PRÓBA OKREŚLENIA REPELENCYJNOSCI DLA PSZCZÓŁ GALECRONU EC 50 W WARUNKACIi POLOWYCH. Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa WPROWADZENIE

Transkrypt

1 PS Z C Z E L N t C Z E Z E S ZY T Y N A U K OW E ROK :XXI GRUDZIEN 1977 PRÓBA OKREŚLENIA REPELENCYJNOSCI DLA PSZCZÓŁ GALECRONU EC 50 W WARUNKACIi POLOWYCH Zofia Gromisz Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa WPROWADZENIE W związku z nasileniem się w ostatnich latach zatruwania pszczół przez stosowane w rolnictwie pestycydy zachodzi konieczność podejmowania wszelkich środków zaradczych, zmierzających do ograniczenia tych strat. Jednym ze sposobów zapobiegania zatruwaniu pszczół przy zabiegach ochrony roślin, może być dodawanie do stosowanych pestycydów odpowiednich repelentów, których swoisty zapach odstrasza pszczoły od kontaktu z roślinami chronionymi (H a r p a z i L e n s k y, M o r s e, S t u t e, J o h a n s e n, cyt. za K o s t e c k i m i L i P ą 1969). Właściwości repelencyjne w stosunku do pszczół mogą wykazywać również same pestycydy. W ostatnich latach szwajcarska firma Ciba-Geigy podała, że oferowany przez nią preparat Galecron posiada tę właściwość, co potwierdzają w swoich badaniach D o a n e i D u n b a r (1973). W badaniach laboratoryjnych przeprowadzonych nad szkodliwością Galecronu dla pszczół w Pszczelniczym Zakładzie Doświadczalnym Górna Niwa stwierdzono między innymi, że pszczoły niechętnie pobierały pokarm skażony Galeeronem (G r o m i s z 1967a, 1976b). Z innych pestycydów przypisuje się tę cechę preparatowi Zolone (produkcji francuskiej) co sygnalizuje L u i z i o G e r i g (1974). Dane w literaturze na temat repelencyjności pestycydów dla pszczół są zbyt fragmentaryczne i przede wszystkim opierają się na wynikach 8-7 II

2 uzyskanych w badaniach laboratoryjnych. W warunkach polowych ograniczano się tylko do ogólnikowych obserwacji zachowania się pszczół, lub przeprowadzano badania w sztucznie przygotowanym środowisku, na przykład pod małymi izolatorami. Celem tej pracy było przeprowadzenie obserwacji nad działaniem repelencyjnym na pszczoły miodne Galecronu EC 50 w warunkach naturalnego środowiska na różnych roślinach uprawnych. Doświadczenie założono według wymagań metodyki doświadczalnictwa polowego i sadowniczego. MATERIAŁ I METODYKA Doświadczenie przeprowadzono w sezonie 1976 r. na terenie sadu Pszczelniczego Zakładu Doświadczalnego Górna Niwa. Do badań użyto preparat produkcji szwajcarskiej Galecron EC 50, którego substancję czynną stanowi chlordimeform. Badania wykonano na trzech różnych roślinach uprawnych, na porzeczce czerwonej, jabłoni i facelii błękitnej. Materiał roślinny wybrano według metody bloków losowych. Na czteroletniej plantacji porzeczki czerwonej (odmiana - Jonkheer van Teds) i w kwaterze młodych jabłoni (odmiana - Starkrimson) wytypowano w 6 rzędach (blokach) po 4 egzemplarze roślinne, wyrównane siłą wzrostu i intensywnością kwitnienia. Każdą z wybranych roślin (krzew lub drzewko) traktowano w doświadczeniu jako jedno poletko obserwacyjne. Na łanie facelli poletka wyznaczono kołeczkami, a każde z nich obejmowało powierzchnię około 1 m''. Na porzeczkach czerwonych obserwacje zostały przeprowadzone w dniach od 6 do 10 maja. W dniu 6 maja o godzinie 9-tej rano wytypowane na plantacji krzewy opryskano roztworem wodnym Galecronu EC 50, uwzględniając następujące kombinacje: 1) Galecron w stężeniu 0,1%, opryskując krzewy jeden raz. 2) Galecron w stężeniu 0,05%, opryskując krzewy jeden raz. 3) Galecron w stężeniu 0,05%, opryskując krzewy przez trzy dni. 4) Krzewy kontrolne - nieopryskiwane. Zabieg wykonano za pomocą ciśnieniowego opryskiwacza plecakowego produkcji japońskiej, zużywając średnio około 1 l cieczy na krzew. Po opryskaniu krzewów prowadzone były obserwacje intensywności oblotu ich przez pszczoły, przyjmując metodę stosowaną w doświadczeniu nad oceną liczby pszczół, potrzebnych do dobrego zapylenia sadów (B o r n u s, J a b ł o ń s ki, K ról 1976). Metoda ta polega na liczeniu w danej chwili jednocześnie pracujących osobników pszczelich.na obserwowanych poletkach roślinnych. Obserwacje oblotu prowadzohebyły przez 5 kolejnych dni. W każdym dniu liczono co godzinę na 88

