Rodzina w perspektywie historycznej i uwarunkowania jej tworzenia w świetle wybranych koncepcji teoretycznych

Transkrypt

1 Rodzina w perspektywie historycznej i uwarunkowania jej tworzenia w świetle wybranych koncepcji teoretycznych Zajęcia z Demografii Agata Górny

2 Definicje i charakterystyki rodziny w perspektywie historycznej

3 Definicje rodziny i gospodarstwa domowego Rodzina to grupa osób powiązanych ze sobą więzami krwi oraz więzami reprodukcyjnymi. Gospodarstwo domowe to grupa osób powiązanych ze sobą za sprawą wspólnoty zamieszkiwania i gospodarowania (wspólny budżet).

4 Wspólne elementy rodzin w różnych kulturach Rdzeń rodziny to społecznie usankcjonowany związek kobiety i mężczyzny. Powszechność w różnych kulturach tabu kazirodztwa uwarunkowanego względami społecznymi (niebezpieczeństwo konfliktów w rodzinie) i biologicznymi (wady genetyczne).

5 Źródła różnorodności form rodzin Postać małżeństwa: monogamia i poligamia, w tym: poligynia jeden mężczyzna kilka żon poliandria jedna kobieta kilku mężów Reguły dziedziczenia: matrylinearne i patrylinearne Reguły zamieszkiwania: matrylokalne, patrylokalne, neolokalne Typy władzy w rodzinie: matriarchalna, patriarchalna, partnerska Zasady doboru partnerów: endogamia i egzogamia.

6 Rodzina w epoce przedprzemysłowej (tradycyjna) Duży rozmiar gospodarstw domowych Funkcja produkcyjna i reprodukcyjna gospodarstwa domowego Dobór partnerów w oparciu o kryteria społeczne, ekonomiczne i polityczne Kontrola społeczna jako najważniejszy mechanizm kontroli działań gospodarstwa domowego

7 Rodzina w epoce przedprzemysłowej (tradycyjna) role jej członków Ojciec i matka wybierani w oparciu o kryteria społeczne Podstawowa rola mężczyzny głowa rodziny, ojciec Podstawowa rola kobiety żona Dzieci często zmieniające gospodarstwa domowe i stanowiące siłę roboczą w gospodarstwie

8 Rodzina w epoce przemysłowej (nowoczesna) Zbliżanie się do modelu rodziny nuklearnej Rosnąca rola funkcji reprodukcyjnej rodziny Dobór partnerów w oparciu o kryteria społeczne, ekonomiczne i polityczne ale do głosu dochodzą też indywidualne preferencje partnerów Kontrola społeczna ustępuje kontroli państwa

9 Rodzina w epoce przemysłowej (nowoczesna) role jej członków Ojciec i matka określani przez kryteria biologiczne Podstawowa rola mężczyzny głowa rodziny, mąż Podstawowa rola kobiety żona i matka Dzieci związane z rodzicami silnymi więzami emocjonalnymi; pojawienie się kategorii dzieciństwa

10 Rodzina w epoce ponowoczesnej (ponowoczesna) Model rodziny nuklearnej obowiązuje ale różnicuje się pod względem form Rodzina jako instytucja zaspokajająca potrzeby emocjonalne i seksualne partnerów utrzymana funkcja reprodukcyjna choć schodząca na dalszy plan Dobór partnerów w oparciu o indywidualne preferencja Kontrola państwa jako główny mechanizm kontroli

11 Rodzina w epoce ponowoczesnej (ponowoczesna) role jej członków Ojciec i matka określani przez kryteria biologiczne, choć biologiczna funkcja ojca zaczyna się rozmywać (rozwody, adopcje, sztuczne zapłodnienia) Podstawowa rola mężczyzny mąż Podstawowa rola kobiety żona i matka (rosnące znaczenie tej funkcji ze względu na rozpad rodzin) Dzieci związane z rodzicami (przede wszystkim z matką); pojawienie się kategorii nastolatków ; rosnące koszty dzieci.

