Ryzyko uzależnienia od Internetu wśród młodzieży gimnazjalnej

Transkrypt

1 226 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): Ryzyko uzależnienia od Internetu wśród młodzieży gimnazjalnej Risk of the Internet addiction among secondary school children Małgorzata Godala, Justyna Borek, Franciszek Szatko Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Wstęp. Środki masowego przekazu odgrywają ważną rolę w kształtowaniu świadomości człowieka. Poza ich pozytywnym oddziaływaniem, wywołują także negatywny wpływ na odbiorców, powodując uzależnienia. Cel pracy. Określenie częstości występowania wśród gimnazjalistów ryzykownych zachowań podczas korzystania z Internetu. Materiał i metoda. W badaniu wzięło udział 300 uczniów gimnazjum, 160 dziewcząt (53,3%) i 140 chłopców (46,7%). Zwyczaje respondentów dotyczące korzystania z Internetu oceniano przy pomocy kwestionariusza ankiety własnej konstrukcji. Wyniki. Większość respondentów posiadała kilka urządzeń do korzystania z sieci (komputer stacjonarny, przenośny i telefon komórkowy), korzystała z Internetu codziennie, dłużej niż 2 godziny; blisko 40% ankietowanych łączyło się z Internetem tuż po powrocie do domu, a kończyło połączenie bezpośrednio przed pójściem spać; jedynie co dziesiąty ankietowany miał narzucony przez rodziców limit czasu korzystania z Internetu; co piąty respondent bezskutecznie podejmował próby ograniczania czasu korzystania z Internetu. Wnioski. Większość gimnazjalistów nie miała kontroli rodzicielskiej czasu poświeconego na użytkowanie Internetu, respondenci nie potrafili samodzielnie kontrolować czasu spędzanego w sieci; uczniowie mieli nieograniczony dostęp do sieci, w domu i poza nim, większość korzystała z kilku urządzeń do łączenia się z Internetem; ok. 60% badanych charakteryzowały zachowania sprzyjające wystąpieniu uzależnienia od Internetu, częściej dotyczyły one chłopców. Introduction. Mass media play an important role in shaping human awareness. Apart from their positive impact, they also have negative influence on recipients, causing their addiction. Aim. To assess the frequency of risky behaviors while using the Internet among secondary school children. Material & methods. The study included 300 schoolchildren, 160 girls (53.3%) and 140 boys (46.7%). The respondents habits while using the Internet were assessed by a survey questionnaire worked out by the authors. Results. The majority of respondents had several appliances for getting online (stationary computer, laptop and mobile phone), used the Internet every day, for over 2 hours; nearly 40% of the respondents went online just after getting home and disconnected just before going to bed; parents of every tenth respondent limited the time of the Internet use; every fifth respondent made an attempt to limit the time of the Internet use but to no avail. Conclusions. The majority of schoolchildren had no parental control over the time of the Internet use, the respondents themselves were not able to control the time spent online; schoolchildren had unlimited Internet access, at home and away from it; about 60% of the respondents were characterized by behaviors favoring the Internet addiction, manifested more often in boys. Key words: the Internet, addiction, secondary school Słowa kluczowe: Internet, uzależnienie, młodzież gimnazjalna Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Małgorzata Godala Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi ul. Jaracza 63, Łódź tel , fax malgorzata.godala@umed.lodz.pl Wstęp Środki masowego przekazu nieustannie towarzyszą człowiekowi w obecnej rzeczywistości i odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu świadomości i podświadomości społeczeństwa. Środki te, poza swoim pozytywnym oddziaływaniem, wywołują także negatywny wpływ na odbiorców, głównie w sferze psychiki, powodując uzależnienia. Zjawisko uzależnienia staje się co raz bardziej powszechne, a ponadto dotyczy ono coraz młodszych osób [1, 2]. Problem uzależnienia od Internetu po raz pierwszy został poruszony w 1996 r. na konwencji Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego. Wpóźniejszym czasie tematyka ta była podejmowana przez wielu naukowców dostarczając równie wielu kontrowersji. Kwestią sporną jest już samo nazewnictwo zjawiska, dlatego w literaturze możemy znaleźć określenia takie, jak: siecioholizm, sieciozależność, cybernałóg, patologiczne używanie Internetu, zespół uzależnienia od Internetu i inne. Problemów nastręcza

