PROBLEM UNIFIKACJI PAKIETU DIANA

Transkrypt

1 PROBLEM UNIFIKACJI PAKIETU DIANA EDWARD MICHALEWSKI Instytut Bada Systemowych PAN Streszczenie Problem, czy powinien by eden zunifikowany (uniwersalny) pakiet DIANA (Wspomagane komputerowo DIAgnostyczne ANAlizy i proektowania systemów zarzdzania) dla dowolnego badanego obiektu (przedsibiorstwo, urzd, bank), czy te dla kadego z nich powinno si stworzy odpowiedni mutac pakietu, powstał u w pierwszych latach istnienia metodyki DIANA. Pocztkowo uwaano, e pakiet powinien obsługiwa wszystkie rodzae badanych obiektów, ednak z czasem stały si konieczne modyfikace pakietu, uwzgldniace specyfik danego obiektu. Obecnie rozwiane s prace umoliwiace adaptac pakietu do specyfiki obiektu u na wstpnym etapie bada. W niniesze publikaci omówiono bardzie szczegółowo te okresy ewoluci pakietu DIANA. Słowa kluczowe: komputerowe systemy wspomagania decyzi, narzdzia wspomagace proektowanie struktury organizacyne, zarzdzanie wiedz 1. Wprowadzenie Celem podtych w Instytucie Automatyki PAN (obecnie Instytut Bada Systemowych PAN) ponad 40 lat temu prac było opracowanie narzdzia do usprawniania funkconowania duych organizaci. W efekcie uzyskano metod wspomagane komputerowo DIAgnostyczne ANAlizy i proektowania systemów zarzdzania (DIANA) i e implementace w postaci kolenych wersi komputerowych pakietów, z których pakiety DIANA-9, 10 i 11 s obecnie z powodzeniem wykorzystywane zarówno w małych i rednich przedsibiorstwach i organizacach, ak te w duych obiektach rzeczywistych (np. KG Polici RP, Centrala PKO BP, czy Słuba Celna RP). Problem czy powinien by eden zunifikowany (uniwersalny) pakiet DIANA dla dowolnego badanego obiektu (przedsibiorstwo, urzd, bank), czy te dla kadego z nich powinno si stworzy odpowiedni mutac pakietu, powstał u w pierwszych latach istnienia metodyki DIANA [1]. Pocztkowo uwaano, e pakiet powinien obsługiwa wszystkie rodzae badanych obiektów [2], ednak z czasem stały si konieczne modyfikace pakietu, uwzgldniace specyfik danego obiektu [3]. Obecnie rozwiane s prace umoliwiace adaptac pakietu do specyfiki obiektu u na wstpnym etapie bada [4]. Ponie omówiono bardzie szczegółowo te okresy ewoluci pakietu DIANA. 2. Wersa uniwersalna pakietu DIANA Proponowana w metodzie DIANA architektura (budowa) modelu systemu informacynego zarzdzania badanego obiektu [5] stanowi wielopoziomow polihierarchiczn przestrzenn sie powiza informacynych (Rys. 1).

