Ile świat wydaje na ochronę zdrowia?

Transkrypt

1 Ryć Probl K, Hig Skrzypczak Epidemiol Z. 2009, Ile świat 90(4): wydaje na ochronę zdrowia? 477 Ile świat wydaje na ochronę zdrowia? How is healthcare being financed worldwide? Kazimierz Ryć, Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski Analiza danych, prezentowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), wskazuje na bardzo duże zróżnicowanie w poszczególnych krajach zarówno poziomu wydatków na ochronę zdrowia, jak i ich relacji do produktu krajowego brutto (%) oraz struktury finansowania. Autorzy przedstawiają prawidłowości występujące w finansowaniu ochrony zdrowia w krajach starej Unii Europejskiej (UE), nowych krajach UE, a także krajach powstałych w wyniku rozpadu ZSRR: Europy Wschodniej (nie należących do UE), Kaukazu i Azji Środkowej. Analiza uzupełniona została o wysoko rozwinięte kraje tzw. grupy G-7 oraz kraje określane jako BRIC: Brazylia, Rosja, Indie i Chiny. Autorzy starają się w pracy odpowiedzieć na pytanie: czy istnieją jakieś ogólne prawidłowości i tendencje w finansowaniu ochrony zdrowia, charakterystyczne dla poszczególnych grup krajów? Analiza poziomu i struktury finansowania ochrony zdrowia pozwala na uchwycenie jedynie kilku prawidłowości: systematycznie, ale w zróżnicowanym tempie wzrastały wydatki na ochronę zdrowia w przeliczeniu na 1 mieszkańca, w zdecydowanej większości grup analizowanych krajów (poza nowymi krajami UE) odnotowano tendencję wzrostową udziału finansowania publicznego w wydatkach na ochronę zdrowia. Słowa kluczowe: wydatki, ochrona zdrowia, relacja wydatków na ochronę zdrowia do PKB, finansowanie publiczne The data presented by the World Health Organization (WHO) indicate significant differences among individual countries in terms of sums allocated on healthcare and in relationship of these expenses to gross domestic product (% GDP), as well as in the structure of outlays. The authors present general rules in healthcare financing in the old European Union member countries, in the new EU members which accessed the EU in 2004 or later, as well as in the states formed after the breakdown of the Soviet Union. These include those countries of Eastern Europe which did not join the EU, and the countries of Caucasus and the Middle East. In addition, highly developed countries (G7 group) and the so-called BRIC members (Brazil, Russian Federation, India and China) have been analyzed. The authors made an attempt to identify general precepts and tendencies in healthcare financing. The analysis of level and structure of expenditures allows to determine a few general rules: healthcare outlays per capita grew systematically, but at varied pace, in the majority of countries. In most groups of countries discussed in the publication (except for the new EU members) a growing share of public expenses could be observed. Key words: healthcare expenses, healthcare expenses/gdp ratio, share of public funding in total healthcare expenses Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Doc. dr Zofia Skrzypczak Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski ul. Szturmowa 1, Warszawa skrzypczak@mail.wz.uw.edu.pl Analiza danych, prezentowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), wskazuje na bardzo duże zróżnicowanie w poszczególnych krajach zarówno poziomu wydatków na ochronę zdrowia, jak i ich relacji do produktu krajowego brutto (%) oraz struktury finansowania [1]. Autorzy we wcześniejszych opracowaniach analizowali sytuację w krajach europejskich, pokazując prawidłowości występujące w finansowaniu ochrony zdrowia w krajach starej Unii Europejskiej, nowych krajach UE [2], a także krajach powstałych w wyniku rozpadu ZSRR: Europy Wschodniej (nie należących do UE), Kaukazu i Azji Środkowej [3]. W prezentowanej w niniejszym opracowaniu analizie przedmiotem zainteresowania autorów stały się dodatkowo dwie grupy krajów: 1) wysoko rozwinięte kraje tzw. grupy G-7 USA, Japonia, Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy i Kanada oraz 2) kraje BRIC: Brazylia, Rosja, Indie i Chiny [4]. Koncepcja ugrupowania krajów określanego wspólnym mianem BRIC pojawiła się w 2003 roku; stworzył ją bank inwestycyjny Goldman Sachs, argumentując iż wymienione kraje w latach 40-tych XXI wieku będą silniejsze niż obecnie największe gospodarki świata. Autorzy będą starali się odpowiedzieć na pytanie: czy istnieją jakieś ogólne prawidłowości i tendencje w finansowaniu ochrony zdrowia, charakterystyczne dla poszczególnych grup krajów?