2 Godala M, Borek J, Szatko F. Ryzyko uzależnienia od Internetu wśród młodzieży gimnazjalnej 227 także jego zdefiniowanie. Jedną z koncepcji opracowała dr Young, która określa go mianem patologicznego używania Internetu i definiuje jako zaburzenie kontroli nawyków niepowodujące intoksykacji, ale w sposób istotny i wyraźny pogarszające funkcjonowanie człowieka wsferach społecznej (rodzinnej, towarzyskiej czy zawodowej) oraz psychologicznej [1]. Pomimo wciąż obecnych wielu nieścisłości terminologicznych czy diagnostycznych związanych z zespołem uzależnienia od Internetu, najważniejszą kwestią wydaje się być zauważenie problemu przez wielu badaczy i dążenie przez nich do wprowadzenia ujednoliconych kryteriów tego schorzenia do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD) oraz Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM). Planowana XI rewizja wraz z aktualizacją klasyfikacji ICD-11 ma zostać opublikowana w 2015 r., a odnowiona i poszerzona wersja klasyfikacji DSM-5 w maju 2013 r. [2, 3]. Cel pracy Określenie częstości występowania wśród gimnazjalistów ryzykownych zachowań podczas korzystania z Internetu, które powodują wzrost ryzyka uzależnienia od tego medium. Materiał i metoda Badanie o charakterze anonimowym i dobrowolnym, przeprowadzono zostało w 2012 r. wśród uczniów gimnazjum w Krośnie. W badaniu wzięło udział 300 uczniów, w tym 160 dziewcząt (53,3%) i 140 chłopców (46,7%). Najliczniejszą grupę stanowili 15-latkowie (40%), a w następnej kolejności 14-latkowie (33,3%) i 16-latkowie (26,7%). Jako metodę zastosowano kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji weryfikujący zwyczaje respondentów dotyczące korzystania z Internetu, a także występowanie zachowań zwiększających ryzyko uzależnienia. W pracy zastosowano analizę statystyczną nieparametrycznym testem Pearsona dla poziomu istotności p=0,05. Wyniki Korzystanie z różnych źródeł mass mediów Respondentów zapytano o najczęściej wykorzystywany środek masowego przekazu, prosząc o wskazanie tylko jednej odpowiedzi. Największy odsetek badanych jako główne źródło masowego przekazu wskazał Internet (57%). Co trzeci z badanych wymienił telewizję (32,7%), a nieliczni radio i prasę (odpowiednio 7,6% i 2,7%). Chłopcy istotnie częściej deklarowali korzystanie z Internetu niż dziewczęta (62,1% vs. 52,5%, p<0,01), natomiast dziewczęta częściej wskazywały telewizję jako główne medium (34,38% vs. 30,7%, p<0,01) (tab. I). Tabela I. Najczęściej używane mass media wg płci Table I. Mass media most frequently used according to gender Środek masowego przekazu Internet 84 52, , telewizja 55 34, , ,67 radio 14 8,75 9 6, ,66 prasa 7 4,37 1 0,72 8 2,67 inne 0 0,00 0 0,00 0 0,00 c 2 =13,28, C=0,66, p<0,01 Większość ankietowanych uczniów (74%) nadała bardzo wysoką rangę ważności Internetowi twierdząc, że pełni on w ich życiu nadrzędną rolę na tle innych mass mediów. Tego rodzaju stanowisko częściej prezentowali chłopcy (80% vs. 68,7%, p<0,01) podkreślając, że Internet pozwala im na wykonywanie czynności takich, jak przy użyciu innych mediów, np. prowadzenie rozmów przez telefon, słuchanie muzyki w radio, oglądanie filmów i innych programów w telewizji, czytanie bieżących krajowych i zagranicznych informacji w tradycyjnej prasie. Pozostała grupa respondentów (26%) deklarowała natomiast, że Internet nie jest w stanie zastąpić im innych mediów. Jako preferowane formy mass mediów wymienili tradycyjne rozmowy telefoniczne, czytanie tradycyjnych form pisma drukowanego oraz oglądanie programów za pośrednictwem telewizji. Na pytanie W jaki sposób uzyskujesz połączenie z Internetem? większość ankietowanych wskazała kilka możliwości. Najczęściej respondenci korzystali z Internetu za pośrednictwem komputera stacjonarnego lub komputera przenośnego, a ponad połowa ankietowanych (54%) posiadała dostęp do Internetu w swoim telefonie komórkowym. Chłopcy istotnie częściej niż dziewczęta (84,3% vs. 75%, p<0,01) wykorzystywali do surfowania w sieci komputer stacjonarny. Dziewczęta istotnie częściej używały komputerów przenośnych (63,1% vs. 57,9%, p<0,01) (tab. II). Zaledwie co dziesiąty respondent posiadał dostęp do Internetu tylko w jednym urządzeniu (9,3%). Zdecydowana większość badanych posiadała co najmniej dwa urządzenia z dostępem do sieci. W badanej grupie gimnazjalistów 10 uczniów przyznało, że mogą uzyskać dostęp do sieci aż z ośmiu lub dziewięciu źródeł (ryc. 1).

