PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO NR 5/2018 PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO NR 5/2018 prowadzonych przez Klub POLLAB - Sekcję Ochrony Środowiska Uwaga: Uzupełniając poniższą tabelę należy wypełnić te obszary, które są istotne

Bardziej szczegółowo

PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-15 NA ROK 2015

PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-15 NA ROK 2015 PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-15 NA ROK 2015 1. Ogólne informacje Program badań biegłości w zakresie pobierania próbek ENVIROMENTAL SC-8-15 jest organizowany i

Bardziej szczegółowo

ENVIROMENTAL SC-9-19 NA ROK 2019 PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK. Ogólne informacje

ENVIROMENTAL SC-9-19 NA ROK 2019 PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK. Ogólne informacje ENVIROMENTAL SC-9-19 NA ROK 2019 PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK Ogólne informacje Program badań biegłości w zakresie pobierania próbek ENVIROMENTAL SC-9-19 jest organizowany i realizowany

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025: ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:2018-02 DR INŻ. AGNIESZKA WIŚNIEWSKA DOCTUS SZKOLENIA I DORADZTWO e-mail: biuro@doctus.edu.pl tel. +48 514

Bardziej szczegółowo

PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-17 NA ROK 2017

PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-17 NA ROK 2017 PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-17 NA ROK 2017 Ogólne informacje: Program badań biegłości w zakresie pobierania próbek ENVIROMENTAL SC-8-17 jest organizowany i realizowany

Bardziej szczegółowo

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego Strona 1 z 7 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 27.02.2019 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 27.02.2019 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 27.02.2019 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

Wiarygodna ocena zanieczyszczeń środowiska w akredytowanym laboratorium. zgodnie z systemem QSHE. (Quality, Safety, Health, Environment)

Wiarygodna ocena zanieczyszczeń środowiska w akredytowanym laboratorium. zgodnie z systemem QSHE. (Quality, Safety, Health, Environment) Wiarygodna ocena zanieczyszczeń środowiska w akredytowanym laboratorium zgodnie z systemem QSHE (Quality, Safety, Health, Environment QSHE System QSHE (Quality, Safety, Health, Environment to zintegrowane

Bardziej szczegółowo

Opracowanie wyników porównania międzylaboratoryjnego w zakresie emisji zanieczyszczeń gazowo-pyłowych SUWAŁKI 2008

Opracowanie wyników porównania międzylaboratoryjnego w zakresie emisji zanieczyszczeń gazowo-pyłowych SUWAŁKI 2008 Opracowanie wyników porównania międzyoratoryjnego w zakresie emisji zanieczyszczeń gazowo-pyłowych SUWAŁKI 2008 Wstęp W dniach 16.06.2008 17.06.2008 roku przeprowadzone zostało porównanie międzyoratoryjne

Bardziej szczegółowo

Doświadczenia Jednostki ds. Porównań Międzylaboratoryjnych Instytutu Łączności PIB w prowadzeniu badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych

Doświadczenia Jednostki ds. Porównań Międzylaboratoryjnych Instytutu Łączności PIB w prowadzeniu badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych Doświadczenia Jednostki ds. Porównań Międzylaboratoryjnych Instytutu Łączności PIB w prowadzeniu badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych Anna Warzec Dariusz Nerkowski Plan wystąpienia Definicje

Bardziej szczegółowo

Koszty zapewnienia jakości badań / pomiarów a funkcjonowanie laboratoriów w otoczeniu biznesowym, jako kompromis JAKOŚCI i EKONOMII

Koszty zapewnienia jakości badań / pomiarów a funkcjonowanie laboratoriów w otoczeniu biznesowym, jako kompromis JAKOŚCI i EKONOMII Koszty zapewnienia jakości badań / pomiarów a funkcjonowanie laboratoriów w otoczeniu biznesowym, jako kompromis JAKOŚCI i EKONOMII Aleksandra Burczyk Centralne Laboratorium Pomiarowo Badawcze Sp. z o.o.