2 478 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Poziom wydatków na ochronę zdrowia i ich relacja do PKB Wysokość wydatków na ochronę zdrowia jest silnie zdeterminowana poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, mierzonym produktem krajowym brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca (PKB per capita), a określającym możliwości finansowe gospodarki (tab. I). Spośród krajów przedstawionych w tabeli I najbardziej rozwiniętymi są tzw. kraje grupy G-7 oraz kraje starej UE, a zatem w tych krajach ponoszone są najwyższe wydatki na ochronę zdrowia. Wśród krajów grupy G-7: w USA wydatki na ochronę zdrowia przekroczyły w 2006 roku poziom 6500 USD (wg parytetu siły nabywczej PPP), w Kanadzie, Francji i Niemczech osiągnęły poziom ok USD, a w Wielkiej Brytanii, Włoszech i Japonii przekroczyły 2500 USD. W wybranych krajach starej UE wydatki na ochronę zdrowia per capita mieściły się w 2006 roku w przedziale: USD. Spośród nowych krajach UE objętych analizą, wydatki na ochronę zdrowia: w Czechach osiągnęły poziom ok USD, na Węgrzech, Słowacji, Litwie przekroczyły 1000 USD, w Estonii, Łotwie i Polsce osiągnęły poziom bliski 1000 USD, w Bułgarii i Rumunii przekroczyły 600 USD. W krajach, powstałych w wyniku rozpadu ZSRR, a nie należących do UE wydatki na ochronę zdrowia były niższe: w Rosji przekroczyły 600 USD, na Białorusi i Ukrainie przekroczyły 500 USD, a wśród krajów Kaukazu i Azji Środkowej jedynie w Gruzji i Kazachstanie przekroczyły 300 USD. Wydatki na ochronę zdrowia per capita w krajach BRIC były w analizowanym okresie jeszcze stosunkowo niewielkie: w 2006 roku w Brazylii przekroczyły poziom 750 USD, w Chinach ok. 350 USD, a w Indiach przekroczyły 100 USD. W tabeli II przedstawiono dynamikę zmian wydatków na ochronę zdrowia w latach w analizowanych krajach oraz średnią arytmetyczną dynamiki zmian dla wyodrębnionych grup krajów. Najwyższe średnie tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia charakteryzowało kraje Kaukazu, powstałe w wyniku rozpadu ZSRR średni wzrost o prawie 250% (ale w Gruzji wzrost 4,5-krotny, a w Armenii prawie 3,5-krotny), nowe kraje UE i kraje BRIC osiągnęły wzrost o około 150% (ale: Litwa, Rumunia i Chiny odnotowały ponad 3,5-krotny wzrost); a kraje starej UE oraz kraje europejskie i azjatyckie, powstałe w wyniku rozpadu ZSRR oraz kraje grupy G 7 odnotowały zbliżone tempo wzrostu o ok. 100%. Ponieważ wydatki na ochronę zdrowia są w dużym stopniu zdeterminowane poziomem rozwoju społecz- Tabela I. Wydatki na ochronę zdrowia per capita w latach (w USD, wg PPP) Table I. Healthcare expenses per capita, (USD, according to PPP) */ stara UE Dania Austria Wielka Bryt Niemcy Szwecja Włochy Francja Hiszpania Grecja Portugalia */ nowe kraje UE Czechy Węgry Słowacja Litwa Estonia Polska Łotwa Bułgaria Rumunia */ Europa Wsch., poza UE Ukraina Białoruś Rosja Mołdawia Armenia Azerbejdżan Gruzja Kazachstan Kirgizja Tadżykistan Turkmenistan Uzbekistan Brazylia Rosja Indie Chiny */ kraje G-7 Wielka Bryt Niemcy Włochy Francja USA Japonia Kanada