3 228 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): Tabela II. Źródła połączenia internetowego wg płci (możliwość wyboru kilku odpowiedzi) Table II. Sources of Internet access according to gender (multiple choice answers) Źródła połączenia internetowego poprzez komputer , ,33 stacjonarny poprzez komputer , , ,67 przenośny poprzez telefon 82 51, , komórkowy poprzez konsolę 11 6, ,67 do gier inne 7 4, c 2 =13,28, C=0,39, p<0, % ,3% 26% 26% Ryc. 1. Liczba urządzeń z dostępem do sieci Fig. 1. Number of appliances with Internet access Analiza porównawcza uwzględniająca płeć badanych wykazała istotne różnice. Ponad połowa dziewcząt oraz co drugi chłopiec użytkował dwa lub trzy urządzenia z możliwością łączenia się z Internetem. Chłopcy istotnie rzadziej niż dziewczęta posiadali tylko jedno urządzenie, za pośrednictwem którego łączą się z siecią (5% vs. 13,1%, p<0,01), a istotnie częściej od dziewcząt korzystali z więcej niż trzech źródeł Internetu (45% vs 33,1%, p<0,01) (tab. III). Tabela III. Liczba urządzeń z dostępem do sieci wg płci Table III. Number of appliances with Internet access according to gender Liczba urządzeń z dostępem do Internetu , , , , ,33 6 i więcej 20 12, ,34 c 2 =11,35, C=0,37, p<0,01 10,33% 10% 10% 5% 2,3% Styl użytkowania zasobów sieciowych Łączenie się i bycie w sieci jest dla badanych uczniów jednym z ważniejszych elementów w całokształcie zajęć dnia codziennego. Dla blisko 40% ankietowanych pierwszą czynnością, jaką wykonują 1% po powrocie do domu jest właśnie uruchomienie komputera i połączenie się z siecią. Zaledwie 22,7% gimnazjalistów twierdziło, że wchodzi do wirtualnego świata po wypełnieniu wszystkich swoich obowiązków domowych, co piąty (20%) że dopiero po odrobieniu lekcji. Pozostali badani (20%) deklarowali łączenie się z siecią po około godzinie od powrotu ze szkoły, a czas ten przeznaczali na zjedzenie posiłku i odpoczynek. Zjawisko uzależnienia od Internetu może być wskaźnikowane natychmiastowym jego uruchomieniem po przyjściu do domu i czasem (okolicznościami) jego zamknięcia. Połowa ankietowanych chłopców włącza Internet możliwie jak najszybciej po powrocie do domu, istotnie częściej niż dziewczęta, w grupie których co czwarta przyznała się do tego typu zachowań (50% vs. 26,2%, p<0,01). Natomiast istotnie w większym odsetku dziewczęta niż chłopcy deklarowały podłączanie się do sieci dopiero po przygotowaniu się na zajęcia odbywające się kolejnego dnia (odpowiednio 26,2% vs. 12,9%, p<0,01). Co czwarta uczennica i co piąty uczeń twierdzili, że włączają Internet dopiero po wypełnieniu wszystkich obowiązków szkolnych i domowych (tab. IV). Tabela IV. Czas łączenia się z siecią po powrocie do domu wg płci Table IV. Time of getting online after coming home according to gender Czas łączenia się z siecią po powrocie do domu najszybciej, jak to jest możliwe 42 26, ,33 po odrobieniu lekcji 42 26, , po wypełnieniu wszystkich ,67 swoich obowiązków (szkolnych i domowych) Inne 36 22, , c 2 =6,63, C=0,30, p<0,01 Kolejnym wskaźnikiem uzależnienia jest częstotliwość korzystania z Internetu. Co trzeci respondent przyznał, że spędza w sieci od 2 do 4 godzin, a co czwarty że dłużej niż 4 godziny. Zaledwie 12,7% respondentów nie korzysta z Internetu codziennie, a tylko nieliczni gimnazjaliści deklarowali korzystanie z Internetu nie przekraczające godziny. Niemal co trzeci uczeń oraz co piąta uczennica przyznała, że przebywa w cyberprzestrzeni powyżej 4 godzin na dobę, a co trzeci gimnazjalista i co trzecia gimnazjalistka twierdzili, że spędzają od 2 do 4 godzin w sieci. Podobna liczba dziewcząt i chłopców poświęcała na aktywność w sieci między 1 a 2 godzinami w ciągu dnia (odpowiednio 25% i 22,1%). Nieco większa grupa dziewcząt niż chłopców twierdziła, że nie korzysta z Internetu codziennie lub krócej niż 1 godzinę. Różnice te nie były istotne statystycznie (tab. V).

