Stopień dostosowania umiejętności studentów do potrzeb przyszłych pracodawców

Transkrypt

1 Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Stopień dostosowania umiejętności studentów do potrzeb przyszłych pracodawców Raport z badań runda IV Autorzy: dr Magdalena Andrałojć dr Dominik Buttler dr Bartosz Sławecki dr Marcin Szymkowiak dr Wojciech Roszka dr Marek Urbaniak Poznań, wrzesień

2 Spis treści Wprowadzenie Studenci Charakterystyka respondentów Motywy studiowania Kompetencje posiadane Kompetencje pożądane na rynku pracy Luka kompetencyjna Podsumowanie i wnioski Profil idealnego pracownika Pracodawcy Charakterystyka respondentów Kompetencje posiadane przez studentów w opinii pracodawców Kompetencje pożądane przez pracodawców Luka kompetencyjna Podsumowanie i wnioski Dodatek: analiza odpowiedzi respondentów w przedziale 0-5 oraz o braku możliwości oceny danej kompetencji Nauczyciele akademiccy Charakterystyka respondentów Kompetencje posiadane przez studentów w opinii nauczycieli akademickich Kompetencje pożądane na rynku pracy w opinii nauczycieli akademickich Luka kompetencyjna Podsumowanie i wnioski Spis wykresów Spis tabel

3 Wprowadzenie Badanie stopnia dostosowania umiejętności studentów do potrzeb przyszłych pracodawców realizowane jest w ramach projektu Kadry dla Gospodarki (KdG). Celem ogólnym projektu KdG było zwiększenie atrakcyjności absolwentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu na rynku pracy poprzez realizację programu rozwojowego w okresie od września 2010 do września Program obejmował m.in. wzbogacenie oferty edukacyjnej uczelni o nowy kierunek i zajęcia wyrównawcze z matematyki i fizyki, rozwój współpracy z praktykami biznesu, ukierunkowanie procesu kształcenia na potrzeby rynku pracy i rozwój gospodarki opartej na wiedzy. W pierwszym roku realizacji projektu badawczego (od września 2010r. do sierpnia 2011r.) opracowano metodologię badania, przygotowano kwestionariusz ankiety w trzech wersjach (wersja dla pracodawców, wersja dla studentów UEP i wersja dla pracowników UEP) oraz przeprowadzono badania pilotażowe. W drugim roku realizacji projektu od września 2011 do sierpnia przeprowadzono pierwszą rundę badań właściwych. Wyniki badań ujęto w raporcie datowanym na październik W trzecim roku realizacji projektu od września 2012 do sierpnia 2013 przeprowadzono II rundę badań właściwych, a raport z tych badań gotowy był w grudniu W kolejnym roku pracy (wrzesień 2013-sirpień 2014) kontynuowano zbieranie danych, czego efektem był raport z III rundy badania. Łącznie, w wyniku prac zespołu badawczego pod kierunkiem naukowym prof. Józefa Orczyka, a następnie prof. Jana Szambelańczyka powstało 6 raportów: Raport metodologiczny, Raport z badań pilotażowych, Raport z badań runda I, Raport z badań runda II, Raport z badań runda III oraz zawarty w niniejszej publikacji Raport z badań runda IV. Prezentowany raport powstał w wyniku badania realizowanego od września 2014 do sierpnia Niniejszy raport koncentruje się na analizie wyników badań z ostatniej czwartej rundy przeprowadzonych wśród studentów, pracodawców i pracowników UEP. Raport składa się z 3 rozdziałów, wprowadzenia i podsumowania. Z uwagi na bardzo szczegółową prezentację metodologii badania w poprzednich raportach, w tym celu badania, zakresu przedmiotowego i podmiotowego, a także sposobu konstrukcji narzędzia badawczego, w niniejszym raporcie ograniczono się jedynie do prezentacji wyników analizy danych ilościowych. Raport ten jest zatem nieco krótszy od poprzednich. Metodologia badania i konstrukcja raportu w części dotyczącej analizy wyników są w pełni zbieżne z raportami z poprzednich edycji badania. W poszczególnych rozdziałach zaprezentowano wyniki dotyczących analizy kompetencji posiadanych przez studentów i absolwentów UEP (stażystów programu KdG) oraz pożądanych na rynku pracy z perspektywy kolejno: stażystów (rozdział 1), pracodawców (rozdział 2) oraz nauczycieli akademickich (rozdział 3). W trzeciej rundzie badań analizie poddano łącznie 768 kwestionariuszy: 455 od studentów i absolwentów UEP (stażystów programu KdG), 63 od nauczycieli akademickich (pracowników lub doktorantów UEP) oraz 250 od 52 pracodawców. Prace badawcze realizowane były przez zespół, w skład którego wchodzą: dr Magdalena Andrałojć, dr Dominik Buttler, dr Wojciech Roszka, dr Bartosz Sławecki, dr Marcin Szymkowiak i dr Marek Urbaniak pod kierownictwem prof. dr hab. Jana Szambelańczyka. Opracowanie to jednak nie powstało by, gdyby nie zaangażowanie wielu osób realizujących projekt Kadry dla Gospodarki, którym członkowie 3

4 zespołu serdecznie dziękują. Szczególne podziękowania należą się prof. dr hab. Elżbiecie Gołacie inicjatorce i koordynatorce prac całego projektu KdG. 4

5 1. Studenci 1.1. Charakterystyka respondentów Ostatnią edycją badania dopasowania umiejętności studentów do oczekiwań rynku pracy objęto 455 studentów. Podobnie jak w poprzednim badaniu, wśród respondentów znalazło się nieco ponad 70% kobiet i niemal 30% mężczyzn. Blisko 96% to osoby w wieku od 22 do 25 lat. Strukturę respondentów ze względu na miejsce zamieszkania przedstawia wykres nr 1. Wykres 1. Struktura studentów ze względu na miejsce zamieszkania (N=455) 0% 25% 32% wieś miasto do 10 tys. miasto do 100 tys. miasto powyżej 100 tys. brak odpowiedzi 32% 11% Jak widać w próbie przeważały osoby z miast (łącznie 68% respondentów), ale znaleźli się w niej także mieszkańcy wsi (32%). Uczestnicy badania byli także mocno zróżnicowali jeśli chodzi o wykształcenie rodziców. Szczegółowe dane zawiera kolejny wykres. 5

6 Wykres 2. Struktura studentów ze względu na wykształcenie rodziców (w%) (N=455) ,9 1,3 33,8 15,6 24,2 36,7 39,8 46,2 Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe brak odpowiedzi 1,3 0,2 Wykształcenie ojca Wykształcenie matki Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów, podobnie jak miało to miejsce w poprzednich edycjach badania, to zbiorowość zróżnicowana. Przeważają kobiety, mieszkańcy miast (do i powyżej 100 tys.), których ojcowie i matki w większości mają wykształcenie wyższe lub średnie, a w przypadku ojców także zawodowe. Można zatem powiedzieć, że kwestionariusz trafił do rąk osób z różnych warstw społecznych, co, gwarantuje, że wyniki nie reprezentują tylko i wyłącznie opinii jednej homogenicznej zbiorowości studentów. Badana zbiorowość różniła się także ze względu na charakterystyki dotyczące studiów, tj.: ukończonego kierunku, obecnie studiowanego, średniej ocen i faktu równoległego studiowania na innym kierunku. Strukturę studentów ze względu na status w Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu przedstawia wykres 3. Wykres 3. Struktura studentów ze względu na status w UEP (w %) (N=455) 60 55, , student I stopnia (studia licencjackie) student II stopnia (studia magisterskie) 3,1 absolwent studiów I stopnia (nie kontynuuje studiów w UEP) 7,5 absolwent studiów II stopnia 1,8 brak odpowiedzi 6

