Czastka Higgsa w LHC

Transkrypt

1 Czastka Higgsa w LHC Fizyka I (Mechanika) Wykład XV: czastki i fale spontaniczne łamanie symetrii i czastka Higgsa jak działa akcelerator LHC poszukiwania czastki Higgsa w LHC Informacje o egzaminie

2 Świat czastek elementarnych Model Standardowy Cała temat nasza wiedzę doświadczalna na czastek elementarnych bardzo dokładnie opisuje Model Standardowy Łaczy on teorie oddziaływań elektromagnetycznych, słabych i silnych. Czastkami modelu sa czastki materii kwarki i leptony nośniki oddziaływań γ, g, W ± i Z A ich oddziaływania opisane sa w tamach tzw. kwantowej teorii pola (QFT) A.F.Żarnecki Wykład XV 1

3 Czastki i fale W roku 1923 Louis de Broglie wysunał hipotezę, że wszystkie czastki powinny przejawiać własności falowe! Obraz przy przechodzeniu przez dwie szczeliny: Światło Elektrony Złożenie fal elektronów prażki interferencyjne Elektrony też zachowuja się jak fale! Doświadczenie potwierdziło hipotezę de Broglie a. A.F.Żarnecki Wykład XV 2

4 Czastki i fale Dyfrakcja na strukturach heksagonalnych Światło Elektrony A.F.Żarnecki Wykład XV 3

5 Czastki i fale Mechanika kwantowa opisuje czastki poprzez tzw. funkcje falowe. Ruch czastki opisujemy jako rozchodzenie się fal prawdopodobieństwa. Amplituda tej fali opisuje prawdopodobieństwo znalezienia czastki w danym miejscu i danej chwili czasu. Dopiero pomiar ujawnia nam gdzie faktycznie była czastka. Fizycznie mierzalny (wpływajacy na wynik pomiaru) jest tylko kwadrat amplitudy funkcji falowej. Jej faza ( polaryzacja fali ) jest nieistotna (nie wpływa na pomiar). Symetria cechowania Niezmienniczość teorii względem zmiany fazy A.F.Żarnecki Wykład XV 4

