Finansowanie energetyki odnawialnej w dobie spowolnienia gospodarczego

Transkrypt

1 Finansowanie energetyki odnawialnej w dobie spowolnienia gospodarczego ( Czysta Energia kwiecień 2009) Autorzy: Agnieszka Krawczyk, Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej, Arkadiusz Lewicki, Związek Banków Polskich Kryzys finansowy oraz ogarniająca Europę recesja nie pozostają bez wpływu na rozwój energetyki ze źródeł odnawialnych w Polsce. W czasach, kiedy prognozy ekonomiczne szybko tracą waŝność, sytuacja zmienia się dynamicznie, a na rynku inwestycyjnym panuje dezorientacja, sukces OZE zaleŝy w duŝym stopniu od posiadania aktualnej, rzetelnej i dobrze ukierunkowanej informacji, w tym o dostępie do kapitału. Według zapewnień polskiego rządu wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych (OZE), w porównaniu z innymi rodzajami energii będzie w Polsce rosło najszybciej. ZałoŜony w Polityce energetycznej Polski do 2030 roku udział OZE oznacza znaczny wzrost jej uŝycia w porównaniu z obecnym stanem. Jednocześnie eksperci oszacowali rynek inwestycyjny związany z energetyką odnawialną na kwotę ponad 60 mld zł, i to tylko w ramach nakładów do 2020 r. (do tego roku Polska musi osiągnąć 15% udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zuŝyciu energii). Środki na ochronę środowiska Realizacja celów i zadań z zakresu ochrony środowiska w latach (tab. 1, 2) implikuje ze strony rządu egzekwowanie wymogów ekologicznych, w celu wzmacniania popytu na ochronę środowiska oraz ułatwiania absorpcji unijnych funduszy. Nieosiągnięcie celów moŝe spowodować, Ŝe nie zostaną zrealizowane zobowiązania akcesyjne, następować będzie obniŝenie poziomu Ŝycia w Polsce i ograniczenie moŝliwości funkcjonowania polskich przedsiębiorców na wspólnym rynku. Tab. 1. Struktura nakładów na ochronę środowiska na lata ze względu na źródło ich pochodzenia 1 Źródło pochodzenia Nakłady w % Szacunkowa kwota w mld zł Ogółem W tym: na wdraŝanie zobowiązań akcesyjnych Środki prywatne 43 28,3 28,3 Środki publiczne, w tym: 57 37,9 26 Środki jednostek 11 7,1 1 samorządu Środki NGOŚiGW 21 13,8 11 oraz WFOŚiGW BudŜet państwa 5 3,5 0,5 Środki zagraniczne* 20 13,5 13,5 * środki w ramach pomocy Unii Europejskiej oraz środki z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Instrumentu Szwajcarskiego oraz innej pomocy bilateralnej

2 Tab. 2. Struktura nakładów na ochronę środowiska na lata ze względu na źródło ich pochodzenia 1 Źródło pochodzenia Nakłady w % Szacunkowa kwota w mld zł Ogółem W tym: na realizację zobowiązań akcesyjnych Środki prywatne 45 28,4 28,4 Środki publiczne w tym: 55 35,1 24,4 Środki jst 7 4,4 0,6 Środki NGOŚiGW oraz ,1 WFOŚiGW BudŜet państwa 7 4,6 0,6 Środki zagraniczne* 17 11,1 11,1 * środki w ramach pomocy Unii Europejskiej oraz środki z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Instrumentu Szwajcarskiego oraz innej pomocy bilateralnej W najbliŝszych latach inwestorzy instytucjonalni oraz przedsiębiorcy, a nawet osoby fizyczne, będą mogli skorzystać z licznych instrumentów wsparcia publicznego. Będą to zarówno programy współfinansowane środkami zagranicznymi, jak i operujące środkami krajowymi. Łączna kwota dostępnego bezpośredniego wsparcia projektów OZE w postaci dotacji oraz preferencyjnych poŝyczek i dopłat do kredytów przekroczy 12 mld zł. Tab. 3. Fundusze Unii Europejskiej i środki krajowe w mld euro Fundusze UE BudŜet UE Współfinansowanie krajowe Razem EFRR, EFS, FS 67,3 Środki publiczne Środki prywatne 11,9 85,6 6,4 EFR ROW 13,2 3,9 17,1 EF Rybacki 0,7 0,1 0,8 Tzw. polityki lizbońskie (7 Program 4,3* 4,3* ramowy, wspieranie konkurencyjności, TENs, program edukacjuny i in.) oraz dot. Bezpieczeństwa i obywatelstwa UE Razem 85,5 108 Źródło: MRR, 2006 Fundusze unijne na lata (tab. 3) oferują szerokie moŝliwości finansowania projektów OZE.

