Znaczenie sygnałów biologicznych w doborze partnerskim u człowieka

Transkrypt

1 Znaczenie sygnałów biologicznych w doborze partnerskim u człowieka Krzysztof Kościński Zakład Ekologii Populacyjnej Człowieka, Instytut Antropologii, UAM Wykład z cyklu: Nowe obszary badawcze w antropologii fizycznej Poznań, 22 marca 2012

2 Partnera (zwykle) nie wybieramy przypadkowo Cechy społeczne: Wykształcenie Zamożność Pozycja społeczna dostęp do dóbr materialnych (zdolność inwestowania) Inteligencja Cechy osobowościowe: Ambicja Uczuciowość Wierność Powierzchowność Zainteresowania Poglądy chęć wspierania (gotowość inwestowania) cechy luksusowe

3 Cechy biologiczne też są ważne Zdrowie Siła, sprawność fizyczna jakość biologiczna (zdolność inwestowania + dobre geny) Atrakcyjność fizyczna?

4 Składniki atrakcyjności fizycznej Twarz: kształt twarzy, wielkość, położenie i kształt jej elementów, stan skóry Sylwetka: obwód w pasie, bioder, klatki piersiowej, wielkość piersi Wysokość ciała, długość nóg Ręka (dłoń): kształt, skóra Głos: wysokość Zapach Ruch: głowy, części twarzy (np. mimika), chód, taniec

5 Czy naukowcy mogą zajmować się atrakcyjnością? Potoczne przekonanie: piękno ciała jest czymś subiektywnym, arbitralnym, niedefiniowalnym nie można go badać naukowo

6 Filozofowie i poeci o atrakcyjności Wszystko jest na twarzy Cyceron I wiek p.n.e., Rzym Nie usta lub oczy są piękne, lecz wszystko to razem wzięte Alexander Pope 1711, Anglia

7 Filozofowie i poeci o atrakcyjności Tragedia: zakochać się w twarzy, a ożenić z całą dziewczyną Julian Tuwim

8 Darwin i atrakcyjność Charles Darwin: O pochodzeniu człowieka i doborze w odniesieniu do płci (1871). Dobór płciowy Dobór wewnątrzpłciowy Osobniki tej samej płci rywalizują o dostęp seksualny do osobników płci przeciwnej. Dobór międzypłciowy Osobniki jednej płci wybierają określone osobniki płci przeciwnej na swoich partnerów. Atrakcyjny = często wybierany.

9 Darwin i atrakcyjność Preferencja jednej płci (samic) dla określonej cechy u drugiej płci (samców) powoduje ewolucyjny rozwój tej cechy nawet jeżeli cecha ta: jest kosztowna w produkcji i utrzymaniu, utrudnia poruszanie się, zwiększa widoczność dla drapieżników. samiec pawia Czyli dobór płciowy prowadzi do powstania niekorzystnych cech.

10 Okazałe ozdoby u człowieka piersi Kobieta Dorosłe szympansice

11 Okazałe ozdoby u człowieka prącie Człowiek Szympans Goryl Masa: 70 kg Masa: 50 kg Masa: 150 kg Prącie: 14 cm Prącie: 8 cm Prącie: 4 cm (podano długość prącia we wzwodzie)

12 Dlaczego w przyrodzie istnieją takie dziwne preferencje? Charles Darwin: preferencje są wyrazem zmysłu estetycznego, wspólnego ludziom i zwierzętom. Alfred Wallace (1889): okazałe ozdoby ciała są dowodem wysokiej jakości biologicznej. Zatem atrakcyjność to sygnał biologiczny!

13 Świat nauki odrzucił koncepcję doboru międzypłciowego Naukowcy współcześni Darwinowi nie zaakceptowali koncepcji doboru międzypłciowego, bo: dobór naturalny nie może dopuszczać do rozwoju niekorzystnych cech, zmysł estetyczny to pojęcie nienaukowe. W konsekwencji, idea doboru międzypłciowego została odrzucona na 100 lat!

14 Fisher oaza na pustyni Ronald Fisher (1915, 1930). Preferencje partnerskie mogą się ewolucyjnie rozwijać z dwóch powodów: 1. Preferencje są korzystne, np.: osobnik swojego gatunku vs obcego, młoda kobieta vs starsza kobieta. Czyli atrakcyjność jest sygnałem biologicznym. 2. Preferencje nie są korzystne, ale upowszechniają się w populacji dzięki prawom dziedziczności. Przy okazji ewolucji ulega preferowana cecha (np. duży ogon). Jest to tzw. mechanizm Fishera.

