1 Wstęp. 2 Otwarty System Nauczania Zdalnego (OSNZ)

Transkrypt

1 1 Wstęp Emma KUSHTINA, Przemysław RÓśEWSKI Wydział Informatyki, Politechnika Szczecińska E mail: ekushtina@wi.ps.pl, prozewski@wi.ps.pl Systemowe uęcie Otwartego i Zdalnego Nauczania Dyskusa akademicka dotycząca zagadnienia nauczania zdalnego systematycznie zwiększa swó wymiar, dotykaąc nowych obszarów badawczych i czerpiąc z coraz większego wachlarza róŝnych dziedzin naukowych. Główne problemy badawcze dotyczą: zagadnienia opracowania materiałów dydaktycznych, przygotowania nowych metodologii nauczania, opracowania standardów komunikaci pomiędzy aktorami uczestniczącymi w procesie nauczania. Wszystkie wymienione zagadnienia bazuą na wynikach wielu dyscyplin i rozpatrywane są w kontekście budowania coraz doskonalszych systemów nauczania zdalnego. Istotnym uzupełnieniem rozwaŝanych problemów est analiza i zrozumienie przesłanek będących podstawą i motorem tworzenia i rozwou systemów nauczana zdalnego. Systemy nauczania zdalnego znalazły uŝ swoe miesce w strukturach większości światowych przedsiębiorstw i korporaci. Jak pokazue analiza wykonana przez Burgessa i Russella [1]zarówno wielkie korporace, ak i mniesze organizace masowo przenoszą szkolenia pracowników do przestrzeni nauczania zdalnego. Przeprowadzone badania szacuą, Ŝe 42 % analizowanych w badaniach przedsiębiorstw uŝywa systemów nauczania zdalnego. Według ASTD (American Society for Training & Development) 8.8 % wszystkich działań szkoleniowych w USA (w rok 2002) zostało wykonanych w oparciu o pewne rozwiązania nauczania zdalnego. Powodem zwiększaącego się udziału systemów nauczania zdalnego są nie tylko mniesze koszty i większa efektywność systemów zdalnych. Według autorów analizy po 11 września koncerny staraą się zredukować konieczność podróŝowania swoich pracowników np. w celu odbycia szkolenia. Ponadto nowoczesne systemy nauczania zdalnego stanowią efektywną platformę dla implementaci korporacynych rozwiązań zarządzania wiedzą wiele przykładów moŝna znaleźć w pracy po redakcą Wawrzyniaka [7]. Przedsiębiorstwa chcą odkryć i zarządzać kapitałem wiedzy, aki est głównie w posiadaniu ich pracowników dobitnie pokazue to [5]. Systemy nauczania zdalnego, według [6], zintegrowane z systemami Human Resource daą efektywne podstawy zarządzania kapitałem ludzkim na poziomie wiedzy. Podeście systemowe wydae się być edną z nalepszych metod analizy tak złoŝonego zawiska, akim est nauczanie zdalne. Zbudowanie właściwego obrazu zagadnienia nauczania zdalnego wymaga odeścia od analizy sumy izolowanych praktyk, na rzecz sformalizowania wszystkich aspektów kaŝdego konkretnego wdroŝenia w ramach ednego wspólnego systemu. Osiągnięcie efektu synergi następue, gdy prace badawczo-rozwoowe pochodzące z róŝnych dziedzin i pól badawczych, które są wykonywane w ramach róŝnych proektów, są interpretowane i analizowane w ramach ednego systemu determinowanego przez wyznaczone zadanie nauczania zdalnego. 2 Otwarty System Nauczania Zdalnego (OSNZ) ODL est skrótem od Open and Distance Learning [2], za którym krye się zupełne nowa koncepca organizaci nauczania w szkołach wyŝszych Unii Europeskie. Podstawowa e idea została przedstawiona w Deklaraci Bolońskie. WdroŜenie kaŝde koncepci dotyczące nowego sposobu organizaci funkconowania systemu społecznego potrzebue precyzyne analizy struktury przyszłego systemu ako obiektu zarządzania. ZłoŜoność i skala działania przyszłego systemu nauczania determinue opracowania odpowiedniego informacynego systemu zarządzania. Dale w rozwaŝaniach na temat ODL będziemy uŝywali terminu Otwarty System Nauczania Zdalnego