6 Spontaniczne łamanie symetrii Założenie symetrii cechowania pozwala na bardzo prosty i elegancki opis oddziaływań czastek w Modelu Standardowym, w języku kwantowej teorii pola. Z symetrii cechowania wynika jednak, że nośniki oddziaływań powinny być bezmasowe. Fale oddziaływań nie maja masy! Z drugiej strony doświadczenie pokazuje, że bozony W ± i Z maja niezerowa masę... Odkrycie bozonów Z i W ± przez eksperymenty UA1 i UA2 (1983): ddfijqru8 ddgi0:prtu8 defghj3t=pqtu99u:h3 defij2pqrt7,ghj6 degi31t/pqs>fhij1 deijprstu80gij08fhijk6 dfhijpq8fg0fhijk6 dhij070pqrshik7 fhij18fhijk6 fghijr?pqs# ghij8fhijk7 fghi0pr>! ifg8fg8fhijk6 fghi1rt3:5f3 fhij3 fhij08fhijk6 fghi18fhij08fhij08fg8fhijk6 fghi00fhij08fhij08fg8fhijk6 fghi08fhij08fhij08fg8fhijk6 fghi08fhij08fhij08fg0fhijk6 fghi08fhij08fhij08ef1 fghi08fhij0<fhij08ef10 fghi08fhij0<dgj fghi08fhij08dgj fghi08fhijk6dgj7 fghi08dej10 fghi08egj3r>efij fghi08egjr>efij fghi08egjr?efij fghi08egjtj1<efik7 fghi08egjhefij fghik6egj7 fghik7egj7 ij0<efik7 fghik7egj30ij0<efik7 fghik7egj30ij0tu8efj7 fghik7egj30ij0s0efk7 fghik7egj30ij0s<efk7 fghik7egj30ij0t7u8ef10 fghik7egj30ij0?jtefj0 fghik7egj30ij1>j8ef7 fghik7egj30ij1<j3<ef3 fghik7egj30ij1<j1<ef3 fghik7egj30ij3<j0>ef3 fghik7egj30ij3<jk70ef0 fghik7egj30ij7<jk70ef0 fghik7egj30ij7<i<ef fghik7egj30ij7<i>ef fghik7egj30ij7<ief fghik7egj30ij<ief fghik7egj30ij<ief fghik7egj30ijief fghik7egj30ij<i7 fghik7egj30iji7 fghik7egj30iji7 eghij3 fghik7egj30ij<i70eghij3 fghik7egj30ij<i30eghij3 fghik7egj30ij<i30eghij3 fghik7egj30ij8i30eghij3 fghik7egj30ik7!8ief0 fghik7egj30ik7!8igj1 ijej00 fghij0egj<ij7ik7 g0<ijei0 igjij7 ej3 i38ej00 fghij0egj<ij>7 i30ej00 igj70i30fi8j00gh3 igj30i7 ghij78j70j7ghj8 fghik7egj30i0<7 igj30i7 ghijt8ju8j gh fghij0egj<ij<7 igj30k4jghij7t80u8j gh fghij0egj<ij87 igj3008k7 ghi0sj0jgh ghik7<0j<j7ghj8 i0<gj7 7030gi08ij038j<jghj8 fghik7egj30i187 igj181>0<gij>ij 38j<jghj8 fghij0egjik7 7830gi0u8i0<jj7 i0<gj30<30gi0tij<jj7 0<gh08 fghij0egj<ik7 i0<gj30<70gi0t0ij3 fghij0egj<i0<18i30gj1t18gijt<ij7 18gh08 fghij0egj<i0<18i30gj1t!8gijt>i#t0k7038gh08 fghij0egj<i0<18i30gj7!98gijt8j0s8jj<ghj8 fghij0egj<i0<18i10gj7#98>hj0+rsu8j3s j<0<ghj8 fghij0egji0<18i18gj7#18<i3qs>j0s8j ghj fghij0egj<i0<18i10gj7#0<<i7qs8j0si18ghj8 fghij0egji0<18i10gj3'0<<i7qs0j0<ij7 >ghj fghij0egji0<18i18gj37 <<i3t8hi0t<iij18ghj3 fghij0egj<i0<18i18gj3u87?gij3ti0<ij318ghj fghij0egji1818i18gj3u87>gij3?ij<ij338ghj fghij0egji1818i18gj1?k7>gij3<ij<ij3tghj08 fghij0egji1818i18gj1?ju8gij i0>ij3tghj08 fghij0egji1818i18gj1?ju8gijij3<7i3u8ghj3 fghij0egj<i1818i18gj1>j?ghijk7tu8j1?ghi8 fghij0egj<i1818i18gj0>jghijk7sjk78ghj08 fghij8egji1818i18gj0>jfs0j70ghj08 fghij8egj<i1818i18gj0>jft8jk4ghi fghij8egji3818i18gj0<jeij8 fghij8egji3018i18gjk7j1 ei3 fghij8egji3018i18gi eh3 fghij8egji3018i18eghij fghij0egji3018i18eghij fghij8egji3018i0<eghij fghij8egji7 ddfghj4;su8 fghij8egji7 08i0<eghij i30eghij8 fghij8egjij7 i38eghij8 fghij8egjij7ij fghij8egjij7ij7 eghi08 fghij8egjij3 fghij8egjij3 fghij8egjij3 fghij8egjij7 fghij8egji>j3 i18eghij8 fghij8egji<j30i1<eghij8 i1<eghij8 fghij8egjjk70jijeghij jijeghij jijeghij jijfhijfhi08 fghijegjjk7 jiji1t i1gh08ij8fhik6 jijit0i3 gh8ij<fhi08 fghij8egjj0<j0<ij<it?ij<ghijfhij8 fghij8egjj0<j0<ij<i<3ijgh3 i08fhi08 fghij8egjj0<j0<ij<i8h<ghijfhij8 fghij8egjj0<j0<ij<i8h8ghijfhij8 fghij8egjj0<j0<ij<i8h8ghijghij3>j<j0j3 fghij8egjj0<j0<ij>i8h<ghij<1u80t03t j101?j>0t8k7?j08 fghij8egjj0<j0<ij>i8ht0jtj>j3<j k7u8i0t8u83t tjt83j0t0u87t fghij8egjj0<j0<ij>i8j0t83t03t 3u81tju8i0t8u83t0t u81 k7t0<184k7!8j fghij8egjj18j0<iji8j1t<3t83t0t07u83t i1u8398j30187 j i30j fghij8egjj18j0<ijit01t<3t<0t81<3?j7008ij<j8jk71830jk7083 7i810j fghij8egjj18j0<ijit j3810j38183 i0<j86jk71810i0103 8j70jk7j1 fghij8egjj18j0<ijit j i0<j8i10k61<j j38jk7j1 fghij8egjj18j0<iji>4k7j8k7 j3 38jk7103 i0<j8i18083<j1!07t8jk78jt?j1 fghij8egj2j18j0<iji8j j3800j i0<j8j0t00<1?j13 7t8i 3t<j6 fghij8egj6j18j0<iji8j j' 800j3t<7j8ij<j8j1t00<k7<j81t>3 jk783t8j6 fghijegjj18j0<iji8j t 800j3t<7j8ij8j8j7t0k7j78j3 ji1<3 i6 8107t 800j3t87j8ij<j8j7077j1<j?jj08i30ik6 fghijegjj38j0<iji8j j0j3 j7j8ij<j8j7k71830j7 3<k7i8i18ik6 j7j8ij8j8jk71830j3 38k7 jij8ik6 fghijegjj30j0<iji8j j0j30j7j8ij8j8jk k708j3 i7k7 i fghijegjj30j0<iji8j j0j30j3 ij6jj1>!83070k7 0t<3 j5/07t fghijegjj30j0<iji8j j0j18j30ij6jj1t>3 1t<jj7t 8jk7>jt<j6 fghijegjj30j0<iji<j t 8087u87t0t ik6jj0t<3 7k7u8jj3t i4j3tj1 fghijegjj30j0<ijit? t 8003u83t07t ik6jit k6jhj4hij fghijegjj30j0<ijit? t 001?j>j<fgik6 fghijegjj30j0<ijiu8egij fghijegjj7 j0<ijeghij fghijegjj7 j0<ijeghij fghijegjji30ij<eghik7 fghijegjji30ij>fgiu8fij10 fghijegjji30ij>fj0sj>j>jt0fij7 fghijegjji30ij>fj1s 7tjt81t0fij7 fghijegjji30ij>fj1s03t u83<fij10 fghijegjji30ijfj107i87i<fh10 fghijegjji30ijfj107 j10j3 fh7 fghi7egj7 18iij18fj710jk710j30fh7 fgjk7jk7 jk7egj7 18iij18fj710jk61<j1<fh7 fgj0<j38iegjji30ijfj103i<3<j7<fh fgj1<j7 iegjj>i30ijfj103j?j?j1?fh< fij0?j30i7egj7 38iij18gg103jt<k7<j78fj9/t< fij1?j30i7egj7 30iij18gg107k7t0k78j78f1st fij3?j7 30iij18fj71030j1<j1<f1st fgjj<ik7egj7 30iij18fj71037jk7 jfj,4j< fgjj8ik7egj7 7i8j10fij fgjk7 i10egk7 7 30fij 30iij18fj718303<0u98fij7 fgi010ik7egj7 30iij18fj7181t<t0t fgi03ti10egj81<i30ijfj107jt81t 7tfijk7 fgi03t0jk7egj3 iij1<fj300k7u8j<jk4fh fgi83t8jk72330ehi7 7 iij1<eghi10 is8ehi707 fgi87j<jk7s>ehi0<18i30ijeghik7 fgi87jjk7s<ehi0<18i30ijeghik7 fgi87jjk7egj307 fgi87jjk7egj707 fgi87jjk7egj70 iij0<eghi10 fgi87jjk7egj70ij<ij30eghi7 fgi87jjk7egj30ij<ij30eghi7 7iegj0<i0<ij30eghi7 fgi830iegj0<i0<ij30eghi7 fgi81t8jk7egj3 ij<ij38eghi7 fgi80t0jk7egj3 fgi8k7<i7egj7 fgih7egj3 ij<ij38eghi7 fghijegj18i0<ij38eghi7 fghijegj18i0<ij18eghi7 fghijegj18i0<ij18eghi7 fghijegj38i0<ij18eghi7 fghijegj30i0<ij18eghi7 fghijegj30i0<ij18eghi7 fghijegj30i0<ij1<eghi7 fghijegj30i0<ij1<eghi7 fghijegj70i0<ij0<eghi7 i0>ij0<eghi7 i0<ij0<eghi7 fghijegjij30ij30eghi fghijegjij30ij30eghi fghijegjij30ij38eghi fghijegjij30ij38eghi fghijegjij30ij18eghi fghijegjij30ij18eghi fghijegjij30ij18fghij1j0j1?gj3 fghijegjij30ij18fgj3t 3jk7k7s0jt?gj0 fghijegj>ij30ij18fitu810j081sk7 j<1s<js fghijegj<ij30ij18gj2ijht>0>jk7 t?0>j307s01s g fghijegj<ij38ij18gj8ih7tu838j183s0?j30t=00u870g3 fghijegj<ij38ij18gk7ti70ijk7tu838j183=101<jk71<j0>gi3 fghijegj<ij38ij18g0t>i?h7>i?j0>0<i78j<j1<j1<gi3 fghijegj<ij30ij1<g1t?jk78hi3<j3030i00<j0<j18gi3 fghijegj<ij30ij1<g1<0j0hi3<j3030i00<j0<j18gi3 