SYMFONIA KLASYCZNA: Joseph Haydn Wolfgang Amadeus Mozart Ludwig van Beethoven

Transkrypt

1 SYMFONIA KLASYCZNA: Joseph Haydn Wolfgang Amadeus Mozart Ludwig van Beethoven

2 playlista na Spotify: /playlist/3RoTBogIPdujB4Si3R Nc1A

3 KLASYCYZM gatunki muzyki instrumentalnej symfonia (orkiestra) koncert solowy z orkiestrą (solowy instrument + orkiestra) sonata solowa (fortepian solo, solowy instrument + fortepian) kwartet smyczkowy divertimenta, kasacje, serenady coraz większa popularność skrzypiec i fortepianu

4 SYMFONIA najważniejszy gatunek muzycznej wypowiedzi w dojrzałym klasycyzmie (ok ) najintensywniejszy rozwój w latach między wczesnymi symfoniami Haydna a późnymi Beethovena przepaść zmiany ilościowe (coraz mniej, coraz dłuższe) i jakościowe (zwiększanie i zróżnicowanie obsady)

5 SYMFONIA ŹRÓDŁA włoska sinfonia operowa trzyczęściowy instrumentalny wstęp do opery barokowej w I poł. XVIII w. oddzielenie się od opery rozwój wraz z rozwojem klasycznej obsady i faktury instrumentalnej zwłaszcza w tzw. szkołach przedklasycznych suita różne gatunki barokowej muzyki zespołowej

6 SZKOŁY PRZEDKLASYCZNE starowiedeńska berlińska (północnoniemiecka) mannheimska

7 SZKOŁA MANNHEIMSKA Mannheim, dwór elektora Palatynatu Nadreńskiego, później Monachium najlepsza orkiestra w Europie ok (1778) 1800

8 SZKOŁA MANNHEIMSKA I pokolenie: Franz Xaver Richter ( ) Johan Stamitz ( ) Ignaz Holzbauer ( ) II pokolenie: Carl Joseph Toeschi ( ) Ernst Eichner (ok ) Christian Cannabich ( ) III pokolenie: Carl Stamitz ( ) Anton Stamitz ( ) Franz Danzi ( )

9 SZKOŁA MANNHEIMSKA ustabilizowanie nowej obsady orkiestrowej (skład w 1756 r.: 2 fl., 2 ob., 2 fg., 4 cr., 10 vn. I, 10 vn. II, 4 vl., 4 vc., 2 cb.) odchodzenie od faktury opartej na bc do typowo homofonicznej z melodią (najczęściej w skrzypcach) i podstawą harmoniczną różnorodne uzyskiwanie zmian dynamicznych (crescendo, decrescendo) ustalenie czteroczęściowego cyklu sonatowego z naciskiem na pierwszą i ostatnią część przezwyciężanie stylu galant (lekkiego, eleganckiego, ale bez głębi, wagi, rozrywkowo-dworskiego)

10 FORMA SONATOWA forma, w której utrzymany jest cały jednoczęściowy utwór lub część utworu cyklicznego najczęściej pojawia się jako pierwsza część sonaty, symfonii, koncertu klasycznego trzy fazy: ekspozycja, przetworzenie, repryza, niekiedy wstęp najważniejsze tematy skontrastowane (co najmniej tonalnie), przetwarzane

11 CYKL SONATOWY wariant czteroczęściowy (najczęściej w symfonii) I. tempo szybkie, forma sonatowa II. tempo wolne, forma ABA lub wariacje III. tempo umiarkowane, menuet lub scherzo, forma ABA IV. tempo szybkie, forma sonatowa, rondo, wariacje wariant trzyczęściowy (najczęściej w koncercie) I. tempo szybkie, forma sonatowa II. tempo wolne, forma ABA lub wariacje III. tempo szybkie, forma sonatowa lub rondo

12 JOSEPH HAYDN ( ) krystalizacja klasycznej symfonii pisał symfonie przez całe życie: od 1757 do 1795 roku możliwe wyróżnienie czterech okresów:

13 JOSEPH HAYDN ( ) I okres: wpływy szkół przedklasycznych, zwł. starowiedeńskiej trzy i cztery części pozostałości baroku: forma dwuczęściowa, bc, technika koncertująca (solo tutti) czasem zamierzona ilustracyjność już w najwcześniejszych symfoniach pojawia się forma sonatowa mała orkiestra: smyczki + oboje i rogi

