Otwarty dostęp. Michał Starczewski Lidia Stępińska-Ustasiak Platforma Otwartej Nauki ICM UW

Transkrypt

1 Otwarty dostęp Michał Starczewski Lidia Stępińska-Ustasiak Platforma Otwartej Nauki ICM UW

2 Plan na dziś O nas Otwarty dostęp w teorii i praktyce Otwartość na świecie Polska gdzie jesteśmy Gdzie szukać dalszych informacji

3 Platforma Otwartej Nauki centrum kompetencji w zakresie otwartych modeli komunikacji naukowej i dystrybucji wiedzy ośrodek oferujący rozwiązania i narzędzia umożliwiające wdrażanie tych modeli cyfrowa kolekcja polskich publikacji naukowych

4 ICM w projektach europejskich Europejska Sieć Tematyczna Communia Sharing Knowledge: Open access repositories in the V4 countries EuDML: The European Digital Mathematics Library Seria projektów dotyczących repozytoriów w Europie oraz europejskiej infrastruktury otwartego dostępu, od 2005 roku do dziś: DRIVER, DRIVER-II (Digital Repository Infrastructure Vision for European Research), OpenAIRE, OpenAIREplus, OpenAIRE2020 Infrastuktura National Open Access Desk wszechstronne wsparcie społeczności akademickiej i instytucji naukowych we wprowadzaniu otwartego dostępu, ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń Komisji Europejskiej FOSTER europejski projekt szkoleniowy w zakresie otwartej nauki

5 Jak PON wspiera otwarty dostęp Działamy na rzecz zwiększenia dostępności, widoczności i oddziaływania dorobku polskich naukowców. Wspieramy badaczy, wydawców czasopism i instytucje naukowe w dzieleniu się wiedzą Analizujemy komunikację naukową i przygotowujemy rozwiązania dla otwartej nauki (ekspertyzy, raporty). Realizujemy szkolenia dla wszystkich wymienionych grup

6 Open Access rewolucja w dostępie

7 Publikowanie w karierze naukowca Wpływ Punkty Ocena pracownika Parametry brane pod uwagę we wnioskach grantowych Zasięg Indeks H Cytowania Widoczność Ocena jednostki naukowej

8 Skala czasopism naukowych 1,5 miliona artykułów naukowych rocznie Tysiące wydawców naukowych na świecie

9 Dlaczego zmienia się komunikacja w nauce? Ograniczenia tradycyjnego systemu dystrybucji publikacji naukowych Rozwój nowych technologii Potrzeba szybszej, bardziej efektywnej i bardziej globalnej wymiany wiedzy Rozwój otwartego dostępu

10 Alternatywne metryki Media społecznościowe Blogi naukowe Webometria Otwarte recenzje Otwarte publikacje Otwarte dane badawcze

11 Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać, odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych innych niż te związane z uzyskaniem dostępu do samego internetu. Jedynym ograniczeniem kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno być zapewnienie autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa i cytowania ich prac Budapest Open Access Initiative, 2002

12 Otwarty dostęp gdzie jesteśmy Peter Suber w książce Otwarty dostęp (The MIT Press, Cambridge London 2012), nazwał Open Access rewolucją w dostępie. Dziś otwarty dostęp nie stanowi już rewolucji staje się sukcesywnie standardem komunikacji naukowej na świecie 12

13 Narzędzia realizacji otwartego dostępu Złota droga: otwarte czasopisma i książki Zielona droga: otwarte repozytoria naukowe

14 Otwarty dostęp częste pytania Czy autorzy artykułów muszą płacić?

15 Otwarty dostęp częste pytania Czy otwarty dostęp naraża mnie, że moja praca zostanie splagiatowana?

16 Otwarty dostęp częste pytania Czy otwarty dostęp do mojego artykułu uniemożliwi mi patentowanie?

17 Otwarty dostęp częste pytania Czy da się pogodzić otwarty dostęp z jakością i prestiżem publikacji?

18 Opinie o otwartym dostępie wg. raportu Otwarta nauka w Polsce Diagnoza

19 1924 = liczba polskich punktowanych czasopism naukowych; 947, czyli 49% udostępnia bezpłatnie bieżące numery w Internecie.