fghijegj<ij38ij1<g1878j hi1>j7030i80<j0<j18gi3 fghijegj<ij30ij0<g3838jhk70i 30i<0<j0<j1<gi3 fghijegj8ij38ij0<g3038j>hj<i18jj<i7?j<j0<j0>gi3 fghijegj8ij38ij0<g3038k70h0<i1<j<j<i7 i<j0?gi3 fghijegj8ij38ij0<g3830k70h0<i0<j<j<i7 i<jk7<gi0 fghijegj8ij30ij0<g38300>hjij<j<j>i770jk70j1u8gj00 fghijegj8ij30ij0<g18700<hjij>k7 0t?j730i<i8gj3 fghijegj8ij30ij0<g1>00>hjt0j 0tu8k738i<i<gj3 fghijegj8ij30ij0<g1t>ju8ht0j7 70tu8k71<i<i3?gj3 fghijegj8ij38ij0<g0t>jt ij1t?jk70j3t<j70<j0<i0u8gj0 fghijegj8ij38ij1>g0t>jsht j30j38i38<j0<ik7>gj0 gt03tu8ij0<ij<30j<i70>i<ij0g3 fghijegj8ij3rt8g1<0>0?h<ij>70j<i7k730j30iju8g3 fghijegj0ij3rt8gu8 jh<ij7 j<i7j<<j0<ij3<g3 fghijegj0ij1rt8g>k7 jh<ij7 j<i7j>>j0<ij1<g3 fghijegj0ijk74ij8g<k70jh<ij j<i7j<j0<ij0>g3 fghijegj0g78hijk700<300<ij0<ijj0<i7j<j0<ijk7 fghijegj0g78hijk700<300<ij0<ijj0<i7j<j0<ijk7 fghijegj0g78hijk700<300<ij0<ij?j0<i7 1?i<ijk7 g8 fghijegj0g78g<j<300<ij0<ij7>j0<i7 1?i<ij0>g3 fgj0egj>gk78hijk700<380<ij0<ij7>j0<i7 0u8j30j1j0<g3 g78g<k70 30ij30ij8j30ij8j30j78k70g fg00egj>gk78g>k7 770ij30ij0j38ij70j30j7s fgegj g78g>0>k7070ij38ij0j3<<18ji<j1s8g3 g78g1>k78 ij3si?is07 j<j0<j0s0g3 g78gt00tu8ij0s8j18j0s87 jj0<jk7t<gj8 g78gt k7t0ij0s8j18jk7t?k7jk7ighj8 g78g7tj0t0hs8j00jk7t>k7fi8 g78g3u8j0u8h33tfgi fi08fgi8 fghijegjgj fghijegjgj fghijegjgj fghijegjgj7 fghijegj?gj7 eghj3 fghijegk7<gjeghi8 fghijegk7<gjeghi8e fghijeg0tgj70eghj3 fghijeg0tgj78eghj3 fghijeg1tgj78eghj3 fghijeg1;0gk78eghj3 fghijeg1;8gk78eghj3 fghijeg1;8gj>eghj08 fghijeg338gk78eghj3 fghijeg338gj?eghj08 fghijeg338gj?eghj0< fghijeg338gk7<eghj3 fghijeg330gk7<eghj30 fghijeg730gk7<eghj30 fghijeg7#8gk7<eghj30 fghijeg7#8gj?eghj0< fghijeg/t g0?eghj0< fghijeh1rt g0?eghjk7 fghijeh3rt fghij6eh7rt g0u8eghj7 fghij6eh7ru8gj8eghj7 fghijeh70i0>gi8eghj7 ik7gi3>eghj10 i0<gi8eghj7 i0<gi<eghj7 fghijeh7 i18gi<eghj7 i38gi<eghj7 i30gi<eghj7 i30gi>eghj7 i30gieghj7 i70gieghj7 gieghj7 gieghj7 gieghj7 igij8<eghj igij8<eghj igij8>eghj fghij7eh70igij<eghj igij8eghj igij<eghj fghij7eh30i>gij<eghj fghij7eh70i>gij<eghj fghij7eh70i<gij<eghj fghij7eh30i<gij<eghj fghij7eh30i<gij<eghj fghij7eh30i8gij<eghj gi0<eghj fghij7eh30jk7 ij18k7ghj10eh<igij30egh10 ij7>k7ghj10eh<igij30egh10 iju87ghj10eh<igij30egh10 ijt!0ghjehi7 gi0<eghj ij3<ghj7eh30j0>gij30egh10 ij1t0ghjehigij30<eghk7 ijk7?ghj10eh<i<gij30egh10 ijj0ghjehigij30>eghk7 ijj70ghjehigij30>eghk7 ijj30ghjehigij30>eghk7 ij7j0 ghjehigij30eghk7 ij1ghij10eh<jk70gij<7 egh7 fghij7eh30j1<gij18egh10 fghij7eh30j18gij18egh10 fghij7eh30j38gij1<egh10 j7gijehi<gij30eghk7 gi3eh30j30gij0<egh10 fj30j7 gi7eh30j30gij0<egh10 fj10j7gijehi<gij30eghk7 fj10j7gijehjk70gij0<egh10 fj18j7gijehjk7 fj18jgijehjk7 fj0s8gik7eh30j7 fjk7t?gij7eh30j7 gij0<egh10 fit?gij10eh<j18gij30 fghij7eh30j7 gij0>egh10 gijk7 fghij7eh30jgh<18egh3 fghij7eh30jgh<18egh7 f7ghi18eh<j30gij307 f70ghjk7 eij0<j30gij307 f7<ghjk7 eij0<j70gij307 f1?ghjk7 fk78ghj7 h3hi0<18egh3 fjghj18eh<j7 fj0ghk7 fj78ghk7 fj1>ghj8eh<j gij3070egh fjk78gh3eh30j>gh<1<egh3 fi?gh00eh<jghj<egh3 gh0eh<jghk70egh fi78gijk7 eij0<jghk70egh fi1<gh8eh<jgh7j<egh3 fi0?gh8eh<jgh7j<egh3 fij?gij08eh<jgh7j<egh3 gij0eh<jgh7j<egh3 fij78gij8eh<jgh7j<egh3 fij3<gij8eh<jgh7j>egh7 fij0>gij8eh<jgh7 fh8gi08eh<jgh7j>egh3 fhgi08eh<jghjegh3 eij0<jghjegh3 eij0<j>gh7jegh3 eij0<j<gh7jegh3 ghi8eh<j<gh7jegh3 f7>ghi8eh<j<gh7jegh7 f7u8ghj3 eij0<k70ghk7 f1t0ghj8eh<k7 ghk70egh0 fj?ghj8eh<k7 ghk70egh0 fj3tgh08eh<k7 ghj<egh fjk7tghehjgh180<egh fi7u8gij3 ghj<ehij<h3 fi0t0gij8eh<k7 ghj<ehi0u8h fij<gij8eh<k7ghk7 30ehi?h3 fij7>gij8eh<0<gh180<fj8iu8hij0 ji3 i7h3 fij7>gij8eh<0<gh180<ghij01t0j1t8ijt>ik7j10ii08h fijtgij3 eij0<0<gh180<ghij81t8j1t8ik7t8i10ji7 ijh fi1tgij08eh<0<gh180<ghijt071<j10ij0t?ijj7i10ij3 fi>gh8eh<0<gh180<ghik7!0j10j6hh3 08iijk7h3 fjk7?gh3 eij0<0<gh180>ghik708j08j6hh1 08iijk7h3 fj1tgh08eh<18gh180>ghik608j08j7h<h1008iij08h fj>ghj8eh818gh180>ghik608j08j6h8h1008i<ij18h f0t0g2j7<j08eh818gh18k7 ghi608j08j7h8h1010jk7 k7h08 f3u8gk7j>j08eh818gh18k7 ghi608j08j7h8i08jk7i7j1tjh18 f7<gjjt<j3 eij0818gh10k7 ghi718j10j7h8i7?jk7ij3tjis8 gjk70j3 eij0<18gh10k7 hj3t>hij8<j1<j1tiji3t 30ij7 j7is> fgi3<307 j8eh<18gh18k7 hj7tu8hi3tj>jk7tij80<1<j3 j10jj0<is8 fgi7<3 30j8eh<38gh18k7 hj7shi0t00t ik7870<k718j08j7i8h08 fgi<ijeh0<ghk7 18hj18ht8jt8j70i30ij>107j7ij10j7?h3 fgiijeh0<ghk7 18hj10700j3t<k7!8j18i10ij17j7ij10ju8h8 18hj10708j1t<0<30j3 i3i08j87k7j7i<j10ju8h8 fgi8i<jeh0<ghk7 1<hj10718jj 80810j3 ij87t0k7jk7 j7i00h8 fi781 hjk7ij3 eij0830gh18k70hj7107 k7ij3 7i8i08ij1t<j8j10j10hij8 fi<3 hjk7ij3 eij0<30gh18k70hj ijk7i8i08i6j1t8j8j3 fit0hi7ij3s?ej0<70gh08k70hj ijk7i8i08i6j1 j10hij8 fjk730hi7i8j3s?ejk718ghj8k70hj ijk7i8i08ij1 i0j7i7hij3 fjk710hi7jk7 js<ej30ghjjhjk t80810j3 i7ik7j1 i0ji7hij3 fj0<70<hij10j30eij0<7 t010jk7 iik7j10i7 ji7 fj087k6hi7j08j08eh<7 gh18j<hj107k77' t018k47020t8i18087 ij30i?hi3 fj08708hij3 gh18j<hj107j390ij3tjt810?ijt87t8jj30i7?hi3 fj08708hij7ieh18ghk7j30hj7100;=0ij1u80t030>ij7t83t8jj3 i3?hi3 fj08708hijieh38ghk7 0<hj107jt?h 0u8jhj7tj?ghi08 fj0<708hijieh38ghk7 0<hj107jt>ej fjk7!0hi7j7 j08eh<ghj7 0<hj008jk778ej8 fjk7;<<hi7ji3 eijk7#0ghk7 0<gj fis0hij8ieh30ghk7 0>gj e08 fit8hi7ji3 eij0<ghj7 fi3?hi1010ieh70ghk7 g18ej fgik7j<i3 eijk770ghk7 g00ej fgik7k702j3 fgik7k7t<jeh7' fgik7k7t<jeh77 egij3 fgij07t8jeh77 hij6eij08 hijeij08 f1j3tu8gi08eh>ghj7 hijeij08 hijeij08 f301s0gi3 eijk7ghj18jhij3 f3018j<gi08eh<ghj7 hij8eij08 f3018jgi0<eh<ghj7 f3010jgi08eh<ghj7 k70hik7eh f30i10gi1 eijk7ghj18jhijeh eijk7?ghj18jhijeh eijk7>ghj18jhijeh eijk7>ghj18jhijeh f30i10gi30eijk7>ghj18jhij8eh f10i10gi30eijk7>ghj18jhik7eh08 f10i30gi30eijk7>ghj18jhik7eh08 f18i3 gi10eijk7>ghj18jhi08eh3 f1<i7 gi10eijk7<ghj18jhi00eh3 f0>j0tgijeh7<ghj18j hjk7ehj8 fk7su8gij<eh0ghj7 j>hi6ehj8 fjs0gij<eh0ghj7 j>hiehj8 fjtu8gij10eijk7<ghj18j7 hj00eh08 fghij10eijk7<ghj18j7 hj10eh08 hj3ehj3 hj6ehj3 hjehj3 fghij10eijk78ghj18j7 hjehj3 fghij30eijk78ghj18j7 hjehj3 fghij30eijk70ghj18j70hjehj3 fghij10eijk70ghj18j70hj8ehj3 fghij10eijk70ghj18j30hj0ehj3 fghij10eijk70ghj18j30hk7ehi8 fghij10eijk70ghj18j30h08ehj08 fghij10eijk70ghj18j30h00ehj08 ghj18j30h1 ehj08 ghj18j30h3ehi3 ghj18j30h7ehi3 ghj18j30h6ehi3 fghij10eij0>ghij0>h3 ehi8 fghij10eij0>ghij0>h7ehi08 ij08ehi3 ij00ehi3 fghij10eij0>ghijk7 ij10ehi3 fghij10eij1>ghijk7 fij2gijk7eh ghj18j18ij00ehik6 ghj18j18ij10ehi08 fij7gijk7eh ghj18j18ij3 fij gijeij0u8ghi<j1<ij3ehij1 fi1t?gijeij0u8ghjk7rtj6ehij1 