3 Ryć K, Skrzypczak Z. Ile świat wydaje na ochronę zdrowia? Tabela II. Dynamika zmian wydatków na ochronę zdrowia per capita (rok 1995 = 100) Table II. Healthcare expenses per capita dynamics (year 1995 = 100) I stara UE Austria 118,5 118,1 122,3 125,9 186,7 190,3 193,6 Dania 126,5 135,8 141,0 146,8 147,7 162,8 165,7 Francja 125,3 132,8 140,2 147,3 154,3 168,2 180,4 Grecja 143,9 156,2 163,3 176,6 192,7 261,3 274,2 Hiszpania 130,9 138,5 148,5 158,6 179,7 192,0 204,5 Niemcy 118,1 122,4 128,6 132,6 140,1 143,6 147,0 Portugalia 139,2 147,3 153,1 156,3 165,6 177,7 181,5 Szwecja 136,8 144,6 156,2 162,7 170,2 181,2 187,7 Wielka Brytania 140,0 155,4 169,7 181,7 194,7 197,5 211,7 Włochy 137,6 144,7 152,2 152,5 162,4 166,5 176,5 średnia 131,7 139,6 147,5 154,1 169,4 184,1 192,3 II nowe kraje UE Bułgaria 158,1 197,5 232,8 237,8 278,4 304,6 307,5 Czechy 106,7 118,1 131,5 144,3 156,5 160,2 165,2 Estonia 100,0 101,7 110,9 128,4 141,6 159,3 186,3 Litwa 201,1 213,4 238,3 272,2 304,3 311,2 375,8 Łotwa 153,9 177,1 197,1 218,7 274,8 277,4 314,2 Polska 139,8 153,8 174,3 177,4 193,8 200,7 216,7 Rumunia 219,3 243,8 279,0 306,8 246,0 288,1 346,6 Słowacja 100,2 107,6 120,1 130,4 178,0 189,6 207,2 Węgry 126,4 143,8 164,5 187,2 192,9 196,0 203,8 średnia 145,1 161,9 183,2 200,4 218,5 231,9 258,1 III Europa Wschodnia Białoruś 172,8 200,7 207,2 196,6 147,2 177,6 197,2 Mołdawia 73,0 79,3 94,6 110,8 134,2 153,2 171,2 Rosja 121,7 129,0 144,7 149,3 158,0 152,0 173,2 Ukraina 93,3 106,7 122,6 146,6 205,3 234,6 260,6 średnia 115,2 128,9 142,3 150,8 161,2 179,4 200,6 IV Kaukaz Armenia 192,5 226,3 221,3 268,8 302,5 337,5 340,0 Azerbejdżan 109,5 117,1 133,3 135,2 144,8 182,9 207,6 Gruzja 206,4 237,2 287,2 320,5 353,8 407,7 455,1 średnia 169,4 193,5 213,9 241,5 267,0 309,4 334,2 V Azja Środkowa Kazachstan 117,2 113,9 132,5 149,0 174,2 202,6 218,5 Kirgizja 88,3 96,1 110,4 119,5 137,7 146,8 164,9 Tadżykistan 132,1 142,9 157,1 175,0 192,9 239,3 253,6 Turkmenistan 208,9 205,0 183,2 211,9 227,7 305,0 256,4 Uzbekistan 136,8 141,5 145,3 144,3 147,2 161,3 167,0 średnia 136,7 139,9 145,7 159,9 175,9 211,0 212,1 Brazylia 120,9 130,0 135,1 135,5 149,5 159,6 161,7 Rosja 121,7 129,0 144,7 149,3 158,0 152,0 173,2 Indie 136,4 152,3 165,9 184,1 200,0 227,3 247,7 Chiny 201,1 217,6 250,5 279,1 306,6 346,2 375,8 średnia 145,0 157,2 174,1 187,0 203,5 221,3 239,6 */ kraje G-7 Wielka Bryt. 140,0 155,4 169,7 181,7 194,7 197,5 211,7 Niemcy 118,1 122,4 128,6 132,6 140,1 143,6 147,0 Włochy 137,6 144,7 152,2 152,5 162,4 166,5 176,5 Francja 125,3 132,8 140,2 147,3 154,3 168,2 180,4 USA 126,7 136,3 147,0 157,7 168,4 175,4 185,4 Japonia 120,8 128,2 131,1 137,5 140,5 153,1 154,0 Kanada 118,7 128,0 134,4 141,4 150,1 161,7 173,7 średnia 126,7 135,4 143,3 150,1 158,6 166,8 175,5 479 no-gospodarczego kraju, wyrażonym wysokością PKB przypadającego na 1 mieszkańca [5] w tabeli III przedstawiono wskaźniki opisujące relację wydatków na ochronę zdrowia do PKB (%) dla analizowanych krajów oraz średnie arytmetyczne tych wskaźników policzone dla wyodrębnionych grup krajów. Dla krajów grupy G-7 średnia relacja wydatków na ochronę zdrowia do PKB była najwyższa i wahała się w