2 (OSNZ) [2,4], maąc na myśli informacyny system zarządzania systemem nauczania, który łączy cechy tradycynego rozumienia poęcia Distance Learning (nauczanie zdalne) oraz ego nowego uęcia Open Learning (nauczanie otwarte). OSNZ est konsekwencą powstania, rozwou i uŝ osiągniętych sukcesów Procesu Bolońskiego. Deklaraca Bolońska powstała w 1999 roku, aby zintegrować pomysły i działania 29 państw europeskich na rzecz rozwou Europeskiego Obszaru Szkolnictwa WyŜszego, który ma powstać do roku Deklaraca Bolońska nie zamyka moŝliwości dołączenia innych kraów, które chcą wspólnie się rozwiać w ramach głoszonych przez nią idei. Według Deklaraci Bolońskie niezbędne est podniesienie poziomu standaryzaci procedur administracynych m.in. w procesie opracowywania programów i przedmiotów studiów kształcenia trzypoziomowego oraz punktowego systemu oceny osiągnięć studentów, co będzie wspierało mobilność naukowe i dydaktyczne kadry szkoły wyŝsze i co nawaŝniesze mobilność studentów. OSNZ est ideą stworzenia takiego systemu nauczania, który będzie umoŝliwiał poprzez sieć teleinformacyną naukę na uniwersytetach Unii Europeskie kaŝdemu studentowi niezaleŝnie od aktualnego miesca zamieszkania według własne personalizowane drogi nauczania. OSNZ ako obiekt zarządzania est systemem złoŝonym. Jego składowe elementy oprócz tego, Ŝe maą róŝną naturę, często charakteryzuą się przeciwstawnymi celami i róŝnymi prawami zachowania, dodatkowo są wzaemnie od siebie zaleŝne. Funkconowanie OSNZ obemue poszczególne osoby, grupy specalistów, organizace, komputerowe technologie, infrastrukturę regionu i dane organizaci, zasoby informacyne i zasoby wiedzy. Realizaca idei OSNZ w znacznym stopniu zaleŝy o tego, na ile uda się opracować odpowiedni system zarządzania w postaci systemu informacynego, który będzie opierał się na zintegrowanym modelu funkconowania obiektu ako spóne całości. Reasumuąc, moŝemy przyąć, Ŝe OSNZ moŝe być traktowany ako system informacyny, który przeznaczony est do zarządzania procesem otwartego nauczania zdalnego spełniaący warunki Deklaraci Bolońskie. Powodzenie w opracowaniu koncepci tego systemu informacynego pozwoli opracować metodykę wdraŝania idei Deklaraci Bolońskie w kaŝde organizaci edukacyne i ednocześnie posłuŝy za podstawę do określenia akości organizaci procesu edukacynego. 3 Cykle Ŝycia studenta Cykl Ŝycia studenta w warunkach nauczania tradycynego est procesem nabycia wiedzy według wybranego programu nauczania, który ściśle określa zawartość i harmonogram tego procesu w ramach edne uczelni [2]. Zdalne nauczanie pozwala na bardzie swobodny układ harmonogramu, wykonywanego równieŝ w ramach edne uczelni. Strategia studenta sprowadzi się wtedy tylko do wyboru uczelni, która gwarantue uzyskanie odpowiedniego certyfikatu specalności obiektu zainteresowań studenta. Po wyborze uczelni student zostae obęty deterministycznym cyklem Ŝycia studenta. Z punktu widzenia uczelni proces obsługi wszystkich studentów est procesem deterministycznym, przy czym nauczanie odrębnych grup studentów z określonego przedmiotu moŝe przebiegać równolegle. Proces wykonania ustalonego programu nauczania przez uczelnią moŝe być opisana w postaci wykresu Gantta. W warunkach OSNZ cykl Ŝycia studenta est procesem stochastycznym. Student przy zachowaniu tego samego obiektu zainteresowań moŝe wybierać przedmioty na róŝnych uczelniach, na których odbywa się programy nauczania, gwarantuący zdobycie odpowiedniego certyfikatu. Student samodzielne wybiera, na akich uczelniach będzie realizował swó cykl Ŝycia studenta. Inacze mówiąc studenci przemieszczaą się pomiędzy uczelniami realizuąc personalizowaną drogę nauczania. Struktura cyklu Ŝycia studenta est ciągle otwarta. Student po zaliczeniu pewnego bloku przedmiotów na wybrane uczelnie po raz koleny ma przed sobą sytuacę wyboru, gdzie będzie chciał w przyszłości kontynuować swoą naukę. W tym przypadku kaŝda uczelnia na pewnym horyzoncie planowania będzie miała do czynienia z losową ilością studentów na kaŝdym z przedmiotów, które są włączone w program nauczania. Przy opisanych warunkach proces nauczania studentów stae się rozproszony w wspólne prześnieni edukacyne. Przestrzeń

