Przewodnik dla pracowników budowlanych w Irlandii Północnej

Transkrypt

1 Przewodnik dla pracowników budowlanych w Irlandii Północnej Wydano: czerwiec 2007 Polish CITB Cover POLISH.indd 1 19/6/07 09:41:39

2 Wyłączenie odpowiedzialności: Informacje zawarte w niniejszej publikacji dostarczają tylko ogólnych wskazówek i nie powinny być uznane za wyczerpującą i wiążącą wykładnię prawa. CITB, CEF, NICEM i Equality Commission nie ponoszą odpowiedzialności prawnej za czynności dokonane w oparciu o informacje zawarte poniżej. Zalecamy zasięgnięcie profesjonalnej porady. Nie gwarantuje się tego, że informacje zawarte są poprawne i wyczerpujące. W prawnie dopuszczalnym zakresie CITB, CEF, NICEM i Equality Commission, ich członkowie, pracownicy i przedstawiciele nie ponoszą żadnej odpowiedzialności prawnej za konsekwencje podjęcia lub zaniechania działań w oparciu o informacje zawarte w tym przewodniku, jak również za decyzje podjęte na jego podstawie.

3 Spis treści 1. Wprowadzenie 2 2. Przegląd 3 3. Życie i praca w Irlandii Północnej 4 4. Ogólne zasady zatrudnienia w Irlandii Północnej: 6 Ogólne zasady dotyczące pracy w Irlandii Północnej 6 Program Rejestracji Pracowników 6 Wymagane dokumenty 6 Prawa pracownicza 6 Wizy 6 Opodatkowanie 7 Podanie o numer ubezpieczenia społecznego 7 Płaca minimalna 7 Godziny pracy 7 5. Szkolenia 8 Nauka angielskiego 8 Szkolenia przydatne do pracy w budownictwie 8 Karta pracownika budowlanego 8 Uznawanie międzynarodowych kwalifikacji 9 6. Formularze E Konto bankowe Prowadzenie pojazdów w Irlandii Północnej Zdrowie Edukacja Zakwaterowanie Inne ważne informacje i kontakty 22 1

4 Wprowadzenie Przeprowadzka do nowego kraju to nie lada wyzwanie; mamy nadzieję, że przewodnik ten okaże się w tej sytuacji przydatny. Nie możemy odpowiedzieć na wszystkie pytania. Skupiamy się na sprawach najistotniejszych, kierując do odpowiednich organizacji służących pomocą. 2

5 Przegląd Przewodnik ten zajmuje się różnymi aspektami życia i pracy w Irlandii Północnej. Dowiesz się z niego jakie warunki musisz spełnić, jakie dokumenty należy wypełnić, a także gdzie można dowiedzieć się o twoich prawach pracowniczych. Zajmuje się on też kwestiami takimi jak otwarcie konta bankowego, kierowanie pojazdów, znalezienie zakwaterowania, opieka zdrowotna oraz zasiłki. Przewodnik udziela rownież informacji o tym gdzie znaleźć można szkolenia przydatne dla pracownikow budowlanych. Szczególny nacisk kładziemy na kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz szkolenia niezbędne do uzyskania CSR. Rozumiemy, że język angielski nie jest twoim językiem ojczystym; dlatego też znajdziesz w tym przewodniku informacje na temat organizacji pomocowych, kursów języka agielskiego oraz dostępnych materiałów informacyjnych w językach innych niż angielski. 3

6 Życie i praca w Irlandii Północnej 4 Witamy Witamy w Irlandii Północnej! Irlandia Północna jest cześcią Zjednoczonego Królestwa (UK) i pełnym członkiem Unii Europejskiej. Jest również częścią Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), w skład którego wchodzi 25 krajów UE oraz Lichtenstien, Norwegia oraz Islandia. Kultura Przeprowadzka do nowego kraju to poważna decyzja, która wymaga zaadaptowania się do innych obyczajów, praktyk i prawa. Co najważniejsze, wymaga też często nauczenia się języka obcego. Prawa regulujące relacje osobiste i biznesowe, prowadzenie pojazdów, poruszenie się, handel oraz uznawanie zagranicznych kwalifikacji czy szkoleń różnić się mogą od tego co znasz z własnego kraju. W celu lepszego zaadoptowania się do życia w Irlandii Północnej powinieneś, najlepiej jeszcze przed przyjazdem lub wkrótce po nim, zapoznać się z obecną sytuacją w tym kraju. Zamierzeniem tego przewodnika jest ułatwienie integracji ze społeczeństwem Irlandii Północnej. Znajdziesz w nim również linki do różnych organizacji, które mogą okazać się pomocne. Życzymy miłego pobytu w Irlandii Północnej. Mamy nadzieję, że będzie on dla was przyjemny i pożyteczny. Język Językiem urzędowym w Irlandii Północnej jest język angielski. Umiejętność mówienia i pisania po angielsku jest niezbędnym wymogiem stawianym przez pracodawców w Irlandii Północnej. Osoby rozważające przeprowadzkę do Irlandii Północnej powinny najlepiej jeszcze przed opuszczeniem własnego kraju podjąć naukę podstaw języka angielskiego. Jeśli zdecydujesz się rozpocząć naukę lub poprawić znajomość języka po przyjeździe, zapoznaj się z częścią tego przewodnika zawierającą informacje na temat edukacji i szkoleń. Waluta Walutą obowiązującą w Irlandii Północnej (tak jak w pozostałych krajach Zjednoczonego Królestwa) jest funt szterling (funt brytyjski) oznaczany symbolem. Twoja praca może czasem wymagać wyjazdu do Republiki Irlandii gdzie obowiązującą walutą jest Euro oznaczone symbolem. Czas Czasem obwiązującym w Irlandii Północnej, tak jak na całym terytorium Zjednoczonego Królestwa jest czas Greenwich/ brytyjski czas letni. Numery kierunkowe Jeśli dzwonisz do Zjednoczonego Królestwa z zagranicy, międzynarodowym numerem kierunkowym jest 0044, następnie należy wykręcić numer kierunkowy rejonu (bez jednego 0), a potem numer abonenta. Dzwoniąc za granicę ze Zjednoczonego Królestwa należy wykręcić 00, międzynarodowy numer kierunkowy, numer rejonowy oraz numer abonenta. Listę międzynarodowych numerów kierunkowych znajdziesz w książce telefonicznej. Książka telefoniczne dostępne są domach, biurach oraz bibliotekach. Możliwy jest też dostęp drogą elektroniczną na stronie Możesz również skorzystać z usług biura numerów, które udziela informacji na temat zagranicznych numerów, informacja BT dostępna jest pod numerem Można skorzystać również z innych usług. Przysługujące urlopy Minimalny wymiar przysługującego w Zjednoczonym Królestwie urlopu wynosi cztery tygodnie. Jeśli pracujesz w niepełnym wymiarze godzin wtedy urlop naliczany jest proporcjonalnie. Tak więc osoba pracująca dwa dni tygodniowo ma prawo do 8 dni urlopu. Istnieją również powszechnie uznawane święta państwowe, natomiast pracodawcy nie są prawnie zobowiązani ich przestrzegać. Telefony alarmowe Numer alarmowy na policję, straż przybrzeżną, straż pożarną oraz pogotowie to 999. Numer na policję w przypadkach nienagłych to Podróżowanie w obrębie i poza Irlandię Północną W Irlandii Północnej znajdują się dwa lotniska w Belfaście, jedno w Londonderry, natomiast lotnisko w Dublinie położone jest w odległości około 100 mil od Belfastu. Dodatkowo, z Belfastu, Dublina i Larne kursują promy. Możesz również podróżować autokarem, autobusem lub pociągiem obsługiwanymi przez firmę przewozową Translink. Najlepszym sposobem na zorganizowanie podroży to: Promy: Yellow Pages ( sprawdź Ferry services. Możesz również wejść na www. stenaline.co.uk, Autokary i pociągi: sprawdź Yellow Pages pod hasłem Bus, Coach & Tramway. Możesz również wejść na