fi1tu8gi10eij3>ghiru808ehij6 fi1tu8gi10eij3>ghiru800ehij6 gijeij0u8ghirt810ehij fij7gijk7ehu8ghis/?781 ehij6 f10jk7gijk7ehu8f30j ehijk6 f1tj10gij7eijk7>f0<j183eg f1t8k7gijk7eijk7>f0<j187eg fju87gijk7eijk7>f0<j186eg fj3t90gij7eijk7>f0<j18eg fit?gijk7eijk7>f0<j18eg fi3tgijk7eij0t f j>6eg7 fik7<gij10eij>fk7 j>eg7 fij2gijk7eij0t jeg7 jeg6 jeg6 j8eg7 fghij10eijfk7 j0eg7 fghij10eijfk7 jegj fghij10eijfk70jegj fghij10eijfk70jegj fghij10eijfj<j7 fghij10eij>fj<j7 fghij10eij<fj<j7 fghij10eij<fj<j fghij10eij<fj<j fghij10eik718f0<j fghij10eik7!8f0>j7 fghij18eik7!8f0>k7egj 6egj egj fghij10eik7!8fk7 egj fghij18ei0>7 f1867 f187 f187 ghi0 fgj f187 fghij18ei0<7 f1<87 fighk7 ei30fj<18egk7 fighk7 ei70fj<18egk7 fi>ghk7 fj>18egk7 fi<ghk7 fju8egj f1t<egj gh18ei187 f1t<egj gh18ei387 f1u808egk7 gh18ei307 f1>jegj fjk70?gijei0<18fk70j8egk7 fjk7s8gi18ei303 f1<jegj fjk7s<gi18ei307 f0>jegj fis<gik7 eik7 fghij18ei707 70fk7 fghij18ei fi3>08gi18ei fi7?08gi18eijfj7008egk7 fi?08gi18eijfj7008egk7 fi0<gi18eijfj3008egk7 fi<70<gi18eijfj3018egk7 fi870<gi18eijfj3008egk7 fi870<gi18eijfj300<egk7 fi870<gi08eijfj3008egk7 fi8708gi08eijfj3008egk7 fi<708gi18ei>jfj3808egk7 fi718gi18ei>jfj3808egk7 fit?gijei 0<fj fit?gijeij30fj>j8egk7 fi3t<gijeij30fjj8egk7 fghij08ei<jfj180<egk7 fghij08ejk70j<fj7 j<fj7 fghij08ej0>j30fjj8egk7 fi7t>gijei>j30fjj<egk7 fit?gijei>j30fjj<egk7 fitu8gi08ej0<j30fjj<egk7 fi<j7 ej30jfj0<0<egk7 ej70jfj0<0<egk7 fi8j1 jfj0<0<egk7 fi8j30gi3 jfj0>0<egk7 fistu8gj3 eji<fj1830eg10 fi4gi08ej30j30fj7 fghij08ej70j30fj7 j30fj70egj fghij08ejifjk70egj fghij08ejifi<30eg10 fghij08ejifi<30eg10 fghij08ejifi<30eg10 fghij08ejifi<30eg00 fghij08ej>ifi<30eg00 fghij08ej<ifi>30eg00 fghij08ej<ifi30eg00 fghij08ek70i<fjk7 <egj0 i<fjk7 fghij08e0>i30fj18egj fghij0<e0>i30fj18egj fijk4gij30e30ifi30eg08 fij7>gijej<i30fj1<egj fjj3tgijej<i30fj1<egj fgiijeh0<ghk7 e30ifi30eg08 j<70gi30e70ifi10eg08 j830gi30e7 ifi10eg00 fk7j1810gi30e7 fk7j3010gi30e7 ifi10eg08 10gi30eij<fi<7egj fk7j7j7gij<e30i30fj0<7egj fk7jj7gij<e30i30fj0>7egj k7gij<e30i38fjk7!0eg08 7j10gi30eij>fi7egj fj<7 j8gi0<e7 fju8jgije7 i38fjk7!0eg08 fj?j18gik7e18i0>fi7egj fj7<j08gik7e38i0>fi7egj fh4gijeij fj1<egj8 fghijk7e30i0>fi7egj fghijk7e30i0>fi7egj fghijk7e70i0>fi7egj i0>fi7egj i0<fi7egj fj0ghieijfi310eg08 fk7ghi10fghij0>ijfi310eg08 fk7ghi10fghij0<ij7 fj0>egj8 fk7ghi3 fghij0<ij ghjk7e s>fi7'egj fk7st<gik7fghij3rt fjk7'egj fk7st>gik7fghij7rtfi190eg08 fk71?8gh7fghij7t='s8fi7'egj ghjk7fghij7u8fhi7'egj fk7ghi10fghik7?fhik7'egj fk7ghi10fghik7?fhik77egj ghjk7fghij3?fhijtegj ghjk7fghij3>fhijtegj fjghifghij8fhi0tegj fghijk7fghij3>fhijtegj fghijk7fghij3<fhijtegj fghijk7fghij3<fhij0eg08 fij1 fjstu8gi10fghij?fhij7<egj8 fk7st>gik7fghij3<fhij0eg08 fjst>gijfghij fhik7<egj8 fij0?gij7fghij38fhij0eg08 fij3<gij7fghij38fhij0eg08 fij0gij7fghij38fhij0eg08 fij fik78gijk7fghij38fhij0eg08 fi1>gh7fghij38fhij0eg08 fi38gh7fghij30fhij0eg08 fi0gh7fghij30fhij8eg08 fi?ghjfghijfhij0u8eg08 fjk78ghk7fghij30fhij8eg08 fj1>ghj7fghij30fhij8eg08 fj7<ghj7fghij70fhij8eg08 gi7fghij30fhij8eg08 fjrgik7fghij70fhij8eg08 fjghj7fghij70fhij8eg08 fghijk7fghij70fhij78eg08 d0fghik70fhij78eg08 fghijk7fghij0fhij78eg08 fjik6gij0fghi0?fhijk78eg08 fj8i08gi00fghi0?fhijk78eg08 gi3fghij0fhij78eg08 fj8k6j3 fj808jgij8fghi0?fhijk78eg08 fj80<jgij8fghi0?fg>egj8 fj808jgij8fghi0?fg>egj8 fj808j6gij8fghi0?fg>egj8 fghi3<fhij0>egj8 fj8k7j1 fj80<jgij8fghi1?fg>egj8 fjst?gijfghik7<fhij0>egj fjst?gijfghik7<fhij0>egj8 fjsu8gij8fghi1?fg>egj8 fj,ghj3 fghi7<fhij0>egj8 d8fghi1?fgegj8 d8fghi1?fgegj d8fghi3?fgegj fjghifghi0tfgegj fjtghi8fghi3?fgegj fj>ghj3 fj7tghjfghi0tfgegj fjk7u8gh3 fghi<fhijk70eg10 fi?gj00i8fghi3?fgegj< g7<i8fghi3?fgehi0s? fijt8hijk7u8j08fghi3?fgehi1s? fij7thijk770j3 fghi<fhijk70ehis0 hij<7 jfghi1tfg ik70eh fhu8hij08j7 fghi<fhijk7r>eh10 fij0t hik7j8j7 fghi<fgrteh10 fij7?hijk7j8j7 fijt0hij103 jfghi1;0fhij0rt fi1tg003 jfghi1;0fhij0>ijk7 fi7?gj83 jfghi1;0fhijk7 fit gk610j7 fghi>fgijk7 fj1tgjk730j7s<fgh<fgijk7 fj?gi?isu8fgijk7/ fj8gi?is?fgh7' fhij18ij18eh fjgik7t jfghi330fhijk7 fjgi0<7 jfghi390fhijk7 fgh3 j08fghi'fg7 fghi<fgijk7 fgh7jj3 fghi<fgijk7 fjik6hij7jj3 fghi<fgh8eh fjik7hij7jj3 fghi<fgh8eh fj<ik7hij7j<j3 fghjk718fhijk70ij3 fjj jhij08j3 fghjk718fg<ij08eh fjk7j10hij< jfghi718fg<ij0<eh hij?i8fghi7 fjk7j10hij>i8fghi7 fhij0>ij0<eh fjk7j10hij78i8fghi7 fjk7j10gi3 fghjk7!8fgij0<eh fjst0gi3 fghj0>7 fj:gh08fghi>7 d8fghi>7 d8fghi<7 fhijk70ijeh7 dfghi<7 fg<ij30eijk7 dfghjk70fg30ijeh7 fg38ijeh7 fg18ijeh7 dfghj0>18fg7 dfghj0>18fg70ij<eh dfghj0<18fg70ij<eh dfghj0<18fg30ij<eh dfghj0<18fg30ij<eh dfghj1<18fg30ij<eh dfghj1<18fg38ij<eh dfghj1818fg18ijeh dfghj1818fg18ij<eh dfghj1818fg18ijeh dfghj3818fg18ijeh dfgi3 js8fg1<ij<eh dfgiru8fg0<ijeh dfgirtfgj<ijeh dfgiru8fg0<ijeh dfgit?#4fgjij7eh3 dfgii0<fgi30i0<eh dfgii0<fgi30ik7eh3 dfgii0<fgi30i0<eh dfgii0<fgi30ik7eh7 dfgii0<fgi38i0<eh dfgii0<fgi38ik7eh3 dfgii0<fgi38ik7eh7 dfgii0<fgi18ik7eh3 dfgii1<fgi18ik7eh3 dfh hj70ifgik7 i10eh0 dfgii1<fgi18ik7eh7 fj8j7t dfgii18fgi18ik7eh3 dfgii18fgi1<i0<eh dfgii18fgi0<i0<eh fhi1gj7fgi30ifgij<ik7eh3 dfgii18fgi0<ik7eh7 dfgii18fgi0<ik7eh3 dfgii18fgi0>ik7eh3 dfgii38fgik7 dfgii38fgik7 i7eh3 dfgii30fgik70i7eh3 dfgii30fgij<i10eh8 dfgii30fgij<i18eh8 dfgii30gj0fjik7 dfgii30gjfjik7 dfgii70fgij<i18eh8 fgij<i18eh8 fgij>i18eh8 fgiji18eh8 fgiji18eh8 dfgii7 fgiji18eh8 dfgiifgh<i7 dfgiifgh>i7 dfgiifghi7 dfgiifghi7 dfgi7ifghi7 dfgiifghi7 dfgi7ifghi7 dfgiifghi7 fgij0<ieh6 dfgi7ifghi7 fgij0>ieh fgij0>ieh6 dfgi7i>fgh dfgi7i>fgh7 fgijk7 jfgh18jk7 dfgi7i<fgh70j18eh jfgh1<jk7 jfgh0<jk7 jfgh0<i8eh jfgh0<i8eh jfgh0<jk7 jfgh0>jk70eijk7 jfgh0>jk7 jfghk7 dhj6fh18j7 dhj2fh18j7 fgh7 jfghk70j3 j>fghk70j30eijk7 j>fghj<j08eh j>fghj<j0<eh j<fghj<j0<eh j<fghj>j1<eh j<fghj>j0<eh j<fghjj0<eh k70fghk70jeh7 k70fghj<j30eijk7 dfgi3 fghj>j30eijk7 fghjj30eijk7 d7fgi3j38fghj7 0>fghj18jeh7 0<fghj18jeh7 d6fgi3j30fghj70j<eh 0<fghj0<jeh7 0<fghj0>jeh7 1<fghj0>jeh7 0<fghjk7 1<fghjk7 0<eh 18fghjk700<eh 18fghi<j<eh d7fgi3018fghi<j<eh d7fgi3018fghi<j<eh d7fgi7018fghi<j<eh 18fghi<j<eh 38fghi<j<eh d7fgi3018fghij<eh 38fghij<eh 30fghij<eh d7fgi3030fghij<eh d7fgi3030fghijeh d7fgi3030fghijfgh8hij3 d7fgi3030fghij<fghhij3 d7fgi3030fghij<eh d7fgi3030fghijeh d7fgi3070fghijeh fghi fhij gh08 7eh3 fghi707eh3 fghi307 d7fgi30fghij fghj6i10fgi<30fghi0>18eh8 fghji10fgi<30fghi0>18eh8 fghji10fgi<30fghik7 fghji10fgi<30fghik7 