3 edukacyna moŝe być przedstawiona w postaci sieci obsługi masowe, gdzie węzłami sieci są odrębne uczelnie. Funkconowanie opisanego procesu moŝe być przedstawione za pomocą modelu stochastycznego sieci obsługi masowe (model Jacksona). Proces nauczania w kaŝdym z węzłów oraz w całe sieci moŝe być interpretowany ako produkca potokowa. W tabeli 1 przedstawiono porównanie działania systemów nauczania zdalnego (NZ) i nauczania otwartego (ONZ) pod wzglądem obsługiwania studentów. Tab. 1 Porównanie działania systemów NZ i ONZ pod wzglądem obsługiwania studentów Tab. 1 Comparison of distance learning and open distance learning in term of student service Obiekt badania 1. Program nauczania studenta -te specalności ( P ) ST 2. Infrastruktura, w którą odbywa się proces nauczania 3. Model obsługiwania studentów Nauczanie zdalne (edna uczelnia) Jest zgodny z programem nauczania wybrane specalności (-te) na wybrane uczelni (u): P ST U U = δ ( P); δ prawdopodobieństwo wyboru przez studenta u-te uczelni dla nauczania -te specalności. Wirtualna organizaca z główną siedzibą zlokalizowaną na uczelni i zmienną ilością klientów (studentów) korzystaących z inteligentnych zasobów uczelni. System kolekowy typu M/M//N/ z parametrami: losowy strumień zapotrzebowań studentów, losowy czas obsługiwania studenta, ograniczona ilość stanowisk pracy nauczycieli, nieskończona populaca. Otwarte nauczanie Zdalne (wiele uczelni) Składa się z przedmiotów wybranych przez studenta z programów nauczania na róŝnych uczelniach: P U1 U 2 U k = ( δ 1 ( p 1) / δ ( p 2) /... δ n ( p ST 2 n u δ k prawdopodobieństwo wyboru przez studenta przedmiotu/grupy przedmiotów z programu nauczania specalności -te na uczelni u te; p,... U,... 1 p n - przedmioty -te specalności, 1, U 2 U k - uczelni, prowadzące -tą specalność. Rozproszona organizaca składaąca się z kilku uczelni obętych OSNZ, która obsługue stochastyczny strumień studentów. Otwarta sieć kolekowa z prześciami stochastycznymi (sieć Jaksona). )) 4 Model funkcyny informacynego systemu zarządzania organizacą edukacyną Na etapie konceptualizaci rozróŝniamy poszczególne moduły OSNZ w zaleŝności od procesu, który est źródłem informaci weściowe, kryterium i typu algorytmu: (1) moduły rutynowe, (2) moduły optymalizacyne, (3) moduły wspieraące funkce podemowanie decyzi. Moduły rutynowe w systemie nauczania zazwycza związane są z obróbką statystycznych danych, które stanowią podstawę do formułowania wiedzy normatywne odpowiedzialne za wartościowy opis stanu rzeczy. Formowanie wiedzy normatywne wymaga, aby interwał czasu oraz moment na interwale czasu został określony uŝ na etapie konceptualizaci. Moduły optymalizacyne są zwyczaowo związane z poszukiwaniem naefektywnieszego wykorzystania zasobów róŝnego rodzau. W warunkach OSNZ są to np. zasoby sieciowe i zasoby ludzkie związane z opracowywaniem materiałów dydaktycznych. W pierwszym przypadku dotyczącym zasobów sieciowych mogą zostać opracowane/wykorzystane algorytmy analityczne, poniewaŝ mamy do czynienia z informacą pełną i pewną (infrastruktura sieci, strumienie