7 Samoloty: sprawdź Yellow Pages pod hasłem Air Travel. Porady na temat podróży a także możliwość rezerwacji biletów uzyskasz również w biurach podróży (Travel Agent). Wiele z nich znajduje się w centrach handlowych lub na głównych ulicach miast. Dodatkowo, znajdziesz je także w Yellow Pages pod hasłem Travel Agents and Services. Święta i dni wolne od pracy w Irlandii Północnej Nowy Rok Dzień św. Patryka Wielkanoc Dzień wolny Dzień wolny Dzień wolny Dzień Bożego Narodzenia 1wszy dzień świąt/ dzień św. Szczepana Dzień wolny 1 stycznia 17 marca Marzec/ kwiecień, 2 dni Pierwszy i ostatni poniedziałek maja 12/ 13 lipca ostatni poniedziałek sierpnia 25 grudnia 26 grudnia 27 grudnia Dni wolne dla pracowników przemysłu budowlanego Dzień św. Patryka Wielkanoc Maj Lipiec Halloween Boże Narodzenie/ Nowy Rok 1 dzień 5 dni 1 dzień 10 dni 2 dni 10 dni 5

8 Ogólne zasady zatrudnienia w Irlandii Północnej 6 Ogólne zasady dotyczące pracy w Irlandii Północnej Zanim podejmiesz pracę w Irlandii Północnej upewnij się, że posiadasz aktualny paszport lub dowód osobisty lub inny dowód tożsamości wydany w jednym z krajów EOG lub posiadasz odpowiednie pozwolenie na pracę. Dla pracowników z krajów grupy A8 1 - upewnij się, że posiadasz: Formularz rejestracji pracowników (Workers Registration Scheme WRS). Poniżej znajdziesz dodatkowe informacje na ten temat. Kopię kontraktu lub znasz warunki zatrudnienia. Znasz sposób i częstotliwość wypłat. Czy będziesz otrzymywał cotygodniowe wypłaty gotówki czy comiesięczne przelewy na konto? Jak długo będziesz musiał czekać na pierwszą wypłatę? Znasz szczegóły dotyczące dojazdu do pracy i kto pokrywa jego koszty? Zaaranżowałeś zakwaterowanie w miejscu, do którego się przeprowadzasz. Posiadasz wystarczające środki na utrzymanie do czasu otrzymania pierwszej wypłaty lub w razie takiej konieczności na powrót do kraju Złożysz podanie o przyznanie numeru ubezpieczenia społecznego (National Insurance Number), który umożliwia pracę ma terenie Irlandii Północnej i Zjednoczonego Królestwa. 1 kraje grupy A8 to Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Słowacja i Słowenia. Program Rejestracji Pracowników Workers Registration Scheme (WRS) Pracownicy z ośmiu nowych krajów Unii Europejskiej (grupa A8) są prawnie zobowiązani do rejestracji w brytyjskim ministerstwie spraw wewnętrznych Home Office w przeciągu miesiąca od rozpoczęcia pracy. Rejestracja należy do obowiązków pracownika. Formularze rejestracyjne można zamówić telefonicznie pod numerem lub pobrać ze strony pod hasłem Schemes and Programmes. Aktualny koszt rejestracji to 70. Od pracodawcy powinieneś otrzymać umowę o pracę lub list wydrukowany na papierze firmowym, w którym wyszczególnione będą miejsce pracy, stanowisko, wysokość wynagrodzenia, godziny pracy oraz data rozpoczęcia zatrudnienia. Wymagane dokumenty Powinieneś mieć ze sobą następujące dokumenty, które pozwolą ci uniknąć ewentualnych kłopotów z instytucjami rządowymi i pracodawcami: paszport/ dowód osobisty (niezbędne) akt urodzenia (niezbędny) akt ślubu (jeśli dotyczy) wydrukowany życiorys w języku angielskim (po angielsku nazywany CV lub resume ) referencje (od poprzednich pracodawców i osobiste) kopie dyplomów potwierdzające posiadane wykształcenie lub kwalifikacje formularz E111 (tzw. Health Benefit Form) lub kartę zdrowia (dotyczy obywateli EU i EOG). Szczegółowe informacje na ten temat znajdziesz w rozdziale poświęconym usługom służby zdrowia. Prawa pracownicze Wydział ds. Zatrudnienia i Doskonalenia Zawodowego (ang. DEL) wydał serię przewodników opisujących prawa pracownicze oraz obowiązki pracodawcy. Przewodniki te dostępne są nieodpłatnie w biurach Zatrudnienia i Zasiłków (Jobs and Benefits) na terenie całej Irlandii Północnej. Dostępne są na życzenie w różnych formatach. Można je również znaleźć na internecie na stronie Wydział nie jest w stanie pomagać w indywidualnych kwestiach prawa pracy. Poradę uzyskać można w Agencji ds. Stosunków Pracy (Labour Relations Agency) ( lub w lokalnym Biurze Porad Obywatelskich (Citizens Advice Bureau) ( Wydział praw pracowniczych (Employment Rights Branch) Wydział praw pracowniczych to wydział rządowy rozwijający prawo pracy przeciwdziałające dyskryminacji w następującym zakresie: godziny pracy wynagrodzenie indywidualne prawa pracownicze zwolnienia grupowe Szczegółowe informacje dotyczące twoich praw pracowniczych, a także broszury i inne publikacje znajdziesz na stronie internetowej uk/erpublications. Znajdziesz tam również publikacje w językach obcych takich jak polski, litewski, portugalski, rosyjski i tetum. Wizy Wiza to urzędowy znaczek lub pieczątka wbijana do paszportu, która zezwala na wjazd lub opuszczenie danego kraju. Niezbędne informacje na temat pozwolenia na wjazd do Zjednoczonego Królestwa, włączając Irlandię Północną