fghji00fgi<70fghik7 ei86t fghji10fgi<70fghik70ej1su8 fghj<i10fgi<70fghik70ej1su8 fghj8i10fgi<70fghik70ej0su8 fghj8i00fgi<70fghij<7 fghij<7 fghk7ijfgi18fghij18eh8 j3fgi30fghij30eh fgh0<3 j3fgi30fghij38eh fgjk718fghij7!8eh8 fgh083 fgh183 j3s8fhij0<7 fgh1<<j3s8fhij0< j8fgi< fgh1s j0fgi< fgh0t?i0fgi< fghij7 fghij7 eij08 fghij00fgi<fghijk718eh8 fghi8j00fgi<e<eh fgj0<e<eh d3fgi30<fghij0>eh fgj0<e>eh fgj0<eeh fgjk770fghij198eh8 fgj0<eei0 fgj0<eeh fghij198eh8 fghij0=8eh< fghij0=8eh8 fghij0=8eh fghij0<8eh fghij0>8eh fgjk7e3; eijk6 fghijk7.eh6 fgjk7e1u8eh fgjk7e0u8eh fgjk7e0u8eh fgjk7?e0u8eh fgjk7>e0u8eh fghij08fgi8e1>eh7 fgjk7>ek78eh fgjk7>ej>eh7 fgjk7<ej>eh7 fgjk7<ejeh7 fgjk7<ejeh7 fgjk7<ejeh7 eij10 fgjk78ej0eij10 fgjk78ej8eij00 fgjk78ej8eij10 fgjk70ej<eij10 fgi<ej3?eijk7 fgi<ej3u8eij7 fgjk70ejeij00 d10fgi<ej37 eij fgi<ej370eij d10fgjk70ejeij00 eij8 d10fgjk70ej70eij8 d10fgjk70ej30eij8 d10fgj0>ej0<eij3 d10fgj0?ej0< d10fgj0?ej0<7 ei08 d10fgj0?ej0<30ei08 d10fgj0?ej0<38ei08 d10fgj1?ej0<18ei08 d10fgj1?ej0<0<ei08 d10fgj1?ej0<0>ei08 d10fgj3?ej0<k7 d10fgj1?ej0<k7 d10fgj1?ej0<j<ei3 d10fgj1?ej0>j<ei3 d10fgj3?ejk7jei08 18ei d10fgj3?ejk7j70ei8 d10fgj7?ejk7 0<ei 0>ei d10fgj7/ej0?j1s d10fgj7/ej0rt8fghij d10fgj7/ejk7rtfghij3 d10fgj7/eirt0fghij8 d10fgj7/ei?<6;?fghij3 d10fgj7/eh<jk70fghij8 d10fgj7/ehjk70fghij8 d10fgj/ehjk70fghij8 d10fgjehjk70fghij8 d10fgjehjk70fghij8 d00fgjehjk70fghij8 jfghij3 d10fgjeh70jfghij3 d10fgjeh30jfghij3 d10fgjeh38jfghij3 d10fgjeh18jfghij3 d00fgjeh18jfghij3 d10fgjeh1<jfghij3 d00fgjeh0<jfghij3 d10fgjeh0>jfghij3 d10fgj>ehk7 d00fgj>ehk7 d00fgj<ehk7 d00fgj<ehj<j<fghij d00fgj<ehj>j<fghij d08fgj< d08fgk70>ehk7 >ehk7030fghij8 >ehj<0<fghij d18fhjk4i18 eh3030fghij8 d08fhjk4i187 eh3830fghij8 d18fg0>38ehk7 fghij3 d08fg0>18ehk7 d08fg0<38ehk70fghij1 d08fg0<38ehj<30fghij fghji10fgi<30fghik7 d08fg0<18ehj30fghij8 d08ij2fhj<18ehj30fghij d08fg1<18ehj30fghij< d08fg1<18ehj30fghij d08fg1818ehj30fghij d08fg1818ehj#0fghij d08fg1818ehj7#0fghij< d08fg1818ehj730fghij d08fg3818ehj730fghij d08fg3018ehj330fghij d08fg3018ehj3;0fghij d08fg3018ehj1;0fghij d08fg7018ehj1tfghij10 18ehj0tfghij10 18ehjk7<fghij7 ehj0?fghij10 d08fgj7 d08fgj7 ehjk70fghij ehi<fghij7 d08fgj7 ehi>fghij7 ehifghij7 ehi?fghij7 d08fg<j7 ehiu8fghik7 d08fhijk70jehi3>fghij jehi3>fghij fgjhij8fhijk701u8ehi<fghik7 d08fhj3ru8ehi<fghik7 d08fhj7ru8ehi7<fghik7 d08fhjru8ehi7>fghik7 d08fhjr>ehi0t jegj8fghi10 d08fhji<egk7fghik7 d08fhji8eg0<<fghi10 eg138fghi7 d08fhjjk7 eg118fghi7 fgj8fhjjk7 eg198fghi7 d0<fhjj0>egjfghi10 d08fhjj0<egjfghi10 d0<fhjj0<egj d0<fhjj1<egj<7 fghjk7 d0<fhjj18egj70fghi0 d0<fhjj18egj30fghjk7 d0<fhjj38egj30fghjk7 d0<fhjj30egj18fghjk7 d0<fhjj30egj1<fghi0 d0<fhjj70egj0<fghi0 egjk7 d0<fhjjegjk7 70fghj3 dk7fhj300<egj180<fghj00 d0<fhjjegjk7 18fghj3 d0<fhjjegjk7 0<fghj3 d0<fhjj>egjk7 0>fghj3 d0<fhjj<egjk7 fghj0 dk7fhj3030egj18jfghj3 dk7fhj3030egj18jfghj3 fgh10 egj18j7 d0<fhjk7 d0<fjij30 egj18j30fgh00 dk7fj4ij0<30egjk7 j70fgh3 dk7fhj30egi7 j30fgh3 j38fgh3 j18fgh3 dk7fhj30egi7 j1<fgh3 j0<fgh3 dk7fhj30<egi7 jk70fgh8 dk7fhj118egi7 i<fgh ifgh dk7fhj318egi7 ifgh dk7fhj138egi7 fgij3 fghj0>i7fhj130egi7 ik4fg fghj3?i7fhj330egi7 i70i08fg8 fghj3u8jk7fhj3tegik7 i38i08fg8 fghj7# j10fhjt fgj7f18i0>ij8fg8 fghj710j10fhj8fgj10fijij8fg8 fghj18j10fhj0fgj10fij fghj08j10fhj010fgf7 ifg fghj08j10fhj030fgf7 ij<i3 fhij08 fghj08j10fhju80<fg7f18ij i8fg8 fghjk7jk7fhj3>jfg7f18ij70i8fg8 fghjk7jk7fhj1>jfg7f18ij30i8fg8 fghjk7jk7fhj1>jfg7f18ij38i8fg8 fghj4j10fhjj7fg10fijk70j08fg8 fghjk7jk7fhj1<jfg7f18ij0>i8fg8 fghjk7jk7fhj18jfg7f18ijk70j3 fhij18 fghjk7jk7fhj18jfg7f18h>j08fh6:su8 fghjk7jk7fhj18jfg7f18h>j08hijk7qrs> fghjk7jk7fhj38jfg7f18hj1> prs? fghjk7jk6fhj30jfg7f>;prs?6 fghjk7jk7fhj78jfg7gi2=ps)7 fghjk7jk7fhj78jfg ps>1fgij2 fghj08j10fhk78jfi7;ps<58 fghj08j10fh0u8jgij36pt=<8 fghj08j10fh0u8jj1k4pr=0 fghj608j10fij6ps>8 fghj710j10ghjp> fghj3#0j10hij9qrst;<1 fghj3u8jk7ps fghj1u8jk7qs? fghj1?i3rt> fghjk6 ddeh ddfghij6j7>j1? ddgh8fi301t0jt ddgj j7<fij> 088 ddhijj<j3u8fjk707 j7 ddhijj>j37 fj3< defifij3<k7# k7#0fj7<1 103 deghijk7>j1u8fik7<k710k710fji083 dfgijfht8jt0fi1?j<7j08fji081 dfg08j7<fij1<j7fij=03 fk77i7j010 dfg18j>fij10j3 fi183 fii1010 dfg38jfij307j3 fi101 7j8fjk7ik7j dfg70jfij3 7j10fi810107jfjk7ik7j j7fij3 7j10fik7k7j1010fj10j dfgj0<3 fi fij7k7j1010fj10j dfgj083 fik6k7j808fik7k7j1010fj10j3 df7i83 fik7k7j808fik7k7j1010fj10j7j7j dghij3 j7jfij3 fi107j1010fj10jj7j dfjk7jfiju80808fik7k7j1010fj10jj7j fi107j1010fj10jj3j dfhijk7ik7fij3t fi107j1010fj10jj3j k7jfijtj808fik7k7j1010fj10j8j3 dfhij0t<k7jfij103 jk7 dfhij0t>k7jfij<183 fi107j1010fj18k7i83 dfhij087 fi107j083 fj1808jk608 ik4eg7j<1000fi08083 j83 fj1018jk708 dfhij10107jfij8083 1fjk7j833 fik7i7!0 dfhij10107jfij fi103 j<7 fj0830i8< dfhij10007jfij808107fij7j7j710fi83t<jt dfhij10003jfij808107fij7jj3#0fi87t>j0 7fijj8107fij7jj3u8fi0tu8j fijk7 38fijjt j0 fijk7j7 fij0k7<j0> dfhij101010fij7!<j dfhij081018fij3t k7? dfhij0<3 08<fij1tj0u8 dfhijk7'8jt fij18i dfgt0j8 dfg8j3< d18fg0<38ehj>30fghij8 czy potrafimy pogodzić wymóg symetrii z doświadczeniem?! Czy w symetrycznym świecie moga istnieć stany łamiace symetrię? ddi> ddjk7> ddj0t defgi8ij0ijj8 defik7u8ijjk7ijij6103 def10k7t<ijj0<i0<h7j< def100sij10jij8h7j def101<hk7j08i18hj def1030hk7j08i30hj hj8ji08h7 hj8ji18hj3 7hj08ji10hj1 def3 7hjk7ji08ij18j6 def7jhj1008i7 j>j30j6 def7jij0jj8ij0t8jjk6 deg>hik7jik7u8jk7i08j3u8j7 dehij7shi1010i3t0j810ij18ijk7 dehijshi10100>k7 jk7i30j7i3u8j dehij3<hi7jj?k7j8j30i8j10it0k7 dehij10hi7jj?0<k7j708ijk7i3tj7 dehij107hi7jj708k7j7 8ijk7hj dehij107hi7jj7k6jj7 j08jk7hj dehij107hi7jj7k7k70j8iihk7 dehij107hi7jj7k7t<j77i7i7hj dehij107hi7jj70sj130j08ihk7 dehij007hi3jj7k7ti8jk7 dehij007hi3jj7k6ij8jk7i10h10 dehij107hi3jj7k6ij0j0<i7hj8 dehij107hi3jj7k6ij0j18i7hj8 dehij007hi3jj7k7ij70j10i3 h dehij007hi3jj7k7ij70j30i30h 30k7k7 i18j18ik7u8ij7 1?<0t?i8j10ik7u8ij7 0sjti8j10ij8ij7 dehij007hi10jt?jtghj< dehij007jt8ijk7fij dehiji ij08 dehij4iju8h8 degij7 h4 degij3 degij1 dehj0 deitj deit?jhij1<1 deit?jhij7?10 dei<1018hijt0 dei<gjk718 deigi87 deij1?j?hj07 dei<j1u81t8hj3!7 dei<j1u83t0hj3't dei>4j7 30hj7't0 deit8j187hj0<7!0 10hk7808 dei>j7 10hk7<08 dei<i107hj1>08 dei<i107hi8<10 dei<i187hi<<1 dei<i087hi<1 dei<i08j4h708 dei<i0>jij8330 dei<ik7tjij330 dei<ijt01>ik7!8>7 dei<ij<k78i0t8t8 deiijk7jij7?3t dehijhj0j0 dehi7 ddfj4 dehi7? dehi1< dehiu8 A.F.Żarnecki Wykład XV 5