20 Dlaczego otwarty dostęp zdobywa popularność? Naukowcy Zwiększenie dostępności, widoczności i łatwości wyszukiwania publikacji naukowych Zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji naukowych Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej Nauka Ułatwienie i przyśpieszenie procesu komunikacji naukowej Umiędzynarodowienie wyników badań i współpracy Instytucje naukowe Ułatwienie procedur zarządzania wiedzą i jej ewaluacji Promocja osiągnięć pracowników instytucji Instytucje finansujące Zwiększenie zwrotu z inwestycji w badania naukowe Promocja instytucji prowadzących i finansujących badania naukowe Społeczeńst wo Ułatwienie współpracy między różnymi podmiotami Umożliwienie dostępu do treści naukowych osobom i instytucjom spoza środowiska naukowego: lekarzom, nauczycielom

21 Zmiany w sposobie uprawiania nauki Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007): 1 Empiryczny opis zjawisk naturalnych (ostatnie tysiaclecia) 2 Teoretyczny budowa modeli i uogólnień (ostatnie stulecia) 3 Obliczeniowy symulacje złożonych zjawisk (ostatnie dekady) 4 Eksploracja danych badania data-intensive, w tym analiza maszynowa (ostatnie lata)

22 Gratis vs. Libre Gratis: Darmowy i otwarty dostęp rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa Libre Wolny i otwarty dostęp rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nie naruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji

23 Otwarty dostęp na świecie zajmuje coraz silniejszą pozycję.

24 Otwartość w nauce na świecie Otwarty dostęp do wiedzy jest istotnym elementem polityk instytucji naukowych oraz finansujących badania, a coraz częściej również rządów i organizacji międzynarodowych. Otwartość jest wdrażana przez najlepsze uczelnie, takie jak Harvard, Princeton, MIT czy Politechnika Federalna w Zurychu, które uznają, że ułatwia ona współpracę, promuje osiągnięcia naukowe i wzmacnia rolę nauki w rozwoju gospodarczym. Instytucje finansujące badania coraz częściej wymagają, aby efekty finansowanych przez nie projektów były dostępne w sposób otwarty; (National Institutes of Health, Wellcome Trust i brytyjskie Research Councils.) Rozwiązania dotyczące otwartości są też przyjmowane na szczeblu rządowym, np. w USA, Argentynie czy Hiszpanii.

25 Polityki otwartego dostępu (otwarte mandaty) na świecie Uniwersytet Harvarda Massachussetts Institute of Technology Eidgenössische Technische Hochschule Zürich National Institutes of Health Wellcome Trust UK Research Councils European Research Council Komisja Europejska OTKA największa węgierska agencja finansująca badania

26 Politechnika w Zurichu (ETH Zurich) ETH Zurich zakłada, że powstałe w ramach uczelni wyniki badań będą upowszechniane tak szeroko jak to możliwe wykorzystując zasady otwartego dostępu ETH jest sygnatariuszem Deklaracji Berlińskiej (2006) ETH Zurich wprowadziła politykę otwartego dostępu w 2008 roku i wymaga od pracowników oraz doktorantów umieszczania wszystkich artykułów (postprint) w repozytorium instytucjonalnym (ETH E-Collection) o ile nie ma ograniczeń prawnych. ETH oczekuje również, że tam gdzie jest to możliwe, pracownicy zachowają prawa autorskie ETH zachęca do publikowania w czasopismach Open Access i pokrywa część kosztów (pracownicy publikują bez opłat w czasopismach otwartych wydawców takich jak PLOS, Frontiers, MDPI, Copernicus, Springer Open/Biomed Central Źródło: Zurich-s-Open-Access-Policy

27 National Institutes of Health NIH wymaga, by wszyscy badacze korzystający ze środków NIH udostępniali poprzez National Library of Medicine PubMed Central elektroniczną wersję ostatecznej, recenzowanej wersji artykułu przyjętego do publikacji (preprint), nie później niż 12 miesięcy od oficjalnej daty publikacji Artykuły dostępne w PubMed Central są zintegrowane z bazami danych Genbank and PubChem. Polityka otwartego dostępu pozwala NIH lepiej monitorować, rozwijać i eksplorować portfolio rezultatów badań sfinansowanych przez podatników w sposób bardziej efektywny oraz trwale je archiwizować Źródło:

28 Wspieranie otwartego dostępu przez Komisję Europejską W ramach projektów DRIVER i DRIVER-II oraz OpenAIRE i OpenAIREplus Komisja Europejska stale od roku 2006 aż do chwili obecnej finansuje rozwój ogólnoeuropejskiej infrastruktury repozytoryjnej. Jednocześnie, w ramach tych samych projektów, KE zapewnia wsparcie dla społeczności naukowej w Europie we wdrażaniu otwartego dostępu do zasobów naukowych.