Bardziej szczegółowo

Procedura szacowania niepewności

Procedura szacowania niepewności DOKUMENTACJA SYSTEMU ZARZĄDZANIA LABORATORIUM Procedura szacowania niepewności Stron 7 Załączniki Nr 1 Nr Nr 3 Stron Symbol procedury PN//xyz Data Imię i Nazwisko Podpis Opracował Sprawdził Zatwierdził

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 0843/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 0843/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 0190/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 0190/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

PROGRAM BADANIA BIEGŁOŚCI

PROGRAM BADANIA BIEGŁOŚCI P O B I E R A N I E P R Ó B E K K R U S Z Y W Opracował: Zatwierdził: Imię i Nazwisko Przemysław Domoradzki Krzysztof Wołowiec Data 28 maja 2015 r. 28 maja 2015 r. Podpis Niniejszy dokument jest własnością

Bardziej szczegółowo

PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO NR 18/2015

PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO NR 18/2015 PLAN BADANIA BIEGŁOŚCI / PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNEGO NR 18/2015 prowadzonych przez Klub POLLAB Sekcję PETROL - GAZ Uwaga: Uzupełniając poniższą tabelę należy wypełnić te obszary, które są istotne

Bardziej szczegółowo

Rola materiałów odniesienia w zapewnieniu jakości wyników pomiarów chemicznych

Rola materiałów odniesienia w zapewnieniu jakości wyników pomiarów chemicznych Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii Pasteura 1, 02-093 Warszawa Rola materiałów odniesienia w zapewnieniu jakości wyników pomiarów chemicznych Ewa Bulska ebulska@chem.uw.edu.pl Slide 1 Opracowanie i

Bardziej szczegółowo

Parametry krytyczne podczas walidacji procedur analitycznych w absorpcyjnej spektrometrii atomowej. R. Dobrowolski

Parametry krytyczne podczas walidacji procedur analitycznych w absorpcyjnej spektrometrii atomowej. R. Dobrowolski Parametry krytyczne podczas walidacji procedur analitycznych w absorpcyjnej spektrometrii atomowej. R. Dobrowolski Wydział Chemii Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej pl. M. Curie Skłodowskiej 3 0-03 Lublin

Bardziej szczegółowo

KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB. Członek: EUROLAB EURACHEM

KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB. Członek: EUROLAB EURACHEM KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB Członek: EUROLAB EURACHEM TARGI EUROLAB 2015 POTENCJALNE ŹRÓDŁA BŁĘDÓW W RUTYNOEJ PRACY LABORATORIUM Andrzej Brzyski Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia

Bardziej szczegółowo

Sterowanie jakością badań i analiza statystyczna w laboratorium

Sterowanie jakością badań i analiza statystyczna w laboratorium Sterowanie jakością badań i analiza statystyczna w laboratorium CS-17 SJ CS-17 SJ to program wspomagający sterowanie jakością badań i walidację metod badawczych. Może działać niezależnie od innych składników

Bardziej szczegółowo

PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-19 NA ROK 2019

PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-19 NA ROK 2019 PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POBIERANIA PRÓBEK ENVIROMENTAL SC-8-19 NA ROK 2019 Ogólne informacje: Program badań biegłości w zakresie pobierania próbek ENVIROMENTAL SC-8-19 jest organizowany i realizowany

Bardziej szczegółowo

Audit techniczny w laboratorium ASA. Czyli przygotowanie do auditu technicznego jednostki akredytujacej lub auditu wewnetrznego

Audit techniczny w laboratorium ASA. Czyli przygotowanie do auditu technicznego jednostki akredytujacej lub auditu wewnetrznego Audit techniczny w laboratorium ASA Czyli przygotowanie do auditu technicznego jednostki akredytujacej lub auditu wewnetrznego 2008 Pkt. 4.4 normy Przegląd zapytań, ofert i umów - procedura przeglądu zleceń

Bardziej szczegółowo

Identyfikacja poddyscyplin i częstotliwość uczestnictwa w PT/ILC wg DA-05 - laboratoria upoważnione do badań w ramach urzędowego nadzoru.

Identyfikacja poddyscyplin i częstotliwość uczestnictwa w PT/ILC wg DA-05 - laboratoria upoważnione do badań w ramach urzędowego nadzoru. Identyfikacja poddyscyplin i częstotliwość uczestnictwa w PT/ILC wg DA-05 - laboratoria upoważnione do badań w ramach urzędowego nadzoru. Waldemar Korol Instytut Zootechniki - PIB Krajowe Laboratorium

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI do książki pt. Metody badań czynników szkodliwych w środowisku pracy

SPIS TREŚCI do książki pt. Metody badań czynników szkodliwych w środowisku pracy SPIS TREŚCI do książki pt. Metody badań czynników szkodliwych w środowisku pracy Autor Andrzej Uzarczyk 1. Nadzór nad wyposażeniem pomiarowo-badawczym... 11 1.1. Kontrola metrologiczna wyposażenia pomiarowego...