7 Spontaniczne łamanie symetrii Analogia klasyczna Podobny problem spotykamy rozważajac kulkę w osiowo-symetrycznej czaszy (w jednorodnym polu grawitacyjnym). Nawet jeśli nie znamy kształtu czaszy możemy oczekiwać, że położenie równowagi kulki znajduje się na osi symetrii czaszy. Niezależnie od warunków poczatkowych kulka powinna się tam w końcu znaleźć... Jednak doświadczenie może wykazać, że kulka nie znajduje się na osi symetrii!... Teoria g Pomiar A.F.Żarnecki Wykład XV 6

8 Spontaniczne łamanie symetrii Możliwe wytłumaczenia wyniku doświadczenia: na kulkę działa dodatkowa siła, skierowana pod katem do osi czasza nie ma symetrii osiowej F Q w obu tych przypadkach musimy przyznać, że nasza symetria jest złamana (nie obowiazuje) Czyli musimy wyrzucić do kosza nasza teorię... A.F.Żarnecki Wykład XV 7

9 Spontaniczne łamanie symetrii Okazuje się, że można pogodzić teorię i doświadczenie Czasza zachowuje symetrię osiowa ale położenie na osi nie jest stanem równowagi trwałej kulka stacza się Staczajaca się kulka wybiera jedno z wielu możliwych położeń równowagi (zbiór wszystkich tych położeń zachowuje symetrię teorii) Stoczenie się kulki powoduje jednak spontaniczne złamanie symetrii! Stan w jakim kulka się znalazła nie ma symetrii teorii A.F.Żarnecki Wykład XV 8