3 poszczególnych poletkach liczbę zastanych pszczół od godziny lo-tej do 15-tej. Zgodnie z metodyką przyjętą dla porzeczek, w dniu 16 maja przeprowadzono opryskiwanie Galeeronem EC 50 drzewek jabłoni, uszlachetnionych na podkładkach wegetatywnych MM 106. Obserwacje dotyczące oblotu pszczół prowadzono identycznie jak na krzewach porzeczki czerwonej. Na facelii błękitnej obserwacje przeprowadzone były w dniach od l4-go do 17-go lipca. Ze względu na małą powierzchnię jej uprawy, zmniejszono ilość kombinacji, dając jedno tylko stężenie Galecronu, które wynosiło 0,05%. Otrzymano 3 kombinacje: poletka jeden raz opryskane, trzy razy opryskane i kontrolne. Obserwacje oblotu pszczół prowadzone były przez okres 4 dni. Dane o przebiegu temperatury i wilgotności względnej powietrza w czasie trwania doświadczenia uzyskano z zapisu termohygrografu pracującego na terenie Zakładu Górna Niwa. WYNIKI I DYSKUS.J A W warunkach polowych Galecron EC 50 wykazał pewne właściwości repelencyjne dla pszczół. Wyrażały się one spadkiem oblotu przez pszczoły roślin opryskanych preparatem w porównaniu do oblotu poletek kontrolnych, których nie traktowano Galeeronem. Jeżeli liczbę pszczół na poletkach kontrolnych przyjąć za 100%, to na poletkach traktowanych preparatem poziom oblotu obniżył się prawie do 40%. Był on jednak uzależniony od gatunku rośliny, na której prowadzono obserwacje. Oblot pszczół na opryskanych poletkach porzeczki czerwonej bez względu na użyte stężenie Galecronu był wyraźnie osłabiony i w pierwszym dniu wynosił w stosunku do poletek kontrolnych zaledwie 42 /0 (Ryc. la). To zmniejszenie. oblotu pszczół było również widoczne przez następne 2 dni, ale tylko na poletkach ponownie opryskiwanych Galecronem. Natomiast wszędzie tam, gdzie zabieg był wykonany tylko jednorazowo (w pierwszym dniu doświadczenia), oblot pszczół w dniach następnych zwiększył się. Na poletkach, gdzie stężenie Galecronu EC 50 wynosiło 0,10f0 już w drugim dniu oblot pszczół wynosił 94% v: stosunku do kontrolnych. Działanie repelencyjne dobrze ilustrują wyniki z poletek porzeczki czerwonej opryskiwanych trzykrotnie Galeeronem. Po trzydniowym, osłabionym locie pszczół do 42% i po zaniechaniu opryskiwań, następuje w dniu 4~tym całkowite wyrównanie z kombinacją, gdzie opryskiwano krzewy jednorazowo, a w 5-tym dniu oblot pszczół na tych poletkach był już wyższy niż na kontrolnych. Można przypuszczać. że to przewyższenie było następstwem nagromadzenia się w kwiatach tych 89

4 faj "6 100 N ~ -t;: ~ O A O Galecyon Q1%fraz pryskanej ~ Galecron 0,051. fraz pryskanej mm Galecfon Q05 Io/trzy razy pryskane! B c <..:> o ~ N d ~ ~ -c.> :$... (/) 'd o...; t: 8. -O &r.40 so : temperotura witqotnośc wz9lędna powi.etrzcl Ryc. 1 Ilość pszczeół na poletkach A - porzeczka czerwona wyrażona w procentach w stosunku do poletek kon trolnych B - jabłonie C - facelia błękitna