przedziale 9,3-10,3%, a dla wysoko rozwiniętych krajów starej UE wskaźnik ten zawierał się w przedziale 8,6% 9,5%; wzrost relacji wydatków na ochronę zdrowia do PKB oznacza, iż tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia było wyższe od tempa wzrostu PKB. Najwyższa relacja wydatków na ochronę zdrowia do PKB charakteryzowała gospodarki: USA (wzrost z poziomu 13,3% do 15,3% w analizowanym okresie), Niemiec (powyżej 10% w całym analizowanym okresie), Francji (wzrost z ponad 9% do ponad 11%), Austrii i Portugalii (w ostatnich latach przekroczyła poziom 10%). Dla nowych krajów UE charakterystyczną była zmienna tendencja relacji wydatków na ochronę zdrowia do PKB: wskaźnik ten z poziomu 6% w 2000 roku wzrósł do 6,7% w latach i ponownie spadł do 6,4% w roku Kraje Europy Wschodniej, nie należące do UE, charakteryzowała tendencja wzrostowa średniej relacji wydatków na ochronę zdrowia do PKB: z 5,8% w 2000 roku do 6,6% w latach W krajach Kaukazu średnia relacja wydatków na ochronę zdrowia do PKB zmniejszyła się z 6,4% w 2001 roku do 5,5% w roku 2006; w krajach BRIC kształtowała się na poziomie przekraczającym 5,5%, a w krajach azjatyckich ustabilizowała się na poziomie niespełna 5%. Źródła finansowania ochrony zdrowia W każdym systemie ochrony zdrowia wyróżniamy dwa źródła finansowania: 1. publiczne i 2. prywatne. Publiczne finansowanie może przybrać formę bezpośrednich wydatków z budżetu państwa na ochronę zdrowia (tzw. model Beveridge a) lub wydatków pochodzących z obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych (tzw. model Bismarcka), ewentualnie może mieć formę mieszaną. Finansowanie prywatne obejmuje wydatki bezpośrednie (gotówkowe), ponoszone na zakup produktów i usług medycznych w momencie zaistnienia potrzeby zdrowotnej lub podjęcia działań profilaktycznych oraz przybiera formę przedpłat, związanych z zakupem przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych oraz abona-

4 480 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): mentów uprawniających do korzystania ze świadczeń w prywatnych placówkach ochrony zdrowia. W tabeli IV przedstawiono udział wydatków publicznych w wydatkach na ochronę zdrowia analizowanych krajów i średnią arytmetyczną udziału w krajach starej UE, nowych krajach UE, krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji, a także krajach BRIC i grupy G-7. Udział wydatków publicznych w wydatkach na ochronę zdrowia był w latach w analizowanych krajach bardzo zróżnicowany i mieścił się w bardzo szerokim przedziale: 17-92%. W krajach starej UE (bez Grecji) udział finansowania publicznego ochrony zdrowia mieścił się w przedziale 70-87%. Szczególny jest przypadek Grecji: udział wydatków publicznych zmniejszył się w tym kraju z poziomu poniżej 55% w latach , do ok. 52% w latach i do ponad 42% w latach Średnia arytmetyczna udziału finansowania publicznego wzrosła z niespełna 74% w 2000 roku do ponad 75% w latach W krajach nowej UE średni wskaźnik udziału wydatków publicznych kształtował się na poziomie nieco ponad 70%. Najwyższy wskaźnik charakteryzował Czechy ok. 90% (z niewielką tendencją