4 Godala M, Borek J, Szatko F. Ryzyko uzależnienia od Internetu wśród młodzieży gimnazjalnej 229 Tabela V. Czas poświęcany na korzystanie z Internetu w ciągu dnia wg płci Table V. Time spent online during the day according to gender Czas korzystania z Internetu nie korzystam codziennie 26 16, , ,67 (co 2-3 dni) krócej niż 1 godzinę 10 6,25 8 5, godziny , , godziny 52 32, , więcej niż 4 godziny ,66 c 2 =0,01, C=0,03, p>0,05 Kontrola czasu spędzanego w sieci Pretendowanie do samodzielności jest bardzo silnie akcentowane przez gimnazjalistów, z drugiej jednak strony psychologia wychowania nakłada na rodziców/ opiekunów obowiązek dbania o zdrowie i bezpieczeństwo swoich dzieci, m.in. poprzez monitorowanie czasu spędzanego przed komputerem. Z uzyskanych danych wynika jednak, że zaledwie co dziesiąty ankietowanych miał narzucony przez rodziców limit czasu, który może poświęcić na korzystanie z Internetu, podczas gdy 42,7% gimnazjalistów może w sposób całkowicie dowolny przeszukiwać wszelkie obszary cyberprzestrzeni. Pozostała grupa respondentów twierdziła, że ma tylko okazjonalnie ograniczany dostęp do sieci w ramach kary lub rodzice jedynie zwracają im uwagę na zbyt długie sesje internetowe. Co druga uczennica i co trzeci uczeń twierdził, że ma przyzwolenie rodziców na samodzielne decydowanie o czasie spędzanym w Internecie. Jedynie co dziesiąty uczeń i uczennica (odpowiednio 8,7% i 11,4%, p>0,05) mają ustalony limit czasu przeznaczony na przeglądanie zasobów sieciowych. Chłopcy częściej niż dziewczęta (30% vs. 16,2%,p>0,05) przyznali, że są napominani za zbyt długie spędzanie czasu przed komputerem (tab. VI). Tabela VI. Limitowanie czasu korzystania z Internetu Table VI. Limitation of online time Limitowanie przez rodziców czasu korzystania zinternetu mam pełną dowolność w korzystaniu z Internetu rodzice często zwracają mi uwagę, że zbyt długo spędzam czas w sieci rodzice ograniczają mi korzystnie z Internetu czasami np. w ramach kary mam z góry określony czas jaki mogę spędzać na korzystaniu z Internetu (w ciągu dnia, tygodnia, itp.) 78 48, , , , , , , , , , c 2 =3,98, C=0,18, p>0,05 W diagnostyce uzależnienia od Internetu istotnym jest nie tylko czas spędzony w sieci, ale również jego celowość. Zaledwie co trzeci spośród ankietowanych deklarował, że przestaje przeszukiwać obszary sieci po uzyskaniu potrzebnych mu informacji. Aż 22,3% respondentów wyłącza dostęp do Internetu na godzinę przed pójściem spać, 24% bezpośrednio przed pójściem spać, a 16% gimnazjalistów już będąc w łóżku nadal korzysta z Internetu. Chłopcy w istotnie większym odsetku niż dziewczęta kończyli połączenie sieciowe bezpośrednio lub na godzinę przed położeniem się spać (42,9% vs. 37,5%, p<0,05). Natomiast gimnazjalistki istotnie częściej niż gimnazjaliści zaprzestawały użytkowania Internetu po uzyskaniu zamierzonej wiedzy (38,7% vs. 25%, p<0,05) (tab. VII). Tabela VII. Czas przerwania połączenia sieciowego wg płci Table VII. Time of Internet disconnection according to gender Moment przerwania połączenia z Internetem będąc w łóżku nadal korzystam z Internetu w telefonie lub na komputerze przenośnym bezpośrednio przed położeniem się spać 30 18, , , około godziny przed pójściem spać 30 18, , ,33 po uzyskaniu wszystkich zamierzonych 62 38, ,33 informacji inne , ,34 c 2 =13,28, C=0,37, p<0,05 Samokontrola uczniów nad czasem przebywania w Internecie jest niezbędna dla racjonalnego korzystania z sieci. Zdecydowana większość badanych (93,3%) przyznała, że nie potrafi we właściwy sposób kontrolować czasu, który spędza w sieci. Nadmiernie przedłużające się sesje internetowe