9 znaleźć można na stronie internetowej poświęconej wizom: Potrzeba posiadania wizy do Zjednoczonego Królestwa zależy od: powodu pobytu w Zjednoczonym Królestwie kraju pochodzenia aktualnego miejsca przebywania Na stronie internetowej UK Visas jest możliwość wypełnienia krótkiego kwestionariusza, który powie ci czy potrzebujesz wizy na wjazd do Zjednoczonego Królestwa. Twoje podanie o wizę w Zjednoczonym Królestwie będzie poddane następującym kryteriom: czy jesteś w stanie utrzymać się sam bez pomocy rządowej czy byłeś karany jeśli chciałbyś studiować na terenie Zjednoczonego Królestwa, ważne jest czy przyjęty zostałeś na kurs przez akredytowaną instytucję edukacyjną Możesz odwiedzić stronę internetową poświęconą wizom jeśli chcesz dowiedzieć się jakiego rodzaju wizy potrzebujesz, jej kosztu lub w celu pobrania formularza podaniowego, który można następnie wysłać pocztą. Możesz też złożyć podanie drogą elektroniczną. W lokalnym biurze wizowym można pobrać i złożyć podanie oraz uzyskać poradę. Opłaty wizowe mogą różnić się od 30 do 260 w zależności od rodzaju wizy (opłaty te mogą ulec zmianie). Opodatkowanie Informacje na temat opodatkowania uzyskasz kontaktując się z Urzędem Skarbowym (Inland Revenue) pod telefonem lub wchodząc na stronę internetową lub Podanie o numer ubezpieczenia społecznego (National Insurance Number) Do pracy w Irlandii Północnej niezbędne będzie uzyskanie numeru ubezpieczenia społecznego, który przypisany jest do konkretnej osoby. Nikt inny nie powinien posługiwać się tym numerem. W celu otrzymania tego numeru powinieneś skontaktować się z jednym z poniższych biur Zatrudnienia i Zasiłków i poprosić o dział National Insurance Section: Belfast, Shaftesbury Square, Tel: Portadown, Tel: Lisnagelvin, Tel: Wybór biura zależy od miejsca zamieszkania klienta, dlatego powinieneś wybrać urząd najbliższy twojemu miejscu zamieszkania. Pierwszy kontakt następuje przez telefon, potem zostaniesz zaproszony na rozmowę w lokalnym biurze JobCentre lub Jobs&Benefits. Niezbędne będzie okazanie dokumentów potwierdzających, że pracujesz aktywnie poszukujesz pracy (wymagane kopie podań o pracę i odpowiedzi od pracodawców) starasz się o zasiłek (nie dotyczy to obywateli krajów grupy A8 ze względu na prawo wymagające od nich przepracowania jednego roku przed staraniem się o zasiłki). Więcej informacji znajdziesz stronie która ma ulotki informacyjne przetłumaczone na różne języki. Obecnie ulotki dostępne są w następujących językach: angielski, czeski, estoński, węgierski, łotewski, litewski, polski, słowacki i słoweński. Płaca minimalna Od października 2006 obowiązują trzy stawki płacy minimalnej. Stawka dla młodych pracowników w wieku od lat to 3.30 na godzinę. Stawka minimalna dla osób pomiędzy 18 a 21 lat to 4.45 na godzinę, a powyżej 22 lat 5.35 na godzinę. Stawki te mogą być pomniejszone jedynie w przypadku, gdy pracodawca zapewnia zakwaterowanie lub akredytowane szkolenia. Praktykantom poniżej 19 lat nie przysługuje krajowa płaca minimalna. Praktykanci w wieku 19 lat i powyżej nie są uprawnieni do stawki minimalnej przez pierwsze 12 miesięcy praktyki. Poziom płacy minimalnej może ulec zmianie. Dodatkowe informacje otrzymasz kontaktując się z Linią Krajowej Płacy Minimalnej (IP) pod numerem lub lub na stronie internetowej www. direct.gov.uk. Płace minimalne dla pracowników budowlanych określane są przez Joint Council for the Building and Civil Engineering Industry, tak więc ich wysokość może różnić się od innych sektorów. Godziny pracy Maksymalnym tygodniowym wymiarem pracy w Zjednoczonym Królestwie jest 48 godzin (uśrednione przez okres 17 tygodni). Wymiar ten jest określony Dyrektywą UE nazywaną Dyrektywą Wymiaru Pracy. Możliwe jest nieskorzystanie z tej opcji jeśli chcesz pracować więcej godzin. Powinieneś zapytać pracodawcę lub zasięgnąć niezależnej porady na stronie Wybór ten należy tylko do ciebie. Jeśli uważasz, że nieprawnie zmuszany jesteś do pracy powyżej maksymalnego wymiaru godzin, zasięgnij porady w Agencji ds. Stosunków Pracy (Labour Relations Agency ( lub w Biurze Porad Obywatelskich (Citizens Advice Bureau ( Możesz liczyć na niezależną, bezstronną oraz poufną poradę. 7

10 Szkolenia Nauka angielskiego Umiejętność mówienia, czytania i pisania po angielsku sprawi, że twój pobyt w Irlandii Północnej będzie przyjemniejszy. Zwiększy również twoje szanse na rynku pracy i ułatwi zdobywanie nowych kwalifikacji. Istnieje wiele instytucji oferujących naukę języka angielskiego. Na początku powinieneś odwiedzić organizację zajmującą się edukacją dorosłych Educational Guidance Service for Adults (EGSA). Posiada ona bardzo przydatną stronę internetową Można się również skontaktować z nią telefonicznie pod numerem Szkolenia przydatne do pracy w budownictwie oferowane przez różne organizacje, włączając prywatne firmy szkoleniowe, instytucje oraz uniwersytety. Inspektorat Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Irlandii Północnej (Health & Safety Executive) również oferuje informacje dotyczące BHP w językach obcych. Szczegóły znajdziesz na stronie lub dzwoniąc pod numer Karta pracownika budowlanego - Construction Skills Register Card (CSR) Bezpieczeństwo i higiena pracy traktowane są bardzo poważnie przez pracodawców w Irlandii Północnej. Przed rozpoczęciem pracy w budownictwie będziesz musiał wykazać, że jesteś osobą kompetentną oraz że znasz zasady bezpieczeństwa i hiegieny pracy. bezpieczeństwa i higieny pracy na budowach jest również coraz częściej wymagane od dużych kontrahentów. Posiadanie karty CSR zwiększy twoje szanse zatrudnienia. Na czym polega szkolenie? Otrzymanie karty wymaga przejścia jednodniowego szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W zależności od stanowiska na jakim pracujesz, może być również wymagane przejście rozmowy na temat kompetencji zawodowych (Occupational Competence Interview). Trwa ona zwykle około 20 minut a przeprowadzana jest przez egzaminatora po szkoleniu dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy. Ile kosztuje kurs? 8 Jeśli chciałbyś rozwinąć posiadane umiejętności, zdobyć nowe i zdobyć oficjalnie uznawane kwalifikacje do pracy w budownictwie niezbędne będzie przejście szkoleń uznawanych w branży. CITB NI posiada dział zajmujący się szkoleniem o nazwie TASC (Training and Assessment Services for Construction), który oferuje wysokiej jakości szkolenia w branży budowlanej. Organizacja posiada również bazę danych akredytowanych instytucji oferujących szkolenia. Baza danych dostępna jest w internecie lub poprzez kontakt telefoniczny. Strona internetowa to adres owy info@citbni.org.uk lub numer telefonu Możesz również poszukać pośród instytucji zajmujących się dalszym kształceniem (Further & Higher Education Institutes i Colleges), wchodząc na stronę i wybrać link do twojego lokalnego colleg u. EGSA może skierować cię na kursy czy usługi Co to jest CSR? Uruchomiony w 1997 roku, tzw. Construction Skills Register (CSR) jest programem rejestracyjnym mającym na celu wyjście naprzeciw potrzebom zarówno klientów jak i kontrahentów oraz poprawienie standardów szkoleniowych w branży budowlanej. Kiedy pracownicy zarejestrowani są w programie CSR, klienci wiedzą, że pracownicy na ich budowach są odpowiednio przeszkoleni w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz posiadają określony poziom umiejętności zawodowych (jeśli dotyczy). Jakie są korzyści wynikające z posiadania karty CSR? Posiadanie tej karty jest niezbędnym wymogiem dla zarówno pracowników jak i osób prowadzących własną działalność gospodarczą, którzy chcą pracować na budowach, zwłaszcza na tych bezpośrednio lub pośrednio finansowanych z funduszy publicznych. Obecnie przestrzeganie wymogów Koszty kursu, razem z opłatą rejestracyjną 30, mieszczą się w granicach 85. Cena ta jest aktualna w momencie publikacji tego przewodnika. Ceny te różnią się, warto więc rozejrzeć się wśród firm szkoleniowych. Czy mogę użyć karty CSR poza Irlandią Północną? Program CSR jest stowarzyszony z programem CSCS w Wielkiej Brytanii oraz uznawany przez program FAS Safe Pass w Republice Irlandii (tylko element BHP). Kiedy wydawane są karty CSR? Firma szkoleniowa wypełnia niezbędne dokumenty. Kartę otrzymasz zwykle po około 4 tygodniach od złożenia podania. Jest wiele organizacji oferujących szkolenia CSR. Listę uznawanych organizacji otrzymasz kontaktując się z Radą ds. Szkoleń w Przemyśle Budowlanym (Construction Industry Training Board in Northern Ireland (CITB NI).