2 126 Problem unifikaci pakietu DIANA ródło: Opracowanie własne. Rys. 1. Model systemu informacynego zarzdzania Na naniszym poziomie wzłami sieci s czynnoci, wykonywane przez poszczególnych pracowników badanego systemu informacynego zarzdzania, za łukami weciowe i wyciowe informace. Poziom ten posiada pewn hierarchi: zadania - podzadania - operace (czynnoci elementarne). Zarówno wzły ak i łuki opisywane s szeregiem parametrów, wykorzystywanych nie tylko w diagnozie ale te przy proektowaniu struktury organizacyne. Nastpny poziom zawiera zbiór pracowników (wzły sieci) - ich wzaemne powizania (łuki sieci) wynika z powiza pomidzy wykonywanymi przez nich czynnociami. Mamy wic nie tylko łuki poziome (dostawca odbiorca informaci), ale równie łuki pionowe, które wskazu akie czynnoci realizue dany pracownik. Poziom ten posiada własn hierarchi: np. prezes - ego zastpcy - kierownicy komórek - szeregowi pracownicy. Zarówno wzły ak i łuki opisywane s parametrami, wykorzystywanymi nie tylko w diagnozie, ale te przy proektowaniu struktury organizacyne. Jeszcze wyszym poziomem est sie, w które wzłami s komórki organizacyne, za powizania midzy nimi (łuki) wynika z powiza zatrudnionych w tych komórkach pracowników. Patrzc w dół wynika z powiza realizowanych przez nich czynnoci. Tu równie mamy łuki pionowe, wskazuce w akie komórce est zatrudniony dany pracownik. Ten poziom posiada własn hierarchi: np. obiekt - piony - departamenty - wydziały - stanowiska. Zarówno wzły ak i łuki opisywane s parametrami, wykorzystywanymi nie tylko w diagnozie, ale te przy proektowaniu struktury organizacyne. Wreszcie na nawyszym poziomie znadue si sie celów i zasobów badanego systemu informacynego zarzdzania. Poziom ten posiada własn hierarchi: np. cele obiektu (statutowe) - cele pionów - cele departamentów - cele stanowisk. Zarówno wzły ak i łuki opisywane s parametrami (z których nawanieszymi s zasoby, czyli rodki przeznaczone na realizac celów).

3 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, Te parametry s wykorzystywane zarówno w diagnozie ak te przy proektowaniu struktury organizacyne. Powyszy model uzupełnia powizania z otoczeniem. W trakcie wieloletnich bada w ramach unifikaci danych zbieranych dla rónych obiektów (przedsibiorstwa, urzdy, banki itp.) udało si wprowadzi standardy dla wszystkich poziomów modelu i prawie wszystkich ego parametrów (z ednym wytkiem). Przykładem moe by rodza funkci elementarne (niezwykle istotny parametr czynnoci, zarówno w diagnozie, ak i proektowaniu), dla którego niezalenie od rodzau badanego obiektu wprowadzono 10 kategorii: realizaca standardowa - s to czynnoci zrutynizowane, dla których istnie okrelone przepisy ich wykonywania (obliczenia, formularze); realizaca niestandardowa - s to czynnoci, dla których nie ma okrelonych przepisów wykonywania i wymaga one za kadym razem innego sposobu postpowania; archiwowanie - s to czynnoci zwizane z gromadzeniem, zabezpieczeniem i przechowywaniem informaci, w tym równie wyników własnych czynnoci w celu wykorzystania ich w pónieszym terminie; kontrola - s to czynnoci dotyczce sprawdzania i oceny przebiegu lub rezultatów innych czynnoci wykonywanych na własnym lub obcym stanowisku; nadzór - s to czynnoci zwizane z regulowaniem przebiegu realizaci innych czynnoci wykonywanych na własnym lub obcym stanowisku; koordynaca - s to czynnoci dotyczce synchronizaci procesów realizaci innych czynnoci; konsultaca - wymiana pogldów; czyli czynnoci o charakterze konsultaci specalistycznych, konsultaci udzielanych podczas narad, dyskusi, szkolenia itp. koncepca - s to czynnoci o charakterze twórczym, zwizane z retrospekc własne praktyki zawodowe, zaznaamianiem si z literatur fachow oraz analiz istniecych rozwiza; wynikiem takich operaci mog by np. wytyczne; decyza - s to czynnoci mace charakter procesów decyzynych, wybór nakorzystniesze alternatywy i zwizane z okrelaniem celów, rodków i metod, w tym take decyze w sprawach przedłoonych; konsultaca kierownicza - wymiana pogldów specalistycznych i porady udzielane przez przełoonego (decyze nieformalne). Wspomnianym wye wytkiem est eden z parametrów opisucych czynnoci, a mianowicie sfera działalnoci, która w standardowe wersi posiadała nastpuce kategorie: zaopatrzenie, zbyt, sterowanie procesami, planowanie długookresowe, techniczne przygotowanie procesów, gospodarka materiałowa, gospodarka rodkami trwałymi, gospodarka narzdziowa, gospodarka remontowa, finanse,