14 JOSEPH HAYDN II okres: ok wpływ stylu Sturm und Drang i empfindsamer Stil molowe tonacje niekiedy komplikacja harmoniczna crescendo, diminuendo, sf, akcenty rytmiczne częste synkopy i tremolo wzburzenie zanik basso continuo uruchomienie środkowych głosów, pełniejsza barwa, nasycenie faktury wciąż nieustalony układ części chętne stosowanie polifonii (nawet w prostych menuetach w Symfonii Żałobnej kanon) niekiedy wolne wstępy ( ) 45. Symfonia fis-moll Pożegnalna cz. I Finale (Presto Adagio)

15 JOSEPH HAYDN ( ) III okres: ok dojrzały styl symfoniczny symfonie paryskie : 6 symfonii (nr 82 87) napisanych na zamówienie hrabiego d Ogny w latach francuskie melodie i taneczna rytmika rozbudowana obsada klarnety Symfonia C dur Niedźwiedź, Symfonia B dur Królowa symfonie nr G-dur Oksfordzka nr 92 wykonana z okazji doktoratu h.c. uniwersytetu w Oksfordzie często wolne wstępy: krótkie lub rozbudowane większa różnorodność wolnych części

16 JOSEPH HAYDN ( ) IV okres symfonie londyńskie : 12 symfonii (93 104) na zamówienie Johanna Petera Salomona szczytowe osiągnięcie i synteza osiągnięć symfoniki Haydna ostateczne utrwalenie modelu czteroczęściowego cyklu sonatowego poprzedzanie I części wolnym wstępem pełny klasyczny skład orkiestry znacznie rozbudowany w stosunku do pierwszych symfonii (klarnety, fagoty, trąbki na stałe) stosunkowo stałe funkcje instrumentów

17 JOSEPH HAYDN ( ) IV okres symfonie londyńskie : 93. Symfonia D dur 94. Symfonia G dur Niespodzianka 95. Symfonia c moll 96. Symfonia D dur Cud 97. Symfonia C dur 98. Symfonia B dur 99. Symfonia Es-dur heroiczne Es-dur w finale 100. Symfonia G-dur Wojskowa rozbudowanie grupy perkusyjnej 101. Symfonia D dur Zegarowa 102. Symfonia B dur 103. Symfonia C-dur Z werblem kotłów 104. Symfonia D-dur Londyńska ( Z dudami ) 94. Symfonia G-dur Niespodzianka, cz. II Andante 104. Symfonia D-dur Z dudami, cz. III Menuet (Allegro)

18 WOLFGANG AMADEUS MOZART ( ) ponad 50 (w katalogu Köchla 41) symfonii od włoskiej sinfonii po arcydzieła stylu klasycznego, a nawet przekraczające go dwa główne okresy twórczości symfonicznej: I symfonie dziecięce II symfonie salzburskie III

19 WOLFGANG AMADEUS MOZART I i II okres symfoniczny ponad 30 symfonii od 8. do 18. roku życia najstarsze symfonie: wpływ twórczości Bacha londyńskiego (Johanna Christiana) styl typowej włoskiej sinfonii w duchu opery buffa budowa trzyczęściowa bogactwo pomysłów i techniczna doskonałość ewolucja stylu ważniejsza niż ewolucja formy od trzyczęściowości do czteroczęściowości (+ menuet) od stylu buffo do stylu klasycznego asymilacja i przetworzenie wszystkich idiomów epoki względna niezależność (równoległość!) drogi od drogi Haydna kulminacja Syfonie C-dur KV, g-moll KV 183, A-dur KV

20 WOLFGANG AMADEUS MOZART I okres symfoniczny Symfonia Es-dur nr 1 KV 16, cz. I Molto allegro

21 motyw jowiszowy

22 WOLFGANG AMADEUS MOZART II okres symfoniczny szczyt II okresu symfonie z lat 1773/1774: 25. g-moll KV 183; 28. C-dur KV 200; 29. A-dur KV 201 wszystkie czteroczęściowe, wszystkie w pełni klasyczne dojrzałość emocjonalna w pełni wykształcona forma sonatowa, zaawansowana praca przetworzeniowa Symfonia g-moll nr 25 KV 183, tzw. mała kulminacja stylu Sturm und Drang układ części I. Allegro con brio, forma sonatowa, krótkie przetworzenie II. Andante, forma sonatowa III. Menuetto, ABA IV. Allegro, forma sonatowa