3 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), ale i wspólnotowe programy ramowe dają wiele zróŝnicowanych moŝliwości wsparcia. Szczególna rola, spośród 22 instytucji publicznych zaangaŝowanych w procesy inwestycyjne na polu proekologicznym, przypada oczywiście Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Aktualne formy finansowania przedstawia rysunek 1. Nakłady inwestycyjne słuŝące ochronie środowiska w Polsce w latach wyniosły ponad 18 mld zł Od kilku lat wyraźnie wzrastała rola kredytu bankowego oraz środków unijnych. W 2004 r. środki funduszy stanowiły ¼ wszystkich źródeł finansowania i były na drugim miejscu po środkach własnych inwestorów (48%). Kredyty krajowe, w tym bankowe, wyniosły wtedy 8,2% ogółu środków zaangaŝowanych na omawianym polu. W 2006 r. udział środków funduszy ekologicznych spadł do 17%, zaś kredytów bankowych wzrósł do 11%. Jeśli chodzi o strukturę podmiotów inwestujących w latach r. w przedsięwzięcia proekologiczne, dominują przedsiębiorcy i jednostki samorządu terytorialnego. W 2006 r. ponad 50% (tj. ok. 3,3 mld zł) inwestycji proekologicznych w Polsce zrealizowali przedsiębiorcy. Wśród projektów inwestycyjnych wdraŝano takŝe unijne, spośród których ponad 50% było współfinansowanych komercyjnym kredytem bankowym. Do zewnętrznego finansowania projektów proekologicznych w Polsce moŝna zaliczyć: dotacje krajowe i unijne, kredyty i poŝyczki preferencyjne (z dopłatami do oprocentowania lub kapitału kredytu), kredyty i poŝyczki komercyjne, obligacje komunalne i korporacyjne, oraz finansowanie w tzw. formule trzeciej strony i partnerstwie publiczno-prywatnym. Finansowanie projektów OZE wg form Dotacje PoŜyczki Dopłaty do oprocentowania Rys. 1. Aktualne formy dofinansowania projektów OZE przez NFOŚiGW Źródło: NFOŚiGW, 2009 Istnieje wiele moŝliwości pozyskania finansowania zewnętrznego dla inwestycji OZE. PoniewaŜ Ŝadna instytucja finansowa z reguły nie finansuje całości projektu, niezbędny będzie montaŝ finansowy, zawierający zazwyczaj kilka źródeł zewnętrznych. Kredytobiorca musi jednak zawsze pamiętać o wkładzie własnym i optymalnych dla obu stron zabezpieczeniach. Właściwe połączenie kilku źródeł finansowania OZE pozwala na zdobycie

4 brakujących środków. Wsparcie zewnętrzne często przesądza o moŝliwości realizacji przedsięwzięcia. Sytuacja gospodarcza a dostęp do finansowania Sytuacja na rynkach finansowych oraz spowolnienie gospodarcze z pewnością wpłynęły na zmianę warunków dostępu do finansowania takŝe dla rynku OZE. Wzrost ceny pieniądza, zwiększenie wymagań ostroŝnościowych, a tym samym i zmniejszenie dostępności kredytu to efekty zmian w otoczeniu polskich banków, do których muszą się one dostosować. Większość faktycznie zaostrzyła kryteria dostępu do kredytów, ale nie oznacza to przecieŝ wycofania się z obsługi inwestycji OZE, tym bardziej Ŝe akurat ta grupa będzie w najbliŝszym czasie zasilona powaŝnymi środkami publicznymi. Banki podtrzymują podstawowe formy obsługi beneficjentów. Głównymi usługami oferowanymi kredytobiorcom będą więc instrumenty dłuŝne, rozliczeniowe i zabezpieczające. Finansowanie OZE Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie energetyki odnawialnej. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe banki komercyjne nawiązują takŝe współpracę z innymi podmiotami angaŝującymi środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). WaŜne miejsce na rynku kredytów proekologicznych zajmują w szczególności Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Bank Rady Europy, zaś pośród instytucji krajowych Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Ale nie tylko banki finansują rozwój energetyki odnawialnej. TakŜe przedsiębiorstwa leasingowe uczestniczą w finansowaniu takich projektów (rys. 2). Dzięki dokonanym ubiegłorocznym zmianom przepisów w systemie absorpcji środków UE będzie moŝna np. wydatki z tytułu leasingu jednorazowo zrefundować, a nie jak dotychczas jedynie w ratach, i to w ograniczonym czasie. 6,7 7,4 4,3 2, Rys. 2. Wartość netto leasingu maszyn i urządzeń w latach (w mld zł) Źródło: ZPL, 2008 Innym cennym partnerem finansowym w projekcie OZE moŝe być inwestor private equity/venture capital (pe/vc). Fundusz kapitałowy, jako wspólnik, weźmie na siebie część ryzyka inwestycji wspólnie z innymi właścicielami spółki. Ponadto, podczas gdy zadłuŝenie utrudnia zaciągnięcie dalszych kredytów, inwestycja venture capital wprost przeciwnie