4 128 Problem unifikaci pakietu DIANA kadry i płace, koszty, sterowanie akoci procesów, inne sfery działalnoci. Mona zauway, e te kategorie idealnie pasu w przypadku przedsibiorstw produkcynych. Dla bardzie łatwego dopasowania w przypadku innych obiektów (np. urzdów) rozszerzono niektóre podstawowe kategorie, np.: - sterowanie/zarzdzanie procesami, - techniczne/organizacyne przygotowanie procesów, - gospodarka narzdziowa/gospodarka zasobami. Oczywicie, pewne kategorie (np. gospodarka remontowa) mogły mie wówczas marginalny udział, za w sytuaci całkowitego braku dopasowania zawsze pozostawała kategoria inne sfery działalnoci. Warto ednak zwróci uwag, e ten sposób postpowania miał istotne ograniczenia, wynikace z konstrukci algorytmu obliczania siły powiza bardzo wanego syntetycznego wskanika, wykorzystywanego w kilkunastu algorytmach diagnostycznych oraz w algorytmach komputerowo wspomaganego proektowania struktur organizacynych. Dla przykładu, wiksza siła powiza midzy dwoma stanowiskami powodue, e znad si one w edne komórce organizacyne. Siła powiza pomidzy zadaniami est obliczana według nastpucego wzoru: S i = ( ) ( ) α C ci P pi β F [ a] n + [ b] i Ei ( ) m ( k ) + ( h ) δ K γ ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) R r + + i W wi η O oi µ L li τ T ti i φ H i (1) gdzie: i - identyfikator zadania dostawcy - identyfikator zadania odbiorcy α β δ φ γ η µ - współczynniki korekcyne τ ( ) c i C - zaleno siły powiza od czstotliwoci kontaktów c i, c ci, ezeli ci < c ( ci ) = (2) C c, ezeli ci c P ( ) p i - zaleno siły powiza od pracochłonnoci zada p i, p : pi, ezeli pi < p ( ) (3) P pi = p, ezeli pi p F [ a] i n - zaleno siły powiza od rodzau funkci elementarne dostawcy i odbiorcy a ma posta: informaci, gdzie macierz [ ] n

5 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, O d b i o r c a { } 2 { } 3 { } 4 { } 5 { } 6 { } 7 { } 8 { } 9 { } 10 { } (Rodzae funkci elementarnych: n = 1,..., 10) E [ b] i m - zaleno siły powiza od sfery działalnoci dostawcy i odbiorcy informaci, b ma posta: gdzie macierz [ ] m Dostawca Dostawca O d b i o r c a { } 2 { } 3 { } 4 { } 5 { } 6 { } 7 { } 8 { } 9 { } 10 { }

6 130 Problem unifikaci pakietu DIANA Dostawca O d b i o r c a { } 12 { } 13 { } 14 { } (Rodzae sfer: m = 1,..., 14) K ( k i ) - zaleno siły powiza od klasy zadania 1, ezeli ki k ( ki ) = (4) K 2, ezeli ki = k H ( h i ) - zaleno siły powiza od charakteru zada 1, ezeli hi h ( ) (5) H hi = 2, ezeli hi = h R ( ri ), W ( wi ), O ( oi ), L ( li ) oraz T ( ti ) - zalenoci siły powiza od charakterystyk dostawcy wzgldem wykonawcy, odpowiednio: hierarchii dostawcy, ego wanoci, opónie, błdów oraz sposobu kontaktu (przymu warto charakterystyki). Konkretne liczby w powyszych macierzach zale od specyfiki danego obiektu i to powodue, e wykorzystanie tych samych wartoci dla rónych obiektów est do ograniczone. Szczególnie est to widoczne w przypadku sfer działalnoci. Dla przykładu, sfera działalnoci: techniczne przygotowanie procesów i organizacyne przygotowanie procesów, ma te same wartoci (kolumna 5 w macierzy), co w wielu realnych przypadkach est do trudne do przycia. Mimo wszystko, ten sposób postpowania udawało si utrzyma do momentu, gdy obiektem bada stał si bank, Centralny Bank (NBP). Było asne, e musi by stworzona nowa mutaca pakietu DIANA, uwzgldniaca specyfik tego nowego obiektu bada. 3. Mutace pakietu DIANA Nabardzie charakterystyczn (ale nie edyn) stała si mutaca bankowa pakietu DIANA. Stworzono na pocztku lat 90-tych ubiegłego wieku, gdy obiektem bada został Narodowy Bank Polski [6]. Dla parametru sfera działalnoci ustalono wówczas nastpuce kategorie: organizaca i zarzdzanie, zagadnienia prawne, informatyka, współpraca z zagranic, rewize i kontrole, kadry, rodki rzeczowe,