7 Jak widać przeszło 55% badanych stanowią studenci studiów II stopnia, a ponad 32% to studenci studiów licencjackich. W próbie znaleźli się także absolwenci studiów magisterskich (7,5%). Badani reprezentują wszystkie wydziały UEP oraz wiele kierunków i specjalności. Jeśli chodzi o rozkład średniej ze studiów, to przedstawia się on następująco (wykres 4). Wykres 4. Wyniki w nauce respondentów (w %) (N=453) ,9 27, ,2 17, do 3,70 3,71-4,10 4,11-4,50 powyżej 4,50 brak odpowiedzi 4,4 Ostatnią ważną cechą różnicującą studentów jest ich doświadczenie zawodowe zdobywane w czasie studiów. Odpowiednie dane przedstawiono na wykresie 5. Wykres 5. Doświadczenie zawodowe studentów (w %) (N=455) praca niezwiązana z profilem studiów praktyki i staże studenckie (poza obowiązkowymi) praca na rzecz organizacji studenckich (np. parlament, koła naukowe, inne) 30, ,6 praca związana z profilem studiów wolontariat 23,3 22,2 nie mam doświadczeo zawodowych 7,9 brak odpowiedzi 2,

8 Najwięcej osób wykonywało pracę niezwiązaną z profilem studiów (56%). Osób tych było o ponad 10 punktów procentowych mniej niż przed rokiem. Z dodatkowych programów praktyk i staży studenckich skorzystało ponad 53,6% badanych. Odsetek ten jest również niższy o ponad 7 p.p. w porównaniu z poprzednią edycją badania. Popularne były także pozostałe działania: praca na rzecz organizacji studenckich (30,3%) czy praca związana z profilem studiów (23,3%). Więcej niż co piąta osoba podejmowała działania wolontaryjne. Ogólnie wskaźniki udziału w działaniach dających doświadczenia zmniejszył się nieznacznie w stosunku do III edycji badania Motywy studiowania Pierwsza część kwestionariusza przeznaczonego dla studentów poświęcona została analizie motywów lub inaczej celów studiowania. Metodologię badania oparto na klasyfikacji celów studiowania takiej samej jak w poprzednich edycjach badania (Tabela 1). Tabela 1. Klasyfikacja motywów studiowania Kategoria motywów Akademickie Zawodowe (związane z powołaniem) Charakter motywu Wewnętrzny A. Pasjonują mnie zagadnienia związane z gospodarką i chcę zajmować się tą problematyką C. Studiuję na tym kierunku, gdyż jest on związany z pracą, którą zamierzam podjąć Zewnętrzny B. Studiowanie przedmiotów, w których zawsze uzyskiwałem(am) dobre wyniki uważam za naturalne D. Jeżeli uda mi się skończyć te studia, to nie będę miał żadnych kłopotów ze zdobyciem pracy, którą chcę podjąć. Absolwenci UEP otrzymują świetne stanowiska, a pracodawcy na szczęście nie przejmują się ocenami. Ważny jest dyplom uczelni Osobiste E. Chcę poszerzyć horyzonty i zyskać lepszą perspektywę oceny wydarzeń krajowych i zagranicznych rozwinąć się intelektualnie F. Chcę sprawdzić własne możliwości. Inni wcześniej nie poznali się na mnie. Jeśli uda mi się uzyskać dyplom, to będę mógł pokazać innym na co mnie stać Towarzyskie G. Interesuje mnie życie towarzyskie. Jeśli ktoś chce przyjemnie spędzić czas, to powinien koniecznie podjąć studia H. Mam nadzieję nawiązać znajomości przydatne w późniejszym życiu, także zawodowym W pierwszym kroku studenci mieli za zadanie wskazać wszystkie motywy, z którymi się identyfikowali. Rozkład odpowiedzi przedstawiono na wykresie. 8

9 Wykres 6. Motywy podejmowania studiów przez studentów UEP biorących udział w stażach zawodowych badanie w ramach programu Kadry dla Gospodarki (N=455) (w %) 90 84, , , , ,1 21, ,7 2 0 Uwagi: oznaczenia motywów tak jak w Tabeli 1 Podobnie jak we wszystkich dotychczasowych edycjach badania, wśród studentów dominują cele studiowania związane z motywacją wewnętrzną. Jedynie w przypadku motywów towarzyskich częściej wskazywany był ten o charakterze zewnętrznym. Chodzi o motyw związany z wykorzystaniem czasu na studiach wyższych do budowania kapitału społecznego w postaci sieci znajomości. Największe uznanie uzyskały trzy motywy: zawodowy o charakterze wewnętrznym (Studiuję na tym kierunku, gdyż jest on związany z pracą, którą zamierzam podjąć) 84% wskazań (wzrost o 5 p.p. w stosunku do wyników z Raportu z rundy III), osobisty o charakterze wewnętrznym (Chcę poszerzyć horyzonty i zyskać lepszą perspektywę oceny wydarzeń krajowych i zagranicznych rozwinąć się intelektualnie) wskazany przez 66% badanych (niewielki spadek o 2 p.p. w stosunku do wyników Raportu z rundy III), wspomniany motyw towarzyski o charakterze zewnętrznym wybrany przez 55% (wzrost o 6 p.p. w stosunku do wyników Raportu z rundy III). Podobnie jak w przypadku trzech poprzednich badań, najmniejsze uznanie zdobył motyw wyrażający chęć udowodnienia innym swojej własnej wartości. Wyniki obecnego badania były w zasadzie zbieżne z wynikami zaprezentowanymi w poprzednich raportach. W kolejnym kroku analizy celów studiowania studenci dokonywali wyboru jednego osobistego motywu studiowania spośród tych, które zaznaczyli wcześniej. Odpowiednie wyniki prezentuje wykres nr 7. 9

10 Wykres 7. Struktura osobistych motywów studiowania studentów UEP biorących udział w stażach zawodowych badanie w ramach programu Kadry dla Gospodarki (N=455) 2% 1% 3% 4% 5% 2% 18% 6% 59% A B C D E F G H b.d. Legenda: oznaczenia jak w Tabeli 1 Struktura motywów wskazywanych jako najważniejsze nie uległa zmianie w stosunku do wyników z poprzednich edycji badania. Istotne są dwa motywy C i E. Zarówno pierwszy motyw, wiążący studia z przyszłą pracą zawodową (C), jak i drugi odnoszący się do chęci poszerzenia własnej wiedzy na temat gospodarki (E) mają charakter wewnętrzny. Badanie wskazuje na dwie główne kategorie osób zainteresowanych studiami na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Największą zbiorowość stanowią osoby pragnące poprzez udział w studiach zwiększyć swoje szanse na zdobycie wymarzonej pracy. Drugi w kolejności, znacznie mniejszy segment stanowią osoby chcące przede wszystkim rozwinąć się intelektualnie. Preferencje te są stałe od samego początku badania Kompetencje posiadane W zakresie zbierania i porządkowania informacji analizowane były dwie umiejętności samodzielnego zbierania danych z różnych źródeł oraz streszczanie, skracanie i porządkowanie informacji. Odpowiednie dane przedstawiono na wykresie nr 8. 10

11 Wykres 8. Samoocena kompetencji w obszarze zbierania i porządkowania informacji (N=455) streszczać, skracać i porządkować posiadane informacje 15,4 46,2 36,7 samodzielnie zbierać dane i informacje z różnych źródeł 7,5 50,8 40,7 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi W przypadku obu umiejętności respondenci uznali, że mają je wysoko rozwinięte. Suma ocen pozytywnych bardzo dobrze i dobrze w odniesieniu do pierwszej przekroczyła 80%, a drugiej nawet 90%. Te wyniki są bardzo zbieżne z poprzednią edycją badania. Nieco lepiej ocenione zostało samodzielne zbieranie danych i informacji z różnych źródeł (średnia 4,31 w relacji do 4,18). Kolejny wykres ilustruje samoocenę dotyczącą zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków. Podobnie jak poprzednio w skład tej kompetencji wchodzą dwie umiejętności przedstawiania danych w jasny i zrozumiały sposób oraz formułowania wniosków na podstawie posiadanych informacji. Wykres 9. Samoocena kompetencji w obszarze zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków (N=455) formułować wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 14,3 50,3 32,5 przedstawiać dane i informacje w jasny i zrozumiały dla innych sposób 15,6 46,2 35,6 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Jak widać obie umiejętności ocenione zostały bardzo wysoko i niemal identycznie (średnia ocena dla obu kształtuje się w okolicach 4,15). 11