5 poprawia relację zadłuŝenia do kapitałów własnych i zwiększa zdolność kredytową. Fundusze pe/vc mogą być cennym wsparciem w okresie spowolnienia. Z bankami trzeba rozmawiać Kryzys na rynkach finansowych oddziałuje nie tylko na instytucje finansowe. Oczywiste jest, Ŝe wielu przedsiębiorców, w tym inwestorów OZE, zaczyna juŝ odnotowywać będące efektem wpływu sytuacji makroekonomicznej pogorszenie płynności i perspektyw rentowności. Potwierdzają to wyniki badań koniunktury przeprowadzone w I kwartale br. przez GUS. Zwiększa się liczba przedsiębiorców źle oceniających perspektywy w wyniku niepewności sytuacji gospodarczej i spadku popytu na rynku krajowym. Wpływa to takŝe na wstrzymywanie się z nowymi inwestycjami i zmniejszenie popytu kredytowego. Znamiennym faktem jest to, Ŝe po raz pierwszy w historii cyklicznych badań NBP nt. sytuacji na polskim rynku kredytowym odnotowano spadek zapotrzebowania przedsiębiorców na finansowanie inwestycji jako podstawę spadku zapotrzebowania kredytowego w tej grupie kredytobiorców. Podobnie więc wiele projektów unijnych (jako projektów inwestycyjnych, opartych na realiach ekonomicznych), wykonalnych jeszcze pół roku temu, dziś przy tak szybko zmieniających się warunkach rynkowych moŝe mieć problem z realizacją za rok czy dwa. Eksperci bankowi starają się zdiagnozować takie sytuacje, jeszcze zanim zaczną się powaŝne kłopoty i przedsiębiorca będzie musiał np. zwrócić dotację z odsetkami. Tym bardziej naleŝy zachęcać inwestorów/beneficjentów do jak najwcześniejszego rozpoczęcia rozmów z bankiem w celu optymalnego przygotowania projektu i wspólnego rozwaŝenia wszystkich moŝliwych scenariuszy, w tym awaryjnych. NaleŜy pamiętać, Ŝe kryzys jest dla jednych poraŝką, a dla innych lepiej przygotowanych szansą. To naturalna konsekwencja funkcjonowania w globalnej gospodarce, na czym w ostatnich latach równieŝ nasze firmy korzystały. Polscy beneficjenci w okresie ogólnego zmniejszenia płynności na rynkach finansowych, mając do dyspozycji znaczne środki zagraniczne, mogą wykorzystać ten atut do uzyskania realnych przewag konkurencyjnych na rynku unijnym. W czasie, kiedy wszelkie prognozy ekonomiczne straciły waŝność, sytuacja zmienia się dynamicznie, a rynek inwestycyjny pozostaje zdezorientowany sukces zaleŝy w duŝym stopniu od posiadania aktualnej, kompletnej i dobrze ukierunkowanej informacji, w tym o dostępie do kapitału inwestycyjnego. Potrzebna jest wiedza na temat dostosowanych lub dostosowywanych właśnie do pakietów antyrecesyjnych wymogów poszczególnych podmiotów finansujących projekty OZE i programów publicznych. Szczególnego znaczenia nabiera więc moŝliwość bezpośredniego kontaktu z instytucjami oferującymi wsparcie dla inwestorów OZE. Taką sposobnością będzie Międzynarodowy Kongres Energii Odnawialnej GREEN POWER 2009, w którym udział zapowiedzieli juŝ przedstawiciele rządu, samorządów, instytucji finansowych oraz innych podmiotów wspierających inwestycje OZE. Finansowanie energetyki odnawialnej w dobie spowolnienia gospodarczego będzie tematem całodniowej konferencji, która jako element Kongresu odbędzie się drugiego dnia imprezy. Wszyscy uczestnicy procesu inwestycyjnego w ramach OZE będą mogli spotkać się w jednym miejscu, wymienić doświadczenia i opinie, ale przede wszystkim dowiedzieć się, co w związku z kryzysem zmieniło się i wkrótce zmieni w programach i polityce instytucji wspierających zieloną energetykę. Kongres wpisuje się takŝe w debatę publiczną na temat Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., w kontekście wyzwań europejskich i światowego kryzysu finansowego. Kongres wraz z

6 Międzynarodowymi Targami Energii Odnawialnej odbędzie się w Poznaniu w maja i będzie największą imprezą rynku OZE w Polsce w 2009 r. Źródła 1 Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku Ministerstwo Środowiska. 17 grudnia 2008 r.