7 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, własna gospodarka finansowa, polityka pienina, system bankowy, rachunkowo i operace finansowe, znaki pienine, depozyty Skarbu Pastwa, prace naukowo-badawcze, inne sfery działalnoci. Oczywicie w macierzy, na podstawie opinii ekspertów, przyto inne wartoci liczbowe. Kolenym przykładem koniecznoci modyfikaci kategorii parametru sfera działalnoci est przypadek badania Urzdu Woewódzkiego [7], dla którego te kategorie przyły nastpuc posta: polityka regionalna, ochrona rodowiska, organizaca i funkconowanie administraci, współdziałanie z samorzdami, planowanie przestrzenne, budownictwo, infrastruktura, rolnictwo, gospodarka ywnociowa, usługi społeczne, usługi obywatelskie, współdziałanie z administrac specaln, finanse, kadry i płace, koszty, promoca, inne sfery działalnoci. Równie w tym przypadku ustalenie odpowiednich wartoci w macierzy wymagało gruntownych bada i aktywnego udziału ekspertów, a wic i dodatkowych nakładów. Jednak analiza porównawcza m.in. wyników proektowania struktury za pomoc uniwersalnego pakietu i ego mutaci wykazała, e ten wysiłek opłacał si wszystkie warianty wygenerowane w pierwszym przypadku zostały odrzucone przez Zespół Oceniacy. Natomiast wyniki proektowania, uzyskane za pomoc mutaci pakietu DIANA, uwzgldniace specyfik Urzdu Woewódzkiego, zostały w całoci zaakceptowane. Kolena konieczno stworzenia nastpne mutaci pakietu DIANA powstała przy badaniu Słuby Celne RP [8]. Tu równie niezbdny był udział ekspertów przy wyznaczaniu odpowiednich wartoci w macierzy uwzgldniace sfer działalnoci przy obliczaniu siły powiza. W ten sposób namnoyła si spora ilo mutaci pakietu DIANA, za panowanie nad nimi stawało si coraz trudniesze, eeli uwzgldni si fakt, e modyfikaca macierzy powodue zmiany w kilkuset miescach rónych algorytmów (diagnostycznych i proektowania struktury). Z tego powodu przystpiono do opracowania innego podecia do rozwizania tego problemu. 4. Adaptaca pakietu DIANA do specyfiki badanego obiektu na wstpnym etapie bada Pomysł adaptaci narzdzia do specyfiki badanego obiektu u na wstpnym etapie bada nie est nowy est stosowany od dawna przez wiele czołowych firm, które tworz narzdzia klasy CASE-TOOLS (do których naley pakiet DIANA). Problem ednak ley w tym ak to zrobi.