zdarzały się bardzo często lub często 74% uczniów. Nieliczni badani twierdzili, że nigdy nie przebywali w sieci dłużej niż było to konieczne. Większa grupa uczniów niż uczennic przyznała, że bardzo często przedłuża czas poświęcany na aktywność sieciową (39,3% vs. 33,7%, p<0,01). Incydentalne przedłużanie czasu surfowania w Internecie deklarowali nieco częściej chłopcy niż dziewczęta (20% vs. 18,7%, p<0,01). Natomiast większa grupa dziewcząt niż chłopców deklarowała, że nigdy nie przekracza planowanego czasu przebywania w sieci i samodzielnie kontroluje czas przebywania w przestrzeni wirtualnej (8,7% vs.4,3%, p<0,01) (tab. VIII).

5 230 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): Tabela VIII. Nieplanowane przedłużanie sesji internetowych wg płci Table VIII. Unplanned prolonging of Internet sessions according to gender Nieplanowane przebywanie w sieci tak, bardzo często 54 33, , ,33 tak, często 62 38, , ,67 tak, sporadycznie 30 18, ,33 nie, nigdy 14 8,75 6 4, ,67 c 2 =11,35, C=0,28, p<0,01 Samoocena sposobu korzystania z sieci Większość gimnazjalistów, bądź to ze względu na uwagi czynione przez rodziców, bądź negatywne postrzeganie własnego bardzo długiego czasu poświęcanego na przeszukiwanie sieci próbowała ograniczać czas spędzany w Internecie. Co piąty (21,3%) spośród uczestników badania przyznał, że wielokrotnie, jednak bez skutku podejmował próby ograniczania czasu przebywania w cyberświecie. Kolejne 19,7% badanych deklarowało, że podjęli próbę przeznaczenia części czasu spędzanego w Internecie na inne aktywności, która zakończyła się sukcesem. Jako niepokojący należy odnotować fakt pełnej akceptacji przez badanych tak długiego (wielogodzinnego) korzystania z Internetu, gdyż największa grupa respondentów (59%) nie widzi konieczności skracania czasu spędzanego w sieci. Podobna liczba dziewcząt i chłopców przyznała się do wielokrotnych, zakończonych fiaskiem, prób ograniczenia czasu przebywania w cyberprzestrzeni (odpowiednio 22,5% i 20%, p>0,05). Uczniowie częściej niż uczennice deklarowali natomiast pozytywnie zakończone próby skracania czasu poświęcanego na przeszukiwanie zasobów Internetu (25% vs. 15%, p>0,05). Większa grupa ankietowanych dziewcząt niż chłopców (62,5% vs. 55%, p>0,05) nie widziała konieczności ograniczania liczby godzin spędzanych w sieci (tab. IX). Na ten wyżej opisany sposób korzystania z sieci jaki ma miejsce w domu nakładają się kolejne, na które rodzice nie maja żadnego wpływu tzn. w surfowanie w Internecie poza domem. Największa liczba respondentów (ponad 69%) przyznała, że wchodzi Tabela IX. Podejmowania prób ograniczenia czasu przebywania w sieci wg płci Table IX. Attempts to limit online time according to gender Próby ograniczania czasu korzystania z Internetu tak, wielokrotnie lecz 36 22, ,33 bezskutecznie tak, raz z powodzeniem ,67 nie widzę takiej konieczności , c 2 =4,95, C=0,20, p>0,05 do sieci podczas zajęć informatycznych w szkole, a co druga badana osoba (50,3%) korzysta z tego medium u znajomych. Co trzeci spośród ankietowanych zgłaszał użytkowanie Internetu za pośrednictwem telefonu komórkowego (35%, tym samym deklarując nieograniczone możliwości korzystania z sieci, a blisko co trzeci (29%) w szkolnej bibliotece. Zaledwie blisko co dziesiąty ankietowany gimnazjalista twierdził, że z Internetu korzysta jedynie w domu lub w kawiarenkach internetowych (tab. X). Tabela X. Miejsca korzystania z Internetu poza domem wg płci (możliwość wyboru kilku odpowiedzi) Table X. Places with Internet access away from home according to gender (multiple choice answers) Korzystanie z Internetu