12 Bardzo podobnie do poprzedniej edycji badania, nieco gorzej i bardziej zróżnicowanie oceniono obszar kompetencji związanych z wykorzystaniem wiedzy w praktycznym działaniu. Przedstawia to wykres 10. Wykres 10. Samoocena kompetencji w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu (N=455) samodzielnie zaproponować rozwiązania dla konkretnych problemów 4,4 28,1 47,7 18,5 przeanalizować i ocenić użyteczność proponowanych rozwiązań 2,9 25,5 52,1 18,7 modelować i prognozować zjawiska społecznogospodarcze 1,5 14,7 44,0 30,1 9,0 zrozumieć zjawiska społeczno-gospodarcze zachodzące w otoczeniu firmy 2,0 28,1 52,7 16,5 wykorzystać wiedzę teoretyczną do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych 4,4 36,5 47,5 11,2 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Na tle 5 analizowanych umiejętności wybija się modelowanie i prognozowanie zjawisk społecznogospodarczych. Respondenci ocenili tę umiejętność na zdecydowanie niższym poziomie aniżeli pozostałe najwięcej było tu odpowiedzi słabo (14,7%) i 44% średnio. Przeciętna ocena tej umiejętności wyniosła 3,3. Najlepiej i na bardzo zbliżonym poziomie ocenione zostały umiejętności: rozumienia zjawisk społeczno-gospodarczych zachodzących w otoczeniu firmy (3,84) oraz analizy i oceny użyteczności proponowanych rozwiązań (3,86). Wśród kompetencji związanych z umiejętnościami organizacji pracy własnej (wykres 11) badani najlepiej ocenili u siebie umiejętność samodzielnej pracy (średnia 4,44). Niewiele gorzej oceniono umiejętność korzystania z pomocy innych w trudnych sytuacjach (4,33). Relatywnie najsłabiej jest zdaniem badanych rozwinięta u nich umiejętność odpowiedniego doboru środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań oraz nadawania priorytetów. Cała grupa kompetencji została oceniona wysoko (średnia w okolicach 4), na niemal identycznym poziomie jak w poprzedniej edycji badania. 12

13 Wykres 11. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności organizacji pracy własnej (N=455) kończyć zadania w przewidzianym na to terminie 13,4 39,3 45,5 oddzielać zadania ważne od mniej ważnych 19,3 39,3 38,9 zwrócić się o pomoc do innych gdy nie potrafię zrealizować jakiegoś zadania 10,3 37,8 49,0 pracować samodzielnie 7,0 37,8 53,8 odpowiednio dobierać środki i metody pracy do realizacji powierzonych zadań 17,8 53,4 27,0 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Kolejny wykres przedstawia zbiór kompetencji związanych z szybkim uczeniem się. Tworzą go trzy składowe: wykazywanie gotowości do uczenia się, umiejętność szybkiego nabywania wiedzy i umiejętności oraz niepowtarzanie tych samych błędów. Wykres 12. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności szybkiego uczenia się (N=455) nie powtarzam tych samych błędów 18,5 50,5 29,0 szybko się uczę 11,9 43,5 43,5 wykazuję gotowość do uczenia się 4,6 26,8 68,1 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Badani studenci uważają, że relatywnie najlepiej przychodzi im wykazywanie gotowości do uczenia się (w sumie ponad 95% ocen bardzo dobrze i dobrze ). Stosunkowo najsłabiej rozwinęli umiejętność unikania tych samych błędów. Wykresy 13, 14 i 15 dotyczą kolejno znajomości języków obcych oraz umiejętności obsługi programów komputerowych. 13

14 Wykres 13. Samoocena kompetencji w obszarze znajomości przynajmniej 1 języka obcego (N=455) znam w stopniu komunikatywnym 2 języki obce 10,1 11,0 14,9 30,3 14,5 18,9 znam w stopniu komunikatywnym 1 język obcy 3,1 11,2 31,4 53,6 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Wykres 14. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności obsługi standardowych programów komputerowych (N=455) mam znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) 2,0 21,3 76,3 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Wykres 15. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności obsługi specjalistycznych programów komputerowych (N=455) potrafię obsługiwać specjalistyczne programy komputerowe 4,6 3,7 14,9 35,4 28,8 12,1 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Ogólne wnioski z badania w obszarze wspomnianych umiejętności są identyczne jak w przypadku poprzedniej edycji badania. Wyniki różnią się w bardzo niewielkim stopniu. Wśród analizowanych umiejętności zdecydowanie najlepiej respondenci ocenili znajomość podstawowej obsługi komputera. Na drugim miejscu znalazła się znajomość 1 języka obcego. Na wykresach widać wyraźnie, że posługiwanie się kolejnym językiem obcym oceniana jest już znacznie słabiej. Najgorzej wypada ocena umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych. Dwoma kolejnymi obszarami ocenianymi w ramach badań były umiejętności związane z prezentowaniem argumentów i obroną własnych poglądów (wykresy 16 i 17). 14

15 Wykres 16. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności argumentacji (N=455) przekonać innych do własnych pomysłów 28,6 44,6 21,5 jasno i logicznie wyrazić własne myśli i poglądy 22,4 48,8 25,7 dobierać odpowiednie argumenty w dyskusji 19,6 53,2 24,2 wyrazić sprecyzowaną opinię na jakiś temat 15,6 47,3 33,0 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi W grupie umiejętności argumentacji najlepsze oceny uzyskała umiejętność precyzowania opinii na jakiś temat (średnia 4,1). Na bardzo podobnym poziomie respondenci ocenili pozostałe umiejętności średnie zbliżone do 4. Wykres 17. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów (N=455) potrafię odmówić wykonania zadania odpowiednio to uzasadniając 10,8 34,1 38,7 13,8 udzielić konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna 4,6 31,4 40,7 22,6 nie zgodzić się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 2,9 25,3 43,3 27,9 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi W zbiorze umiejętności związanych w bronieniem własnych poglądów sytuacja wygląda nieco tylko gorzej w stosunku do poprzedniej grupy kompetencji. Respondenci wskazali, że najgorzej przychodzi im odmawianie wykonywania zadań z odpowiednim uzasadnieniem (średnia 3,53). Stosunkowo najlepiej oceniona została umiejętność wyrażania braku zgody na opinie innych z odpowiednim uzasadnieniem (3,97). Wyniki w obu grupach umiejętności zbliżone są do wyników uzyskanych w poprzedniej edycji badania. 15

16 Kolejna grupa kompetencji związana jest z umiejętnościami interpersonalnymi. Odpowiednie dane przedstawiono na wykresie nr 18. Wykres 18. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności interpersonalnych (N=455) wiem jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi 10,8 49,0 37,8 potrafię słuchać innych, przejawiając zainteresowanie w trakcie rozmowy 8,6 36,5 53,6 szybko nawiązuję nowe znajomości 5,3 20,2 33,8 38,9 potrafię dostosować swoje zachowanie do określonej sytuacji (mam wyczucie, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 6,4 38,2 53,4 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Najlepiej oceniono umiejętność słuchania innych i dostosowywania zachowania do określonej sytuacji (średnia 4,44), a najgorzej umiejętność szybkiego nawiązywania nowych znajomości (4,05). Także umiejętność utrzymywania relacji została oceniona relatywnie gorzej (4,22). Wyniki samooceny są bardzo zbieżne z poprzednią edycją badania. Co prawda są one nieco lepsze, ale wielkość odchyleń nie przekracza 0,2 punktu. Grupa kompetencji dotycząca obszaru umiejętności efektywnej pracy w stresie, obejmuje trzy kompetencje: umiejętność wydajnej pracy w warunkach stresu, radzenie sobie w kontaktach międzyludzkich oraz wyciąganie wniosków z krytyki i wykorzystywanie ich w pracy. Dane wskazują, że najczęściej wybieraną oceną dla tych umiejętności była ocena dobra. Relatywnie najgorzej (średnia na poziomie 3,78) została oceniona umiejętności radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi. Wyniki oceny, podobnie jak w przypadku dotychczas analizowanych grup umiejętności, są niemal identyczne z wynikami z poprzedniej edycji badania. 16