29 Wdrażanie otwartego dostępu w Europie 2008 Komisja Europejska uruchamia Pilotaż Open Access dla Siódmego Programu Ramowego Komisja Europejska zapowiada otwarty dostęp do wszystkich publikacji powstających w ramach programu Horyzont 2020 oraz zobowiązuje kraje członkowskie do przygotowania narodowych strategii wdrożenia otwartego dostępu Komisja Europejska wprowadza obowiązek otwartej publikacji artykułów w programie H2020 oraz pilotaż otwartych danych.

30 Otwarty dostęp w Polsce rozwija się poprzez różnorodne oddolne inicjatywy

31 Otwarty dostęp w Polsce działania systemowe W lipcu 2013 roku PAN i KRASP podpisały wspólną deklarację dotyczącą otwartego dostępu, w której rekomendują model repozytoryjny Trwają realizowane przez MNiSW konsultacje planu wdrożenia otwartego dostępu w Polsce, w które zaangażowane jest szereg instytucji w tym Narodowe Centrum Nauki.

32

33

34 Czy polskim naukowcom brakuje narzędzi otwartego dostępu? czasopism i repozytoriów.

35 Otwarte czasopisma

36 Otwarte repozytoria 24 repozytoria 1 repozytorium dziedzinowe Lectorium

37 Serwisy i narzędzia

38 Pomocnik Prawny PON

39 Wybrane publikacje Ekspertyza Wdrożenie i promocja otwartego dostępu do treści naukowych i edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfika polska "Przewodnik po otwartej nauce" Otwarty dostęp Peter Suber Poradnik omawiający problematykę praw autorskich: "Otwarty dostęp do publikacji naukowych. Kwestie prawne"

40 Raporty PON

41 Pakiet repozytoryjny Zawiera gotową do instalacji polską wersję otwartego oprogramowania Dspace W pakiecie dostępne są również takie dokumenty prawne, jak: 1) memorandum dotyczące wprowadzenia otwartego mandatu wobec publikacji naukowych; 2) wzór regulaminu korzystania z repozytorium; 3) wzór umowy licencyjnej niewyłącznej, z którego autorzy mogą korzystać w kontaktach z wydawcami.

42 Serwisy

43 Biblioteka Nauki To serwis, w którym we współpracy z bazami bibliograficznymi udostępniamy polskie czasopisma naukowe artykułów z 440 czasopism jest już bezpłatnie i natychmiast dostępnych dla każdego Publikacje przydatne w pracy naukowej i dydaktyce

44 Otwórz Książkę To cyfrowa kolekcja publikacji naukowych. 251 autorów z różnych dziedzin udostępniło ponad 384 książek, które można pobrać lub przeczytać w serwisie Najbardziej popularne mają ponad pobrań

45 Repozytorium CeON 5434 prace, w tym: 4121 artykułów, 799 książek, 23 doktoraty, 128 materiałów konferencyjnych 55 raportów

46 Agregator CeON Wspólny punkt dostępu do zasobów polskich otwartych repozytoriów. Zapewnia większą widoczność, szerszą dostępność łatwiejsze wyszukiwanie.

47 Newsletter PON

48 Konferencja Open Reserach Data: Implications for Science and Society Dane badawcze są coraz częściej wymieniane jako jeden z najważniejszych zasobów powstających w działalności naukowej Wszędzie na świecie bezpieczna archiwizacja i otwarte udostępnianie danych stają się coraz istotniejszym elementem polityki naukowej BUW stanie się miejscem europejskiej debaty na temat otwartości danych badawczych Patronatem objęły wydarzenie Research Data Alliance, OpenAIRE - projekt zainicjowany przez Komisję polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, OECD oraz CODATA.

49 Przydatne linki

50 Dziękuję! Kontakt: Prezentacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska ( ode)