poza domem wszędzie posiadam dostęp 58 36, , do Internetu w telefonie w szkole na zajęciach informatycznych , ,33 w szkolnej bibliotece , w kawiarenkach internetowych 6 3, , u znajomych , ,33 korzystam tylko w domu 10 6, , inne 6 3,75 3 2, c 2 =42,62, C=0,39, p<0,01 Porównywalna liczba chłopców i dziewcząt deklarowała korzystanie z Internetu w telefonie komórkowym, natomiast dziewczęta częściej niż chłopcy przebywały w cyberprzestrzeni podczas zajęć informatycznych (75% vs. 62,9%, p<0,05). Dziewczęta częściej niż chłopcy (70% vs. 27,9%, p<0,01) sięgały także do zasobów sieciowych u znajomych, natomiast gimnazjaliści częściej niż gimnazjalistki byli klientami kawiarenek internetowych (12,9% vs. 3,7%, p<0,01). Co trzeci uczeń i co czwarta uczennica przyznała, że korzystają z Internetu w szkolnej bibliotece. Dyskusja Mimo, iż wielu naukowców zajmowało się i zajmuje tematyką cyberuzależnień, wciąż brakuje jednego, standaryzowanego narzędzia diagnozującego zespół uzależnienia od Internetu. Wołpiuk-Ochocińska po dokonaniu przeglądu piśmiennictwa stwierdziła, iż istnieje wiele testów diagnostycznych [9]. Przykładowo wg National Counseling Intervention Services NCIS za osobę uzależnioną można uznać kogoś, kto: nie potrafi sprawować kontroli nad czasem spędzanym przy komputerze, kłamie na temat czasu, który spędza korzystając z komputera, cierpi w wyniku negatywnych skutków wywołanych zbyt długim czasem spędzanym przy komputerze,

6 Godala M, Borek J, Szatko F. Ryzyko uzależnienia od Internetu wśród młodzieży gimnazjalnej 231 traci zasady moralne w związku z posługiwaniem się fałszywymi personaliami, przecenia rangę komputera w swoim życiu, odczuwa mieszane uczucia: euforii i poczucia winy z powodu bycia na sieci staje się przygnębiony, kiedy jego sesja zostaje zakłócona lub przerwana przez kogoś z zewnątrz, jest nieustannie zajęty korzystaniem z komputera w ramach rozrywki, używa komputera jako formy ucieczki od smutku i przygnębienia, ma problemy finansowe z powodu nieumiarkowanego korzystania z komputera. Występowanie choćby jednego spośród ww. symptomów u danej osoby wskazuje na wysokie ryzyko wystąpienia uzależnienia. Wg ekspertów NCIS osoba, u której występują 3 spośród powyższych symptomów powinna natomiast udać się na leczenie do szpitala specjalistycznego [9]. Według kryteriów NCIS w badaniu własnym ok. 60% gimnazjalistów można zaliczyć do grupy wysokiego ryzyka wystąpienia uzależnienia od Internetu. Pawłowska i Potembska stworzyły własne narzędzie badawcze Kwestionariusz do Badania Uzależnienia od Internetu (KBUI), który oprócz opisywanych u innych autorów kryteriów diagnostycznych, uwzględnia także potrzeby emocjonalne zaspakajane podczas użytkowania Internetu [10]. Autorki wykorzystały narzędzie własnej konstrukcji do zbadania objawów uzależnienia od Internetu i zagrożenia uzależnieniem wśród młodzieży w wieku od 13 do 24 lat. Wyniki wskazywały, iż ok. 3,5% respondentów spełnia kryteria uzależnienia, a kolejne 34% jest w grupie zagrożonej ryzykiem uzależnienia. Badaczki porównały swoje wyniki do badań Poprawy [11] i stwierdziły, że liczba osób uzależnionych wzrosła trzykrotnie, a osób zagrożonych uzależnieniem od Internetu niemal dwukrotnie. W badaniu Krajewskiej-Kułak i wsp. cechy uzależnienia od Internetu wśród studentów pielęgniarstwa stwierdzono u 10,3% badanych, natomiast 13,8% badanych pielęgniarzy i pielęgniarek była zagrożona tym uzależnieniem [7]. Wśród studentów fizjoterapii wskaźnik osób uzależnionych wyniósł 6,5%, a osób zagrożonych uzależnieniem 12,1% [6]. Znawcy zagadnienia traktują uzależnienie od Internetu jako