Tabela 1. Szkoły uczestniczące w programie Uczeń w formie w roku szkolnym 2014/2015

Transkrypt

1

2 2

3 Dzieciństwo oraz okres dojrzewania to etapy wymagające szczególnej uwagi w rozwoju każdego człowieka. Dynamika, rytm oraz wielokierunkowość zmian zachodzących w tym okresie są bardzo intensywne. Ważna jest znajomość norm i prawidłowości przyjętych dla danego wieku. Każde odchylenie niesie za sobą wpływ na funkcjonowanie człowieka w jego dorosłym życiu. Poważne następstwa zdrowotne zaburzeń rozwojowych, w szczególności zaburzeń odżywiania, oraz częstość ich występowania sprawiły, że w 2011 roku Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miejskiego Wrocławia we współpracy z Wrocławskim Centrum Zdrowia oraz Katedrą i Kliniką Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu rozpoczął realizację programu pn. Profilaktyka nadwagi i otyłości dla dzieci wrocławskich szkół podstawowych Uczeń w formie. W kolejnych latach stopniowo rozszerzano działania programowe, w pierwszej kolejności o problematykę innych zaburzeń związanych z odżywianiem niedobór masy ciała, a następnie - niedobór wzrostu. W ramach programu dzieci oraz ich rodzice/opiekunowie mogli skorzystać z edukacji zdrowotnej prowadzonej przez lekarza, dietetyka, rehabilitanta oraz psychologa. Z roku na rok rosła liczba placówek szkolnych biorących udział w programie. W pierwszej, pilotażowej edycji w roku szkolnym 2010/2011, uczestniczyło 20 szkół podstawowych, w kolejnej 50 (rok szkolny 2012/2013). W roku szkolnym 2013/2014 do programu przystąpiło 68 szkół podstawowych. Czwarta edycja programu rok szkolny 2014/2015 swoim zasięgiem objęła 69 wrocławskich szkół podstawowych oraz 9 gimnazjów (tabela 1). 3

4 Tabela 1. Szkoły uczestniczące w programie Uczeń w formie w roku szkolnym 2014/ Nazwa i adres placówki 1. Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Nowowiejska Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Komuny Paryskiej 36/38 3. Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Bobrza Szkoła Podstawowa nr 8, ul. Kowalska Szkoła Podstawowa nr 9, ul. Nyska Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Inflancka Szkoła Podstawowa nr 12, ul. Janiszewskiego Szkoła Podstawowa nr 15, ul. Solskiego Szkoła Podstawowa nr 16, ul. Wietrzna Szkoła Podstawowa nr 18, ul. Poznańska Szkoła Podstawowa nr 19, ul. Koszykarska Szkoła Podstawowa nr 20, ul. Kamieńskiego Szkoła Podstawowa nr 21, ul. Osobowicka Szkoła Podstawowa nr 22, ul. Stabłowicka Szkoła Podstawowa nr 23, ul. Przystankowa Szkoła Podstawowa nr 24, ul. Częstochowska Szkoła Podstawowa nr 25, ul. Stanisławowska Szkoła Podstawowa nr 26, ul. Suwalska Szkoła Podstawowa nr 27, ul. Rumiankowa Szkoła Podstawowa nr 28, ul. Grecka Szkoła Podstawowa nr 30, ul. Zaporoska Szkoła Podstawowa nr 34, ul. Gałczyńskiego Szkoła Podstawowa nr 36, ul. Chopina 9b 25. Szkoła Podstawowa nr 37, ul. Sarbinowska Szkoła Podstawowa nr 39, ul. Przedwiośnie Szkoła Podstawowa nr 40, ul. Sołtysowicka Szkoła Podstawowa nr 42, ul. Wałbrzyska Szkoła Podstawowa nr 43, ul. Grochowa 36/ Szkoła Podstawowa nr 44, ul. Wilanowska 31