11 Na ich stronie internetowej org.uk znajdziesz listę zaaprobowanych kursów oraz organizacji. Adres owy numer telefonu Istnieją różne poziomy karty CSR w zależności od wykonywanego zawodu i zakresu odpowiedzialności. Szczegółowe informacje uzyskasz na stronie internetowej lub www. cefni.co.uk, lub dzwoniąc do jednej z akredytowanych firm szkoleniowych. porada i pomoc na temat jak wykorzystać zagraniczne kwalifikacje w celu rozwoju naukowego lub zawodowego programy szkoleniowe dla osób pracujących z azylantami i uchodźcami Ceny tych usług są zróżnicowane, szczegóły znajdziesz na stronie internetowej. Większość z firm szkoleniowych może zorganizować szkolenia w językach obcych. Radzimy zadzwonić do nich wcześniej i przedstawić swoje wymagania. Uznawanie międzynarodowych kwalifikacji Może się zdarzyć, że niezbędne będzie wykazanie, że posiadane przez ciebie kwalifikacje zdobyte w kraju ojczystym równoważne są kwalifikacjom wymaganym do pracy w budownictwie na terenie Irlandii Północnej. Organizacja UK NARIC jest agencją rządową oferującą informacje na temat równoważności zagranicznych kwalifikacji uzyskanych w ponad 180 krajach. Organizacja służy poradą i wsparciem w kwestii adaptacji umiejętności oraz kontynuuacji nauki czy zatrudnienia. Oferowane usługi to: uznawanie i ocena kwalifikacji uzyskanych za granicą na zasadzie indywidualnej informacje na temat zagranicznych kwalifikacji i ich odpowiedników w Zjednoczonym Królestwie 9

12 Formularze E Konto bankowe Formularze E są uznawane i używane we wszystkich krajach UE i EOG. Formularze dostępne są w lokalnym biurze Zatrudnienia i Zasiłków lub Agencji Ubezpieczeń Społecznych. Możesz również skontaktować się z Centrum dla Nie-rezydentów (Centre for Non-Residents) (Tel: ) lub National Insurance Contributions Office (NICO), Newcastle, Anglia (Tel: ). Przykłady formularzy E: E104 zapis okresów pracy, ubezpieczenia i zamieszkania w danym państwie członkowskim E106 poświadcza prawo do opieki zdrowotnej w kraju innym niż jesteś normalnie lub byłeś uprzednio ubezpieczony E111/ Europejska Karta Medyczna uprawnia cię do leczenia w nagłych wypadkach, opieki szpitalnej i zakupu leków podczas krótkiego pobytu za granicą E301 dane dot. okresów branych pod uwagę przy naliczaniu zasiłków dla bezrobotnych E303 zajmuje się kwestią zatrzymania prawa do zasiłku dla bezrobotnych w sytuacji przenoszenia zasiłku do innego kraju E119 jeśli jesteś bezrobotny i poszukujesz pracy, to formularz poświadcza prawo do opieki zdrowotnej i zasiłków podczas pobytu za granicą i poszukiwania pracy. Używany jest razem z formularzem E303. Skontaktuj się z lokalnym biurem Zatrudnienia i Zasiłków lub Agencją Ubezpieczeń Społecznych. Warto zauważyć, że w przypadku gdy jesteś bezrobotny i poszukujesz pracy, zasiłek dla bezrobotnych wypłaca państwo, w którym byłeś ostatnio zatrudniony a nie państwo, w którym pooszukujesz pracy. Zasady te podlegają pewnym ograniczeniom, co należy sprawdzić dokładnie jeszcze przed wyjazdem. Jeśli przysługuje ci przeniesienie zasiłku, mozesz to zrobić przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące. W celu otwarcia konta bankowego w Irlandii Północnej będziesz potrzebował następujących dokumentów: dowód tożsamości: paszport, dowód osobisty wydany w języku angielskim i w twoim języku ojczystym lub prawo jazdy potwierdzenie adresu: może to być rachunek bieżący (za gaz, elektryczność, telefon, lub abonament telewizyjny), list od właściciela mieszkania lub umowa wynajmu, lub korespondencja urzędowa na twoje nazwisko. Korespondencja prywatna nie będzie brana pod uwagę. potwierdzenie zatrudnienia: list od pracodawcy, referencje od pracodawcy mogą także okazać się przydatne. Kiedy posiadasz już wymagane dokumenty, niezbędne będzie wypełnienia formularza podaniowego w banku. Na kartę do bankomatu i numer PIN trzeba będzie poczekać około tygodnia. Prosimy zauważyć, że powyższe informacje są jedynie ogólnymi wskazówkami w tej kwestii, powinieneś zawsze upewnić się jakie dokumenty są wymagane i okazać je w banku. W niektórych bankach jest łatwiej, w innych trudniej, dlatego powinieneś spróbować w kilku miejscach. Dobrym pomysłem jest poprosić o pomoc pracodawcę i zapytać, z usług którego banku korzysta. 10

13 Prowadzenie pojazdów w Irlandii Północnej Prawo jazdy Jeśli zamierzasz prowadzić samochód w Irlandii Północnej musisz posiadać ważne prawo jazdy wydane w UE. Ważne prawo jazdy jest dwujęzyczne (prawo jazdy w dwóch językach, po angielsku i w twoim ojczystym języku). Jeśli posiadasz ważne prawo jazdy, uprawniony jesteś do prowadzenia samochodu w Irlandii Północnej przez okres ważności twojego prawa jazdy. Zalecana jest wymiana prawa jazdy na brytyjskie po okresie jednego roku. Opłata za wymianę prawa jazdy wynosi obecnie 38. Wymiany można dokonać w lokalnym urzędzie komunikacji Driver and Vehicle Licensing Northern Ireland (DVLNI). Dodatkowe informacje uzyskasz na stronie www. dvlni.gov.uk lub dzwoniąc pod numer Od brokerów ubezpieczeniowych otrzymasz dane kontaktowe kilku towarzystw ubezpieczeniowych oraz porównanie cen. Listę brokerów znajdziesz w Yellow Pages pod hasłem Insurance Brokers. Podatek drogowy i ubezpieczenie Pojazd, który prowadzisz w Irlandii Północnej musi być ubezpieczony i mieć opłacony podatek drogowy. Prowadzenie pojazdu nieubezpieczonego i bez opłaconego podatku jest nielegalne i może grozić karą grzywnej lub więzienia. Dodatkowe informacje uzyskasz w urzędzie komunikacji Driver and Vehicle Licensing Northern Ireland (DVLNI) dzwoniąc pod numer (24 godzinna linia) lub na stronie Samochód ubezpieczyć można w jednym z prywatnych towarzystw ubezpieczeniowych. Najlepszym sposobem na znalezienie ubezpieczenia jest internet lub Yellow Pages. Ceny mogą się znacznie różnić dlatego warto jest sprawdzenie kilku towarzystw. Warto również zaznaczyć, że niektóre z towarzystw w Zjednoczonym Królestwie nie ubezpieczają kierowców na terenie Irlandii Północnej. 11