17 Wykres 19. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie (N=455) nawet w stresujących warunkach potrafię dobrze wykonywać swoje zadania i pracować wydajnie 25,5 46,4 23,7 potrafię radzić sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) 27,7 39,3 24,0 w sytuacji krytyki wyciągać z niej wnioski i wykorzystać je we własnej pracy 16,3 41,8 38,5 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Kolejny zbiór kompetencji umiejętności pracy w zespole obejmuje aż 6 różnych umiejętności. Odpowiednie dane znajdują się na poniższym wykresie. Wykres 20. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności pracy w zespole (N=455) uczyć innych (szkolić, trenować, przekazywać wiedzę) 7,3 29,5 33,4 27,7 korzystać z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 1,510,3 46,6 40,0 potrafię rozstrzygać spory w zespole 6,2 33,4 43,1 14,5 chętnie dzielę się wiedzą i doświadczeniem 1,8 15,2 45,7 36,9 ufam innym 9,2 35,4 35,6 17,8 potrafię korzystać kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych mi zadań 2,2 17,6 48,4 31,6 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Respondenci najlepiej ocenili umiejętność korzystania z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji oraz dzielenie się wiedzą i doświadczeniem. Na podobnym poziomie oceniona została umiejętność korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych zadań. Przeciętna ocena tych trzech umiejętności oscylowała wokół wartości nieco powyżej 4. Zdecydowanie najgorzej wypadła zdolność do ufania innym (3,6). Bardzo podobny wynik i równie wysokie zróżnicowanie ocen uzyskała umiejętność rozstrzygania sporów w zespole. Wyniki analizy, zarówno pod względem poziomu, jak i rozkładu odpowiedzi są niemal identyczne do wyników z poprzedniej edycji badania. 17

18 Kolejny wykres przedstawia dane dotyczące oceny umiejętności kierowania ludźmi. Wykres 21. Samoocena kompetencji w obszarze umiejętności kierowania ludźmi (N=455) samodzielnie podejmować decyzje 3,3 17,8 44,6 32,5 motywować innych do działania 2,9 29,0 41,8 24,2 wyznaczać cele i rozdzielać zadania między członków zespołu 3,7 23,5 44,2 25,9 samodzielnie inicjuję (rozpoczynam) działania 5,1 20,7 47,5 25,3 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi W ocenie respondentów relatywnie najlepiej przychodzi im samodzielne podejmowanie decyzji (największa średnia). Na drugim miejscu znalazło się samodzielne inicjowanie działań. Najsłabiej oceniono motywowanie innych do działania. Ostatnia grupa kompetencji objęła zachowania etyczne względem innych. Wykres 22. Samoocena kompetencji w obszarze etycznych zachowań względem innych (N=455) stosuję się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 2,4 23,1 72,5 okazuję tolerancję dla odmiennych poglądów 9,5 36,5 50,5 chętnie pomagam innym 7,0 28,6 62,2 okazuję szacunek innym 2,9 19,1 76,9 nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Zdaniem badanych najłatwiej przychodzi im okazywanie szacunku innym i stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm (średnie powyżej 4,6 i najmniejsze zróżnicowanie odpowiedzi). Nieco gorzej, choć także wysoko, ocenione zostały takie postawy, jak tolerancja dla odmiennych poglądów i chęć pomocy innym. Ogólnie grupa tych kompetencji została oceniona najlepiej spośród dotychczasowych. Wyniki analizy są całkowicie zbieżne z poprzednią edycją badania. 18

19 1.4. Kompetencje pożądane na rynku pracy W analizie kompetencji pożądanych na rynku pracy studenci dokonywali oceny przydatności tego samego zbioru kompetencji, posługując się pytaniem Jaka jest Twoim zdaniem przydatność danej kompetencji z punktu widzenia pracodawcy?. Badani mieli do dyspozycji skalę ocen od 0 do 5, gdzie 0 oznacza wcale nie jest przydatna, 1 bardzo mała, 2 mała, 3 średnia, 4 duża, 5 bardzo duża. Respondenci wysoko ocenili przydatność umiejętności z obszaru zbierania i porządkowania informacji (wykres 23). Cenniejsza od umiejętności streszczania i porządkowania informacji (średnia 4,36, odchylenie 0,71) okazała się umiejętność samodzielnego zbierania danych i informacji (średnia 4,61 i odchylenie 0,56). Wykres 23. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zbierania i porządkowania informacji (N=455) streszczać, skracać i porządkować posiadane informacje 8,8 42,2 47,5 samodzielnie zbierać dane i informacje z różnych źródeł 3,7 31,4 64,8 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Kolejny wykres przedstawia dane na temat oceny przydatności kompetencji związanych ze zrozumiałym przedstawianiem informacji i formułowaniem wniosków. Wykres 24. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków (N=455) formułować wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 2,4 21,1 75,8 przedstawiać dane i informacje w jasny i zrozumiały dla innych sposób 3,3 27,3 69,2 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Widać wyraźnie, że również w tym przypadku przydatność obu umiejętności została oceniona wysoko (średnie powyżej 4,65) przy raczej dużej zgodności respondentów (odchylenie standardowe około 0,53). Nieco bardziej złożona sytuacja miała miejsce w odniesieniu do kompetencji związanych z wykorzystywaniem wiedzy w praktycznym działaniu (wykres 25). 19

20 Wykres 25. Ocena przydatności kompetencji w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu (N=455) samodzielnie zaproponować rozwiązania dla konkretnych problemów 4,6 28,4 66,2 przeanalizować i ocenić użyteczność proponowanych rozwiązań 7,9 38,7 51,9 modelować i prognozować zjawiska społecznogospodarcze 20,0 45,7 29,7 zrozumieć zjawiska społeczno-gospodarcze zachodzące w otoczeniu firmy 10,5 40,9 46,4 wykorzystać wiedzę teoretyczną do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych 6,2 22,6 43,3 26,8 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Jak widać, zdaniem badanych najbardziej przydatna jest umiejętność samodzielnego proponowania rozwiązań dla konkretnych problemów (najwyższa średnia 4,6, przy największej zgodności odchylenie standardowe 0,63). Z kolei najmniej przydatne są według studentów umiejętności związane z wykorzystywaniem wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych (3,9) oraz umiejętność modelowania i prognozowania (4). W przypadku tych dwóch kompetencji odpowiadający byli najmniej zgodni co do ich przydatności (odchylenie powyżej 0,85). Sytuacja wygląda nieco lepiej w przypadku kolejnego obszaru (wykres 26). Wykres 26. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności organizacji pracy własnej (N=455) kończyć zadania w przewidzianym na to terminie 1,1 16,7 81,3 oddzielać zadania ważne od mniej ważnych 7,0 33,4 58,2 zwrócić się o pomoc do innych gdy nie potrafię zrealizować jakiegoś zadania 10,1 36,5 50,8 pracować samodzielnie 9,2 32,3 57,4 odpowiednio dobierać środki i metody pracy do realizacji powierzonych zadań 6,8 36,3 56,0 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Przydatność wszystkich umiejętności wchodzących w skład obszaru organizacji pracy własnej została oceniona na poziomie 4,35 i wyżej. Najlepiej i najbardziej zgodnie oceniono przydatność umiejętności kończenia zadań w przewidzianym na to terminie. Pozostałe kompetencje okazały się przydatne 20