23 WOLFGANG AMADEUS MOZART III okres symfoniczny ok. 10 symfonii, w tym najbardziej znane: 31. D-dur Paryska KV D-dur Haffnerowska KV C-dur Linzka KV D-dur Praska KV 504 lato 1788 ukoronowanie symfoniki Mozarta: 39. Symfonia Es-dur KV Symfonia g-moll KV Symfonia C-dur KV 551 Jowiszowa

24 WOLFGANG AMADEUS MOZART III okres symfoniczny 39. Symfonia Es-dur KV 543 I. Adagio Allegro, forma sonatowa z wolnym wstępem II. Andante con moto, forma sonatowa bez przetworzenia III. Menuetto Trio, ABA IV. Allegro, forma sonatowa związki z wolnomularstwem? pogodna, ale podniosła i poważna bez obojów, z klarnetami znaczne zwiększenie wagi gatunku zapoznanie się z muzyką J. S. Bacha?

25 WOLFGANG AMADEUS MOZART III okres symfoniczny 40. Symfonia g-moll KV 550 I. Molto allegro, forma sonatowa II. III. IV. Andante, forma sonatowa Menuetto. Allegretto Trio, ABA Finale. Allegro assai, forma sonatowa w I części praca przetworzeniowa wkracza do repryzy w menuecie kanon A. Einstein o przetworzeniu finału: zstępowanie w otchłanie w duszy bez trąbek, kotłów, w pierwotnej wersji bez klarnetów głęboki, gwałtowny emocjonalizm

26 WOLFGANG AMADEUS MOZART III okres symfoniczny 41. Symfonia C-dur KV 551 Jowiszowa I. Allegro vivace, forma sonatowa II. Andante cantabile, forma sonatowa III. Menuetto. Allegretto Trio, ABA IV. Molto allegro nazwa od J.P. Solomona trzy tematy w I części, ale przewaga symetrycznej, regularnej budowy finał połączenie formy sonatowej i polifonii (imitacja, fugato, inwersja ) 5 tematów (2 pierwsze tematy formy sonatowej, pozostałe poboczne i kontrapunkty) przetworzenie ekspozycja pięciogłosowej fugi

27 9 symfonii LUDWIG VAN BEETHOVEN ( ) nieporównywalne z żadnymi współczesnymi im symfoniami radykalna nowoczesność podstawy nowoczesnego myślenia muzycznego inwencja ponad konwencją odejście od klasycznej faktury z dominującą melodią większa rola harmonii i innych elementów inspiracja dla trzech nurtów symfoniki romantycznej: klasycyzującego, programowego, wokalno-instrumentalnego

28 LUDWIG VAN BEETHOVEN I Symfonia C-dur op. 21 (1800) wzorzec Haydna z symfonii londyńskich (obsada) wolny wstęp (Adagio molto) rozpoczęcie od dominanty septymowej (wcześniej zwykle tonika) oddzielenie kotłów od trąbek w II części menuet o charakterze scherza, ale jeszcze bez jego nazwy II Symfonia D-dur op. 36 (1803) scherzo zamiast menueta (jak w Sonacie fort. A-dur op. 2 nr 2) nowa jakość brzmienia bez zmiany obsady coda I części prototyp potężnego finału II Symfonia D-dur op. 36, cz. IV Allegro molto

29 LUDWIG VAN BEETHOVEN III Symfonia Es-dur Eroica op. 55 ( ) usunięta dedykacja Napoleonowi Sinfonia eroica, composta per festeggiare il sovvenire d'un grand'uomo (Symfonia bohaterska, poświęcona pamięci wielkiego Człowieka) formotwórcza rola rytmu rozbicie okresowości tematów I. Allegro con brio a-score-1 II. Marcia funebre. Adagio assai a-score-2 III. Scherzo. Allegro vivace IV. Finale. Allegro molto