14 Zdrowie 12 Służba Zdrowia i Osobistej Opieki Społecznej Usługi służby zdrowia w Irlandii Północnej zapewniane są przez publiczną służę zdrowia znaną pod nazwą Krajowa Służba Zdrowia (NHS) lub Służba Zdrowia i Osobistej Opieki Społecznej (HPSS). Większość osób korzysta z ich usług i większość świadczeń opieki zdrowotnej jest bezpłatna (ale nie wszystkie). Nie istnieją żadne ograniczenia w dostępie do służby zdrowia. Potrzebujesz pomocy tłumacza? Jeśli nie mówisz po angielsku możesz poprosić o pomoc tłumacza przy korzystaniu z usług służby zdrowia i opieki społecznej. Twoja przychodnia czy inna placówka zdrowia ma obowiązek zapewnić ci tłumacza jeśli go potrzebujesz. Służba zdrowia oferuje usługi tłumaczy. Szczegółowe informacje znajdziesz na stronie lub dzwoniąc na numer Usługi tłumaczy są poufne i nieodpłatne i obejmują ponad 50 języków. Dostęp do służby zdrowia Jeśli jesteś mieszkańcem Irlandii Północnej masz prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej. Jako potwierdzenie przysługujących ci praw w tym zakresie możesz posłużyć się formularzem E111. Natomiast, jeśli przebywasz w Irlandii Północnej jedynie jako turysta bezpłatna opieka przysługuje jedynie wtedy jeśli nastąpi potrzeba leczenia lub jeśli przypadłość na jaką cierpisz pogorszy się podczas twojego pobytu. Dodatkowe informacje na temat usług służby zdrowia i opieki społecznej w Irlandii Północnej, włączając usługi lekarzy rodzinnych (GP), szpitali, dentystów, aptek uzyskasz na stronie REJESTRACJA U LEKARZA RODZINNEGO (GP), KARTA MEDYCZNA Lekarz rodzinny/lekarz ogólny (GP) Korzystanie z usług służby zdrowia i opieki społecznej następuje poprzez kontakt z lekarzem ogólnym, do którego powinieneś udać się w wypadku problemów ze zdrowiem. Aby skorzystać z usług przychodni GP, należy się najpierw zarejestrować używając karty medycznej. Formularz rejestracyjny dostępny jest w przychodniach. Kiedy lekarz podpisze formularz pacjent może otrzymać kartę medyczną. Lekarz rodzinny zapewnia ogólną opiekę medyczną i poradę oraz wypisuje recepty. Jeśli zajdzie taka potrzeba lekarz skontaktuje ciebie ze specjalistami zatrudnionymi w służbie zdrowia. Opieka lekarska jest nieodpłatna dla wszystkich rezydentów Irlandii Północnej. Godziny otwarcia przychodni są zróżnicowane, informacje na ten temat otrzymasz w danej placówce zdrowia. Jak mogę zobaczyć się ze swoim lekarzem W większości wypadków należy umówić się na wizytę. Można to zrobić telefonicznie lub osobiście. Czasami trzeba poczekać kilka dni. Jeśli natomiast pilnie potrzebujesz lekarza, powiadom o tym przychodnię. Jeśli nie możesz przyjść na wizytę, powiadom o tym placówkę jak najszybciej. Zmiana lekarza Jeśli nie jesteś zadowolony ze swojego lekarza, możesz go zmienić. W tym celu udaj się do wybranej przez siebie przychodni ze swoją kartą medyczną i poproś o przerejestrowanie. Nie musisz podawać powodów, dla których chcesz zmienić lekarza. Lista lekarzy dostępna jest w: Centralnej Agencji Usług (Central Services Agency) Biurze Porad Obywatelskich (Citizens Advice Bureau) Rad Zdrowia i Opieki Społecznej (Health and Social Services Council) Zarządów Zdrowia i Opieki Społecznej (Health and Social Services Board) bibliotek publicznych yellow pages twoi znajomi czy sąsiedzi mogą polecić dobrą lokalną przychodnię Po tym jak lekarz przyjmie cię na listę pacjentów i podpisze twój formularz (HS22X) wkrótce otrzymasz kartę medyczną. Karta potrzebna ci będzie przy korzystaniu z usług medycznych i dentystycznych, nabywaniu leków na receptę, oraz w przypadku rejestracji w innej przychodni. Podczas rejestracji w przychodni lekarskiej zapytany zostaniesz na jak długo planujesz zostać w Irlandii Północnej. Data którą podasz, zostanie uznana za czas na jaki rejestrujesz się w Krajowej Służbie Zdrowia. Po tym czasie zostaniesz usunięty z listy bez uprzedzenia i niezbędna będzie ponowna rejestracja. Dlatego też, jeżeli nie jesteś pewien jak długo pozostaniesz w Zjednoczonym Królestwie, najlepiej jest powiedzieć, że zostaniesz tutaj na czas nieokreślony.

15 Usługi szpitalne Jeśli zajdzie taka potrzeba, twój lekarz rodzinny skieruje cię do specjalisty lub na oddział szpitalny. Usługi oferowane przez szpitale są zróżnicowane i uzależnione są od tego jacy specjaliści przyjmują w danym szpitalu. W nagłych wypadkach większość szpitali posiada oddziały pogotowia pomagające w nagłych wypadkach. W nagłych wypadkach, pogotowie można wezwać dzwoniąc pod numer 999, należy poprosić karetkę pogotowia (ambulance). Pielęgniarki rejonowe (district nurses) to wyspecjalizowane pielęgniarki środowiskowe opiekujące się pacjentami w ich własnych domach. Usługi te dostępne są nieodpłatnie dla tych pacjentów, którzy zachorują w domu, po opuszczeniu szpitala po operacji lub chorobie lub cierpią na przewlekłą chorobę i potrzebują opieki i porady pielęgniarskiej. Położne środowiskowe (Community Midwives) zapewniają bezpłatną opiekę i poradę dla kobiet ciąży, w domu lub przychodni, dbając o zdrowie zarówno matki jak i jej nienarodzonego dziecka. Po urodzeniu dziecka, położna wspiera oboje przez kolejne dni. Pielęgniarka środowiskowa (health visitor) - to wyspecjalizowana pielęgniarka środowiskowa, która nieodpłatnie wspiera rodziny i dzieci do lat 5. Przejmują opiekę po położnych i doradzają rodzicom we wszelkich kwestiach związanych z rozwojem i zdrowiem dziecka. Usługi planowania rodziny zapewniają porady dotyczące antykoncepcji, badań przesiewowych raka piersi i macicy, również porady i leczenie w kwestiach zdrowia seksualnego. Szczegółowe informacje na temat ich usług otrzymasz w lokalnej przychodni, od położnej lub health visitor. Dentyści zapewniają niezbędną opiekę dentystyczną nad zębami i dziąsłami. W celu rejestracji u dentysty, pacjent musi posiadać kartę medyczną. Niektórym pacjentom przysługuje darmowe leczenie, np. kobietom ciężarnym czy dzieciom poniżej 16 lat. Usługi zdrowia psychicznego pacjenci z problemami natury psychicznej powinni w pierwsze kolejności udać się do swojego lekarza rodzinnego. Jeśli zajdzie taka potrzeba, lekarz skieruje pacjenta do jednego ze środowiskowych zespołów zdrowia psychicznego lub innego typu opieki środowiskowej czy szpitalnej, gdzie pacjent otrzyma leczenie, opiekę i wsparcie. Jeśli ty czy twoja rodzina macie problemy w tej kwestii, należy porozmawiać o tym z lekarzem rodzinnym, który będzie w stanie wesprzeć poradą. Usługi opieki społecznej lekarz rodzinny może skierować pacjenta do opieki społecznej, gdzie otrzymać można poradę i wsparcie. Kwestie, w jakich można się do nich zwrócić obejmują: porady na temat związków, uzależnienie od alkoholu czy narkotyków, przemoc w domu, ochrona dzieci czy niepełnosprawność. Jeśli ty czy twoja rodzina macie problemy w jednej z tych kwestii, należy porozmawiać o tym z lekarzem rodzinnym, który będzie w stanie wesprzeć poradą. Apteka (farmaceuta) leki przepisane przez lekarza można nabyć w aptece. Niektórzy pacjenci, np. kobiety ciężarne czy dzieci poniżej 16 lat mają prawo do darmowych leków. Pozostali pacjenci płacą Poradę na temat darmowych leków otrzymasz pod numerem Farmaceuta może również doradzić jak wyleczyć drobną przypadłość i może sprzedać niektóre leki bez recepty. Apteki mogą oferować dodatkowe usługi, zwłaszcza w przypadkach gdy w pobliżu nie znajduje się żadna przychodnia lekarska. Okulista zajmuje się badaniem wzroku, a gdy nastąpi taka potrzeba, przepisze okulary. Niektórzy pacjenci są uprawnieni do bezpłatnych badań wzroku, np. kobiety w ciąży, dzieci poniżej 16 lat oraz osoby starsze powyżej 60 lat. Terapia logopedyczna terapeuta ocenia, leczy i radzi pacjentom dotkniętym problemami w mówieniu, jedzeniu lub połykaniu. Fizjoterapia fizjoterapeuta ocenia i leczy zaburzenia narządów ruchu i mięśni a także choroby układu oddechowego. Problemy te mogą wystąpić na skutek przebytego udaru mózgu, schorzenia neurologicznego, bóli kręgosłupa lub złamania. Dietetyk zapewnia porady i informacje na temat zdrowego żywienia biorąc pod uwagę medyczne, kulturowe i społeczne potrzeby pacjenta. Terapia zajęciowa terapeuta zajęciowy zapewnia wsparcie dla pacjentów potrzebujących pomocy w pokonaniu trudności w poruszaniu. Podiatria i chiropodia specjaliści ci zajmują się pielęgnacją i leczeniem chorób stóp. 13