spadkową z ok. 91% do 88%). W Polsce udział wydatków publicznych w wydatkach na ochronę zdrowia ustabilizował się w latach na poziomie ok. 70%; są to oficjalne dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) autorzy niniejszego opracowania w swoich wcześniejszych opracowaniach wykazali, iż w ostatnich latach udział wydatków publicznych w wydatkach na ochronę zdrowia był niższy i kształtował się na poziomie ok. 60% [6]. W krajach Europy Wschodniej charakterystyczną była niewielka tendencja wzrostowa udziału wydatków publicznych w finansowaniu ochrony zdrowia: w Rosji z 60% do 63%, a na Ukrainie i w Mołdawii z 48% do 55% (średni wskaźnik wzrósł z 58% do 62%). W krajach Kaukazu udział wydatków publicznych na ochronę zdrowia w wydatkach ogółem był najniższy i mieścił się w przedziale: 15-40%; w latach odnotowano zdecydowaną tendencję wzrostową: w Armenii z 17% do ponad 40%, w Gruzji z 15% do ponad 20%, w Azerbejdżanie z 18% do 30%. W krajach azjatyckich średni udział finansowania publicznego ochrony zdrowia wzrósł z 47% do ponad 49%; specyficzną była sytuacja w Tadżykistanie odnotowano niewielki wzrost z ponad 20% do ok. 23%. Kraje grupy BRIC cechowało duże zróżnicowanie udziału wydatków publicznych: w Rosji ponad 60% Tabela III. Wydatki na ochronę zdrowia w relacji do PKB w latach (%) Table III. Healthcare expenses in relation to GDP ( ) */ stara UE Niemcy 10,6 10,8 10,9 11,1 10,6 10,7 10,4 Francja 9,3 9,4 9,7 10,1 10,5 11,2 11,1 Grecja 9,9 10,2 9,8 9,9 7,9 10,1 9,9 Portugalia 9,2 9,4 9,3 9,6 9,8 10,2 10,0 Szwecja 8,4 8,8 9,2 9,4 9,1 9,2 8,9 Dania 8,4 8,6 8,8 9,0 8,6 9,1 9,5 Włochy 8,1 8,2 8,4 8,4 8,7 8,9 9,0 Wielka Bryt 7,3 7,5 7,7 8,0 8,2 8,2 8,4 Hiszpania 7,4 7,5 7,6 7,7 8,1 8,2 8,1 Austria 7,5 7,4 7,5 7,5 10,3 10,2 9,9 średnia 8,6 8,8 8,9 9,1 9,2 9,6 9,5 */ nowe kraje UE Węgry 7,1 7,4 7,8 8,4 7,9 7,8 7,6 Czechy 6,6 6,9 7,2 7,5 7,3 7,1 6,8 Litwa 6,5 6,3 6,5 6,6 6,5 5,9 6,2 Polska 5,7 6,0 6,6 6,5 6,2 6,2 6,2 Łotwa 6,0 6,2 6,3 6,4 7,1 6,4 6,0 Słowacja 5,5 5,6 5,7 5,9 7,2 7,0 7,0 Estonia 5,5 5,1 5,0 5,3 5,3 5,0 5,0 Bułgaria 6,2 7,2 7,9 7,5 8,0 7,7 6,9 Rumunia 5,4 5,5 5,9 6,1 5,1 5,5 5,7 średnia 6,1 6,2 6,5 6,7 6,7 6,5 6,4 */ Europa Wschodnia Ukraina 5,0 5,0 5,4 5,7 6,5 7,0 7,0 Białoruś 6,1 6,6 6,4 5,5 6,2 6,6 6,4 Rosja 5,8 5,7 5,9 5,6 6,0 5,2 5,3 Mołdawia 6,1 6,1 6,4 6,8 7,4 7,5 7,8 średnia 5,8 5,9 6,0 5,9 6,5 6,6 6,6 Armenia 6,4 6,7 5,6 5,8 5,7 5,4 4,7 Azerbejdżan 4,8 4,6 4,7 4,2 4,0 3,9 3,4 Gruzja 7,4 7,8 8,7 8,5 8,5 8,6 8,4 średnia 6,2 6,4 6,3 6,2 6,1 6,0 5,5 Kazachstan 4,1 3,4 3,6 3,6 3,8 3,9 3,7 Kirgizja 4,7 4,8 5,4 5,4 5,7 6,0 6,4 Tadżykistan 4,6 4,6 4,5 4,5 4,4 5,0 5,0 Turkmenistan 4,8 4,5 4,0 4,4 4,5 4,8 4,8 Uzbekistan 5,8 5,7 5,6 5,3 4,9 5,0 4,7 średnia 4,8 4,6 4,6 4,6 4,7 4,9 4,9 Brazylia 7,2 7,6 7,7 7,5 7,7 7,9 7,5 Rosja 5,8 5,7 5,9 5,6 6,0 5,2 5,3 Indie 4,3 4,6 4,8 4,8 4,9 5,0 4,9 Chiny 4,6 4,6 4,8 4,8 4,7 4,7 4,5 średnia 5,5 5,6 5,8 5,7 5,8 5,7 5,6 */ kraje G -7 Wielka Brytania 7,3 7,5 7,7 8,0 8,2 8,2 8,4 Niemcy 10,6 10,8 10,9 11,1 10,6 10,7 10,4 Włochy 8,1 8,2 8,4 8,4 8,7 8,9 9,0 Francja 9,3 9,4 9,7 10,1 10,5 11,2 11,1 USA 13,3 14,0 14,7 15,2 15,4 15,2 15,3 Japonia 7,6 7,8 7,9 7,9 7,8 8,2 7,9 Kanada 8,9 9,4 9,6 9,9 9,8 9,7 10,0 średnia 9,3 9,6 9,8 10,1 10,1 10,3 10,3