8 132 Problem unifikaci pakietu DIANA Przewanie korzysta si z tzw. Repozytorium, które zawiera dane z wielu uprzednio przebadanych obiektów. Zadanie polega na dopasowaniu specyfiki danego obiektu do specyfiki którego z tych uprzednio przebadanych. Niestety, informaci na temat konkretnych rozwiza tego zadania brak s obte taemnic firmow (czemu, zreszt, nie ma co si dziwi). Natomiast porednio mona oceni ich skuteczno, na podstawie raportów wdroeniowych est bardzo niska! Według wyników bada podanych przez Gartner Group firm zamuc si analiz rynku technologii informacyne [9], ponad 40% prób dopasowania t drog narzdzia do specyfiki badanego obiektu nie s trafne. Dlaczego, mona tylko domyla si - nabardzie prawdopodobne est zbyt prymitywne korzystanie z zasobów Repozytorium. Dlatego obecnie prowadzone prace nad adaptac pakietu DIANA do specyfiki aktualnie badanego obiektu skupiały si w pierwsze kolenoci na opracowaniu skutecznych algorytmów nie tylko do przeszukiwania zasobów Baz Danych uprzednio przebadanych obiektów rzeczywistych (ponad 100) tworzc w ten sposób Baz Wiedzy, ale równie do inteligentnego korygowania na bieco działania poszczególnych programów diagnozy i proektowania. Wydae si, e włanie tu drzemi nawiksze potencalne moliwoci zwikszenia skutecznoci adaptaci pakietu DIANA do specyfiki aktualnie badanego obiektu. Wyniki testowania tych prób w nanowsze wersi narzdzia pakiecie DIANA-11, wyranie na to wskazu. 5. Wnioski Próby stworzenia ednego, uniwersalnego pakietu DIANA dla dowolnego badanego obiektu nie powiodły si. Konieczno uwzgldnienia specyfiki kadego z tych obiektów spowodowała stworzenie wielu mutaci pakietu DIANA. Zwizany z tym proces wprowadzania kilkuset modyfikaci w algorytmach, a nastpnie w programach pakietu DIANA wykazał z czasem nieraconalno takiego postpowania. Dlatego obecnie wybrano drog adaptaci pakietu DIANA do specyfiki danego obiektu u na wstpnym etapie bada. Bibliografia 1. Michalewski E.: Formalizaca wybranych funkci systemu zarzdzania ednostk gospodarcz, Metody cybernetyczne w zarzdzaniu, Warszawa, 1974, str , Wyd. Ossolineum, Wrocław 1978, str Michalewski E.: Some aspects of computer diagnostic analysis of the management systems, Control and Cybernetics vol.4, nr.3-4, 1975, str Michalewski E.: Computer-aided design of large-scale information systems, International Conference on systems Engineering, Coventry 1980, Sup. Part Michalewski E.: Wspomagane komputerowo diagnoza i proektowanie systemów informacynych zarzdzania. Wydawnictwo: Wysza Szkoła Informatyki Stosowane i Zarzdzania, Seria Monografie, (wyd. 2-gie uzupełnione), Warszawa, Michalewski E.: Podstawy metody analizy diagnostyczne i proektowania systemów zarzdzania (metoda DIANA). Wyd. IBS PAN, Seria Badania Systemowe, tom 34, Warszawa Michalewski E.: Methodology of analysis and design of information structure based on the use of microcomputer, Polish- Scandinavian Seminar Current trends in information systems development methodologies, Gdask, Michalewski E.: Zastosowanie pakietu DIANA-9 ako CASE; Konf. Badania Operacyne i systemowe BOS`91, Warszawa 1991.

9 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 22, Michalewski E.: Pakiet DIANA-10 ako platforma integruca specalistów rónych dziedzin, Konf. Naukowa "Badania Operacyne i Systemowe" BOS'95, Szczecin 1995, str Integraca i systemy do zarzdzania; Raport Teleinfo nr 11, Michalewski E.: Podrcznik uytkownika pakietu DIANA-11, Raport Badawczy RB/16/2008, IBS PAN, Warszawa PROBLEM UNIFICATION DIANA PACKAGE Summary The problem, whether it should be one unified (universal) package DIANA for the any investigated obect (enterprise, office, bank), or for each of them it is also necessary to create the suitable mutation of the package, was already in the first years of the existence of methodology DIANA (Computer-aided DIAgnostic ANAlysis and design of management systems). At first thought that the package should support all types of investigated obect, however with time made necessary modifications of the package, taking into account the specific characteristics of the given obect. Currently works are developed to adapt the package to the specificity of the obect at a preliminary stage of research. The paper discusses these periods the evolution of the package DIANA in more detail. Keywords: computer decisions making systems, computer-aided tools for design of organization structure, information management systems Instytut Bada Systemowych PAN, Warszawa, Newelska 6 edward.michalewski@ibspan.waw.pl