16 Nagłe wypadki Jeśli potrzebujesz lekarza po godzinach otwarcia przychodni Wszyscy lekarze rodzinni (GP) są zobowiązani udzielać pomocy w przypadkach nagłych, niezależnie od tego czy jesteś u nich zarejestrowany. Mają również obowiązek udostępnić numer alarmowy poza normalnymi godzinami pracy przychodni poproś o ten numer w swojej przychodni. Jeśli nie posiadasz tego numeru, zadzwoń do swojej przychodni a automatyczna sekretarka poda ci ten numer. Lekarz po rozmowie z tobą zadecyduje czy odwiedzić cię w domu czy poprosić cię o przyjście na dyżur lekarza. W przypadku nagłej choroby lub poważnego wypadku Skontaktuj się z pogotowiem (Accident and Emergency A&E) w lokalnym szpitalu. Adresy i telefony znajdziesz w Yellow Pages lub książce telefonicznej. Jeśli wymagają tego okoliczności możesz zadzwonić na numer alarmowy 999. Opieka w nagłych wypadkach jest nieodpłatna i nie musisz być zarejestrowany u lekarza by z niej skorzystać. Zasiłki - informacja i porada Agencja Ubezpieczeń Społecznych (wypłata zasiłków/opieka społeczna) zapewnia pomoc finansową na wypadek bezrobocia, niskich dochodów, choroby lub niepełnosprawności. Wypłaty te nazywane są zasiłkami (benefits). Poniżej znajdziesz listę najważniejszych zasiłków oraz kryteria ich przyznawania. Rodzaje zasiłków Zasiłki oparte o środki finansowe (means-tested), w które wlicza się: wsparcie dochodu (Income Support), zasiłek dla osób poszukujących pracy oparty na dochodach (incomebased Jobseeker s allowance), zasiłek emerytalny (Pension credit), zasiłek mieszkaniowy (Housing Benefit), dopłaty dla osób posiadających dzieci (Child Tax Credit) oraz dla osób pracujących o niskich dochodach (Working Tax Credit). Zasiłki te określane są jako związane z dochodem, co oznacza, że decyzja o przyznaniu zasiłku może być uzależniona od posiadanych dochodów lub oszczędności. Zasiłki nieoparte o środki finansowe (non-means tested) - zasiłek dla osób poszukujących pracy oparty na składkach (Job Seekers Allowance - contribution based), zasiłek dla osób niepełnosprawnych (Incapacity Benefit), zasiłek pogrzebowy (Bereavement Benefits), zasiłek emerytalny (Retirement Pension), zasiłek rodzinny (Child Benefit) oraz zasiłki dla osób pracujących takie jak ustawowy zasiłek macierzyński, (Statutory Maternity Pay), ustawowy zasiłek ojcowski (Statutory Paternity Pay), ustawowy zasiłek chorobowy (Statutory Sick Pay), dopłata macierzyńska (Maternity Allowance) wypłacane będą tylko wówczas jeśli zapłaciłeś wystarczają wysokość składek na ubezpieczenie społeczne w Irlandii Północnej lub innym kraju członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Specjalne zasiłki nieoparte o składki, takie jak Attendance Allowance, Disability Living Allownce, Carer s Allowance, Incapacity Benefit for incapacity in youth. Można się o nie starać, odpowiednio: jeśli jesteś chory, jesteś inwalidą, opiekunem inwalidy lub młodą osobą niepełnosprawną. Zasiłki oparte o środki finansowe Aby być uprawnionym do otrzymywania jednego z tych zasiłków musisz na stałe przebywać we Wspólnym Obszarze Podróżowania, na który składa się Zjednoczone Królestwo, Republika Irlandii, Wyspa Man oraz wyspy Channel. Aby udowodnić, że na stałe przebywasz we Wspólnym Obszarze Podróżowania, musisz spełnić wymogi testu stałego zamieszkania ( habitual residence test ), takie jak na przykład: Czas i ciągłość pobytu w Zjednoczonym Królestwie (im dłużej przebywasz w Zjednoczonym Królestwie, tym silniejsza będzie twoja pozycja) Czy masz trwałe związki ze Zjednoczonym Królestwem (takie jak przyjaciele, rodzina lub własność) Powody przyjazdu do Zjednoczonego Królestwa Jakkolwiek, nie istnieje wyczerpująca lista czynników branych pod uwagę przy podejmowaniu decyzji określającej czy na stałe zamieszkujesz w Zjednoczonym Królestwie Decyzję podejmuje urzędnik - Social Decision Maker. *Prawo pobytu we Wspólnym Obszarze Podróżowania 14