4 weściowe, itp.). Dla zasobów ludzkich związanych z opracowywaniem materiałów dydaktycznych nie est dostępny sposób oceny złoŝoności materiałów dydaktycznych, nie mamy równieŝ dostępu do informaci o normatywnych danych pracochłonności tego procesu. W tym przypadku poszukiwanie korzystnieszego wariantu organizaci procesu opracowania materiałów dydaktycznych wymaga prowadzenia eksperymentów opartych na róŝnych wariantach scenariuszy i odpowiednich modeli opartych o teorię gier albo doświadczenie i wiedzę ekspertów. Moduły wspomagania decyzi w tradycynym uęciu są systemami komputerowymi i opieraą się na modelach analitycznych lub regułowych, które produkuą warianty rozwiązania problemu. W systemach wspomagania decyzi decydent w sposób interaktywny współdziała z systemem, wybieraąc nalepsze warianty rozwiązania według bieŝące sytuaci. W OSNZ zakres działania tych modułów powinien być poszerzony o moŝliwość porównania wiedzy normatywne z odpowiednią wiedzą deskryptywną. Niestety, na etapie konceptualizaci nie est moŝliwe określenie zbioru wszystkich procesów. Ponadto precyzyny opis poszczególnych procesów est utrudniony, poniewaŝ wiele czynników zostanie wyszczególnionych na późnieszych etapach proektowania systemu (np. w zaleŝności od wybranych metodyk obserwaci i zbierania danych). Nie moŝna takŝe opracować algorytmów, dopóty nie zostanie opracowany model procesów. Dlatego na etapie konceptualizaci wyróŝniamy procesy poprzez: (1) analizę niepełności i niepewności informaci, (2) moŝliwość sformułowania kryterium optymalizaci zarządzania procesem i metody realizaci algorytmu oraz (3) analizę dynamiki procesu (tablica 2). Tab. 2 Rodzae modułów OSNZ Tab. 2 Kinds of OSNZ systems Typ modułu Typ informaci Kryterium Metoda Dynamika procesu Rutynowy pełna i pewna nie określone obliczeniowa Deterministyczny Optymalizacyny pełna/niepełna pewna/niepewna określone analityczna, symulacyna Stochastyczny Wspomagania decyzi pełna/niepełna pełna/niepewna nie określone doświadczalna Deterministyczny 5 Procedura analizy systemowe Procedura analizy systemowe przedstawiona est na rys. 1. NawaŜnieszymi e elementami są: Hierarchiczna Struktura Systemu Informacynego oraz Schemat Funkcyny Systemu Informacynego. Rys 1. Procedura wykonywania analizy systemowe Fig. 1 Procedure of system analysis

5 W pracy [2,4] została przedstawiona Hierarchiczna Struktura OSNZ, w które zostały pokazane trzy główne podsystemy: system zarządzania strategicznego (SMS), system zarządzania procesem nauczania (LMS) i system zarządzania zawartością nauczania (LCMS). KaŜdy z wyszczególnionych podsystemów obemue cztery poziomy działania organizaci: poziom celu globalnego, poziom celów cząstkowych, poziom rodzaów wsparcia podsystemów oraz poziom modułów funkcynych. W Schemacie Funkcynym OSNZ [2,3] zostało udowodnione, Ŝe OSNZ est wielopoziomowym systemem przetwarzania wiedzy. Schemat funkcyny moŝe być określony ako sekwencyny proces przetwarzania wiedzy w trakcie: (i) przygotowania programów nauczania, (ii) oferowania usług kształcących, (iii) opracowania materiałów dydaktycznych, (iv) procesu nabywania kompetenci opartych o określony model wiedzy oraz (v) oceny statystyczne prześcia studentów z ednego etapu nauczania do następnego w ramach przyętego systemu nauczania. Na schemat funkcyny składaą się cztery zagnieŝdŝone w sobie cykle (rozpoczynaąc od naszerszego): - Cykl Ŝycia organizaci: podsystem zarządzania strategicznego organizacą edukacyną cały czas dąŝy do utrzymania wysokie pozyci na rynku pracy przez przyszłych absolwentów. - Cykl Ŝycia profilu: podsystem zarządzania przetwarzaniem kompetenci do profilu. - Cykl Ŝycia systemu nauczania: podsystem zapewniaący inteligentną i sieciową przestrzeń systemu nauczania (efektywne wykorzystanie środowiska sieciowego oraz opracowanie lub dopasowanie repozytorium wiedzy do profilu i kontyngentu studentów). - Cykl Ŝycia studenta: podsystem pozwalaący śledzić i monitorować poprawność administracyną przebiegu nauczania oraz ocenić proces nabywania kompetenci przez studenta przy określonym modelu wiedzy i systemie nauczania 6 Podsumowanie Otwarty System Nauczania Zdalnego (OSNZ) est konsekwencą powstania, rozwou i uŝ osiągniętych sukcesów procesu bolońskiego. Jedną z zasad Deklaraci bolońskie est personalizaca procesu nauczania studentów, na którą składa się opracowanie personalnego programu