5 31. Szkoła Podstawowa nr 45, ul. Krajewskiego Szkoła Podstawowa nr 46, ul. Ścinawska Szkoła Podstawowa nr 47, ul. Januszowicka 35/ Szkoła Podstawowa nr 50, ul. Czeska Szkoła Podstawowa nr 51, ul. Krępicka Szkoła Podstawowa nr 53, ul. Strachocińska Szkoła Podstawowa nr 61, ul. Skarbowców Szkoła Podstawowa nr 63, ul. Mennicza Szkoła Podstawowa nr 64, ul. Wojszycka Szkoła Podstawowa nr 65, ul. Kłodnicka Szkoła Podstawowa nr 67, pl. Muzealny Szkoła Podstawowa nr 71, ul. Podwale Szkoła Podstawowa nr 73, ul. Gliniana Szkoła Podstawowa nr 74, ul. Kleczkowska Szkoła Podstawowa nr 75, ul. Ignuta Szkoła Podstawowa nr 76, ul. Wandy Szkoła Podstawowa nr 78, ul. Jedności Narodowej Szkoła Podstawowa nr 80, ul. Polna Szkoła Podstawowa nr 82, ul. Blacharska Szkoła Podstawowa nr 83, ul. Boya-Żeleńskiego Szkoła Podstawowa nr 84, ul. Górnickiego Szkoła Podstawowa nr 85, ul. Traugutta Szkoła Podstawowa nr 90, ul. Orzechowa Szkoła Podstawowa nr 91, ul. Sempołowskiej Szkoła Podstawowa nr 93, ul. Niemcewicza Szkoła Podstawowa nr 95, ul. Starogajowa Szkoła Podstawowa nr 96, ul. Krakowska Szkoła Podstawowa nr 97, ul. Prosta Szkoła Podstawowa nr 99, ul. Głubczycka Szkoła Podstawowa nr 107, ul. B. Prusa Szkoła Podstawowa nr 108, ul. Chrobrego Szkoła Podstawowa nr 109, ul. Inżynierska Szkoła Podstawowa nr 113, ul. Zemska 16c 64. Szkoła Podstawowa nr 118, ul. Bulwar Ikara 19 5

6 65. Szkoła Podstawowa nr 119, ul. Bytomska Gimnazjum nr 1, ul. Jelenia Gimnazjum nr 6, Al. Pracy Gimnazjum nr 9, ul. Sarbinowska Gimnazjum nr 18, ul. Kłodnicka Gimnazjum nr 31, ul. Szkocka Gimnazjum nr 34, ul. Zemska Gimnazjum Integracyjne nr 54, ul. Nowodworska Publiczne Gimnazjum Katolickie, ul. Szkocka Gimnazjum nr 43, ul. Kielecka 51a 75. Zespół Placówek Oświatowych nr 2, ul. Głogowska 30 (Szkoła Podstawowa nr 102) 76. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 1, ul. Wejherowska 28 (Szkoła Podstawowa nr 89) 77. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 10, ul. Parkowa Dolnośląski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 13, ul. Kamiennogórska Zespół Szkół Sióstr Salezjanek, pl. Franciszkański 1-3 6

7 Celem programu było ograniczenie liczby dzieci i młodzieży z nadwagą i otyłością oraz innymi zaburzeniami okresu rozwojowego poprzez zwiększenie świadomości zagrożeń zdrowotnych wynikających ze złych nawyków żywieniowych i braku aktywności ruchowej oraz kształtowanie zachowań sprzyjających zdrowiu. Rekrutacja do programu prowadzona była przez pielęgniarki medycyny szkolnej, które kwalifikowały dzieci na podstawie badań przesiewowych przeprowadzanych w klasach I, III, V szkoły podstawowej oraz I gimnazjum. Wykonano pomiary masy i wysokości ciała, a następnie na tej podstawie obliczono wskaźnik stanu odżywienia BMI. Uzyskane dane odniesiono do siatek centylowych do oceny rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży opracowanych w 1999 r. przez Iwonę Palczewską i Zofię Niedźwiecką. Pomiary wykonano u dzieci ze szkól podstawowych oraz u 729 uczniów gimnazjów (wykres 1). Wykres 1. Liczba przebadanych uczniów 7