formę znanych wcześniej nałogów, takich jak uzależnienie od hazardu, gier video, seksu przez telefon czy zakupów [1]. W przeciągu kilkunastu lat szybkość Internetu znacząco wzrosła, a koszty usługi zmalały. Kwestia łatwej dostępności do Internetu, w obliczu galopującego wręcz postępu technicznego, ma duży wpływ na zwiększenie częstości występowania i zagrożenia siecioholizmem. Według najnowszych badań CBOS aż 97% wszystkich internautów łączy się z siecią z domu [4]. W wielu miejscach, takich jak uczelnie, banki, a nawet komunikacja miejska można także uzyskać bezpłatny dostęp do usług internetowych. Wyniki badań CBOS wskazują, że niemal połowa (45%) respondentów korzysta z Internetu w pracy lub w szkole. Również większość uczestników badania własnego (69,3%) potwierdziła możliwość korzystania z sieci podczas szkolnych zajęć informatycznych. Badania CBOS wykazały, iż nieliczni respondenci (2%) wchodzą do świata wirtualnego w kawiarenkach internetowych, podczas gdy w badaniu własnym odwiedzanie takich miejsc zadeklarował blisko co dziesiąty gimnazjalista, co upoważnia do twierdzenia, że badaną młodzież charakteryzują zachowania sprzyjające uzależnieniu. Według CBOS dwie trzecie użytkowników (64%) uzyskuje połączenie z siecią bezprzewodowo, wykorzystując urządzenia mobilne. Postęp technologiczny pozawala obecnie na korzystanie z Internetu za pośrednictwem komputerów stacjonarnych i przenośnych, telefonów komórkowych, konsol do gier, telewizorów, tabletów i innych nowoczesnych urządzeń. W badaniu własnym podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, za pomocą jakich urządzeń ankietowani korzystają z sieci. Respondenci najczęściej i w największym odsetku do łączenia się z Internetem używali komputerów i telefonów komórkowych, natomiast średnia liczba urządzeń z możliwością uzyskania dostępu do sieci wyniosła blisko 4. W badaniu Woronowicza i wsp. [5] wykazano, że czas pięciu lub więcej godzin dziennie poświęcanych na przeglądanie zasobów Internetu może być oznaką uzależnienia. Szczególnie gdy czas ten ulega wydłużeniu. Badania własne wykazały, iż zaledwie co dziesiąty gimnazjalista miał określony przez rodziców limit czasu przeznaczony na surfowanie w sieci, podczas gdy ponad 42% ich rówieśników miało pełną dowolność w tym zakresie. W konsekwencji blisko 25% gimnazjalistów korzystało z sieci dłużej niż 4 godziny dziennie. Badanie weryfikowało także czas uzyskania połączenia sieciowego od przyjścia do domu oraz czas przerwania połączenia. W przypadku blisko 40% ankietowanych uruchomienie komputera było pierwszą czynnością jaką wykonują po powrocie ze szkoły. Aż 16% badanych wciąż korzysta z Internetu, w telefonie lub za pomocą komputera przenośnego, już będąc w łóżku, a kolejne 24% wychodzi z sieci dopiero bezpośrednio przed pójściem spać. Zachowania te należy traktować jako ryzykowne, predysponujące do wystąpienia uzależnienia. W badaniu Krajewskiej-Kułak [6, 7] 10,3% studentów fizjoterapii i 9,5% studentów pielęgniarstwa przyznało się do kilku nieudanych prób ograniczenia czasu lub całkowitego zaprzestania przebywania w świecie wirtualnym. Deklarację podobnych zacho-