30 LUDWIG VAN BEETHOVEN IV Symfonia B-dur op. 60 (1806): pogodny charakter najskromniejsza obsada, ale ciekawa kolorystyka ważna rola kotłów odwołanie do klasycznej formy powrót menueta wykorzystanie figuracji i ornamentów ceniona przez romantyków, cytowana przez Brahmsa I. Adagio Allegro vivace II. Adagio III. Menuetto. Allegro vivace Trio. Un poco meno Allegro IV. Allegro ma non troppo

31 LUDWIG VAN BEETHOVEN V Symfonia c-moll op. 67 (1807): symfonia losu, poprzez noc ku światłu zmiana trybu w finale (tryumf) dążenie do integracji cyklu jeden motyw w całym utworze duża rola instrumentacji wprowadzenie nowych instrumentów (flet piccolo, kontrafagot, puzon) I. Allegro con brio II. Andante con moto III. Scherzo. Allegro IV. (attacca:) Finale. Allegro Robert Schumann: Ilekroć się ją słyszy, działa na nas z niezmienną mocą, jak owe zjawiska przyrody, które ilekroć się powtarzają, napełniają nas zawsze lękiem i zdumieniem

32 LUDWIG VAN BEETHOVEN VI Symfonia F-dur op. 68 Pastoralna ( ): więcej uczucia niż malarstwa dźwiękowego nikt nie potrafi tak kochać wsi, jak ja (1810), jestem błogi, szczęśliwy w lesie, każde drzewo mówi o Tobie, Boże. Jaka wspaniałość (1815) nawiązania do pieśni i tańców ludowych efekty ilustracyjne I. Allegro ma non troppo. Budzenie się pogodnych uczuć po przybyciu na wieś II. III. IV. Andante molto mosso. Scena nad strumykiem odgłosy ptaków: kukułki, słowika i przepiórki Allegro. Wesołe spotkanie wieśniaków Allegro. Burza V. Allegretto. Śpiew pasterza. Radosne i dziękczynne uczucia po burzy

33 LUDWIG VAN BEETHOVEN VII Symfonia A-dur op. 92 (1812) R. Wagner apoteoza tańca duża rola rytmu, fragmenty o charakterze tanecznym I. Poco sostenuto Vivace najdłuższa introdukcja Beethovena II. Allegretto charakter marsza żałobnego III. Presto IV. Allegro con brio VIII Symfonia F-dur op. 93 (1812) formotwórcza rola rytmu, fragmenty taneczne, powrót menueta żartobliwy charakter ( poważny żart, uśmiechnięta filozofia ) podobieństwa do wiedeńskiej tradycji pastisz klasycznej symfonii (np. trójdźwiękowe tematy) I. Allegro vivace e con brio II. Scherzando. Allegretto III. Tempo di Menuetto IV. Allegro vivace

34 LUDWIG VAN BEETHOVEN IX Symfonia d-moll op. 125 ( ) wykorzystanie różnych technik: ewolucyjne kształtowanie tematów, wariacyjna, imitacyjna, przetworzeniowa zapowiedź romantycznego monumentalizmu przejście od d-moll do D-dur w finale rozbudowane tematy, rezygnacja z powtórzenia ekspozycji finał: wokalno-instrumentalny (sopran, alt, tenor, baryton, chór mieszany) zbliżony do wieloodcinkowej kantaty synteza materiału całej symfonii duża rola techniki wariacyjnej i polifonicznej punkt kulminacyjny marsz i wielka fuga tekst: Friedrich Schiller Ode zur Freude (Oda do radości)

35 LUDWIG VAN BEETHOVEN IX Symfonia d-moll op. 125 ( ) I. Allegro ma non troppo, un poco maestoso II. III. IV. Allegro vivace Adagio molto e cantabile Andante moderato Presto Allegro assai Andante maestoso Allegro energico, sempre ben marcato Allegro ma non tanto Prestissimo uwertury koncertowe: Egmont, Coriolan w stronę romantycznej programowości literackiej w muzyce symfonicznej Beethovena zapowiedź wszystkich romantycznych nurtów

36 SYMFONIA PO KLASYCYZMIE ROMANTYZM symfonia klasycyzująca: Johannes Brahms Piotr Czajkowski symfonia programowa Ferenc Liszt symfonia wokalno-instrumentalna Gustav Mahler symfonia w szkołach narodowych wpływ muzyki ludowej