15 Renesans biologicznego podejścia do atrakcyjności Amotz Zahavi (1975): preferowane cechy są oznakami wysokiej jakości biologicznej. Russell Lande (1981): matematyczne udowodnienie mechanizmu Fishera. Rozwój badań empirycznych nad doborem płciowym u zwierząt. Donald Symons (1979): propozycja biologicznego podejścia do atrakcyjności człowieka.

16 Rozwój biologii atrakcyjności człowieka Randy Thornhill & Steven Gangestad (1993): program badań nad biologią atrakcyjności twarzy. Devendra Singh (1993): początek badań nad atrakcyjnością kształtu sylwetki. Claus Wedekind (1995): doniosłe odkrycia dotyczące atrakcyjności zapachu.

17 Nadrzędny cel badawczy biologii atrakcyjności Czy te cechy, które są preferowane przy wyborze partnera, są oznakami wysokiej jakości biologicznej (lub innych pożądanych cech, np. chęci opieki nad potomstwem)? Kroki badawcze: 1. Ustalić, jakie cechy są preferowane. 2. Sprawdzić, co te cechy sygnalizują. jaka atrakcyjność? co sygnalizuje? zdrowie? płodność? inteligencja?

18 Preferowane cechy typowość Typowość = bliskość średniej populacyjnej. Twarz, sylwetka, ręka typowość kształtu (proporcjonalność). Głos: typowa częstotliwość podstawowa (wynika z drgań fałdów głosowych), typowe częstotliwości formantów (fale dźwiękowe powstające w górnych drogach oddechowych).

19 Preferowane cechy typowość

20 Preferowane cechy typowość (źródło: Bruckert et al., 2010, Current Biology)

21 Preferowane cechy symetria Preferowana jest symetria twarzy, sylwetki i piersi.

22 Preferowane cechy wydatność cech płciowych Wydatność cech żeńskich feminizacja. Wydatność cech męskich maskulinizacja. W największym uproszczeniu: preferowane są sfeminizowane kobiety, preferowani są zmaskulinizowani mężczyźni. Jest to jednak znacznie bardziej skomplikowane...

23 Preferowane cechy feminizacja u kobiet maskulinizacja typowość feminizacja Proporcje twarzy Kształt sylwetki Wysokość głosu Wielkość piersi Wysokość ciała Długość nóg zakres najatrakcyjniejszych wartości cechy

24 Preferowane cechy maskulinizacja u mężczyzn feminizacja typowość maskulinizacja Wysokość ciała Długość nóg Wysokość głosu Kształt sylwetki Wielkość prącia Proporcje twarzy zakres najatrakcyjniejszych wartości cechy

25 Preferowane cechy brak zakłóceń Brak zakłóceń = brak losowych zmian w przestrzeni lub w czasie. Atrakcyjna skóra (twarzy, dłoni i in.): jednorodność topograficzna: gładka powierzchnia brak bruzd, zmarszczek, porów, jednorodność kolorystyczna: brak lokalnych przebarwień. Atrakcyjny głos: stabilność częstotliwości głosu brak tzw. jitter, stabilność głośności głosu brak tzw. shimmer, brak dodatkowych (nieharmonicznych) składowych głosu brak szumu.

26 Preferowane cechy otłuszczenie Otłuszczenie (ciała, twarzy, ręki) jest: nieatrakcyjne w krajach bogatych, szczególnie u zamożnej warstwy społecznej, atrakcyjne w społeczeństwach biednych, szczególnie tych narażonych na głód.

27 Inne cechy wpływające na atrakcyjność kolor skóry, włosów, oczu, warg, jakość włosów, zarost twarzy, wielkość stopy, ruch twarzy i ciała (mimika, chód, taniec), zapach.

28 Gusta i brak gustu Różne osoby mają różne gusta różnie oceniają atrakcyjność tych samych osób. Jedna osoba inaczej ocenia atrakcyjność za drugim razem niż za pierwszym. zgodność między oceniającymi 25% 50% niezgodność samego z sobą 25% niezgodność między oceniającymi

29 Postrzeganie atrakcyjności zależy od wielu czynników Sposób rozumienia pojęcia atrakcyjność : kontekst związku krótkotrwałego: seksowność, nadawanie się na kochanka, kontekst związku długotrwałego: nadawanie się na małżonka, ocena czysto estetyczna.