8 Do drugiego etapu programu zakwalifikowano łącznie osób (2 494 uczniów szkół podstawowych oraz 155 uczniów gimnazjów) z nieprawidłowym wskaźnikiem BMI lub też innymi zaburzeniami charakterystycznymi dla danego wieku rozwojowego. Oznaczało to, że u 20,45% spośród przebadanych dzieci występowały odchylenia od norm przyjętych dla danego wieku i płci oraz wymagają one dalszej pogłębionej oceny. Uczniowie zostali podzieleni na 4 grupy: dzieci z niedoborem wzrostu których wysokość ciała odpowiadała wartości poniżej 10 centyla; dzieci z niedoborem masy ciała których wartość wskaźnika BMI znajdowała się poniżej 10 centyla; dzieci z nadwagą których wskaźnik BMI był równy lub powyżej 90 centyla, ale mniejszy od 97 centyla; dzieci otyłe których wskaźnik BMI był równy lub powyżej 97 centyla. W ramach badań przeprowadzonych w roku szkolnym 2014/2015 wykazano, że odsetek dzieci z zaburzeniami wzrostu oraz masy ciała we wszystkich badanych grupach wiekowych był bliski 20%. Najlepsze rezultaty osiągnęli pierwszoklasiści 18,95% dzieci z zaburzeniami, najsłabiej wypadli uczniowie klas III oraz V, w których nieprawidłowości stwierdzono odpowiednio u 22,19% i 21,96% badanych. 8 Odsetek dzieci i młodzieży z niedoborem wzrostu wyniósł 1,12%, ze wskaźnikiem BMI świadczącym o nadwadze lub otyłości 14,47%, natomiast niedobór masy ciała stwierdzono u blisko 5% badanych.

9 Badania przeprowadzone w grupie gimnazjalistów wykazały mniejszy, w porównaniu do wyników dzieci ze szkół podstawowych, odsetek uczniów z niedoborem wzrostu i masy ciała oraz nadwagą, natomiast otyłość była wykrywana najczęściej w najstarszej grupie wiekowej co 10-ty gimnazjalista był otyły. Wykres 2. Uczniowie z zaburzeniami z wyróżnieniem grupy szkół podstawowych i gimnajzów (%) 9

10 Największy odsetek dzieci z niedoborem wzrostu stwierdzono w grupie V-klasistów (1,66%). Wśród przebadanych gimnazjalistów było już tylko 0,55% dzieci, u których wysokość ciała odpowiadała wartości poniżej 10 centyla. Pomiary wykazały również, że im starsza grupa wiekowa, tym mniejsza liczba dzieci z niedoborem masy ciała, a większa ze wskaźnikiem BMI równym lub powyżej 97 centyla (wykres 3). Wykres 3. Uczniowie z zaburzeniami wzrostu i masy ciała w poszczególnych grupach wiekowych (%) 10 W porównaniu do poprzedniej edycji programu (rok szkolny 2013/2014) zmniejszył się odsetek dzieci z niedoborem wzrostu. Zwiększył się natomiast, w stosunku do roku ubiegłego, udział procentowy uczniów z zaburzeniami odżywiania, jednak nie przekroczył wyników uzyskanych w roku szkolnym 2012/2013, dotyczy to zarówno dzieci z niedoborem, jak i nadmierną masą ciała.

11 Tabela 2. Wyniki badań przesiewowych uzyskane w edycjach programu 2012/2013, 2013/2014 oraz 2014/2015 w szkołach podstawowych. Uczniowie z zaburzeniami (%) Edycja 2012/2013 Edycja 2013/2014 Edycja 2014/2015 Niedobór wzrostu 1,86% 1,15% Niedobór masy ciała 5,16% 4,38% 4,97% Nadmierna masa ciała 14,70% 13,64% 14,29% Nadwaga 8,35% 7,37% 7,91% Otyłość 6,35% 6,27% 6,37% Rodzice dzieci ze stwierdzonymi nieprawidłowościami otrzymali list, w którym zostali poinformowani o możliwości skorzystania z indywidualnych porad edukacyjnych prowadzonych przez zespół specjalistów zajmujący się leczeniem zaburzeń wieku rozwojowego. Wraz z listem został przekazany kwestionariusz wywiadu dietetycznego oraz kalendarz żywieniowy. Ponadto każde dziecko spoza klasy I, III, V szkoły podstawowej i I klasy gimnazjum, u którego pielęgniarka szkolna lub lekarz podstawowej opieki zdrowotnej stwierdzili nieprawidłowości związane z okresem rozwojowym również mogło zgłosić się na edukację. 11