12 Zmiany demograficzne i modernizacyjne a zmiany w formach rodziny Źródło: Slany (2002: 51)

13 Przeobrażenia rodziny jako efekt drugiego przejścia demograficznego według Van de Kaa (1987) Zmniejszenie roli małżeństwa na rzecz kohabitacji Przejście od modelu dziecko z rodzicami (the kind child with parents) do modelu rodziców z dzieckiem (the king pair with a child). Przejście od zapobiegawczej antykoncepcji do świadomej prokreacji Przejście od homogenicznych typów rodzin i gospodarstw domowych do form zróżnicowanych

14 Teoria małżeństwa w ramach ekonomicznej teorii zachowań ludzkich Gary Beckera

15 Założenia teorii małżeństwa Beckera Małżeństwo jako dobro chciane analizowane z wykorzystaniem koncepcji preferencji: zakłada się, ze osoby zawierające związek małżeński spodziewają się, że osiągną w tej sposób wyższy poziom użyteczności niż pozostając w stanie wolnym. Istnieje rynek matrymonialny, na którym każda osoba stara się znaleźć najlepszego partnera przy istniejących ograniczeniach nakładanych przez warunki rynkowe.

16 Przykładowe dobra produkowane w gospodarstwie domowym Jakość posiłków Jakość i liczba potomstwa Wypoczynek Towarzystwo Miłość i troskliwość Stan zdrowia Prestiż Itd..

17 Maksymalizacja łącznego produktu małżeństwa/gospodarstwa domowego Zagregowany produkt: Z = f(x 1,, x m ; t 1,, t k ; E) gdzie: x i różne rynkowe produkty i usługi t j nakłady czasu poszczególnych członków gospodarstwa na pracę w gospodarstwie E zmienne środowiskowe (stany otoczenia ). Ograniczenie budżetowe: Σ p i x i = Σ w j l j +v gdzie: w j płaca l j ilość czasu przeznaczona na pracę w sektorze rynkowym v dochód z własności.

18 Maksymalizacja łącznego produktu małżeństwa/gospodarstwa domowego cd. Przy ograniczeniu na czas: t j + l j = T Podstawiając ograniczenie czasu do ograniczenia budżetowego otrzymujemy: Σ p i x i = Σ w j (T- t j ) +v Σ p i x i + Σ w j t j = Σ w j T +v Tak wygląda dochód implikowany gospodarstwa domowego: czas jego członków jest dzielony pomiędzy pracę w gospodarstwie i w sektorze rynkowym

19 Warunek konieczny zawarcia małżeństwa Założenie, że produkt połączonego gospodarstwa przekracza produkt dwóch jednoosobowych gospodarstw, czyli: Z mf Z m0 + Z f0 Produkt krańcowy czasu poświęconego na pracę w gospodarstwie osoby i: MP ti = Z/ t i Warunek konieczny maksymalizacji produktu gospodarstwa: MP ti /MP tj = w i /w j

20 Uwarunkowania dodatkowych korzyści tworzenia gospodarstwa domowego Komplementarność cech (czasu t f i t m ) jako wyjaśnienie istnienia dodatkowych korzyści z małżeństwa Wytwarzanie i wychowywanie dzieci jako jedyna cecha odróżniająca związki małżeńskie/partnerskie od innych związków Monogamiczne związki kobiet i mężczyzn jako najbardziej efektywna forma małżeństwa

21 Dobór partnerów według cech. Pożądane są podobieństwa czy różnice? Dobór według podobieństw będzie miał miejsce wtedy kiedy cechy partnerów wzmacniają się (komplementarność cech) przyczyniając się do więcej niż proporcjonalnego wzrostu produktu gospodarstwa domowego. Dobór według różnic będzie miał miejsce wtedy kiedy cechy partnerów się uzupełniają (substytucyjność cech).

22 Dochody partnerów: dobór według różnic Czas partnera z niższym dochodem może być wykorzystywany w gospodarstwie domowym, a czas partnera z wyższym dochodem w działalności w sektorze rynkowym.

23 Cechy partnerów wpływające na produktywność pozarynkową: dobór według podobieństw Występuje dodatnia korelacja pomiędzy takimi cechami partnerów jak: wykształcenie inteligencja uroda religia itp.. wiek (?)

24 Wybrane prawidłowości wynikające z teorii małżeństwa Cechy determinujące wysoką pozarynkową produktywność w kombinacji z cechami determinującymi wysoką rynkową produktywność mężczyzn prowadzą do optymalnego doboru partnerów Korzyści z małżeństwa są szczególnie wysokie kiedy obserwuje się różnice w płacach pomiędzy żonami i mężami. Kobiety niezamężne więcej pracują niż kobiety zamężne, podczas gdy mężczyźni nieżonaci pracują mniej niż pozostający w związkach małżeńskich.