21 niemal w równym stopniu. Oceny kompetencji są niemal identyczne w porównaniu do poprzedniej edycji badania. Na kolejnym wykresie zaprezentowano ocenę przydatności umiejętności szybkiego uczenia się. Okazuje się, że wszystkie trzy umiejętności tworzące ów zbiór są niemal równie przydatne. Średnia ocena oscyluje wokół 4,7 z dużą przewagą przekonań o bardzo dużej przydatności i przy niemal jednakowej zgodności respondentów. Wykres 27. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności szybkiego uczenia się (N=455) nie powtarzam tych samych błędów 4,2 23,1 71,6 szybko się uczę 3,1 19,8 76,3 wykazuję gotowość do uczenia się 3,1 23,7 72,7 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Kolejne trzy wykresy dotyczą kompetencji językowych (wykres 28) i związanych z obsługą programów komputerowych (wykres 29 i 30). Widać na nich wyraźnie, że jako najbardziej przydatne respondenci ocenili znajomość jednego języka obcego (niemal 81% stwierdziło, że przydatność tej umiejętności jest bardzo duża) oraz znajomość podstawowej obsługi komputera (ponad 85% ocen bardzo duża). Jeśli chodzi o pozostałe umiejętności znajomość 2 języków obcych i umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych, to badani nie byli już tacy zgodni, a ocena przydatności była niższa. Warto zauważyć, że wyniki analizy ponownie są bardzo podobne do wyników z poprzedniej edycji badania. Wykres 28. Ocena przydatności kompetencji w obszarze znajomości przynajmniej 1 języka obcego (N=455) znam w stopniu komunikatywnym 2 języki obce 13,8 30,8 51,6 znam w stopniu komunikatywnym 1 język obcy 3,7 14,7 80,7 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża 21

22 Wykres 29. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności obsługi standardowych programów komputerowych (N=455) mam znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) 2,0 12,1 85,1 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Wykres 30. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności obsługi specjalistycznych programów komputerowych (N=455) potrafię obsługiwać specjalistyczne programy komputerowe 14,3 34,9 47,7 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Jeśli chodzi o umiejętności argumentacji, to badani stwierdzili, że wszystkie oceniane kompetencje są niemal równie przydatne w miejscu pracy (średnie na poziomie ok. i powyżej 4,25). Relatywnie najbardziej przydatna jest umiejętność dobierania odpowiednich argumentów w dyskusji oraz jasnego i logicznego wyrażania własnych myśli i poglądów. Z kolei najmniej przydatne z analizowanego zbioru okazały się: umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat i przekonywania innych do własnych pomysłów. Wyniki są bardzo zbieżne z wynikami poprzedniej edycji badania. 22

23 Wykres 31. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności argumentacji (N=455) przekonać innych do własnych pomysłów 13,6 39,3 44,2 jasno i logicznie wyrazić własne myśli i poglądy 6,6 41,1 50,5 dobierać odpowiednie argumenty w dyskusji 7,7 40,4 51,0 wyrazić sprecyzowaną opinię na jakiś temat 11,9 43,3 43,3 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Z kolei w zbiorze umiejętności związanych z obroną własnych poglądów studenci jako najbardziej przydatną wskazali umiejętność konstruktywnej krytyki (średnia 4,31). Najmniej przydatna jest ich zdaniem umiejętność odmawiania wykonania zadania z uzasadnieniem (4,02 przy odchyleniu standardowym bliskim 0,9). Ponownie wyniki są niemal identyczne jak w przypadku poprzedniej edycji badania. Wykres 32. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów (N=455) potrafię odmówić wykonania zadania odpowiednio to uzasadniając 2,0 20,9 42,9 31,9 udzielić konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna 0,911,6 40,9 45,7 nie zgodzić się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 1,510,3 44,4 42,9 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Przydatność kompetencji z obszaru umiejętności interpersonalnych została oceniona wysoko (4,25 i powyżej). Najbardziej przydatna okazała się wiedza na temat utrzymywania dobrych relacji z innymi oraz umiejętność dostosowania swojego zachowania do określonej sytuacji. Po raz kolejny wyniki niemal nie różnią się w porównaniu do poprzedniej edycji badania. 23

24 Wykres 33. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności interpersonalnych (N=455) wiem jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi 5,9 40,0 53,4 potrafię słuchać innych, przejawiając zainteresowanie w trakcie rozmowy 13,0 40,2 44,0 szybko nawiązuję nowe znajomości 11,2 38,0 47,9 potrafię dostosować swoje zachowanie do określonej sytuacji (mam wyczucie, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 5,9 32,3 60,9 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Okazuje się, że bardzo przydatne są także zdaniem studentów umiejętności efektywnej pracy w stresie (średnie w okolicach i powyżej 4,5). Wykres 34. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie (N=455) nawet w stresujących warunkach potrafię dobrze wykonywać swoje zadania i pracować wydajnie 2,9 24,6 71,9 potrafię radzić sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) 4,4 34,7 60,2 w sytuacji krytyki wyciągać z niej wnioski i wykorzystać je we własnej pracy 5,1 34,7 59,3 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Jeśli chodzi o przydatność umiejętności pracy w zespole, to widać, że w badanym zbiorze kompetencji wyróżnia się umiejętność ufania innym. Przydatność tej umiejętności została oceniona najniżej (3,68), a odpowiadający byli najmniej zgodni w swoich ocenach (0,94). Niemal identycznie oceniono pozostałe umiejętności. Wyniki analizy są bardzo podobne do wyników z poprzedniej edycji badania. 24

25 Wykres 35. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności pracy w zespole (N=455) uczyć innych (szkolić, trenować, przekazywać wiedzę) 1,511,6 38,2 47,3 korzystać z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 0,911,4 39,8 46,8 potrafię rozstrzygać spory w zespole 1,5 13,2 46,8 37,8 chętnie dzielę się wiedzą i doświadczeniem 3,1 12,3 41,8 42,4 ufam innym 7,3 27,3 44,0 18,2 potrafię korzystać kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych mi zadań 8,4 42,4 47,5 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Na kolejnym wykresie zaprezentowano wyniki ocen przydatności umiejętności kierowania ludźmi. Widać wyraźnie, że oceny te ułożyły się od najbardziej do najmniej przydatnej. I tak, w największym stopniu w miejscu pracy dobrze jest umieć samodzielnie podejmować decyzje, natomiast stosunkowo najmniej przydaje się samodzielne inicjowanie działań. Wykres 36. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności kierowania ludźmi (N=455) samodzielnie podejmować decyzje 5,1 31,6 61,1 motywować innych do działania 9,5 34,5 54,1 wyznaczać cele i rozdzielać zadania między członków zespołu 8,4 34,7 55,4 samodzielnie inicjuję (rozpoczynam) działania 13,0 41,1 44,0 wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Ostatnia grupa kompetencji obejmuje zbiór etycznych zachowań względem innych. Zdaniem większości respondentów bardzo dużą przydatność wykazuje umiejętność stosowania się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych. Jeszcze większa liczba osób twierdzi, że bardzo przydaje się okazywanie szacunku innym. Ogólnie, wszystkie zachowania etyczne przydają się w niemal równie wysokim stopniu w miejscu pracy. Wyniki są całkowicie zbieżne z poprzednią edycją badania. 25

26 Wykres 37. Ocena przydatności kompetencji w obszarze etycznych zachowań względem innych (N=455) stosuję się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych okazuję tolerancję dla odmiennych poglądów chętnie pomagam innym okazuję szacunek innym wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża 1.5. Luka kompetencyjna W analizie luki kompetencyjnej dokonano zestawienia wartości średnich arytmetycznych ocen uzyskanych w zakresie samooceny studentów oraz oceny przydatności analizowanych kompetencji. Odpowiednie dane przedstawiono na wykresach. W pierwszym obszarze analizy, kompetencji związanych ze zbieraniem i porządkowaniem informacji, podobnie jak w zeszłej edycji badania, nie ma większych różnic w poziomach samooceny i przydatności poszczególnych umiejętności (wykres 38). Wykres 38. Luka w obszarze zbierania i porządkowania informacji oceny studentów (N=455) streszczać, skracać i porządkować posiadane informacje 4,18 4,36 samodzielnie zbierać dane i informacje z różnych źródeł 4,31 4,61 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Przydatność Ocena u studentów 26