17 Posiadasz prawo pobytu jeśli zarejestrowałeś się w Programie Rejestracji Pracowników Home Office i pracujesz legalnie dla pracodawcy w Zjednoczonym Królestwie. Pewne kategorie osób nie mają obowiązku rejestracji. Szczegółowe informacje znajdziesz w dziale poświęconym zatrudnieniu (Rejestracja w Home Office). Natomiast zalecamy w każdym przypadku upewnić się bezpośrednio w Home Office czy objęty jesteś tym obowiązkiem. Przepracowałeś legalnie w Zjednoczonym Królestwie okres 12 miesięcy bez przerwy dłuższej niż 30 dni. Sprawdź broszurę dot. Zatrudnienia aby upewnić się co dokładnie oznacza legalna praca. Niezbędne będzie również spełnienie warunków wymaganych przez zasiłek o który się ubiegasz. Zasiłki nieoparte o środki finansowe Przy staraniu się o jeden z tych zasiłków musisz wykazać, że spełniasz wymóg odpowiedniej wysokości składek odprowadzonych na ubezpieczenie społeczne w Zjednoczonym Królestwie lub innym kraju członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Musisz również wykazać, że spełniasz kryteria dla otrzymania takiego zasiłku. Prosimy zauważyć, że przy ubieganiu się o zasiłki dla osób pracujących (np. zasiłek macierzyński, (Statutory Maternity Pay), ustawowy zasiłek ojcowski (Statutory Paternity Pay), dopłatę macierzyńską (Maternity Allowance) również należy spełnić wymóg ciągłego zatrudnienia. Specjalne zasiłki nieoparte o składki Warunki jakie należy spełniać, aby kwalifikować się do otrzymywania tych zasiłków: być osobą zamieszkałą ( ordinarily resident) w Irlandii Północnej być obecnym w Irlandii Północnej być obecnym w Irlandii Północnej przez 26 tygodni w ostatnich 12 miesiącach Po nieprzerwanym przepracowaniu we Wspólnym Obszarze Podróżowania okresu 12 miesięcy, nie masz już obowiązku rejestracji w Home Office a tym samym będziesz w stanie ubiegać się o wszystkie zasiłki wymienione powyżej. Informacje na temat niektórych zasiłków Wsparcie dochodu (Income support) dla osób w wieku pomiędzy 16 a 60 lat, których dochody są poniżej pewnego poziomu i którzy nie mogą poszukiwać zatrudnienia. Zasiłek dla osób poszukujących pracy (oparty o dochody) może być przyznany osobom bezrobotnym, które są zdolne do pracy i aktywnie poszukują zatrudnienia. Jeśli nie posiadasz zatrudnienia a objęty jesteś wymogiem rejestracji w Home Office w Programie Rejestracji Pracowników (WRS) nie przysługują ci żadne zasiłki (tak obecnie stanowi prawo). Możesz pozostać w Zjednoczonym Królestwie, ale wymagane jest abyś sam się utrzymywał. Aby sprawdzić czy masz obowiązek rejestracji w Home Office zapoznaj się z treścią ulotki na temat zatrudnienia w rozdziale Rejestracja, Legalna praca. W tym przypadku również polecamy sprawdzenie w Home Office czy obowiązuje cię rejestracja. Ustawowa płaca chorobowa pracownikowi, który zachoruje może przysługiwać ustawowe płatne zwolnienie chorobowe (Statutory Sick Pay), minimalny wymiar którego określony jest prawem. Jest ono wypłacane do 28 tygodni. Musisz natomiast spełnić pewne warunki. Skontaktuj się z Urzędem Skarbowym (HM Revenue and Customs) w celu wyjaśnienia tego a także aby zasięgnąć porady. Dane kontaktowe najbliższego urzędu znajdziesz w Yellow Pages. Ustawowe płatny urlop macierzyński (Statutory Maternity Pay) płacony jest kobietom w ciąży przez jej pracodawcę na tej samej zasadzie co wynagrodzenie. Wypłacany jest przez okres do 26 tygodni (okres wypłaty macierzyńskiego) i zależy od odprowadzanych stawek na ubezpieczenie społeczne, których kryteria musisz spełnić. Zasiłek macierzyński (Maternity Allowance) zasiłek wypłacany kobietom, które nie mogą otrzymywać ustawowego płatnego urlopu macierzyńskiego, np. samozatrudnionym lub tym, które niedawno zrezygnowały z pracy. Dopłaty z tytułu niskich zarobków dla osób pracujących (Working Tax Credits) wyrównują twoje zarobki jeśli pracujesz na pełen etat. Dopłaty dla osób z dziećmi (Child Tax Credit) mogą je otrzymać osoby, które mają na utrzymaniu jedno lub więcej dzieci do wieku 16 lat. W niektórych wypadkach możliwe jest otrzymywanie dopłat także na dzieci powyżej tego wieku. Wysokość dopłat zależy od dochodu rodziny oraz od liczby dzieci. 15

18 Fundusz społeczny zapomoga macierzyńska (Sure Start Maternity Grant) jest bezzwrotną zapomogą o określonej wysokości. Aby ją otrzymać nie musisz płacić składek na ubezpieczenie społeczne. Zasiłek rodzinny (Child Benefit) wypłacany jest osobom posiadającym przynajmniej jedno dziecko. Chociaż płacony jest na każde dziecko w rodzinie, wyższa stawka wypłacana jest na pierwsze dziecko. Zasiłek dla osób niepełnosprawnych (Disability Living Allowance) jest nieopodatkowanym zasiłkiem wypłacanym osobom w wieku 65 lat i poniżej, które potrzebują pomocy w trosce o siebie, z poruszaniem się, z powodu choroby lub niepełnosprawności. Zasiłek opiekuńczy (Attendance Allowance) jest nieopodatkowanym zasiłkiem płaconym osobom w wieku 65 lat i poniżej, które potrzebują pomocy w dbaniu o siebie z powodu choroby lub niepełnosprawności. Aby go otrzymać nie musisz płacić składek na ubezpieczenie społeczne. Twoje oszczędności czy inne otrzymywane dochody nie są zwykle brane pod uwagę przy jego przyznawaniu. Zasiłek mieszkaniowy (Housing Benefit) to zasiłek wypłacany osobom o niskich dochodach pomagający opłacić koszty czynszu. Nie ma znaczenia czy mieszkasz w mieszkaniu socjalnym, wynajmowanym prywatnie czy schronisku. Nie musisz otrzymywać innych zasiłków aby się kwalifikować. Wysokość zasiłku zależy od specyficznych okoliczności, takich jak twoje dochody, oszczędności, czynsz oraz liczba osób, z którymi mieszkasz. Rozpatrywaniem wniosków o zasiłek mieszkaniowy zajmuje się Urząd Mieszkaniowy. Zasiłek emerytalny (Pension Credit) przysługuje osobom powyżej 60 lat. Zasiłek ten wyrównuje dochody twoje i partnera do minimalnego poziomu określonego przez rząd. Jak i gdzie starać się o zasiłki? W większości wypadków podania składa się w Agencji Ubezpieczeń Społecznych. Najbliższy urząd znajdziesz w Yellow Pages pod hasłem Government of Northern Ireland, Department for Social Development, Social Security Agency, and Social Security Offices. Jeśli chcesz ubiegać się o tax credits lub zasiłek rodzinny podanie należy złożyć w Urzędzie Skarbowym (HMRC Her Majesty s Revenue and Customs), uprzednio nazywanym Inland Revenue. Osoba podejmująca decyzję w Agencji Ubezpieczeń Społecznych rozpatrzy twoje podanie biorąc pod uwagę różne okoliczności. Przy składaniu podania niezbędne będzie również okazanie dowodu tożsamości. Dowodem tożsamości może być: akt urodzenia lub ślubu paszport lub dowód osobisty list od prawnika, doradcy lub oficjalnego przedstawiciela organizacji oświadczenie podpisane przez kogoś kto ciebie zna Będziesz musiał również przedstawić swój numer ubezpieczenia społecznego, jeżeli go posiadasz. Jeśli nie masz tego numeru, a urząd zadecyduje, że potrzebujesz tego numeru, urzędnik pomoże ci wypełnić podanie o nadanie numeru. Zapoznaj się również z treścią ulotki dotyczącej zatrudnienia, w części Jak złożyć podanie o numer ubezpieczenia społecznego? Potrzebujesz porady? Szczegółowe informacje otrzymasz w lokalnej Agencji Ubezpieczeń Społecznych. Najbliższy oddział znajdziesz w Yellow Pages pod hasłem Government of Northern Ireland, Department for Social Development, Social Security Agency, and Social Security Offices. Strona internetowa urzędu to ssa.htm, gdzie pobrać można ulotki informacyjne na temat różnych zasiłków. 16