12 Kolejny etap programu obejmował indywidualne konsultacje, w ramach których lekarz pediatra, dietetyk, rehabilitant oraz psycholog udzielali specjalistycznych porad w zakresie profilaktyki i leczenia nadwagi, otyłości oraz innych zaburzeń okresu dorastania. Edukacja zdrowotna prowadzona była w dwóch punktach: Klinice Endokrynologii i Diabetologii Wieku Rozwojowego, ul. Chałubińskiego 2, Wrocław; Wrocławskim Centrum Zdrowia Przychodnia Stare Miasto, pl. Dominikański 6, Wrocław. Na specjalistyczne konsultacje zgłosiło się 316 dzieci (156 dziewcząt oraz 160 chłopców) wraz z rodzicami/opiekunami, co stanowiło 11,93% wszystkich uczniów, u których wykazano nieprawidłowości rozwojowe. Największą zgłaszalność na indywidualne konsultacje odnotowano wśród I-klasistów (11,48%), a najmniejszą w grupie uczniów z klasy V (6,38%). Pośród osób korzystających z poradnictwa były również przedszkolaki oraz uczniowie klasy II, IV, VI (tabela 3). Tabela 3. Uczniowie uczestniczący w konsultacjach Klasa I Klasa III Klasa V Gimnazjum Klasa II, IV,VI Przedszkolaki Pozostali Liczba uczniów Procentowy rozkład pacjentów uczestniczących w konsultacjach w odniesieniu do liczby uczniów w danym wieku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami stanu zdrowia przedstawiono na wykresie 4.

13 Wykres 4. Uczniowie uczestniczący w konsultacjach (%) W ramach trzeciego etapu programu specjaliści udzielili łącznie 1111 porad edukacyjnych. Rodzice i opiekunowie najczęściej korzystali z pomocy lekarza, który przeprowadził 299 konsultacji. Do rehabilitanta zgłosiło się 289 dzieci. Z poradnictwa dietetyka rodzice skorzystali 280 razy. Psycholog udzielił 243 porady. Rozkład konsultacji przeprowadzonych w poszczególnych grupach wiekowych przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4. Uczniowie uczestniczący w konsultacjach z uwzględnieniem specjalistów Liczba konsultacji Lekarz Dietetyk Rehabilitant Psycholog Klasa I Klasa III Klasa V Gimnazjum Pozostali

14 Wśród uczestników konsultacji najwięcej było uczniów, których wskaźnik BMI był równy lub powyżej 97 centyla blisko 1/3 wszystkich pacjentów, przeważali chłopcy. Dzieci z nadwagą stanowiły kolejną grupę, tu dominowała płeć żeńska. Na kolejnych pozycjach znaleźli się uczniowie ze stwierdzonym niedożywieniem i niedoborem masy ciała. Wartości BMI 26 dzieci wskazywały na ryzyko wystąpienia nadwagi/otyłości w przyszłości. Najmniejszą grupę stanowili badani zakwalifikowani do programu ze względu na niedobór wzrostu (wykresy 5 i 6). Wykres 5. Rodzaj zaburzeń stwierdzonych u pacjentów uczestniczących w konsultacjach (%) 14

15 Wykres 6. Rodzaj zaburzeń stwierdzonych u pacjentów uczestniczących w konsultacjach z podziałem na płeć U dzieci uczestniczących w konsultacjach poza zaburzeniami wzrostu i masy ciała współwystępowały również inne problemy zdrowotne (wykres 7). Do najczęstszych należały zaburzenia endokrynologiczne (związane z niedoczynnością tarczycy i przedwczesnym dojrzewaniem płciowym), nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gastrologiczne, zaburzenia gospodarki lipidowej. U pojedynczych osób stwierdzono: ginekomastię, wnętrostwo, asymetrię jąder, niedobór witaminy D, zaburzenia neurologiczne, zaburzenia układu kostno-stawowego. Na konsultacje zgłosiło się również dwoje dzieci z autyzmem oraz trójka z trisomią 21 chromosomu. 15