30 Postrzeganie atrakcyjności zależy od wielu czynników Czynniki biologiczne: wiek, płeć, rasa / grupa etniczna, własny wygląd, jakość biologiczna, stan hormonalny: wpływ alkoholu, wpływ nikotyny. np. wysokość ciała, tęgość, np. zdrowie, własna atrakcyjność, poziom hormonów płciowych, faza cyklu miesiączkowego, antykoncepcja hormonalna, ciąża, menopauza, poziom kortyzolu,

31 Postrzeganie atrakcyjności zależy od wielu czynników Czynniki psychiczne: popęd płciowy, potrzeby rodzicielskie, postawy wobec przygodnego seksu, orientacja seksualna, poszukiwanie przygód, ekstrawertyzm, empatyczność, płeć psychiczna ( płeć mózgu ), nastrój (radość, chroniczny i chwilowy stres), postrzeganie własnej atrakcyjności, postrzeganie własnego zdrowia, obawa przed chorobą.

32 Postrzeganie atrakcyjności zależy od wielu czynników Czynniki społeczne: środowisko rodzinne w dzieciństwie, wykształcenie, status zawodowy, sytuacja materialna, bycie w związku partnerskim, sytuacja polityczna, np. relacje z ojcem, wojna / pokój.

33 Postrzeganie atrakcyjności zależy od wielu czynników Czynniki sytuacyjne: temperatura powietrza, tłok, hałas, obecność w powietrzu zapachów lub feromonów.

34 Postrzeganie atrakcyjności zależy od wielu czynników Wiedza i doświadczenie związane z ocenianymi osobami: podobieństwo do własnego wyglądu, uprzednio widziane osoby i emocje z nimi związane, znajomość ocenianej osoby i wiedza o niej. twarz, wysokość ciała, tęgość, np. wygląd poprzedniego partnera,

35 Preferowane cechy są sygnałami biologicznymi Cechy skorelowane z atrakcyjnością fizyczną: geny zapewniające lepszą odporność na pasożyty, rzadsze choroby infekcyjne, rzadsze choroby cywilizacyjne: mniejszy stres oksydacyjny, większa sprawność fizyczna, dłuższe życie, zdrowie reprodukcyjne: wyższy iloraz inteligencji, lepsze zdrowie psychiczne, pożądane cechy osobowościowe: brak stresu psychicznego, zmęczenia, wyższy status społeczno-ekonomiczny. choroby układu krążenia, cukrzyca, nowotwory, hormony płciowe, cykl miesiączkowy, sperma, chęć posiadania dzieci i inwestowania w nie,

36 Co z tego wynika? Te cechy, które podnoszą atrakcyjność osobnika są oznakami jego: jakości biologicznej, aktualnego stanu psychofizycznego, pożądanych cech osobowości. czy można tak wnioskować? NIE! Określone cechy są preferowane przy wyborze partnera DLATEGO, ŻE sygnalizują wysoką jakość biologiczną itp. Preferencje partnerskie powstały w toku ewolucji biologicznej (i są uwarunkowane genetycznie).

37 Przykład 1 proporcjonalność twarzy Twarze o nietypowych proporcjach: są stosunkowo nieatrakcyjne, sygnalizują słabą odporność na pasożyty, gorsze zdrowie, niższą inteligencję, są objawem wielu chorób dziedzicznych. Preferencja dla proporcjonalnych twarzy mogła więc powstać drogą doboru naturalnego. Ale: Typowe proporcje są preferowane u wszystkich klas obiektów, np. u ptaków, ryb, samochodów, zegarków, figur abstrakcyjnych itd. Przyczyna: Egzemplarze typowe są sprawniej przetwarzane przez mózg niż nietypowe. Z tego samego powodu mogą być preferowane typowe (proporcjonalne) twarze.