7 232 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(2): wań w badaniu własnym złożył co piąty gimnazjalista. Co drugi student fizjoterapii i co czwarty student pielęgniarstwa przyznał, że zdarza im się korzystać z Internetu dłuższą ilość czasu w stosunku do pierwotnych przewidywań. Nieco odmienne wyniki uzyskano w badaniu własnym, w którym ponad 90% gimnazjalistów potwierdziło nieplanowane przedłużanie sesji internetowych. W Polsce pierwsze doniesienia nt. uzależnienia od Internetu pojawiły się w 1993 r., a w badaniu przeprowadzonym w 2000 r. na grupie 1012 internautów wykazano, że 58% z nich korzysta z Internetu codziennie lub kilka razy w tygodniu [8]. Najnowsze badania CBOS [4] przeprowadzone w maju 2012 r. na reprezentatywnej grupie losowej dorosłych Polaków wykazały, że internauci spędzają online średnio 12 godzin tygodniowo, czyli niespełna dwie godziny dziennie. Podobne dane uzyskano w badaniu własnym, w którym najliczniejsza grupa gimnazjalistów deklarowała przebywanie w sieci do dwóch godzin dziennie. Liczne badania wykazały jednoznacznie, że liczba osób uzależnionych lub zagrożonych uzależnieniem od Internetu wśród młodzieży rośnie. Wskazuje to na konieczność monitorowania problemu przez zespoły interdyscyplinarne, a także na wprowadzanie działań edukacyjnych skierowanych do młodzieży oraz ich rodziców, których celem będzie zahamowanie negatywnych następstw niewłaściwego korzystania z sieci. Szkoła, poza wdrażaniem działań promujących regularną aktywność fizyczną, niestosowanie używek, czy racjonalne odżywianie, musi uwzględnić także fakt, że w szerokim pojęciu jakim jest zdrowy styl życia mieści się także higiena korzystania z Internetu. Istotnym jest także opracowanie działań profilaktycznych, które pozwolą uniknąć cyberuzależnień oraz innych zagrożeń związanych z użytkowaniem Internetu. Podsumowanie wyników badań i wnioski 1. Zdecydowana większość gimnazjalistów nie miała należytej kontroli rodzicielskiej czasu poświeconego na użytkowanie Internetu, ponadto uczniowie nie potrafili samodzielnie decydować o czasie spędzanym w sieci. 2. Uczniowie mieli nieograniczony dostęp do sieci, w domu i poza nim, większość korzystała z 3-5 urządzeń do łączenia się z Internetem. 3. Respondentów w znaczącym odsetku charakteryzowały zachowania sprzyjające wystąpieniu uzależnienia od Internetu, częściej dotyczyły one chłopców. 4. Istnieje pilna potrzeba wdrożenia w środowisku szkolno-wychowawczym programu profilaktyki uzależnienia od Internetu. Piśmiennictwo / References 1. Strzała D. Analiza problemu uzależnień od narzędzi cyberprzestrzennych na przykładzie interholizmu. [w:] Nowe oblicza uzależnień. Łuczak E (red). UW-M, Olsztyn 2009: Augustynek A. Uzależnienia komputerowe. Diagnoza, rozpoznanie, terapia. Difin, Warszawa Tonioni F, D Alessandris L, Lai C, Martinelli D, Corvino S, Vasale M, Fanella F, Aceto P, Bria P. Internet addiction: hours spent online, behaviors and psychological symptoms. Gen Hosp Psychiatry, 2012, 34(1): Wołpiuk-Ochocimska A. Uzależnienie od Internetu przybliżenie zjawiska. [w:] Studia z psychologii w KUL, Francuz P (red). KUL, Lublin 2006: Pawłowska B, Potembska E. Właściwości psychometryczne Kwestionariusza do Badania Uzależnienia od Internetu. Badania nad Schizofrenią 2009, 10 (10): Poprawa R. W poszukiwaniu psychologicznych mechanizmów problematycznego użytkowania Internetu. [w:] Oblicza Internetu. Internet w przestrzeni komunikacyjnej XXI wieku. Sokołowski M (red). PWSZ, Elbląg Krajewska-Kułak E i wsp. Uzależnienie od Internetu wśród studentów kierunku pielęgniarstwo. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Krajewska-Kułak E. Problem zagrożenia uzależnieniem od Internetu wśród studentów kierunku fizjoterapia. Pielęgniarstwo XXI Wieku 2010, (3-4): Ponad połowa Polaków regularnie korzysta z Internetu ( ). 10. Woronowicz T. Uzależnienie od komputera i Internetu (siecioholizm). [w:] Bez tajemnic o uzależnieniach i ich leczeniu. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2001: Sikorski D. Uzależnienie od Internetu. Caritas 2005, ( ).