5 Ryć K, Skrzypczak Z. Ile świat wydaje na ochronę zdrowia? Tabela IV. Udział wydatków publicznych w wydatkach na ochronę zdrowia (%) Table IV. Share of public funding as % of total healthcare expenses */ stara UE Wielka Bryt 80,9 83,0 83,4 85,7 86,3 87,1 87,4 Szwecja 84,9 84,9 85,1 85,2 84,9 81,7 81,2 Dania 82,4 82,6 82,9 83,0 82,3 84,1 84,0 Niemcy 78,6 78,4 78,6 78,2 76,9 76,9 76,6 Francja 75,8 75,9 76,1 76,3 78,4 79,9 79,7 Włochy 73,5 75,8 75,4 75,1 75,1 76,6 77,1 Hiszpania 71,6 71,2 71,3 71,3 70,9 71,4 72,5 Portugalia 69,5 70,6 70,5 69,7 71,6 72,3 71,8 Austria 68,1 67,0 67,8 67,6 75,6 75,7 77,0 Grecja 52,6 54,2 51,6 51,3 52,8 42,8 42,5 średnia 73,8 74,4 74,3 74,3 75,5 74,9 75,0 */ nowe kraje UE Słowacja 89,4 89,3 89,1 88,3 73,8 74,4 73,9 Estonia 77,5 78,6 77,1 77,1 76,0 76,9 74,2 Węgry 70,7 69,0 70,2 73,4 71,6 70,8 70,8 Czechy 91,4 91,4 91,1 90,0 89,2 88,6 87,9 Polska 70,0 71,9 71,2 69,9 68,6 69,3 69,9 Litwa 69,7 72,6 74,9 76,0 75,0 67,3 70,0 Łotwa 55,0 51,2 52,1 51,3 56,6 60,5 63,2 Bułgaria 59,2 56,1 56,6 54,5 57,6 60,6 59,8 Rumunia 65,5 64,6 63,9 62,9 66,1 70,3 71,0 średnia 72,0 71,6 71,8 71,5 70,5 71,0 71,2 */ Europa Wschodnia Białoruś 76,6 72,6 71,1 73,7 73,4 75,8 74,9 Rosja 59,9 58,7 59,0 58,8 59,6 62,0 63,2 Ukraina 48,0 50,3 53,0 56,2 56,8 52,8 55,0 Mołdawia 48,5 48,7 51,8 51,0 56,8 55,5 56,4 średnia 58,3 57,6 58,7 59,9 61,7 61,5 62,4 Armenia 17,7 23,7 24,4 26,2 30,0 32,9 41,2 Azerbejdżan 18,1 19,0 17,1 20,5 22,0 24,8 30,9 Gruzja 16,7 18,0 16,3 15,0 15,4 19,5 21,5 średnia 17,5 20,2 19,3 20,6 22,5 25,7 31,2 Kazachstan 51,2 57,0 53,8 55,4 60,4 64,2 64,6 Kirgizja 44,3 41,1 39,6 37,9 39,7 39,5 43,3 Tadżykistan 20,4 20,7 20,2 20,4 21,4 22,8 22,6 Turkmenistan 74,2 72,3 67,9 69,6 66,6 66,7 66,7 Uzbekistan 44,9 45,0 44,7 44,8 46,1 47,7 50,2 średnia 47,0 47,2 45,2 45,6 46,8 48,2 49,5 Brazylia 40,0 40,5 41,9 41,3 43,3 44,1 47,9 Rosja 59,9 58,7 59,0 58,8 59,6 62,0 63,2 Indie 22,2 20,5 19,1 18,5 17,7 19,0 19,6 Chiny 38,3 35,6 35,8 36,2 38,0 38,8 42,0 średnia 40,1 38,8 39,0 38,7 39,7 41,0 43,2 */ kraje G-7 Wielka Bryt. 80,9 83,0 83,4 85,7 86,3 87,1 87,4 Niemcy 78,6 78,4 78,6 78,2 76,9 76,9 76,6 Włochy 73,5 75,8 75,4 75,1 75,1 76,6 77,1 Francja 75,8 75,9 76,1 76,3 78,4 79,9 79,7 USA 43,7 44,6 44,6 44,5 44,8 45,1 45,8 Japonia 81,3 81,7 81,5 81,5 81,7 82,7 82,2 Kanada 70,4 70,0 69,6 70,3 70,3 70,2 70,4 średnia 72,0 72,8 72,7 73,1 73,4 74,1 74,2 481 (z niewielką tendencją wzrostową), w Brazylii wzrost z 40% do 48%, w Chinach wzrost z 38% do 42%, a w Indiach spadek z 22% do 19%; średnia arytmetyczna udziału finansowania publicznego wzrosła z 40% do 43%. Kraje grupy G-7 charakteryzował wysoki udział finansowania publicznego wydatków na ochronę zdrowia (w granicach 70-80%, z wyjątkiem USA tu wskaźnik ten kształtował się na poziomie ok. 45%); średnia arytmetyczna udziału wydatków publicznych wzrosła z 72% do 74%. Dla ustalenia, w którym z analizowanych krajów funkcjonuje ubezpieczeniowy model finansowania