16 Podczas konsultacji omówiono prawidłowy rozwój dziecka oraz zalecono odpowiednią, w stosunku do stwierdzonych nieprawidłowości, modyfikację stylu życia. Rodzice otrzymali wskazówki odnośnie dalszego postępowania. Wykres 7. Inne problemy zdrowotne stwierdzone u dzieci biorących udział w konsultacjach 16

17 Do dietetyka zgłosiło się 280 uczniów wraz z rodzicami/opiekunami. Do głównych problemów żywieniowych zdiagnozowanych u pacjentów należały: nadmiar cukru i tłuszczu w diecie; niechęć do jedzenia warzyw; nieregularne pory przyjmowania posiłków; zastępowanie właściwych posiłków wysoko przetworzonymi przekąskami najczęściej wymieniane były: paluszki, chipsy, słodycze, żywność typu fast food; mała różnorodność produktów w codziennym jadłospisie; częste spożywanie napojów słodzonych cukrem; niewystarczająca wiedza rodziców nt. odżywiania dzieci w okresie rozwojowym oraz brak umiejętności komponowania zdrowych posiłków. Z kwestionariusza wywiadu dietetycznego oraz obserwacji wynikało, że wiele dzieci cierpi na alergie, w tym pokarmowe, objawiające się: bólami brzucha, zmianami skórnymi, stanami zapalnymi górnych dróg oddechowych. W ramach konsultacji ustalono z rodzicami/opiekunami dzienne zapotrzebowanie energetyczne, przedstawiono listę produktów polecanych i przeciwwskazanych w diecie oraz schemat jadłospisu. Najczęściej zalecana była dieta niskotłuszczowa, z ograniczeniem cukrów prostych oraz wyeliminowaniem polepszaczy, barwników i sztucznych konserwantów. 17

18 Po specjalistyczną wiedzę z zakresu profilaktyki i leczenia zaburzeń okresu rozwojowego do rehabilitanta zgłosiło się 289 uczniów. Na podstawie wywiadu, przeprowadzonego z dziećmi oraz ich rodzicami/opiekunami, określono aktualny poziom aktywności fizycznej oraz zainteresowania sportowe pacjentów: blisko połowa badanych jest podwożona do szkoły przez rodziców, bądź korzysta ze środków komunikacji miejskiej, 48% dzieci dostaje się do szkoły pieszo co przekłada się na ok. 50 minut, a w niektórych przypadkach nawet 2,5 godziny ruchu tygodniowo więcej, niż w przypadku dzieci z pierwszej grupy; ponad 97% dzieci uczestniczy regularnie w zajęciach wychowania fizycznego; w dni nauki szkolnej blisko 34% badanych spędza ponad 2h dziennie przed telewizorem/komputerem/tabletem, a w weekendy 66% dzieci; 70% pacjentów deklaruje systematyczny (od 1 do 3 razy w tygodniu) udział w zorganizowanych zajęciach ruchowych. Wśród ulubionych aktywności ruchowych dzieci na pierwszym miejscu wymieniana jest jazda na rowerze, w dalszej kolejności są to pływanie, gry zespołowe, taniec, biegi i sporty walki; badane dzieci najchętniej podejmują aktywność fizyczną w ramach zajęć zorganizowanych, najmniejszym zainteresowaniem cieszy się uprawianie sportu indywidualnie; 18 prawie 30% uczestników konsultacji przyznaje, że przynajmniej raz w tygodniu członkowie rodziny wspólnie podejmują aktywność fizyczną, najczęściej w formie spaceru lub wycieczek rowerowych. Co trzecia rodzina w ogóle nie spędza czasu wolnego w sposób aktywny lub robi to rzadko. Więcej niż 3 razy w tygodniu wspólnie ćwiczy 15% rodzin badanych.