38 Proporcjonalne ryby są atrakcyjne (źródło: Halberstadt & Rhodes, 2003, Psychonomic Bulletin & Review)

39 Ważność atrakcyjności Przykład 2 powszechność pasożytów Waga przykładana do atrakcyjności fizycznej partnera jest większa w tych populacjach, w których częstsze są choroby pasożytnicze (analiza 29 populacji z całego świata). 4,5 4,0 3,5 POLSKA Taki charakter preferencji jest korzystny, ponieważ atrakcyjność sygnalizuje odporność na pasożyty. Ważność atrakcyjności fizycznej u partnera może być wynikiem: ewolucji biologicznej doboru naturalnego, uczenia osobniczego zaobserwowanie związku pomiędzy atrakcyjnością a zdrowiem, uczenia społecznego odkryta zależność jest przekazywana dalej ( mądrość ludowa ). 3,0 2,5 2,0 (wg: Gangestad & Buss, 1993, Ethol. Sociobiol.) Zagrożenie pasożytami

40 Czy jakieś preferencje są ewolucyjnymi adaptacjami? Mocne argumenty na to są w odniesieniu do: wpływu fazy cyklu miesiączkowego na preferencje, preferencji dla zapachu związanego z białkami MHC.

41 Prawdopodobieństwo zapłodnienia (%) owulacja Płodna i niepłodna faza cyklu miesiączkowego faza niepłodna faza płodna cyklu miesiączkowego faza niepłodna poprzednie krwawienie miesiączkowe Dzień cyklu względem owulacji (źródło: Wilcox et al., 1998, Human Reproduction) następne krwawienie miesiączkowe

42 Konsekwencje seksu w płodnej i niepłodnej fazie cyklu Stosunek płciowy: w fazie płodnej możliwość zapłodnienia dziecko dziedziczy geny partnera. w fazie niepłodnej brak zapłodnienia brak dziedziczenia genów partnera. Jakość genów partnera seksualnego ważniejsza jest w fazie płodnej niż niepłodnej. Kobieta powinna silniej preferować oznaki dobrych genów w fazie płodnej niż niepłodnej.

43 Preferencje kobiet zależą od fazy cyklu miesiączkowego W fazie płodnej kobiety silniej preferują u mężczyzn oznaki dobrych genów niż w niepłodnej: duża wysokość ciała, zmaskulinizowana twarz, sylwetka, głos (niski) i odcień skóry (ciemny), symetryczna twarz, dominująca osobowość, kreatywność, twarz mężczyzn o wysokim poziomie testosteronu i o symetrycznym ciele, zapach mężczyzn o symetrycznym ciele i o dominującej osobowości, zapach androstenonu (męski feromon), ALE NIE zamożność, miła powierzchowność. to nie są oznaki dobrych genów

44 Kochanek czy małżonek to ma znaczenie Zmiany preferencji w cyklu miesiączkowym są silniejsze, gdy atrakcyjność jest oceniana w kontekście związku krótkotrwałego (wybór przelotnego partnera), niż w kontekście związku długotrwałego (wybór stałego partnera). Skutki wyboru przelotnego partnera zależą od fazy cyklu miesiączkowego możliwość przekazania dobrych lub złych genów. Skutki wyboru stałego partnera nie zależą od fazy cyklu miesiączkowego związek ma trwać zarówno w fazach płodnych jak i niepłodnych kolejnych cykli.

45 stężenie hormonów Antykoncepcja hormonalna wszystko niweczy Stosowanie antykoncepcji hormonalnej preferencje nie zależą od fazy cyklu miesiączkowego. Widocznie zmiany preferencji w cyklu miesiączkowym są wywołane zmianami hormonalnymi. bez antykoncepcji antykoncepcja LH FSH estrogeny progesteron dzień cyklu miesiączkowego (źródło: Alvergne & Lummaa, 2010, TREE)

46 Podsumowanie i wnioski Zmiany preferencji partnerskich w cyklu miesiączkowym: dotyczą tylko tych cech, które sygnalizują jakość genetyczną, są silniejsze w kontekście związku krótkotrwałego, są uwarunkowane hormonalnie nie są wynikiem uczenia. są specyficzne Są zatem ewolucyjnymi adaptacjami.

47 Białka MHC Białka MHC = białka głównego układu zgodności tkankowej. Są kodowane przez pewną liczbę genów (np. 8 loci dla białek MHC klasy 1). Białka MHC prezentują ( pokazują ) na powierzchni komórki antygeny (białka i fragmenty białek) znajdujące się w tej komórce; zarówno antygeny własnego organizmu jak i obce (pasożytów). Prezentacja obcych antygenów umożliwia uruchomienie reakcji odpornościowej (poprzez limfocyty). komórka biologiczna