27 Zdecydowanie większe luki kompetencyjne pojawiły się w obszarze zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków (wykres 39). Wykres 39. Luka w obszarze zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków oceny studentów (N=455) formułować wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 4,14 4,73 przedstawiać dane i informacje w jasny i zrozumiały dla innych sposób 4,15 4,65 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Przydatność Ocena u studentów Na powyższym wykresie widać, że w przypadku obu analizowanych umiejętności ich przydatność w miejscu pracy została oceniona o ponad 0,5 punktu wyżej aniżeli ich samoocena. Co więcej, respondenci byli bardziej zgodni w kwestii przydatności tych umiejętności aniżeli w kwestii samooceny. Wyniki te zasadniczo pokrywają się z wynikami z poprzedniej edycji badania. Kolejny wykres przedstawia porównanie umiejętności w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu. Jak widać, ponownie przydatność wszystkich umiejętności została oceniona wyżej aniżeli samoocena. Wykres 40. Luka w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu oceny studentów (N=455) wykorzystać wiedzę teoretyczną do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych 5 3, ,65 zrozumieć zjawiska społecznogospodarcze zachodzące w otoczeniu samodzielnie zaproponować 4,60 2 3,84 4,31 rozwiązania dla konkretnych problemów 3,79 1 firmy 0 przeanalizować i ocenić użyteczność proponowanych rozwiązań 4,41 3,86 3,31 4,00 modelować i prognozować zjawiska społeczno-gospodarcze Ocena u studentów Przydatność 27

28 Największe luki kompetencyjne w badanym obszarze dotyczą umiejętności samodzielnego proponowania rozwiązań dla konkretnych problemów (luka na poziomie 0,81) oraz modelowania i prognozowania zjawisk społeczno-gospodarczych (0,69). Przy czym przydatność tej pierwszej umiejętności została oceniona wyżej aniżeli drugiej. Dość wysoka luka na poziomie 0,55 dotyczy umiejętności analizy i oceny użyteczności proponowanych rozwiązań. Najmniejsze różnice w ocenie przydatności i poziomu nabytych kompetencji dotyczą wykorzystania wiedzy teoretycznej do opisu rzeczywistości (0,25). Wyniki nie odbiegają zasadniczo od wyników z poprzedniej edycji badania. Na kolejnym wykresie przedstawione zostały dane porównujące samoocenę i przydatność umiejętności pracy własnej (wykres 41). Luka ta nie pojawia się w przypadku dwóch kompetencji: umiejętności samodzielnej pracy i umiejętności zwracania się o pomoc w sytuacjach braku możliwości realizacji jakiegoś zadania. Wyniki te są bardzo podobne do tych z poprzedniej edycji badania. Wykres 41. Luka w obszarze umiejętności organizacji pracy własnej oceny studentów (N=455) kończyć zadania w przewidzianym na to terminie 4,29 4,80 oddzielać zadania ważne od mniej ważnych zwrócić się o pomoc do innych gdy nie potrafię zrealizować jakiegoś zadania pracować samodzielnie odpowiednio dobierać środki i metody pracy do realizacji powierzonych zadań 4,15 4,07 4,49 4,35 4,33 4,46 4,44 4,48 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Przydatność Ocena u studentów Największa luka pojawia się w przypadku umiejętności kończenia zadań w przewidzianym terminie (0,51). Na podobnych poziomach ukształtowały się różnice w ocenach umiejętności odpowiedniego doboru środków i metod pracy do realizacji zadań oraz nadawania priorytetów zadaniom. W tej edycji badania dostrzec można nieco większą rozbieżność pomiędzy samooceną i przydatnością wspomnianych umiejętności. Luki kompetencyjne w obszarze kompetencji szybkiego uczenia się występują w przypadku dwóch umiejętności: szybko się uczę (luka na poziomie 0,44 punktu) i nie powtarzam tych samych błędów (0,62) (Wykres 42). W odniesieniu do postawy gotowości do uczenia się nie wystąpiła niemal żadna różnica pomiędzy samooceną studentów i jej przydatnością. Wyniki są zbieżne z poprzednią edycją badania. 28

29 Wykres 42. Luka w obszarze umiejętności szybkiego uczenia się oceny studentów (N=455) wykazuję gotowość do uczenia 4,70 się 5 4, ,06 nie powtarzam tych samych błędów 4,68 4,29 szybko się uczę 4,73 Ocena u studentów Przydatność Kolejny analizowany obszar dotyczy znajomości języków obcych (wykres 43). O ile w przypadku znajomości jednego języka obcego nie ma bardzo dużych rozbieżności w ocenie posiadanego i pożądanego poziomu tej umiejętności, to luka ta występuje w przypadku znajomości dwóch języków obcych. Jej poziom jest wysoki ponad 1,1 punktu w 5 stopniowej skali. Podobnych wniosków dostarcza analiza danych na temat umiejętności technicznych, związanych z obsługą komputera i oprogramowania (Wykresy 44 i 45). Luka kompetencyjna nie występuje w przypadku znajomości podstawowej obsługi komputera tylko w przypadku znajomości specjalistycznych programów komputerowych (luka niemal 1 punkt). Wszystkie te obserwacje w pełni pokrywają się z wnioskami z analizy w poprzedniej edycji badania. Wykres 43. Luka w obszarze znajomości przynajmniej 1 języka obcego oceny studentów (N=455) znam w stopniu komunikatywnym 2 języki obce 3,17 4,30 znam w stopniu komunikatywnym 1 język obcy 4,35 4,76 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Przydatność Ocena u studentów 29

30 Wykres 44. Luka w obszarze umiejętności obsługi standardowych programów komputerowych oceny studentów (N=455) mam znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa In 4,74 4,83 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Przydatność Ocena u studentów Wykres 45. Luka w obszarze umiejętności obsługi specjalistycznych programów komputerowych oceny studentów (N=455) potrafię obsługiwać specjalistyczne programy komputerowe 3,32 4,29 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Przydatność Ocena u studentów Kolejny wykres prezentuje dane w obszarze umiejętności argumentacji. Okazuje się, że podobna luka kompetencyjna dotyczy trzech umiejętności dobierania odpowiednich argumentów w dyskusji, jasnego i logicznego wyrażania własnych poglądów oraz przekonywania innych do własnych pomysłów. Luki w tych umiejętnościach wynoszą ok 0,44 punktu. Z kolei najmniejsza różnica w ocenie posiadanego i przydatnego poziomu kompetencji dotyczy umiejętności wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat. Wnioski z analizy są niemal identyczne w porównaniu z poprzednią edycją badania. 30

31 Wykres 46. Luka w obszarze umiejętności argumentacji oceny studentów (N=455) przekonać innych 1 do własnych 4,26 3,83 0 pomysłów wyrazić sprecyzowaną opinię na jakiś temat 4, , ,99 dobierać odpowiednie 4,43 argumenty w dyskusji 3,98 4,42 jasno i logicznie wyrazić własne myśli i poglądy Ocena u studentów Przydatność Na wykresie 47 przedstawione zostały dane na temat luki w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów. Tu różnice w odniesieniu do umiejętności konstruktywnej krytyki oraz odmawiania wykonywania zadań z odpowiednim uzasadnieniem są nieco większe w porównaniu do poprzedniego zbioru kompetencji (ok. 0,5). Najmniejsza luka (0,32) dotyczy nie zgadzania się z opinią innych. Także w tym wypadku, wnioski są zbieżne z obserwacjami z poprzedniej edycji badania. Wykres 47. Luka w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów oceny studentów (N=455) nie zgodzić się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 5 4,29 4 3, ,53 potrafię odmówić wykonania zadania odpowiednio to uzasadniając 4,02 3,81 4,31 udzielić konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna Ocena u studentów Przydatność 31