10 Spontaniczne łamanie symetrii Na możliwość nadania mas nośnikom oddziaływań poprzez spontaniczne łamanie symetrii wskazał czterdzieści lat temu (1964) Peter W. Higgs. Mechanizm spontanicznego łamania symetrii, zwany przez wiele lat mechanizmem Higgsa (obecnie Englerta-Brouta- Higgsa-Guralnika-Hagena-Kibble a), jest podstawa współczesnej teorii oddziaływań elektrosłabych. Wszystkie czastki uzyskuja masę poprzez oddziaływanie z polem Higgsa! A.F.Żarnecki Wykład XV 9

11 Mechanizm Higgsa Wyobraźmy sobie salę bankietowa równomiernie wypełniona ludźmi (pole Higgsa) A.F.Żarnecki Wykład XV 10

12 Mechanizm Higgsa Pojawia się sławny naukowiec (bozon cechowania) przyciagaj ac uwagę zebranych... A.F.Żarnecki Wykład XV 11

13 Mechanizm Higgsa Ludzie cisnacy się wokół naukowca utrudniaja mu poruszanie się (nadaja mu masę) A.F.Żarnecki Wykład XV 12

14 Czastka Higgsa Ludzie na bankiecie moga też spontanicznie zbierać się, tworzyć zgęszczenia oczekujemy istnienia dodatkowej czastki Higgsa A.F.Żarnecki Wykład XV 13

15 Czastka Higgsa Model Standardowy Precyzyjnie opisuje czastki elementarne i ich oddziaływania: elektromagnetyczne, słabe i silne. Czastkami modelu sa czastki materii kwarki i leptony nośniki oddziaływań γ, g, W ± i Z bozon Higgsa konieczny dla spójności modelu Nadaje masy wszystkim czastkom A.F.Żarnecki Wykład XV 14

16 Akceleratory elektrostatyczne Akceleratory W 1919 roku Rutherford wskazał na korzyści z przyspieszania czastek. Najprostszym akceleratorem czastek jest pole elektrostatyczne: np. kondensator Problemem jest uzyskanie odpowiednio wysokiej różnicy napięć. q<0 generator Cockrofta-Waltona (1932) generator Van de Graaffa (1931) Obecnie uzyskujemy różnice napięć maksymalnie rzędu 30 MV U + energia 30 MeV uzyskiwana przez czastkę Q =1e Uzyskiwana energia: E = E + U q W pewnych dziedzinach wciaż używane, ale zbyt mało dla fizyki czastek. A.F.Żarnecki Wykład XV 15

17 Akceleratory Akcelerator kołowy Zamiast używać wielu wnęk możemy wykorzystać pole magnetyczne do zapętlenia czastki. Schemat pogladowy: B Czastki moga przechodzić przez wnękę przyspieszajac a wiele razy... E Pierwszy tego typu akcelerator (cyklotron) zbudował w 1931 roku Ernest Lawrence U A.F.Żarnecki Wykład XV 16

18 Akceleratory Cyklotron Ernest Lawrence Schemat Pierwszy cyklotron A.F.Żarnecki Wykład XV 17

19 Wnęka rezonansowa Akceleratory Obecnie do przyspieszania czastek wykorzystujemy wnęki rezonansowe: Klistron Wewnatrz wnęki wytwarzana jest stojaca fala elektromagnetyczna. Częstości rzędu 1 GHz - mikrofale. Wnęki rezonansowe pozwalaja uzyskiwać natężenia pola rzędu 10 MV/m W technologii CLIC wykorzystujacej druga wiazkę jako źródło fali: 100 MV/m A.F.Żarnecki Wykład XV 18

20 Akceleratory Akcelerator kołowy W praktyce akceleratory kołowe zbudowane sa z wielu powtarzajacych się segmentów: Każdy segment składa się z Schemat akceleratora: wnęk przyspieszajacych (A) magnesów zakrzywiajacych (B) układów ogniskujacych (F) F A B A.F.Żarnecki Wykład XV 19

21 LEP/LHC Akceleratory Największy zbudowany dotad akcelerator: LEP w CERN pod Genewa, obwód 27 km. Zderzał przeciwbieżne wiazki elektronów i pozytonów do energii 100 GeV. W tym samym tunelu zbudowano następnie LHC, który zderza przeciwbieżne wiazki protonów o energii TeV (docelowo 7 TeV). Docelowo 2800 "paczek" po protonów. Energia jednej paczki: 10 5 J Samochód osobowy jadacy ok. 60 km/h Całkowita energia wiazek: J Energia pola magnetycznego: J Airbus A380 lecacy z prędkościa 700 km/h. A.F.Żarnecki Wykład XV 20

22 LHC, CERN, Genewa A.F.Żarnecki Wykład XV 21

23 Higgs w LHC Czastka Higgsa zajmuje bardzo szczególne miejsce w teorii i ma szczególne własności, jej poszukiwanie i pomiar jej parametrów jest jednym z głównych tematów badań w LHC σ rate ev/year LHC s=14tev L=10 34 cm -2 s -1 barn mb µb nb pb W Z W lν Z l + l - qq qq H SM H SM γγ σ inelastic bb tt gg H SM h γγ tanβ=2-50 LV1 input max LV2 input max LV1 output max LV2 output SUSY q ~ q ~ +q ~ g ~ +g ~ g ~ tanβ=2, µ=m g ~ =m q ~ tanβ=2, µ=m g ~ =m q ~ /2 Z ARL l + l - GHz MHz khz Hz mhz Jednak w zderzeniach pp mamy jest bardzo duże tło innych procesów, głównie z produkcja kwarków. Bozon Higgsa rozpada się najchętniej na najcięższe dostępne czastki, dla mas m h <135 GeV dominuje rozpad na b b. Musimy szukać kanałów o niskim tle... fb H SM ZZ ( * ) 4l µhz Z SM 3γ scalar LQ Z η l + l particle mass (GeV) A.F.Żarnecki Wykład XV 22

24 Higgs w LHC Dla małych mas najlepszy kanał to Obiecujacy jest też kanał: H γγ H Z Z l + l l + l Tło jest duże, ale powinniśmy zobaczyć Higgsa w rozkładzie masy niezmienniczej gdyż naładowane leptony (e ± i µ ± ) można łatwo zidentyfikować. Ale jest mało przypadków... wyniki symulacji komputerowej A.F.Żarnecki Wykład XV 23

25 H γγ A.F.Żarnecki Wykład XV 24

26 H Z Z e + e e + e A.F.Żarnecki Wykład XV 25

27 Higgs w LHC W grudniu 2011 eksperymenty ATLAS i CMS przy LHC przedstawiły pierwsze wyniki poszukiwania bozonu Higgsa w zebranej w latach próbce danych. Statystyki przypadków wciaż były bardzo małe H γγ Events / 1 GeV ATLAS Preliminary Data MC m H =130 GeV, 1xSM Total background (Fit) H γγ Data 2011, -1 s = 7 TeV, Ldt = 4.9 fb m γγ [GeV] A.F.Żarnecki Wykład XV 26

28 Higgs w LHC W grudniu 2011 eksperymenty ATLAS i CMS przy LHC przedstawiły pierwsze wyniki poszukiwania bozonu Higgsa w zebranej w latach próbce danych. Statystyki przypadków wciaż były bardzo małe H Z Z l + l l + l Events / 5 GeV Data Data 2011, m H =130 GeV, 1xSM Total background (*) H ZZ 4l s = 7 TeV, Ldt = 4.8 fb ATLAS Preliminary [GeV] m 4l A.F.Żarnecki Wykład XV 27

29 Higgs w LHC Przy tak małych statystykach musimy być bardzo ostrożni! Nawet jeśli dla jakiejś masy widzimy nadmiar przypadków to może to być fluktuacja statystyczna, tym bardziej prawdopodobna, że szukamy jej w szerokim zakresie mas Ilustracja w oparciu o symulację tzw. metoda Monte Carlo Dwie próbki po przypadków Liczba przypadkow Liczba przypadkow [GeV/c ] M γ γ 1% przypadków produkcji Higgsa [GeV/c ] samo tło M γ γ A.F.Żarnecki Wykład XV 28

30 Higgs w LHC Nowe wyniki ATLAS i CMS przedstawione w listopadzie, po uwzględnieniu danych zebranych w roku Ponad trzykrotny wzrost statystyki! Sygnał widoczny ponad wszelka watpliwość weights / 2 GeV Σ ATLAS Preliminary -1 s=7 TeV, Ldt=4.8 fb s=8 TeV, Ldt=13.0 fb -1 Data S/B Weighted Sig+Bkg Fit (m =126.5 GeV) H Bkg (4th order polynomial) H γγ H γγ Σ weights - Bkg [GeV] m γγ A.F.Żarnecki Wykład XV 29