ochrony zdrowia (tzw. model Bismarcka), w tabeli V przedstawiono udział obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych w wydatkach publicznych na ochronę zdrowia. Wśród analizowanych krajów starej UE jedynie Francja i Niemcy realizowały model Bismarcka i finansowały ochronę zdrowia nieomal wyłącznie z obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych. W Grecji udział obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych w wydatkach publicznych na ochronę zdrowia wzrósł z ponad 32% w 2000 roku do ponad 50% w latach Analizowane kraje postsocjalistyczne, wchodzące w skład nowej UE, realizowały (po reformach) w finansowaniu swoich systemów ochrony zdrowia model Bismarcka (ponad 80% finansowania publicznego stanowiły w nich obowiązkowe ubezpieczenia zdrowotne) [7]. Wśród krajów Europy Wschodniej jedynie w Mołdawii obowiązywało od roku 2004 finansowanie ochrony zdrowia zgodne z modelem Bismarcka. W Rosji występował model mieszany, obowiązkowe ubezpieczenia zdrowotne miały w ostatnich latach ok. 40% udział w finansowaniu publicznym ochrony zdrowia. Z krajów Kaukazu jedynie w Gruzji występowały obowiązkowe ubezpieczenia zdrowotne; w 2000 roku stanowiły one 44% wydatków publicznych, a w 2006 roku ponad 50%. Dla krajów grupy BRIC: w Chinach obowiązkowe ubezpieczenia zdrowotne stanowiły ponad 50% wydatków publicznych na ochronę zdrowia, a w Rosji ponad 40%. Podsumowanie Analiza poziomu i struktury finansowania ochrony zdrowia pozwala na sformułowanie następujących wniosków: systematycznie, ale w zróżnicowanym tempie rosły wydatki na ochronę zdrowia w przeliczeniu na 1 mieszkańca; największa dynamika wzrostu charakteryzowała kraje Kaukazu powstałe w wy-

6 482 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Tabela V. Udział obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych w wydatkach publicznych (%) Table V. Share of mandatory health insurance as % of total public expenses on health */ stara UE Austria 60,2 58,8 59,5 60,5 61,0 60,8 61,0 Dania Francja 89,5 95,6 95,4 93,8 93,8 93,8 93,6 Grecja 31,9 48,6 49,9 45,4 54,1 51,1 53,0 Hiszpania 9,6 9,2 7,4 7,6 7,2 6,6 6,6 Niemcy 87,3 87,1 87,3 87,3 87,1 87,6 87,5 Portugalia 1,3 1,3 1,3 1,1 1,1 1,1 1,1 Szwecja Wielka Brytania Włochy 0,1 0,3 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2 */ nowe kraje UE Bułgaria 13,0 35,8 40,7 48,5 49,8 53,2 67,8 Czechy 89,5 90,6 89,9 88,0 89,2 90,2 89,4 Estonia 88,2 86,1 86,0 84,9 86,5 86,4 84,8 Litwa 88,3 84,3 76,7 74,6 87,2 86,3 84,5 Łotwa 86,7 87,1 91,7 95,8 78,7 79,6 90,0 Polska 82,6 83,8 86,2 86,0 82,5 83,6 83,9 Rumunia 89,4 89,5 84,3 81,5 80,3 82,3 80,3 Słowacja 94,4 95,1 96,4 93,5 86,3 87,7 85,3 Węgry 83,9 83,3 81,3 82,5 85,0 90,2 90,3 */ Europa Wschodnia Białoruś 5,8 5,0 2,9 4,0 2,2 2,4 2,7 Mołdawia ,2 70,2 75,9 76,9 Rosja 40,3 39,5 40,5 39,6 39,4 42,0 42,3 Ukraina ,5 0,5 0,6 0,5 Armenia Azerbejdżan Gruzja 44,0 43,0 46,2 64,1 62,8 45,4 51,5 Kazachstan Kirgizja 10,0 10,1 11,9 13,4 19,9 16,6 20,9 Tadżykistan Turkmenistan 6,1 6,1 6,1 6,1 6,1 6,1 6,1 Uzbekistan Brazylia Rosja 40,3 39,5 40,5 39,6 39,4 42,0 42,3 Indie 5,7 5,6 5,6 5,7 