5 krzewów większej ilości nektaru, co wynikało ze słabszego pobierania go w ciągu trzech pierwszych dni. Rozwój dynamiki oblotu pszczół na poletkach opryskiwanych w pierwszym dniu doświadczenia nie był równomierny. Wystąpiły w okresie dnia:.regularne wahania, które notowano także na poletkach kontro l':' nych (tab. 1). Przyczyn takiego układu nie możemy tłumaczyć warunka~ mi pogody. Zarówno temperatura jak i wilgotność względna powietrza utrzymywały się w czasie prowadzenia obserwacji prawie na tym samym poziomie (od 13 C do 16 C). Tabela Liczba pszczół zbieraczek na poletkach opryskanych Galeeronem w pierwszym dniu po zabiegu Roślina Stężenie Ilość godzin po opryskiwaniu Galecronu I I I I I ~ Ogólna liczba pszczół Porzeczka Jabłonie Facelia 0,1 % ,05% Kontrola ,1 % ,05% 9, Kontrola ,05% Kontrola Obserwacje przeprowadzone na jabłoniach potwierdziły również repelencyjne działanie Galecronu dla pszczół, lecz jego przebieg był nieco odmienny. Najwyższe różnice w liczbie notowanych pszczół wystąpiły w pierwszym dniu doświadczenia, Przez pierwsze trzy godziny po opryskiwaniu naj słabszy oblot pszczół stwierdzono na drzewkach traktowanych Galeeronem w stężeniu 0,1010.W tym czasie wynosił on kolejno 14%, 310/0,53010w stosunku do kontrolnych. Lecz po 4 godzinach liczba pszczół na tych samych poletkach wynosiła już 87010,a po 6 godzinach Na poletkach ze zmniejszonym stężeniem Galecronu do 0,05 /. ilość pszczół była wyższa i bardziej wyrównana. Sumaryczny, dzienny oblot pszczół był jednak na po~kach obydwu kombinacji całkowicie wyrównany i wynosił 660/0, a więc nieco więcej niż notowano na porzeczkach (42010).Na tych drzewkach, których opryskiwanie było powtarzane 3-krotnie, oblot pszczół kształtował się podobn.o jak i na porzeczce czerwonej, chociaż liczba pszczół w każdym kolejnym dniu była wyższa (Ryc. 1B). Obserwacje przeprowadzone na facelii dostgrczyły całkiem innych wyników. Repelencyjne działanie Galecronu okazało się bardzo znikome 91

6 i tylko przez pierwsze 2 godziny po opryskiwaniu. Liczba pszczół wahała się w tym czasie w granicach od 75% do 85% w stosunku do kon-.troll. Po trzech godzinach od opryskiwania poletek zanotowana na nich ilość pszczół była wyższa niż na poletkach kontrolnych i taki stan oblotu utrzymywał się przez wszystkie dni obserwacji, bez względu na powtórzone opryskiwania Galeeronem (Ryc. 1C). Porównanie wyników oblotu pszczół na trzech różnych gatunkach roślinnych wskazuje, jak różnorodne wyniki można uzyskać w badaniach nad repelencyjnością pestycydów dla pszczół w warunkach polowych (tab. 1). Stopień repelencyjności badanego pestycydu dla pszczół może być uzależniony od rodzaju rośliny i jej atrakcyjności pożytkowej dla pszczół. W literaturze odnajdujemy (Z i m n a 1959, D e m i a n o w i c z 1960, L i- P i ń s k i 1976), że wśród użytych w tym doświadczeniu roślin, największą ilość nektaru wydzielają kwiaty facelii, najm niej zaś porzeczki czerwonej. Ich wydajność miodową określa się następująco: porzeczka czerwona 10 kg/ha, jabłoń kg/ha, a facelia błękitna aż kg/ha. Widzimy więc, że im bardziej atrakcyjna była dla pszczół roślina, to znaczy bardziej nektarodajna, tym słabło działanie repelencyjne Galecronu. Pszczoły zwabione dużym bogactwem nektaru nie reagowały dłużej na obcy zapach użytego pestycydu. Należy przypuszczać, Że nie bez znaczenia jest tu również intensywność zapachu wydzielanego przez kwiaty danej rośliny. Im zapach ten będzie silniejszy. tym łatwiej zniweluje on obcy zapach pestycydu. W polowym określaniu repelencyjności pestycydu pewną rolę może odgrywać kształtowanie się temperatury. Podczas obserwacji prowadzonych na porzeczkach i jabłoniach średnia temperatura w czasie oblotu pszczół utrzymywała się w granicach ód 13 C do U,oC, podczas gdy obserwacje na facelii były wykonane przy temperaturze od 20 C do 24 C. Wyższa temperatura powietrza sprzyjała niewątpliwie szybszemu rozkładowi czy wysychaniu pestycydu i traceniu właściwości repelencyjnych. Analizując efekty repelencyjnej działalności stosowanego pestycydu nasuwa się pytanie, jak duże znaczenie mogłoby ono mieć w praktycznej ochronie pszczół przed zatruciami. W przypadku Galecronu nawet przy najbardziej korzystnym repelencyjnym jego działaniu na porzeczce czerwon ej oblot pszczół był tylko ograniczony. To znaczy, że nawet w tym układzie, repelencyjnedziałanie nie chroniło dostatecznie pszczół przed możliwością kontaktowania się ich z rośliną skażoną. Obserwując oblot pszczół na trzech różnych gatunkach roślin chcę nadmienić, że w warunkach tego doświadczenia, poletka facelii 0 pow1erzchni 1 m 2 były dlli mnie zbyt duże, aby uchwycić bezbłędnie ilość pszczół pracujących na kwiatach w danej chwili. W tego rodzaju obser- 92