Bardziej szczegółowo

Definicje PN ISO Definicje PN ISO 3951 interpretacja Zastosowanie normy PN-ISO 3951:1997

Definicje PN ISO Definicje PN ISO 3951 interpretacja Zastosowanie normy PN-ISO 3951:1997 PN-ISO 3951:1997 METODY STATYSTYCZNEJ KONTROI JAKOŚCI WG OCENY ICZBOWEJ ciągła seria partii wyrobów sztukowych dla jednej procedury analizowana jest tylko jedna wartość, która musi być mierzalna w skali

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do statystyki dla. chemików testowanie hipotez

Wprowadzenie do statystyki dla. chemików testowanie hipotez chemików testowanie hipotez Michał Daszykowski, Ivana Stanimirova Instytut Chemii Uniwersytet Śląski w Katowicach Ul. Szkolna 9 40-006 Katowice E-mail: www: mdaszyk@us.edu.pl istanimi@us.edu.pl http://www.sites.google.com/site/chemomlab/

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 17945/ZL/18

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 17945/ZL/18 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ. Wydanie 4 Warszawa, 17.11.2011 r.

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ. Wydanie 4 Warszawa, 17.11.2011 r. . POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ Wydanie 4 Warszawa, 17.11.2011 r. Spis treści 1 Wprowadzenie...3 2 Zakres stosowania...3 3 Cechy spójności pomiarowej...3

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 03923/ZL/19

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 03923/ZL/19 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 1497/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 1497/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 4199/ZL/18

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 4199/ZL/18 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6468992 tel. 32-324-22-, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach, Wydz.

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 9174/ZL/16

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 9174/ZL/16 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego Strona 1 z 8 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 19.01.2018 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 19.01.2018 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 19.01.2018 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

Marzena Mazurowska tel

Marzena Mazurowska tel Kompetentny organizator badań biegłości w świetle wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Marzena Mazurowska marzena.mazurowska@wp.pl tel. 661-465-771 Kompetentny organizator badań biegłości w świetle wymagań

Bardziej szczegółowo

Niepewności pomiarów

Niepewności pomiarów Niepewności pomiarów Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) w roku 1995 opublikowała normy dotyczące terminologii i sposobu określania niepewności pomiarów [1]. W roku 1999 normy zostały opublikowane

Bardziej szczegółowo

Badania międzylaboratoryjne z zakresu właściwości elektrostatycznych materiałów nieprzewodzących stosowanych w górnictwie

Badania międzylaboratoryjne z zakresu właściwości elektrostatycznych materiałów nieprzewodzących stosowanych w górnictwie mgr inż. ŁUKASZ ORZECH mgr inż. MARCIN TALAREK Instytut Techniki Górniczej KOMAG Badania międzylaboratoryjne z zakresu właściwości elektrostatycznych materiałów nieprzewodzących stosowanych w górnictwie

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 13501/ZL/16

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 13501/ZL/16 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 13908/ZL/18

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 13908/ZL/18 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 11749/ZL/16

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 11749/ZL/16 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 13379/ZL/18

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 13379/ZL/18 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6468992 tel. 3232422, fax 322166666, http://www.cbidgp.pl email: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach, Wydz. Gosp.

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 0814/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 0814/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 9945/ZL/16

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 9945/ZL/16 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 1313/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 1313/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 2650/ZL/18

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 2650/ZL/18 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6468992 tel. 32-324-22-, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach, Wydz.

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 11280/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 11280/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6468992 tel. 32-324-22-, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach, Wydz.

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 8551/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 8551/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 0617/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 0617/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 10526/ZL/18

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 10526/ZL/18 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6468992 tel. 3232422, fax 322166666, http://www.cbidgp.pl email: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach, Wydz. Gosp.

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 3295/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 3295/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 7363/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 7363/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6468992 tel. 32-324-22-, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach, Wydz.

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 07537/ZL/19

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 07537/ZL/19 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6468992 tel. 32-324-22-, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach, Wydz.

Bardziej szczegółowo

Porównania międzylaboratoryjne jako element doskonalenia jakości na przykładzie badań odporności na rozdzieranie wyrobów tekstylnych

Porównania międzylaboratoryjne jako element doskonalenia jakości na przykładzie badań odporności na rozdzieranie wyrobów tekstylnych T. Nowak Porównania międzylaboratoryjne jako element doskonalenia jakości na przykładzie badań odporności na rozdzieranie wyrobów tekstylnych Instytut Technologii Bezpieczeństwa MORATEX 1. Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 3669/ZL/17

SPRAWOZDANIE Z BADAŃ NR 3669/ZL/17 CENTRUM BDŃ I DOZORU GÓRNICTW PODZIEMNEGO Sp. z o.o. 43-143 LĘDZINY, ul. LĘDZIŃSK 8, NIP PL6460008992 tel. 032-324-22-00, fax 32-216-66-66, http://www.cbidgp.pl e-mail: cbidgp@cbidgp.pl SR w Katowicach,

Bardziej szczegółowo