48 Różnorodność białek MHC Każdy rodzaj białka MHC potrafi prezentować wiele różnych antygenów ale nie wszystkie. Im więcej różnych białek MHC posiada organizm, tym więcej antygenów może prezentować limfocytom i dlatego będzie miał lepszą odporność. Najmniej różnych białek MHC ma osobnik homozygotyczny na wszystkich loci kodujących MHC, a najwięcej osobnik heterozygotyczny na tych loci. Stopień heterozygotyczności genów MHC wpływa więc na zdrowie. allele MHC: homozygota A1 B1 C1 A1 B1 C1 heterozygota A1 B1 C1 A2 B2 C2 białka MHC: A1 B1 C1 A1, A2 B1, B2 C1, C2

49 Białka MHC u partnera Osobniki heterozygotyczne w MHC są zdrowsze, więc: warto mieć heterozygotycznego partnera ale lepiej szacować jego zdrowie bezpośrednio, warto mieć heterozygotyczne potomstwo znaleźć partnera o allelach MHC innych niż własne. Rodzice odmienni od siebie pod względem genów MHC: rzadziej problemy z zajściem w ciążę, rzadziej poronienia, cięższe noworodki, zdrowsze potomstwo, atrakcyjniejsze potomstwo. Powinna istnieć preferencja dla osób o allelach MHC odmiennych od własnych.

50 Jak można rozpoznać białka MHC u partnera? kompleks białko MHC + specyficzny peptyd przejście z potem na powierzchnię ciała bakterie przekształcają peptydy w lotne związki detekcja przez nabłonek węchowy Geny dla niektórych receptorów zapachu są położone w pobliżu genów MHC, zatem percepcja zapachu zależy od tego, jakie allele MHC samemu się posiada.

51 Istnieje preferencja dla odmiennych genów MHC Wąchanie koszulek lub wacików noszonych przez inne osoby i ocena ich zapachu: mężczyźni i kobiety preferują zapach osoby o genach MHC odmiennych od własnych, preferencja ta jest silniejsza u kobiet będących w związku partnerskim niż wolnych, a szczególnie u tych, które pragną seksu z innym mężczyzną, zapach osoby o genach MHC odmiennych od własnych stosunkowo często przypomina zapach aktualnego lub byłego partnera (ale nie krewnego). Kobiety będące w związku z mężczyzną o genach MHC podobnych do jej genów deklarują mniejsze zadowolenie z tego związku i są bardziej skłonne zdradzić swojego partnera.

52 Preferencja dla genów MHC wnioski 1. Funkcją preferencji dla odmiennych genów MHC jest poczęcie dziecka o wysokim stopniu heterozygotyczności tych genów. 2. Preferencja ta powstała w toku ewolucji biologicznej. Specyfika uwarunkowań tej preferencji nie jest ona skutkiem ubocznym jakiejś innej funkcji. Poza-świadomy i pozajęzykowy charakter bodźców preferencja dla nich nie powstaje drogą uczenia społecznego.

53 Preferencje partnerskie jako adaptacje biologiczne podsumowanie Przynajmniej niektóre preferencje partnerskie u człowieka są wynikiem ewolucji biologicznej: ukształtował je dobór naturalny, mają genetyczne podłoże, są przystosowawcze. W wielu przypadkach ewolucyjne pochodzenie preferencji jest sprawą otwartą.

54 Kilka słów o dezinformacji w mediach czyli... ubierz się brzydko i komputer wszystko wyczyta z twojej twarzy

55

56 Wartości standaryzowane Sprostowanie 0,6 0,5 Nieatrakcyjna kobieta Atrakcyjna kobieta 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0-0,1-0,2-0,3-0,4 Atrakcyjność: ważna nieważna ważna nieważna (sekretarka) (kasjerka) (kierownik) (straż. więz.) Zawody stereotypowo kobiece Zawody stereotypowo męskie (źródło: Johnson et al., 2010, Journal of Social Psychology)

57

58 Sprostowanie Nie badano czy cechy osobowości według komputera odpowiadają faktycznej osobowości. I nie można było tego badać, bo twarze były wygenerowane komputerowo. Badano zgodność pomiędzy ocenami komputera a ocenami według innych ludzi. (źródło: Rojas et al., 2011, PLoS ONE)

59 Podsumowanie Media deformują treści artykułów naukowych, tak by powstał bardziej efektowny news. Nieprawdziwe doniesienia mediów mogą być szkodliwe społecznie: nakłaniają do niekorzystnych zachowań ubierz się brzydko na rozmowę kwalifikacyjną, wywołują nieuzasadniony niepokój komputer rozpozna nasz charakter ze zdjęcia.