7 wacjach, prowadzonych na roślinach licznie odwiedzających przez pszczoły, korzystniej będzie obserwować większą ilość mniejszych poletek wyznaczonych na łanie opryskiwanej rośliny. WNIOSKI 1) Preparat Galecron EC 50 wykazał w stosunku do pszczół pewne działanie repelencyjne w warunkach polowych. Stopień repelencyjności był jednak uzależniony od gatunku rośliny, na którą Galecron był stosowany. 2) Najdłużej działanie repelencyjne badanego pestycydu utrzymywało się na porzeczce czerwonej, a najkrócej na facelii błękitnej. Można sądzić, że im bardziej atrakcyjna jest dla pszczół roślina, tym działanie repelencyjne jest słabsze. 3) Bez względu na użyte stężenie Galecronu sumaryczny dzienny oblot pszczół w pierwszym dniu dośwaidczenia na opryskiwanych roślinach był jednakowy. 4) Badanie repelencyjności pestycydów dla pszczół powinno być określane na roślinach szczególnie atrakcyjnych dla pszczół, o dużej ich wydajności miodowej. LITERATURA B o r n u s L., J a b I o ńs ki B., K ról Sto (1976) - Próba określenia optymalnej ilości pszczół do dobrego zapylenia sadu jabłoniowego. Pszczelno Zesz. Nauk., 20: D e m i a n o w i c z Z. (1960) - Wydajność miodowa ważniejszych roślin miododajnych w warunkiach Polski. Pszczelno Zesz. Nauk., 4(2) : D o a n e C. C., D u n b a r D. M. (1973) - Field evaluation of insecticides against the Gypsy Moth and the Elm Spanworm and repellent.action of chlordimeform. Jour. Econ. Ent., 66(5) : G e r i g L. (1974) - Bienen und geplante Maikaferbekarnpfung im Kt. Thurgau Schweiz. Bien. Zeit., 97(6) : 1-8. G r o m i s z Z. (1976a) - Obserwacje nad szkodliwością Galecronu EC 50 dla pszczół. Pszczelno Zesz. Nauk., 20 : G r o m i s z Z., G r o m i s z M. (1967) - Wrażliwość pszczół różnego wieku i różnych ras na szkodliwe działanie Pirimoru i Galecronu. Pszczelno Zesz. Nauk., 20 : K o s t e c k i R., L i p a J. (1969) - Zatrucia pszczół. Warszawa, PWRiL. L i p i ń s kim. (1976) Pożytki pszczele, zapylanie i miododajność roślin. War.. szawa, PWRiL. Z i m n a J. (1959) - Facelia błękitna jako roślina miododajna. Pszczelno Zesz. Nauk., 3(2) :

8 DETERMINATION OF REPELLENCY TO HONEY BEES OF c:;alęcron EQ 50 IN FIELD CONDITIONS l.: Z. Gromi s z Summary Investigation on the repellency to honey bees of Galecron EC 50 (chlordimeform) were performed on three different species of plants: black currant, apple trees and phacelia. Fields of there plants were sprayed during flowering with 0,05% and 0,1% Galecron in water solutlon. After applaing of Gaiecron bees were counted on the treated and the cheek plants in one hour interwals from 10 a. m. till 3 p. m. during five days. On the basis of obtained resultes it were stated that repellency of Galecron to bees were influenced by attractivenes ot treated plants to bees. The highest repelency gave Galecron on black currant and the lowest on phacelia. Generally repelency o~ Galecron to bees was weak and short.