32 W kolejnym obszarze umiejętności interpersonalnych nie ma znaczących luk kompetencyjnych. W przypadku umiejętności słuchania innych pojawia się nawet nadwyżka kompetencji. Największa luka występuje w przypadku szybkiego nawiązywania znajomości oraz wiedzy dotyczącej utrzymywania dobrych relacji z innymi. Podobnie jak poprzednio, wyniki analizy są w pełni zbieżne z wynikami z poprzedniej edycji badania. Wykres 48. Luka w obszarze umiejętności interpersonalnych oceny studentów (N=455) potrafię dostosować swoje zachowanie do określonej sytuacji (mam wyczucie, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 5 4,53 4, wiem jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi 4,47 4, ,05 szybko nawiązuję nowe 4,31 znajomości 4,43 Ocena u studentów 4,25 potrafię słuchać innych, przejawiając zainteresowanie w trakcie rozmowy Przydatność Inna sytuacja ma miejsce w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie. W zbiorze trzech kompetencji w przypadku dwóch pojawia się znaczna luka kompetencyjna. Chodzi o umiejętność dobrego wykonywania pracy w stresujących warunkach (luka na poziomie 0,78) oraz umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (0,77). Ogólnie w całym obszarze kompetencji potrzebnych do efektywnej pracy w stresie występuje luka kompetencyjna, podobnie jak miało to miejsce w poprzedniej edycji badania. 32

33 Wykres 49. Luka w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie oceny studentów (N=455) w sytuacji krytyki wyciągać z niej wnioski i wykorzystać je we własnej pracy 5 4,53 4 4, nawet w stresujących warunkach potrafię dobrze wykonywać swoje zadania i pracować wydajnie 4,68 3,90 3,78 potrafię radzić sobie w kontaktach z trudnymi 4,55 ludźmi (np. trudnym klientem) Ocena u studentów W zbiorze umiejętności związanych z pracą w zespole największe luki kompetencyjne na poziomie dotyczą dwóch umiejętności: rozstrzygania sporów i uczenia innych (0,57 i 0,51). Nieco mniejsze luki zaobserwowano w odniesieniu do umiejętności korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji zadań (0,25). Problem luki kompetencyjnej praktycznie nie dotyczy pozostałych umiejętności: korzystania z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji, ufania innym oraz dzielenia się wiedzą i doświadczeniem. Tendencje te są w pełni zbiezne z wynikami analiz z poprzedniej wersji badania. Wykres 50. Luka w obszarze umiejętności pracy w zespole oceny studentów (N=455) uczyć innych (szkolić, trenować, 4,32 przekazywać wiedzę) potrafię korzystać kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych mi zadań 5 4,35 4 4,10 3, ,59 3,68 ufam innym korzystać z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 4,27 4,34 3,63 4,18 chętnie dzielę się wiedzą i 4,23 doświadczeniem 4,20 potrafię rozstrzygać spory w zespole Ocena u studentów Przydatność 33

34 Luka w zbiorze kompetencji w obszarze kierowania ludźmi jest największa w przypadku umiejętności motywowania innych i wyznaczania celów oraz delegowania zadań (0,57 i 0,55). Luka kompetencyjna pojawia się w przypadku wszystkich badanych umiejętności podobnie jak w poprzedniej edycji badania. Wykres 51. Luka w obszarze umiejętności kierowania ludźmi oceny studentów (N=455) samodzielnie inicjuję (rozpoczynam) działania 4, ,91 1 samodzielnie 4,53 podejmować decyzje 4,07 0 3,91 wyznaczać cele i rozdzielać zadania między członków 4,46 zespołu 3,86 4,43 motywować innych do działania Ocena u studentów Przydatność Zachowania etyczne względem innych, to jedyny zbiór kompetencji, w których zdaniem respondentów mają oni do czynienia z nadwyżką kompetencji. Różnice w samoocenie i ocenie przydatności nie są znaczące (od 0,05 do 0,13). Podobnie było w poprzedniej edycji badania. Wykres 52. Luka w obszarze etycznych zachowań względem innych oceny studentów (N=455) stosuję się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 4,56 4,69 okazuję tolerancję dla odmiennych poglądów 4,30 4,35 chętnie pomagam innym 4,48 4,53 okazuję szacunek innym 4,63 4,74 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Przydatność Ocena u studentów 34

35 1.6. Podsumowanie i wnioski Wykres 53 pokazuje zestawienie przydatności oraz samooceny wszystkich umiejętności i postaw pogrupowanych w 15 podstawowych grup kompetencji. Na wykresie ułożone one zostały według rosnącej luki kompetencyjnej. Wykres 53. Średnie oceny poziomu przydatności poszczególnych grup kompetencji na rynku pracy oraz oceny stopnia posiadania tych kompetencji w opinii studentów (N=455) Etyczne zachowanie względem innych Umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych Umiejętności interpersonalne Umiejętność organizacji pracy własnej Zbieranie i porządkowanie informacji Umiejętność pracy w zespole Umiejętność argumentacji Umiejętność szybkiego uczenia się 4,5 4,6 4,8 4,7 4,4 4,3 4,5 4,3 4,5 4,2 4,3 4,0 4,4 4,0 4,7 4,3 Umiejętność obrony własnych poglądów 3,8 4,2 Umiejętność kierowania ludźmi 3,9 4,4 Zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków 4,1 4,7 Wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu Umiejętność efektywnej pracy w stresie Znajomość przynajmniej 1 języka obcego 3,7 3,8 4,0 4,3 4,6 4,5 Umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych 3,3 4,3 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 Przydatność Ocena Wykres wyraźnie pokazuje, że wszystkie kategorie kompetencji mają zdaniem respondentów dużą przydatność w miejscu pracy. Wśród stosunkowo najbardziej przydatnych znalazły się następujące: 35

36 umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych (średnia 4,83), umiejętność szybkiego uczenia się (4,70), zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków (4,69), umiejętności efektywnej pracy w stresie (4,58), znajomość jednego języka obcego (4,53). Z kolei relatywnie najmniej przydatne okazały się: umiejętność obrony własnych poglądów (4,2), umiejętność pracy w zespole (4,27, wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu (4,33), a także obsługi specjalistycznych programów (4,29). Wyniki IV edycji badania są niemal w pełni zbieżne z wynikami poprzednich edycji. Jeśli chodzi o samoocenę posiadanych kompetencji, to respondenci najlepiej ocenili u siebie umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych (4,74), a następnie etyczne zachowania względem innych (4,57), umiejętności szybkiego uczenia się (4,32), organizacji pracy własnej (4,3) oraz umiejętności interpersonalne (4,28). Podobnie jak w przypadku oceny przydatności, także tym razem wyniki samooceny były niemal identyczne z wynikami uzyskanymi w poprzedniej edycji badania. Uzupełnieniem poprzedniego wykresu jest kolejny, ilustrujący lukę kompetencyjną mierzoną jako różnica pomiędzy przeciętną przydatnością danej grupy kompetencji a jej samooceną. Wykres 54. Luka kompetencyjna w opinii studentów (N=455) Etyczne zachowanie względem innych Umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych Umiejętności interpersonalne -0,1-0,1 0,1 Umiejętność organizacji pracy własnej Zbieranie i porządkowanie informacji Umiejętność pracy w zespole Umiejętność argumentacji Umiejętność szybkiego uczenia się Umiejętność obrony własnych poglądów Umiejętność kierowania ludźmi Zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków Wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu Umiejętność efektywnej pracy w stresie -0,2-0,2-0,3-0,4-0,4-0,4-0,5-0,5-0,6-0,6 Znajomość przynajmniej 1 języka obcego Umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych -1,0-0,8-1,2-1,0-0,8-0,6-0,4-0,2 0,0 0,2 Luka kompetencyjna 36