31 Higgs w LHC Nowe wyniki ATLAS i CMS przedstawione w listopadzie, po uwzględnieniu danych zebranych w roku Ponad trzykrotny wzrost statystyki! Sygnał widoczny ponad wszelka watpliwość H Z Z l + l l + l Events/5 GeV Data (*) Background ZZ Background Z+jets, tt Signal (m =125 GeV) H Syst.Unc. ATLAS -1 s = 7 TeV: Ldt = 4.6 fb -1 s = 8 TeV: Ldt = 13.0 fb Preliminary (*) H ZZ 4l Events / 3 GeV CMS preliminary -1 s = 7 TeV, L = 5.1 fb -1 s = 8 TeV, L = 12.2 fb Data Z+X Zγ*, ZZ m H =126 GeV m 4l [GeV] (GeV) m 4l A.F.Żarnecki Wykład XV 30

32 Higgs w LHC Podsumowanie Rok 2012 był przełomowy dla fizyki czastek elementarnych. Eksperymenty ATLAS i CMS odkryły nowa czastkę, której właściwości odpowiadaja poszukiwanemu od 40 lat bozonowi Higgsa. Jest to sukces tysięcy naukowców, inżynierów i techników, którzy od ponad 20 lat przygotowywali eksperymenty przy LHC. Jest to równocześnie poczatek nowej ery badań: musimy dokładnie zmierzyć własności odkrytej czastki, sprawdzić czy sa takie jak teoria przewiduje, będziemy szukać kolejnych nowych stanów, w szczególności czastek tzw. ciemnej materii Ale to już temat na oddzielny wykład... A.F.Żarnecki Wykład XV 31

33 Podsumowanie wykładu Najważniejsze elementy wykładu. Co staraliśmy się Państwu pokazać/przekazać: uniwersalność praw fizyki względność opisu musimy zawsze sprawdzić warunki stosowalności przyjętego modelu prostotę równań ruchu Dla fizyka sa najważniejsze. Rozwiazywanie ich to już matematyka... potęgę praw zachowania Dzieki nim możemy znacznie uprościć rozważane zagadnienia... prostota i piękno transformacji Lorenza spójność opisu mimo wielu pozornych paradoksów nie można być fizykiem nie rozumiejac szczególnej teorii względności! zwiazki z fizyka współczesna Mechanika jest fundamentem całej fizyki... A.F.Żarnecki Wykład XV 32

34 Podsumowanie wykładu Najważniejsze zagadnienia wymagane na egzaminie ustnym: (na ocenę dostateczna i dobra) Postawy fizyki Budowa materii Układ jednostek SI, jednostki pochodne Fizyka klasyczna, relatywistyczna i kwantowa Błędy pomiarowe Kinematyka Ruch, prędkość, przyspieszenie Ruch jednostajny, jednostajnie przyspieszony Ruch harmoniczny, po okręgu A.F.Żarnecki Wykład XV 33

35 Podsumowanie wykładu Równania ruchu Zasady dynamiki w ujęciu Newtona Pojęcie układu inercjalnego Rówania ruchu i zasada przyczynowości rozwiazywanie prostych przykładów Ruch w jednorodnym polu elektrycznym i magnetycznym Opory ruchu Więzy Wahadło matematyczne Układy nieinercjalne, siła odśrodkowa i siła Coriolisa A.F.Żarnecki Wykład XV 34

36 Podsumowanie wykładu Prawa zachowania Zasady zachowania pędu i momentu pędu Zderzenia niesprężyste Siły zachowawcze i zasada zachowania energii Zderzenia elastyczne Prawa Kepplera, tory ruchu w polu sił centralnych Ruch ciała o zmiennej masie Zderzenia niecentralne Doświadczenie Rutherforda A.F.Żarnecki Wykład XV 35

37 Podsumowanie wykładu Bryła sztywna Równowaga bryły sztywnej Dynamika ruchu wokół ustalonej osi: moment bezwładności, równania ruchu, energia ruchu, rozwiazywanie prostych zagadnień, np. walec na równi pochyłej Żyroskop i precesja Tensor momentu bezwładności, osie główne A.F.Żarnecki Wykład XV 36

38 Podsumowanie wykładu Szczególna Teoria Względności Transformacja położenia i czasu Dylatacja czasu i skrócenie Lorenza Interwał czasoprzestrzenny i przyczynowość Pęd i energia czastki relatywisycznej Transformacja energii i pędu, masa niezmiennicza Wykres Minkowskiego Paradoks bliźniat Zderzenia relatywistyczne, rozpady czastek Foton jako czastka, efekt Dopplera A.F.Żarnecki Wykład XV 37

39 Egzamin Uzyskanie pozytywnej oceny końcowej z wykładu możliwe jest po pozytywnym zaliczeniu części rachunkowej i zdaniu egzaminu teoretycznego. Część rachunkowa Zaliczenie części rachunkowej odbywa się na podstawie obecności na ćwiczeniach, dwóch kolokwiów, punktów z kartkówek i części rachunkowej egz. pisemnego. Obecność na ćwiczeniach obowiazkowa. W ramach kolokwiów: po 3 zadania rachunkowe, maksymalnie po 5 punktów. Na ćwiczeniach: 10 kartkówek, maksymalnie 10 punktów. Dopuszczenie do egzaminu pisemnego: łacznie przynajmniej 15 punktów (na 40). Egzamin pisemny: 4 zadania rachunkowe, maksymalnie po 5 punktów. Do zaliczenia konieczne jest uzyskanie łacznie przynajmniej 25 punktów. A.F.Żarnecki Wykład XV 38

40 Egzamin Egzamin pisemny W dniu 29 stycznia 2013, godz , Sala Duża Doświadczalna + Aula (Hoża) Lista osób dopuszczonych do egzaminu będzie wywieszona w internecie. Informacja o zaliczeniu ćwiczeń bedzie też w systemie USOS. Bardzo prosimy o wczesniejsze sprawdzenie przydzielonej sali i punktualne przybycie! Egzamin będzie się składał z dwóch części: test teoretyczny 45 minut krótka przerwa 4 zadania rachunkowe 3 godziny 30 minut A.F.Żarnecki Wykład XV 39

41 Egzamin Test teoretyczny tak jak na kolowiach 30 pytań z materiału przedstawionego na wykładach (teoria, wzory, proste problemy rachunkowe) W miarę możliwości równomiernie rozłożonych tematycznie (2-3 pytania na wykład) Do każdego pytania 4 odpowiedzi, z czego dokladnie jedna prawidłowa. Punktacja: dobra odpowiedź +1 zła odpowiedź 0.5 (losowe skreślanie nie opłaca się) Zadania rachunkowe tak jak na kolowiach 4 zadania z całego materiału przerabianego na ćwiczeniach Materiał obowiazuj acy do obu kolokwiów (2 zadania) + teoria względności (2 zadania) A.F.Żarnecki Wykład XV 40

42 Egzamin Zaliczenie części rachunkowej Do egzaminu pisemnego dopuszczone będa tylko te osoby, które z kolokwiów uzyskały przynajmniej 15 punktów. W przeciwnym wypadku, część rachunkowa egzaminu pisemnego będzie traktowana jako kolokwium poprawkowe (osoby te nie pisza testu). W obu przypadkach warunkiem jest też wymagana obecność na ćwiczeniach. Do zaliczenia części rachunkowej konieczne jest uzyskanie łacznie (kolokwia + część rachunkowa egzaminu) przynajmniej 25 punktów. Zaliczenie części rachunkowej jest niezbędne do zdania egzaminu! Osoby, które z kolokwiów uzyskały nie mniej niż 15 punktów, ale miały zbyt dużo nieobecności na ćwiczeniach będa dopuszczone do egzaminu w sesji poprawkowej. A.F.Żarnecki Wykład XV 41

43 Egzamin Po porównaniu wyników części rachunkowej (+kolokwia) oraz wyniku testu (+ testy kolokwialne) propozycja oceny Egzamin ustny 1 i 2 lutego, Tylko dla osób, które zaliczyły część rachunkowa, w przypadku gdy: wyniki nie pozwalaja na jednoznaczna ocenę lub chca poprawić zaproponowana ocenę poprawiajac wyniki testu teoretycznego nie ma możliwości poprawienia oceny w przypadku złych wyników obu części (rachunkowej i teoretycznej) A.F.Żarnecki Wykład XV 42

44 Egzamin poprawkowy Egzamin pisemny W dniu 4 marca 2013 (poniedziałek), godz Organizacja jak w pierwszym terminie... Egzamin ustny Prawdopodobnie 7 i ew. 8 marca... A.F.Żarnecki Wykład XV 43

45 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego