[w kwadratowych nawiasach zawarto numer slajdu w prezentacji odpowiadający danemu akapitowi]

Transkrypt

1 [w kwadratowych nawiasach zawarto numer slajdu w prezentacji odpowiadający danemu akapitowi] [1] Tytuł wystąpienia: Znaczenie sygnałów biologicznych w doborze partnerskim u człowieka Prelegent: Krzysztof Kościński Czas wystąpienia: 60 minut + dyskusja Termin: 22 marzec 2012 Miejsce: Collegium Biologicum Organizator: PTA-Poznań Wykład z cyklu: Nowe obszary badawcze w antropologii fizycznej [2] Partnerów, czy to życiowych czy to tylko seksualnych, zazwyczaj nie wybiera się przypadkowo. Poszukując partnera zwraca się uwagę na wiele cech u kandydatów: są wśród nich cechy społeczne (np. wykształcenie, zamożność, pozycja społeczna), intelektualne, osobowościowe (ambicja, uczuciowość, wierność, powierzchowność, zainteresowania, poglądy). Wymienione cechy społeczne, inteligencja i ambicja informują o aktualnym lub przyszłym dostępie do dóbr materialnych, a więc o zdolności do inwestowania w partnera i potomstwo. Uczuciowość i wierność są natomiast wskaźnikami chęci czy gotowości by inwestować. Pozostałe z wymienionych cech osobowościowych uważa się za cechy luksusowe, wpływające na przyjemność obcowania ze sobą. [3] Przy wyborze partnera istotne są też cechy biologiczne, takie jak zdrowie, siła i sprawność fizyczna oraz atrakcyjność fizyczna. Znaczenie dwóch pierwszych jest oczywiste: sygnalizują one jakość biologiczną lub aktualny stan biologiczny osobnika, a przez to zdolność do inwestowania oraz jakość genetyczną, a więc możliwość przekazania wspólnemu potomstwu dobrych lub złych genów. Czy uzasadnione jest jednak poszukiwanie partnera atrakcyjnego fizycznie? Tym właśnie się bliżej zajmiemy. [4] Na atrakcyjność fizyczną składają się: twarz (jej kształt oraz wielkość, położenie i kształt jej elementów, a także stan skóry), sylwetka (w tym: obwód w pasie, bioder, klatki piersiowej, wielkość piersi), wysokość ciała (i długość nóg), ręka (jej kształt i wygląd skóry), głos (przede wszystkim jego wysokość), zapach oraz cechy dynamiczne (ruchy głowy, mimika, chód, taniec). [5] Czy naukowcy w ogóle mogą zajmować się atrakcyjnością fizyczną? W potocznym przekonaniu piękno ciała jest czymś subiektywnym, arbitralnym, niedefiniowalnym i dlatego nie można go badać naukowo. I rzeczywiście, aż do niedawna naukowcy nie zajmowali się tą tematyką. [6] Głos natomiast zabierali filozofowie i poeci, którzy w swoim języku wyrażali opinie, że wygląd jest cennym źródłem informacji o człowieku (Cyceron: Wszystko jest na twarzy ) oraz że atrakcyjność jest postrzegana w sposób holistyczny, tzn. jest czymś więcej niż sumą atrakcyjności poszczególnych części ciała (Alexander Pope: Nie usta lub oczy są piękne, lecz wszystko to razem wzięte ). [7] Ostrzegano też przed przykładaniem zbyt dużej wagi do atrakcyjności fizycznej (Julian Tuwim: Tragedia: zakochać się w twarzy, a ożenić z całą dziewczyną ). [8] Biologiczne spojrzenie na atrakcyjność pojawiło się po raz pierwszy u Karola Darwina w dziele O pochodzeniu człowieka i doborze w odniesieniu do płci z 1871r. Darwin wprowadził pojęcie doboru płciowego, który podzielił na wewnątrzpłciowy i międzypłciowy. Dobór wewnątrzpłciowy polega na rywalizacji osobników tej samej płci o dostęp seksualny do osobnika płci przeciwnej; typowym przykładem są tu walki samców o samicę (lub mężczyzn o kobietę). Dobór międzypłciowy polega na tym, że osobniki jednej płci wybierają określone osobniki płci przeciwnej na swoich partnerów; te osobniki, które są preferowane nazywa się atrakcyjnymi. [9] Darwin uważał, że jeżeli jedna płeć preferuje jakąś cechę u drugiej płci, to cecha ta będzie się w toku ewolucji powiększać i uwydatniać. Miało tak się dziać nawet wtedy, gdy cecha ta jest kosztowna w produkcji i utrzymaniu, utrudnia poruszanie się i zwiększa widoczność dla drapieżników. Wszystkie te problemy dotyczą, na przykład, ogona samca pawia, tym niemniej Darwin uważał, że przyczyną

2 powstania takiego ogona, jak również innych okazałych cech płciowych u wielu gatunków zwierząt, były preferencje partnerskie samic. Oznacza to, że dobór płciowy prowadzi do powstania niekorzystnych cech. [10] Również u człowieka istnieją okazałe cechy płciowe, choć nie aż tak przerośnięte jak ogon pawia. Przykładem mogą być piersi kobiet, które są dużych rozmiarów nawet poza okresem karmienia niemowlęcia mlekiem. Widać to wyraźnie, gdy porównać je z piersiami dorosłych samic szympansa. Kobiece piersi są znacznie większe niż tego wymaga produkcja mleka, a dużą ich część zajmuje tkanka tłuszczowa, która nie wytwarza mleka. [11] Innym przykładem jest prącie mężczyzny, które jest znacznie większe niż potrzeba do odbycia stosunku płciowego i zapłodnienia. Wymowne jest tu porównanie długości prącia we wzwodzie u mężczyzny, samca szympansa i goryla. Samiec goryla, choć dwukrotnie cięższy od mężczyzny posiada kilkakrotnie krótsze prącie. Z tych powodów uważa się, że duże piersi i prącie powstały z powodu bycia atrakcyjnymi dla płci przeciwnej. [12] Skoro dobór płciowy prowadzi do powstania cech, które są niekorzystne, choćby z powodu kosztów wytworzenia i utrzymania przerośniętych struktur, powstaje pytanie dlaczego w przyrodzie istnieją takie dziwne preferencje, preferencje dla szkodliwych cech? Darwin nie potrafił przekonująco tego wyjaśnić; postulował istnienie zmysłu estetycznego u zwierząt i ludzi, co brzmi niezbyt naukowo. Co ciekawe, odpowiedź zbliżoną do odpowiedzi współczesnych podał Alfred Wallace pod koniec 19w. Uważał on, że okazałe cechy są preferowane dlatego, że dowodzą wysokiej jakości biologicznej danego osobnika. Innymi słowy, Wallace uważał, że atrakcyjność jest pewnym sygnałem biologicznym. [13] Naukowcom współczesnym Darwinowi nie spodobała się koncepcja doboru międzypłciowego. Po pierwsze dlatego, że, jak sądzono, dobór naturalny nie dopuszcza do rozwoju niekorzystnych cech, a więc preferencje partnerskie nie mogły takich cech wytworzyć. Po drugie dlatego, że wyjaśnianie istnienia takich preferencji zmysłem estetycznym wyglądało mało naukowo. W konsekwencji, idea doboru międzypłciowego została odrzucona na 100 lat. [14] W połowie tego stuletniego okresu odwrotu od koncepcji doboru międzypłciowego żył jednak naukowiec, który sporo wniósł do tego tematu; był nim Ronald Fisher. Przede wszystkim Fisher wyjaśnił, w jaki sposób ewoluują preferencje partnerskie, a nawet podał dwa mechanizmy wyjaśniające. Po pierwsze, posiadanie pewnych preferencji jest korzystne korzystne dla sukcesu reprodukcyjnego. Na przykład, preferencja dla osobników płci przeciwnej własnego gatunku daje większe szanse na przekazanie swoich genów do następnego pokolenia niż preferencja dla osobników własnej płci lub osobników obcego gatunku. Teza, że dobór naturalny kształtował preferencje partnerskie w taki sposób, by preferowane były osobniki (płci przeciwnej) swojego gatunku, a nie innego gatunku, jest oczywista i powszechnie akceptowana. Dokładnie tak samo dobór naturalny może kształtować preferencje związane z wyborem partnera spośród kandydatów płci przeciwnej swojego gatunku. Na przykład, można sądzić, że umysł mężczyzn został tak ukształtowany przez ewolucję, żeby 20-letnie kobiety postrzegać jako atrakcyjniejsze niż 70-letnie. W tym ujęciu, atrakcyjność jest sygnałem biologicznym, np. wygląd kobiety sygnalizuje jej wiek, a ten jest wskaźnikiem jej płodności. [14 c.d.] Ponadto Fisher opisał mechanizm, dzięki któremu ewoluować mogły preferencje, które wcale nie są korzystne. Dzięki pewnym konsekwencjom wynikającym z praw dziedziczności, przypadkowa preferencja, która powstała np. wskutek mutacji, może, przez okres wielu pokoleń, upowszechnić się w populacji i spowodować ewolucyjny rozwój preferowanej cechy (np. dużego ogona). Mechanizm ten, zwany obecnie mechanizmem Fishera, ma więc zaskakujące i kontrintuicyjne konsekwencje; nic dziwnego, że nie został zaakceptowany przez biologów współczesnych Fisherowi. [15] Renesans biologicznego podejścia do atrakcyjności nastąpił w latach Amotz Zahavi przekonał świat nauki, że preferencje mogą ewolucyjnie rozwijać się jako adaptacje, które pomagają korzystnie (dla własnego sukcesu reprodukcyjnego) wybrać partnera, a preferowane cechy są oznakami wysokiej jakości biologicznej czyli są sygnałami biologicznymi. Russell Lande wykazał za pomocą modeli matematycznych, że mechanizm fiszerowski może działać, tzn. że przypadkowa preferencja może się w populacji upowszechnić i doprowadzić do rozwoju preferowanej cechy. W tym czasie nastąpił też rozwój badań empirycznych nad doborem płciowym u zwierząt, a Donald Symons dowodził, że biologiczne ujęcie atrakcyjności możliwe jest również w odniesieniu do człowieka.

3 [16] Gwałtowny rozwój biologicznie zorientowanych badań nad atrakcyjnością człowieka nastąpił w latach Steven Gangestad i Randy Thornhill sformułowali program badawczy dotyczący atrakcyjności twarzy, Devendra Singh zainicjował badania nad atrakcyjnością kształtu sylwetki, a Claus Wedekind dokonał doniosłych odkryć dotyczących atrakcyjności zapachu. Zatem badania nad biologią atrakcyjności człowieka są nowe, bo prowadzone od około 20 lat. Istniało jednak kilku prekursorów takiego sposobu myślenia, w tym przede wszystkim Darwin. [17] Nadrzędnym celem badawczym biologii atrakcyjności człowieka jest sprawdzenie czy te cechy, które są preferowane przy wyborze partnera, są oznakami wysokiej jakości biologicznej (lub ewentualnie innych pożądanych cech, np. chęci opieki nad potomstwem); innymi słowy, jaką rolę odgrywają sygnały biologiczne przy wyborze partnera. Realizacja tego celu odbywa się dwutorowo: po pierwsze, bada się, jakie cechy są preferowane, a po drugie, sprawdza się, co te cechy sygnalizują. Jakie cechy są preferowane u kandydatów na partnera? [18-20] 1. Typowość, czyli bliskość średniej populacyjnej. W przypadku twarzy, sylwetki i ręki, chodzi o typowość kształtu, czyli proporcjonalność. Nie podobają się twarze, sylwetki ani ręce znacznie odbiegające swą geometrią od tego co typowe w danej populacji. Preferencję dla typowości zaobserwowano też w odniesieniu do głosu: podobają się głosy o typowej częstotliwości podstawowej (wynikającej z drgań fałdów głosowych) i typowej częstotliwości tzw. formantów (są to fale dźwiękowe powstające w górnych drogach oddechowych). [Wykres: oś X logarytm częstotliwości podstawowej, oś Y logarytm częstotliwości pierwszego formantu, intensywność koloru punktu oceniona atrakcyjność głosu.] [21] 2. Symetria: zaobserwowano preferencję dla symetrycznych twarzy, sylwetek i piersi. [22] 3. Wydatność cech płciowych: żeńskich feminizacja, lub męskich maskulinizacja. W największym uproszczeniu można powiedzieć, że preferowane są sfeminizowane kobiety i zmaskulinizowani mężczyźni. Jednak rzeczywistość jest znacznie bardziej skomplikowana. [23] Jeśli chodzi o płeć żeńską, atrakcyjna kobieta posiada sfeminizowane proporcje twarzy, kobiecą sylwetkę (przede wszystkim wyraźne wcięcie w talii) oraz wysoki (czyli kobiecy) głos. Preferencja do dużych piersi nie jest już wyraźna większość mężczyzn preferuje piersi o wielkości przeciętnej lub tylko trochę większej niż przeciętna. Mężczyźni preferują kobiety przeciętnego wzrostu, a nie niskie (sfeminizowane). Preferowane są też kobiety o stosunkowo długich nogach. Ponieważ długość nóg u kobiet jest mniejsza niż u mężczyzn (w sensie bezwzględnym oraz w stosunku do wysokości ciała), można powiedzieć, że u kobiet preferowana jest zmaskulinizowana długość nóg. [24] Jeśli chodzi o mężczyzn, to kobiety preferują partnerów zdecydowanie wysokich (a więc zmaskulinizowanych pod względem wysokości ciała), o stosunkowo długich nogach (czyli zmaskulinizowanej długości nóg) oraz o niskim (zmaskulinizowanym) głosie. Za najatrakcyjniejszy kształt sylwetki uważany jest ten przeciętny / typowy lub tylko nieco zmaskulinizowany, a więc nieco atletyczny / muskularny. Istnieje też u kobiet pewna preferencja dla prącia o ponadprzeciętnej wielkości. Jeśli chodzi o twarz, to najatrakcyjniejszy jest przeciętny stopień wyrażenia cech płciowych. [25] 4. Brak zakłóceń, czyli brak losowych zmian w przestrzeni i czasie. Kryterium to dotyczy skóry (twarzy, rąk i in.), której atrakcyjność zależy od jednorodności topograficznej, tzn. gładkości powierzchni (brak bruzd, zmarszczek, porów), oraz od jednorodności kolorystycznej (brak lokalnych przebarwień). Brak zakłóceń pożądany jest też w odniesieniu do głosu. Atrakcyjny głos charakteryzuje się stabilnością częstotliwości i głośności oraz niskim poziomem szumu (tzn. składowych nie-harmonicznych). [26] 5. Otłuszczenie (ciała, twarzy, ręki): jest ono nieatrakcyjne w krajach bogatych, szczególnie u zamożnej warstwy społecznej, a atrakcyjne w społeczeństwach biednych, szczególnie tych narażonych na głód. [27] 6. Inne cechy wpływające na atrakcyjność fizyczną: kolor skóry, włosów, oczu, warg, jakość włosów, zarost twarzy, wielkość stopy, ruch twarzy i ciała (mimika, chód, taniec), zapach. [28] Podane powyżej preferencje są wartościami średnimi dla ogółu osób oceniających. Wiadomo jednak, że różne osoby mają różne gusta i różnią się między sobą postrzeganiem atrakcyjności tych samych osób. Ponadto, jedna osoba inaczej ocenia atrakcyjność za drugim razem niż to zrobiła jakiś czas

4 prędzej, za pierwszym razem. Cała różnorodność ocen grupy osób przez inną grupę osób-sędziów wynika w 25% ze zgodności sędziów co do atrakcyjności osób, w 25% z rozbieżności gustów między sędziami i aż w połowie z niestabilności gustu u każdego sędziego, tzn. innego postrzegania atrakcyjności za drugim niż za pierwszym razem. Istnieje wiele czynników odpowiadających za zróżnicowanie gustu między osobami. Wymieńmy je tu bez dokładniejszego omówienia: [29] 1. Możliwość rozumienia atrakcyjności na różne sposoby: jako atrakcyjności w kontekście związku krótkotrwałego (czyli seksowność, nadawanie się na kochanka), atrakcyjności w kontekście związku długotrwałego (nadawanie się na małżonka) lub w sensie czysto estetycznym. [30] 2. Czynniki biologiczne: wiek, płeć, rasa / grupa etniczna, własny wygląd (wysokość ciała, tęgość), jakość biologiczna (zdrowie, własna atrakcyjność), stan hormonalny (poziom hormonów płciowych, faza cyklu miesiączkowego, stosowanie antykoncepcji hormonalnej, ciąża, menopauza, poziom kortyzolu), wpływ alkoholu, wpływ nikotyny. [31] 3. Czynniki psychiczne: popęd płciowy, potrzeby rodzicielskie, postawy wobec przygodnego seksu, orientacja seksualna, poszukiwanie przygód, ekstrawertyzm, empatia, płeć psychiczna ( płeć mózgu ), nastrój (radość, chroniczny i chwilowy stres), postrzeganie własnej atrakcyjności, postrzeganie własnego zdrowia, obawa przed chorobą. [32] 4. Czynniki społeczne: środowisko rodzinne w dzieciństwie (np. relacje z ojcem), wykształcenie, status zawodowy, sytuacja materialna, bycie w związku partnerskim, sytuacja polityczna (wojna / pokój). [33] 5. Czynniki sytuacyjne: temperatura powietrza, tłok, hałas, obecność w powietrzu zapachów lub feromonów. [34] 6. Wiedza i doświadczenie związane z ocenianymi osobami: podobieństwo wyglądu ocenianych osób do własnego wyglądu (odnosi się to do twarzy, tęgości ciała i wysokości ciała), uprzednio widziane osoby i emocje z nimi związane (np. wygląd poprzedniego partnera), znajomość ocenianej osoby i wiedza o niej. [35] Wiele badań pokazało, że cechy preferowane przy wyborze partnera są sygnałami biologicznymi, czyli informują o właścicielu. Wśród cech wykazujących korelację z atrakcyjnością fizyczną są: oznaki jakości biologicznej: geny zapewniające lepszą odporność na pasożyty, rzadsze choroby infekcyjne, rzadsze choroby cywilizacyjne (np. choroby układu krążenia, cukrzyca, nowotwory), mniejszy stres oksydacyjny, większa sprawność fizyczna, dłuższe życie, oznaki zdrowia rozrodczego: poziom hormonów płciowych, właściwości cyklu miesiączkowego, jakość spermy, pożądane cechy psychiczne: wyższy iloraz inteligencji, lepsze zdrowie psychiczne, pożądane cechy osobowościowe (chęć posiadania dzieci i inwestowania w nie), brak stresu psychicznego, zmęczenia, wyższy status społeczno-ekonomiczny. [36] Nie oznacza to, że każdy wskaźnik jakości biologicznej lub pożądanej osobowości koreluje z każdym komponentem atrakcyjności (tzn. atrakcyjnością twarzy, sylwetki, głosu itd.). W wielu przypadkach nie przeprowadzono jeszcze odpowiednich badań, w innych przypadkach badania takie są, ale nie uzyskano w nich istotnych korelacji. Tym niemniej można dokonać uogólnienia, że te cechy, które podnoszą atrakcyjność osobnika są oznakami jego jakości biologicznej, aktualnego stanu psychofizycznego lub pożądanych cech osobowości. Czy jednak z tego wynika, że określone cechy są preferowane przy wyborze partnera dlatego, że sygnalizują wysoką jakość biologiczną itp? A także, czy z tego wynika, że preferencje partnerskie powstały w toku ewolucji biologicznej (i są uwarunkowane genetycznie)? Tak nie można wnioskować, co wykażę na dwóch przykładach. [37] Pierwszy przykład dotyczy proporcjonalności twarzy. Twarze o nietypowych proporcjach są stosunkowo nieatrakcyjne, sygnalizują słabą odporność na pasożyty, gorsze zdrowie, niższą inteligencję oraz są objawem wielu chorób dziedzicznych. Preferencja dla proporcjonalnych twarzy mogła więc powstać drogą doboru naturalnego. Okazuje się jednak, że typowe proporcje są preferowane nie tylko w przypadku twarzy, ale u wszystkich klas obiektów, np. u ptaków, ryb, samochodów, zegarków, figur abstrakcyjnych itd. Wyjaśnia się to tym, że typowe egzemplarze są sprawniej przetwarzane przez mózg

5 niż nietypowe. Sprawna analiza neuronowa jest subiektywnie przyjemniejsza niż kłopotliwa analiza, co przekłada się na oceny atrakcyjności. Z tego samego powodu mogą być preferowane typowe (proporcjonalne) twarze, a w takim wypadku sygnalizowana przez twarz jakość biologiczna właściciela nie ma żadnego znaczenia. [38] Przykładem preferencji dla proporcjonalnych egzemplarzy są oceny atrakcyjności ryb o różnym kształcie. Najwyżej jest oceniana ryba o kształcie pośrednim między kształtami różnych gatunków ryb (środkowy rysunek w dolnym rzędzie). [39] Drugi przykład obrazujący trudności z interpretacją preferencji partnerskich dotyczy zależności między powszechnością chorób pasożytniczych a ważnością atrakcyjności fizycznej przy wyborze partnera. Analiza 29 populacji z całego świata pokazała, że atrakcyjność fizyczna jest ważniejsza w tych populacjach, w których częstsze są choroby pasożytnicze. Taki charakter preferencji jest korzystny, ponieważ, jak już wspomniałem, atrakcyjność sygnalizuje odporność na pasożyty. Związek ważności atrakcyjności fizycznej z zapasożyceniem populacji mógł więc powstać ewolucyjnie, drogą doboru naturalnego. Możliwy jest też jednak mechanizm nie-ewolucyjny: osoby żyjące w danej populacji mogą zauważać (niekoniecznie świadomie) korelację atrakcyjności fizycznej ze zdrowiem wśród pobratymców, a to może rzutować na ich preferencje partnerskie. Co więcej, obserwacji takiej nie musi dokonywać każdy osobnik samodzielnie; może ona być dokonana przez niektóre osoby, a następnie rozprzestrzenić się na całą populację (niczym nowy trend mody), a następnie do kolejnych pokoleń (jako mądrość ludowa). [40] Widzimy więc, że obecność określonych preferencji partnerskich może być wyjaśniana na różne sposoby. Czy wobec tego istnieją jakieś preferencje, które można z dużym prawdopodobieństwem uznać za ewolucyjne adaptacje? Mocne argumenty na to są, moim zdaniem, w odniesieniu do wpływu fazy cyklu miesiączkowego na preferencje oraz preferencji dla zapachu związanego z białkami MHC. [41] Możliwość zajścia w ciążę przez kobietę zmienia się w cyklu miesiączkowym. Stosunkowo duże prawdopodobieństwo zapłodnienia jest mniej więcej w połowie cyklu (pomiędzy kolejnymi krwawieniami menstruacyjnymi); dokładniej, w okresie od 5 dni przed owulacją (wydostaniem się komórki jajowej z jajnika) do 1 dnia po owulacji okres ten nazywa się fazą płodną cyklu miesiączkowego. [42] Jeżeli kobieta w będąca w fazie płodnej cyklu ma kontakt płciowy z mężczyzną, może zostać zapłodniona, a wtedy dziecko odziedziczy połowę genów tego mężczyzny. W tej sytuacji ważne jest, by ojcem dziecka był mężczyzna o jak najlepszych genach. Stosunek płciowy poza fazą płodną nie prowadzi do zapłodnienia, więc kwestia przekazania dziecku dobrych lub złych genów nie wchodzi w grę. Skoro więc jakość genów partnera seksualnego jest ważniejsza w fazie płodnej niż niepłodnej, kobiety powinny silniej preferować oznaki dobrych genów wtedy, gdy są w fazie płodnej. [43] Wiele badań potwierdza, że kobiety w fazie płodnej silniej preferują u mężczyzn oznaki dobrych genów niż w fazie niepłodnej. Wśród tych oznak jest duża wysokość ciała, zmaskulinizowana twarz, sylwetka, głos (niski) i odcień skóry (ciemny), symetryczna twarz, dominująca osobowość, kreatywność, twarz mężczyzn o wysokim poziomie testosteronu i o symetrycznym ciele, zapach mężczyzn o symetrycznym ciele i o dominującej osobowości i zapach androstenonu (męski feromon). Natomiast preferencje kobiet dla zamożności i miłej powierzchowności nie zmieniają się wraz z fazą cyklu, ponieważ cechy te nie są oznakami dobrych genów. [44] Zmiany preferencji w cyklu są silniejsze, gdy atrakcyjność jest oceniana w kontekście związku krótkotrwałego (wybór przelotnego partnera) niż długotrwałego (wybór stałego partnera). Jest tak dlatego, że skutki wyboru partnera przelotnego (osoby, która przekazuje tylko geny) zależą od fazy cyklu miesiączkowego to jakie geny posiada partner przelotny ma znaczenie tylko w przypadku seksu w płodnej fazie cyklu. Natomiast skutki wyboru stałego partnera nie zależą od fazy cyklu miesiączkowego, ponieważ związek z partnerem stałym z założenia ma trwać zarówno w fazach płodnych jak i niepłodnych kolejnych cykli. [45] Preferencje partnerskie zależą od fazy cyklu miesiączkowego tylko u kobiet o naturalnych cyklach, a brak ich u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną. Podczas naturalnych cykli, dochodzi do znacznych zmian stężenia hormonów płciowych; zmiany te są natomiast niewielkie przy

6 antykoncepcji hormonalnej. Sugeruje to, że zmiany preferencji w cyklu miesiączkowym są wywołane zmianami hormonalnymi (prawdopodobnie stosunku estradiolu do progesteronu). [46] Widzimy więc, że zmiany preferencji partnerskich w cyklu miesiączkowym dotyczą tylko tych cech, które sygnalizują jakość genetyczną i są silniejsze w kontekście związku krótkotrwałego; są więc zbyt specyficzne, by były wyrazem jakichś ogólnych sposobów funkcjonowania organizmu czy układu nerwowego co miało miejsce w przypadku preferencji dla proporcjonalnych twarzy. Zmiany preferencji w cyklu miesiączkowym są też uwarunkowane hormonalnie, a zatem nie są wynikiem uczenia. Z tych powodów można je uznać za ewolucyjne adaptacje. [47] Drugim typem preferencji, który najprawdopodobniej został ukształtowany w toku ewolucji biologicznej, jest preferencja dla zapachu związanego z białkami MHC. Białka MHC, czyli białka głównego układu zgodności tkankowej, są kodowane przez pewną liczbę genów (np. 8 loci koduje białka MHC klasy 1). Ich funkcją jest prezentacja ( pokazanie ) na powierzchni komórki antygenów (białek i fragmentów białek) znajdujących się w tej komórce; zarówno antygenów własnego organizmu jak i obcych (pasożytów). Prezentacja obcych antygenów jest szczególnie ważna, ponieważ umożliwia uruchomienie reakcji odpornościowej (poprzez limfocyty). [48] Każdy rodzaj białka MHC potrafi prezentować wiele różnych antygenów ale nie wszystkie. Dlatego, im więcej różnych białek MHC posiada organizm, tym więcej antygenów może prezentować limfocytom i w związku z tym będzie miał lepszą odporność. Najmniej różnych białek MHC ma osobnik homozygotyczny na wszystkich loci MHC, a najwięcej osobnik heterozygotyczny na tych loci. Stopień heterozygotyczności genów MHC wpływa więc na zdrowie. [49] Skoro osobniki heterozygotyczne pod względem genów MHC są zdrowsze, to warto mieć heterozygotycznego partnera. Jednak zdrowie kandydata na partnera łatwiej jest oszacować bezpośrednio obserwując go i słuchając opinii o nim od innych osób. Warto też mieć heterozygotyczne potomstwo, a to oznacza, że trzeba znaleźć partnera o allelach MHC innych niż własne. Badania empiryczne potwierdzają, że rodzice odmienni od siebie pod względem genów MHC rzadziej mają problemy z poczęciem dziecka, rzadziej dochodzi u nich do poronienia, noworodki rodzą się cięższe, a potomstwo ogólnie jest zdrowsze i atrakcyjniejsze. Powinna więc istnieć preferencja dla osób o allelach MHC odmiennych od własnych. [50] Ale czy jest możliwe, by wykryć, jakie allele posiada kandydat na partnera? Okazuje się, że tak za pomocą zmysłu węchu. Mechanizm jest następujący: białka MHC tworzą kompleksy ze specyficznymi dla siebie peptydami. Kompleksy te przechodzą z potem na powierzchnię ciała, gdzie są przekształcane przez bakterie w lotne związki, które dostają się do powietrza. Ich odbiór następuje w nabłonku węchowym. Warto też dodać, że geny dla niektórych receptorów zapachu są położone w pobliżu genów MHC, a zatem percepcja zapachu zależy od tego, jakie allele MHC samemu się posiada. [51] Kilka badań dowiodło, że istnieje preferencja dla odmiennych genów MHC. W badaniach tych wąchano koszulki lub waciki noszone przez inne osoby i oceniano atrakcyjność ich zapachu. Okazało się, że mężczyźni i kobiety preferują zapach osoby o genach MHC odmiennych od własnych oraz, że preferencja ta jest silniejsza u kobiet będących w związku partnerskim niż wolnych, a szczególnie u tych, które pragną seksu z innym mężczyzną. Ponadto, zapach osoby o genach MHC odmiennych od własnych stosunkowo często przypomina zapach aktualnego lub byłego partnera (ale efektu tego nie ma, gdy szacuje się podobieństwo do zapachu krewnego). Oznacza to, że na parterów są wybieralne raczej osoby o odmiennych allelach MHC. Zaobserwowano również, że kobiety będące w związku z mężczyzną o genach MHC podobnych do jej genów deklarują mniejsze zadowolenie z tego związku i są bardziej skłonne zdradzić swojego partnera. [52] Wszystko to sugeruje, że funkcją preferencji dla odmiennych genów MHC jest poczęcie dziecka o wysokim stopniu heterozygotyczności tych genów oraz że preferencja ta powstała w toku ewolucji biologicznej. Inne wyjaśnienia wydają się mało prawdopodobne. Specyficzne uwarunkowania tej preferencji pozwalają wątpić w to, że jest ona skutkiem ubocznym jakiegoś innego mechanizmu. Ludzie nie odróżniają świadomie zapachów pochodzących od różnych białek MHC, a tym bardziej nie mają nazw na te zapachy. Ten poza-świadomy i pozajęzykowy charakter bodźców wyklucza możliwość nabywania tej preferencji drogą uczenia społecznego.

7 [53] Z powyższych rozważań wynika, że przynajmniej niektóre preferencje partnerskie u człowieka są wynikiem ewolucji biologicznej, tzn. ukształtował je dobór naturalny, mają genetyczne podłoże i są przystosowawcze (w kategoriach sukcesu reprodukcyjnego). Tym niemniej, w wielu przypadkach ewolucyjne pochodzenie preferencji jest sprawą otwartą. [54] Na zakończenie chciałbym ostrzec przed zdobywaniem wiedzy o atrakcyjności fizycznej i preferencjach z mass mediów. Tematyka ta wzbudza szerokie zainteresowanie i często można w mediach przeczytać lub usłyszeć newsy z tej dziedziny. Niestety, wiele z nich przedstawia najnowsze odkrycia w sposób mocno zdeformowany, raczej dezinformując niż informując czytelnika / słuchacza. Przytoczę dwa przykłady. [55] Pierwszy z nich dotyczy tekstu, który pojawił się w sierpniu 2010r. na portalu kobieta.gazeta.pl ( Tekst ten odnosi się do artykułu: Johnson S.K., Podratz K.E., Dipboye R.L., Gibbons E., 2010, Physical attractiveness biases in ratings of employment suitability: Tracking down the beauty is beastly effect. Journal of Social Psychology, 150, Przeczytanie tego artykułu pozwala wskazać na poważne błędy w tym doniesieniu medialnym. Po pierwsze, badano tylko atrakcyjność twarzy i w artykule nie ma nic o ubiorze. Zatem informacje o ubiorze w newsie to wymysł dziennikarza, a zalecenie, by na niektóre rozmowy kwalifikacyjne kobiety ubierały się brzydko, jest wręcz szkodliwe niechlujny ubiór raczej zaszkodzi niż pomoże w zdobyciu pracy. [56] Po drugie, piękne kobiety są postrzegane jako nieodpowiednie tylko do niektórych stereotypowo męskich zawodów tych, w których atrakcyjność fizyczna jest nieistotna. I po trzecie, nawet w odniesieniu do tych męskich zawodów, w których atrakcyjność jest nieistotna, przewaga kobiet nieatrakcyjnych nad atrakcyjnymi w postrzeganej przydatności zawodowej jest niewielka, czyli łatwa do nadrobienia dzięki np. faktycznie posiadanym kwalifikacjom. [57, 58] Drugi przykład dotyczy informacji, która pojawiła się w sierpnia 2011r. na portalu supermozg.gazeta.pl ( Po_zdjeciu.html). Tekst ten odnosi się do artykułu: Rojas Q.M., Masip D., Todorov A., Vitria J., 2011, Automatic prediction of facial trait judgments: Appearance vs. structural models. PLoS ONE, 6, e Otóż w pracy tej w ogóle nie badano czy cechy osobowości oszacowane przez komputer odpowiadają faktycznej osobowości; nawet nie można było tego badać, ponieważ w badaniu użyto twarzy wygenerowanych komputerowo. Badano natomiast jak duża jest zgodność pomiędzy ocenami dokonanymi przez komputer a ocenami według innych ludzi i zgodność ta rzeczywiście bywała spora. [59] Podsumowując, media deformują treści artykułów naukowych, tak by powstał bardziej efektowny news. Nieprawdziwe doniesienia mediów mogą być szkodliwe społecznie mogą nakłaniać ludzi do podejmowania niekorzystnych dla siebie zachowań ( ubierz się brzydko na rozmowę kwalifikacyjną ) lub wywoływać nieuzasadniony niepokój ( komputer rozpozna nasz charakter ze zdjęcia ).