19 Edukacja Edukacja przedszkolna Dzieci mogą rozpocząć edukację przedszkolną w wieku 2 lat i ośmiu miesięcy. Edukacja przedszkolna nie jest obowiązkowa. W Irlandii Północnej istnieją partnerstwa na rzecz opieki nad dziećmi (Chilcare Partnership), które udzielają informacji na temat różnych opcji opieki oraz organizacji wspierających rodziny na terenie każdego z Zarządów Opieki Zdrowotnej i Społecznej (Health and Social Services Board) w Irlandii Północnej. Usługi obejmują żłobki (day nursery, creche), opiekunki, grupy zabawowe, świetlice i przedszkola. Informacji w tym zakresie udzielają Fundusze Zdrowia i Opieki Społecznej oraz kuratoria oświaty. Dane kontaktowe na twój rejon znajdziesz na następujących stronach internetowych: Edukacja podstawowa Szkoły podstawowe kształcą dzieci w wieku od 4 do 11 lat. Edukacja na poziomie podstawowym jest obowiązkowa. Możesz wybrać prywatną, płatną szkołę, natomiast większość rodziców posyła swoje dzieci do szkół państwowych, które są bezpłatne. System edukacji w Zjednoczonym Królestwie uznawany jest za jeden z najlepszych na świecie a edukacja w Irlandii Północnej za jedną z najlepszych w Zjednoczonym Królestwie. Szkoły podzielone są na protestanckie i katolickie, ale istnieją również szkoły zintegrowane. Religia nauczana jest w każdej szkole, ale masz prawo wypisać dziecko z lekcji religii. Dzieci w szkołach podstawowych noszą mundurki. Nie jest to co prawda obowiązkowe, ale jako że większość dzieci je nosi, możesz rozważyć tę opcję. Zalecamy, abyś zapoznał się z ofertą szkół i złożył podanie do kilku, tak aby zapewnić przyjęcie dziecka do jednej z nich. Dobrze jest również udać się do wybranej szkoły, porozmawiać z nauczycielami, zapytać o poradę oraz zadać pytania w nurtujących cię kwestiach. Jeśli ty lub twoje dziecko macie trudności w porozumieniu się po angielsku macie prawo do tłumacza, którego zamówi szkoła. Jeśli napotkasz trudności w tej kwestii, powinieneś zasięgnąć porady w Komisji ds. Równości (Equality Commission) lub Centrum Prawnym (Law Centre). Edukacja podadpodstawowa Do szkół średnich uczęszczają dzieci w wieku od 11 do 16 lat. Szkoły oferują również kursy dla latków. Składają się na nie kursy przygotowujące do egzaminów A-levels oraz szereg kursów zawodowych, które przygotowują do pracy, prowadzą na uniwersytet lub do collegów zawodowych. Edukacja jest obowiązkowa do wieku 16 lat. Możesz wybrać prywatną, płatną szkołę, natomiast większość rodziców posyła swoje dzieci do szkół państwowych, które są bezpłatne. System edukacji w szkołach średnich w Irlandii Północnej jest uznawany za jeden z najlepszych w Zjednoczonym Królestwie a tym samym na świecie. Dzieci noszą mundurki szkolne. Kuratoria oświaty pomogą ci w lepszym zrozumieniu opcji jakie posiadasz w kwestii kształcenia swojego dziecka. Jeśli ty lub twoje dziecko macie trudności w porozumieniu się po angielsku macie prawo do tłumacza, którego zamówi szkoła. Jeśli napotkasz trudności w tej kwestii, powinieneś zasięgnąć porady w Komisji ds. Równości (Equality Commission) lub Centrum Prawnym (Law Centre). Edukacja akademicka i zawodowa Edukacja na poziomie pogimnazjalnym podejmowana jest zwykle w instytutach czy collegach. Oferują one szeroki wachlarz kursów akademickich, zawodowych oraz rekreacyjnych. Wiele z kursów jest darmowych lub oferowanych po niskich cenach. Zapewniają one kształcenia zarówno dla osób bez żadnego przygotowania czy doświadczenia akademickiego jak i dla tych potrzebujących edukacji na poziomie wyższym. Wszystkie college oferują pomoc w nauce angielskiego oraz prowadzą programy wspomagające naukę podstawowych umiejętności takich jak czytanie i pisanie, liczenie oraz obsługa komputera. Oczywiście istnieją również inne organizacje oferujące szkolenia; grupy pomocowe czy wolontariaty, takie jak Multicultural Resource Centre w Belfaście lub STEP w Dungannon. Najlepszym miejscem, gdzie można zasięgnąć informacji w tym względzie jest EGSA organizacja zajmująca się edukacją dorosłych. Można tam porozmawiać z doradcą na temat swoich potrzeb i uzyskać poradę dotyczącą tego gdzie uzyskać szkolenia dostosowane do twoich indywidualnych wymogów. Organizacja posiada biura w Belfaście, Causeway, Craigavon, Dungannon, East Antrim, Londonderry, Magherafelt, Newry i Omagh. Jej usługi są nieodpłatne. 17

20 Zakwaterowanie Istnieją trzy główne rodzaje zakwaterowania dostępne w Irlandii Północnej: mieszkania wynajmowane prywatnie (od osoby prywatnej) mieszkania państwowe/ socjalne (od Urzędu Mieszkaniowego NIHE lub stowarzyszenia mieszkaniowego HA) mieszkania prywatne (wykupione na własność) Mieszkania wynajmowane prywatnie Mieszkania wynajmowane prywatnie to zakwaterowanie wynajmowane od osoby prywatnej. Opłata za czynsz nazywana jest rent. Możesz wynająć mieszkanie, dom lub pokój. Najtańszą opcją jest wspólny wynajem wtedy kiedy wynajmujesz mieszkanie na spółkę z innymi osobami dzieląc z nimi koszty wynajmu. Koszty te będą zależały od lokalizacji, rozmiaru mieszkania, odległości od dużego miasta, uprzemysłowienia, obecności uniwersytetów, szpitali czy collegów, itp. Mieszkanie w centrum miasta jest zazwyczaj droższe, ale wysokość czynszu mogą rekompensować koszty transportu, które również należy wziąć pod uwagę wybierając mieszkanie w stosunku do odległości od miejsca pracy. Znalezienie mieszkania Szukając mieszkania powinieneś zasięgnąć informacji z następujących źródeł: regionalne, lokalne i środowiskowe gazety, które można nabyć w sklepach z gazetami Yellow Pages pod hasłem Estate Agents lub supermarkety i lokalne sklepy mają często tablice ogłoszeń z ofertami mieszkań agencje wynajmu nieruchomości (Letting and Estate Agent) znajdziesz je w książce telefonicznej, Yellow Pages lub internecie w większych miastach przed domami do wynajęcia zobaczysz znak To let wraz z numerem kontaktowym Warto zauważyć, że Irlandia Północna ma skomplikowaną historię i wiele miejsc może odzwierciedlać sytuację polityczną rejonu. Skutkiem tego jest podział osiedli na katolickie/nacjonalistyczne i protestanckie/unionistyczne. Te dwie społeczności mogą charakteryzować się innym rodzajem wrażliwości, różnymi priorytetami czy troskami i ważne jest, abyś był świadom jakie sympatie przeważają na terenie, na którym chcesz zamieszkać. Możesz poradzić się pracodawcy lub jednej z organizacji wspierających obcokrajowców w Irlandii Północnej. Jedną z użytecznych organizacji jest NICEM w Belfaście, której członkami są 23 organizacje i która współpracuje z około 45 grupami reprezentującymi mniejszości. Informacje i porady uzyskasz dzwoniąc pod numer lub wchodząc na stronę uk.. W hrabstwie południowego Tyrone, możesz skontaktować się ze STEPem, organizacją zlokalizowaną w Dungannon. Jej numer telefonu to , a strona internetowa Wynajmowanie od prywatnego właściciela Zaczynając wynajem będziesz musiał zwykle zapłacić przynajmniej jeden miesiąc czynszu z góry oraz opłacić tej samej wysokości depozyt. Depozyt to gwarancja, która pokryje koszty ewentualnych zniszczeń, które możesz spowodować. Dostaniesz go z powrotem po zakończeniu wynajmu pomniejszony o sumę niezbędną na pokrycie kosztów napraw czy wymiany uszkodzonych sprzętów (zapytaj właściciela co obejmuje depozyt). Tak więc przed rozpoczęciem szukania mieszkania, powinieneś posiadać sumę wysokości trzech miesięcy czynszu. Czynsz jest zwykle opłacany miesięcznie, na początku każdego miesiąca. Czynsz może obejmować opłaty za elektryczność, gaz, olej, itp., ale często te usługi należy opłacać osobno. Warto zauważyć, że nie masz obowiązku płacenia właścicielowi czy agencji żadnych opłat w związku z wynajęciem czy przejęciem danego mieszkania. Zawsze poproś właściciela o wystawienie pokwitowania za zapłacony czynsz czy depozyt. Poręczyciel Niektórzy właściciele czy agencje wymagają poświadczenia poręczyciela przy podpisywaniu kontaktu. Jest to osoba, która zgadza się zapłacić za ciebie czynsz w przypadku, gdy nie będziesz tego w stanie zrobić sam. Jest on zobowiązany podpisać oświadczenie potwierdzające, że w takim wypadku zapłaci za ciebie. 18