5,6 4,7 4,8 Chiny 57,2 55,1 54,3 53,4 55,2 54,1 54,1 */ kraje G -7 Wielka Brytania Niemcy 87,3 87,1 87,3 87,3 87,1 87,6 87,5 Włochy 0,1 0,3 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2 Francja 89,5 95,6 95,4 93,8 93,8 93,8 93,6 USA 34,1 32,9 30,8 28,6 28,2 28,8 28,7 Japonia 80,9 80,4 80,5 77,5 77,7 78,9 78,9 Kanada 2,0 2,0 2,0 2,1 2,1 2,0 2,0 niku rozpadu ZSRR (ponad 3,5-krotny wzrost w latach ) oraz nowe kraje UE (ponad 2,5-krotny wzrost) i kraje określane mianem BRIC (prawie 2,5-krotny wzrost); zmiany średniej arytmetycznej relacji wydatków na ochronę zdrowia do PKB były w latach w analizowanych grupach krajów zróżnicowane: w krajach starej UE wskaźnik ten wzrósł z poziomu ok. 8,5% do 9,5%, w nowych krajach UE z poziomu 6% do 6,5%, w krajach Europy Wschodniej z poziomu 5,8% do ponad 6,5%; w krajach Kaukazu wskaźnik zmniejszył się z ponad 6% do 5,5%, a w krajach azjatyckich kształtował się w analizowanym okresie na poziomie nieco poniżej 5%; dla krajów grupy G-7 charakterystyczny był wzrost średniej relacji wydatków na ochronę zdrowia do PKB z 9,3% do 10,3%, a dla krajów BRIC stabilizacja na poziomie powyżej 5,5%; w zdecydowanej większości grup analizowanych krajów odnotowano tendencję wzrostową udziału finansowania publicznego w wydatkach na ochronę zdrowia: grupą krajów o najwyższym wzroście były kraje grupy G-7 (wzrost z 72% do ponad 74%) oraz kraje starej UE (wzrost z 73,8% do 75%); w krajach Europy Wschodniej odnotowano wzrost z ponad 58% do ponad 62%, w krajach BRIC wzrost z 40% do 43%, a w krajach Kaukazu wzrost z 17,5% do ponad 30%; wyjątek stanowią nowe kraje UE, w których nastąpił niewielki, ale jednak spadek udziału finansowania publicznego ochrony zdrowia; obowiązkowe ubezpieczenia zdrowotne stanowiły zdecydowaną podstawę finansowania publicznego we Francji, Niemczech, Japonii oraz nowych krajach Unii Europejskiej.

7 Ryć K, Skrzypczak Z. Ile świat wydaje na ochronę zdrowia? 483 Piśmiennictwo / References 1. WHO WHOSIS Detailed database search, 2. Ryć K, Skrzypczak Z. Finansowanie systemu ochrony zdrowia w wybranych krajach starej i nowej Unii Europejskiej. [w:] Współczesne wyzwania strukturalne w ochronie zdrowia. Lewandowski R, Walkowiak R. OWSI, Olsztyn Ryć K, Skrzypczak Z. Nakłady na ochronę zdrowia w krajach Unii Europejskiej i krajach postsocjalistycznych. Referat na konferencję Skutki kryzysu finansowego dla rozwijających się rynków. Wybrane aspekty. Wydział Zarządzania UW, Warszawa BRIC przeżytek czy żyła złota? ( Sobczak A. PKB a wydatki na ochronę zdrowia. Analiza porównawcza krajów OECD. [w:] Ochrona zdrowia i gospodarka. Dylematy zarządzania. Ryć K, Skrzypczak Z (red). UW, Warszawa Ryć K, Skrzypczak Z. Publiczne i prywatne wydatki na ochronę zdrowia w Polsce. Ile nas kosztuje ochrona zdrowia? Probl Zarządz 2005, Łyszczarz B, Hnatyszyn-Dzikowska A. Znaczenie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego jako elementu systemu finansowania ochrony zdrowia w krajach transformacji. [w:] Ochrona zdrowia i gospodarka: mechanizmy rynkowe a regulacje publiczne. Ryć K, Skrzypczak Z (red). UW, Warszawa 2008.