nauczania oraz dopasowanie materiałów dydaktycznych do potrzeb kaŝdego studenta pod warunkiem, Ŝe ustalony program nauczania zostanie przez niego opanowany w całości. Ukierunkowanie OSNZ na wymagane na rynku pracy specalności spowodowało, iŝ organizaca edukacyna traktowana est ako przedsiębiorstwo edukacyne, co zakłada inne zasady ego struktury organizacyne oraz wprowadzenie nowych ról specalistów. Jednym z kryteriów oceny akości procesu otwartego nauczania zdalnego est poziom kompetenci nabytych przez studenta w określonym czasie. Opracowanie mechanizmu tworzenia nowego profilu specalności w oparciu o model wiedzy dziedzinowe i wymagania rynkowe pozwala organizaci OSNZ we właściwym czasie reagować na wymagania rynku pracy. Cały proces dostosowania programów i procesu nauczania do zmian zachodzących w otoczeniu organizaci edukacyne moŝe być interpretowany ako zarządzanie zorientowane na podtrzymanie łańcucha informaca wiedza kompetenca. Do modelowania współdziałania specalistów zaangaŝowanych w przygotowanie profili i programów nauczania mogą być wykorzystane metody teorii gier kooperacynych. Otwarty System Nauczania Zdalnego to eden z rodzaów produkci niematerialne, która głównie realizowana est na poziomie informacynym i orientowana na indywidualne zamówienia uŝytkowników produktu końcowego. W tym kontekście uŝytkownikiem zostae student, który zgłasza się na uczelnię w celu zdobywania określonych kompetenci. Środowiskiem realizaci produkci niematerialne est sieć produkcyna. Przy określone strukturze organizacyne przedsiębiorstwa edukacynego powstae problem optymalnego przydzielenia zasobów w sieci produkcyne. W systemie zarządzania procesem nauczania studentów problem przydzielenia zasobów moŝna formalizować ako zamkniętą sieć kolekową, zawieraącą kilka specalizowanych

6 typów serwerów. Algorytm optymalizaci parametrów sieci produkcyne opiera się na kombinaci modeli funkconowania systemów kolekowych i modeli symulacynych procesów dyskretnych. Literatura 1. Burgess J.R.D., Russell J.E.A.: The effectiveness of distance learning initiatives in organizations, Journal of Vocational Behavior, 2003, 63, 2, Kushtina E.: Koncepca otwartego systemu informacynego nauczania zdalnego, 2006, Wyd. Politechniki Szczecińskie, Szczecin 3. Kushtina E., RóŜewski P.: Opracowanie schematu funkcynego systemu zarządzania organizacą edukacyną w warunkach ODL, W: tom wydawniczy Instytutu Badań Systemowych - Polskie Akademii Nauk, Badania Systemowe, 2005, tom 41, pp Kushtina E., RóŜewski P.: Analiza systemowe idei otwartego nauczania zdalnego, W: Straszaka A., Owsińskiego J., (Red.), Badania operacyne i systemowe 2004: Na drodze do społeczeństwa wiedzy, Wyd. EXIT, Warszawa, 2004, pp Kwiatkowski S.: Przedsiębiorczość intelektualna, 2002, Wyd. PWN, Warszawa. 6. Probst G., Raub S., Romhardt K.: Zarządzanie wiedzą w organizaci, 2002, Wyd. Oficyna Ekonomiczna, Kraków. 7. Wawrzyniak B. (Red.): Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie, 2003, Wyd. WyŜsze Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego w Warszawie. Streszczenie W artykule przedstawiona została analiza systemowa idei Otwartego Nauczania Zdalnego (ang. Open and Distance Learning - ODL) w oparciu o koncepcę Otwartego Systemu Nauczania Zdalnego (OSNZ). Dyskusa oparta est na analizie otwartych systemów nauczania zdalnego, które stały się częścią rynku edukacynego generuąc znaczną ilość róŝnorodnych praktyk. System approach to Open and Distance Learning Summary The paper presents system analysis of Open and Distance Learning (ODL) basing on concept of Open and Distance Learning System (OSNZ). The presented discussion takes advantage of open distance learning systems framework, which plays important role in educational market and generates increasing amount of practices and data.