19 Na podstawie informacji uzyskanych podczas konsultacji omówiono zalecenia dotyczące aktywności ruchowej dostosowane do stanu zdrowia oraz aktualnych możliwości badanego. Przedstawiono również sposoby zwiększania poziomu aktywności fizycznej oraz przekazano narzędzie jej kontroli tygodniowy dziennik aktywności. Ponadto wszyscy badani zostali ocenieni pod kątem wad postawy. Do najczęstszych zaburzeń dotyczących postawy ciała należały: plecy wklęsłe, kolana koślawe, stopa płasko-koślawa, asymetria postawy w płaszczyźnie czołowej. Z rodzicami i opiekunami dzieci omówiono działania mające na celu ograniczenie stwierdzonych zaburzeń i zniekształceń ortopedycznych, a drogą mailową przesłano zestawy ćwiczeń korekcyjnych dobranych do wykrytych nieprawidłowości. Z indywidualnych konsultacji psychologicznych skorzystało 243 uczniów. Wśród opiekunów pacjentów dominowała postawa chęci współpracy z zespołem specjalistów pracujących w projekcie. Najczęściej zgłaszanymi przez rodziców problemami obserwowanymi u dziecka były: trudności w adaptacji do grupy rówieśniczej, brak akceptacji własnego wyglądu, depresyjność oraz obniżony nastrój. 19

20 W grupie dzieci korzystających ze specjalistycznych porad psychologa zdiagnozowano: trudności szkolne: dysleksję, dysortografię, zaburzenia sensoryczne, zespoły opóźnień wczesnodziecięcych, zaburzenia mowy; zaburzenia emocjonalne; zaburzenia zachowania: nadruchliwość, pobudliwość z deficytem uwagi lub impulsywnością, zachowania agresywne; tiki i moczenie nocne; trudności wychowawcze: problemy z uczeniem się przez dzieci prawidłowych nawyków żywieniowych, powiązane często z postawami wychowawczymi rodziców/opiekunów typu nadopiekuńczość i niekonsekwencja. Na podstawie wywiadu ustalono również, że z różnych form pomocy psychologicznej wcześniej korzystała prawie połowa badanych. 11 osobom zalecono kontynuację opieki w poradni zdrowia psychicznego. Podczas konsultacji rodzicom i dzieciom udzielono porad oraz informacji w zakresie wstępnie zdiagnozowanych problemów. Podano sposoby budowania u dzieci motywacji do zmiany nawyków żywieniowych oraz aktywności fizycznej w oparciu o uzdolnienia i zainteresowania dziecka. Podkreślono również modelującą rolę prozdrowotnych zachowań dorosłych w kształtowaniu postaw dzieci. 20

21 W ramach realizacji IV edycji programu Uczeń w formie zostały przeprowadzone dwa wykłady poruszające tematykę zdrowego odżywiania: I wykład: Zasady prawidłowego żywienia dzieci szkolnych czyli co szkodzi, a co służy zdrowiu dzieci skierowany do rodziców i nauczycieli; II wykład: Żywienie ma znaczenie. Rola żywienia w profilaktyce cukrzycy i chorób metabolicznych skierowany do szkolnych koordynatorów ds. promocji zdrowia. 21

22 8U]ÃG 0LHMVNL :URFÊDZLD 'HSDUWDPHQW 6SUDZ 6SRÊHF]Q\FK :\G]LDÊ =GURZLD L 6SUDZ 6SRÊHF]Q\FK RAPORT RAPORT Z REALIZACJI PROFILAKTYKI NADWAGI, OTYŁOŚCI ORAZ INNYCH ZABURZEŃ WIEKU ROZWOJOWEGO DLA DZIECI WROCŁAWSKICH SZKÓŁ PODSTAWOWYCH \JaLlj^MVYTPL 22

23 CE ZNE LEC YM KT DU ZDROWE TŁUSZCZ E PR OD UK TY Program finansowany przez Miasto Wrocław PR O TE GA BO W ML EK OI ŁKO BIA WA ZY AR IW PRO DU KT YZ BO OW O WE ŻO Realizator programu 23

24