37 Jak widać zdaniem badanych w przypadku większości kompetencji mamy do czynienia z większym bądź mniejszym niedostosowaniem umiejętności studentów do wymagań rynku pracy. Lekką nadwyżkę obserwujemy jedynie w przypadku etycznych zachowań względem innych. Największa luka dotyczy umiejętności obsługi specjalistycznych programów, znajmości języków obcych, efektywnej pracy w stresie, a także wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu, zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków, a także kierowania ludźmi. Studenci nie mają zasadniczo deficytów w obszarze umiejętności obsługi standardowych programów, zbierania i porządkowania informacji, a także umiejętności interpersonalnych Profil idealnego pracownika Studenci biorący udział w badaniu zostali poproszeni o zbudowanie profilu idealnego pracownika. Zadanie respondentów polegało na tym, aby wybrać ze zbioru 17 przymiotów pracownika 3 ich zdaniem najistotniejsze. W wyniku selekcji otrzymano wyniki, które ilustruje wykres nr 55. Wykres 55. Profil idealnego pracownika odpowiedzialny dyspozycyjny stabilny emocjonalnie godny zaufania pokorny uczciwy życzliwy sumienny lojalny przebojowy zaangażowany kreatywny punktualny pracowity pełny optymizmu posłuszny dociekliwy pewny siebie brak odpowiedzi 3,5 3,3 1,8 1,8 1,5 1,5 1,3 0,7 7,5 14,5 13,6 12,3 12,1 26,4 25,1 29,9 40,4 44,2 57, Zdaniem respondentów idealny pracownik to przede wszystkim osoba odpowiedzialna. Ważna jest także dyspozycyjność i stabilność emocjonalna. Kolejne istotne cechy idealnego pracownika, mające jednak nieco mniejsze znaczenie, to: bycie godnym zaufania, pokora i uczciwość. Najmniej, zdaniem 37

38 badanych, liczą się takie cechy jak pewność siebie, dociekliwość, posłuszeństwo, optymizm, pracowitość, a nawet punktualność i kreatywność. Najważniejsze wnioski z tej edycji badania pokrywają się niemal w pełni z rezultatami poprzedniej edycji: Studenci biorący udział w stażach bardzo wysoko oceniali przydatność poszczególnych kompetencji. Średnie oceny oscylowały wokół i powyżej wartości 4,0. Samoocena studentów także jest wysoka. Najgorzej oceniane kompetencje, takie jak znajomość specjalistycznych programów komputerowych, czy znajomość więcej niż jednego języka obcego, a także praca w stresie. W przypadku większości badanych kompetencji pojawiła się luka kompetencyjna. Owo niedostosowanie do rynku pracy jest jednak niewielkie. W 5-stopniowej skali różnice w samoocenie umiejętności i ich przydatności sięgają przeciętnie wartości nieco ponad 0,5 stopnia. Wyniki te wskazują na raczej dobre, w opinii studentów, przygotowanie do wykonywania pracy zawodowej. 38

39 2. Pracodawcy 2.1. Charakterystyka respondentów Kwestionariusz skierowany do pracodawców, obok części głównej przeznaczonej do oceny kompetencji, zawierał również pytania dotyczące osoby wypełniającej kwestionariusz i charakterystyki firmy. W roku akademickim 2014/2015 w badaniu uczestniczyły 52 organizacje, które wypełniły ogółem 250 kwestionariuszy (wykaz podmiotów i liczbę kwestionariuszy zawiera tabela 1). Respondenci nie stanowią populacji reprezentatywnej dla kraju, ani województwa wielkopolskiego. Są wśród nich organizacje współpracujące z Uniwersytetem Ekonomicznym w Poznaniu w ramach projektu Kadry dla gospodarki w zakresie przyjmowania stażystów. Dużą aktywność wykazują w zakresie staży Urząd Statystyczny w Poznaniu, Andersia Tower, Bank Zachodni WBK oraz Inea. Pierwsza z wymienionych organizacji jest partnerem projektu. W strukturze próby badawczej odnotowano relatywnie większy udział przedsiębiorstw prywatnych niż organizacji sektora finansów publicznych (tabela 2). Tabela 2. Spis organizacji uczestniczących w badaniu i liczba wypełnionych kwestionariuszy (N = 250) Nazwa organizacji Liczba Procent ogółu kwestionariuszy kwestionariuszy Bank Gospodarstwa Krajowego 1 0,4% Catl Corporate and Tax 1 0,4% Enterprise Software 1 0,4% Eureka Technology Park 1 0,4% Gardem-Software 1 0,4% Grupa Muszkieterów 1 0,4% ICR Biuro Rachunkowe 1 0,4% Karolina Kaszubowska KAiR Konsulting Audyt i Rachunkowość 1 0,4% Marathon 1 0,4% Munello Sp z o.o. 1 0,4% Murallo 1 0,4% Pepco Poland 1 0,4% Strategor 1 0,4% TKI 1 0,4% Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości 1 0,4% Blue 2 0,8% Credit Risk Brokers 2 0,8% Deloitte 2 0,8% DM Doradztwo Damian Łysek 2 0,8% Doradztwo Gospodarcze PMC 2 0,8% Ekspol 2 0,8% Laudis 2 0,8% Market Andrzej Trojanowski 2 0,8% MOL 2 0,8% Mookoo Design 2 0,8% Raben Management Services 2 0,8% SGB Bank 2 0,8% DC Centrum 3 1,2% DCF Dotacje-Consulting-Finanse 3 1,2% Grupa Tense 3 1,2% 39

40 MDG 3 1,2% Profitax 3 1,2% Top Farms Argo 3 1,2% Curulis 4 1,6% Kompania Piwowarska 4 1,6% MGI 4 1,6% PPU Belin 4 1,6% Prelite 4 1,6% Aureus 5 2,0% El-Service 5 2,0% PKP 5 2,0% Urząd Miasta Poznania 5 2,0% Vento 5 2,0% OEG 6 2,4% Quality Progress 6 2,4% Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego 7 2,8% brak odpowiedzi 7 2,8% Ateria 8 3,2% SCA PR 9 3,6% Inea 10 4,0% Bank Zachodni WBK 12 4,8% Andersia Tower 13 5,2% Urząd Statystyczny w Poznaniu 70 28,0% Ogółem ,0% Źródło: opracowanie własne Tabela 3. Liczba wypełnionych kwestionariuszy według typu organizacji (N = 250) Rodzaj organizacji Liczba kwestionariuszy Procent ogółu kwestionariuszy instytucja państwowa/samorządowa nie będąca częścią 1 0,4% administracji (np.: szkoła, szpital, wodociągi, itp.) przedsiębiorstwo państwowe 6 2,4% brak odpowiedzi 11 4,4% inne 24 9,6% przedsiębiorstwo prywatne z przewagą kapitału zagranicznego 31 12,4% administracja państwowa (np. urząd wojewódzki, urząd pracy, 81 32,4% urząd gminny, kuratorium oświaty) przedsiębiorstwo prywatne z przewagą kapitału polskiego 96 38,4% Ogółem ,0% Źródło: opracowanie własne 40

41 Profil działalności podmiotów przyjmujących stażystów według PKD uwidacznia duży udział administracji publicznej, a następnie firm prowadzących pozostałą działalność usługową, działalność finansową i ubezpieczeniową, handlową, dotyczącą informacji i komunikacji, a także profesjonalną, naukową i techniczną. Znalazło to odzwierciedlenie w liczbie wypełnionych kwestionariuszy (tabela 4). Tabela 4. Liczba wypełnionych kwestionariuszy według profilu działalności organizacji przyjmującej (PKD) (N = 250) Profil działalności gospodarczej Liczba Procent ogółu kwestionariuszy kwestionariuszy Górnictwo i wydobywanie 0 0,0% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, 0 0,0% parę wodną, gorącą wodę, powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz 0 0,0% działalność związana z rekultywacją Edukacja 0 0,0% Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 0 0,0% Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 0 0,0% Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 2 0,8% Budownictwo 2 0,8% Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 2 0,8% brak odpowiedzi 8 3,2% Transport i gospodarka magazynowa 9 3,6% Przetwórstwo przemysłowe 10 4,0% Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 12 4,8% gastronomicznymi Działalność w zakresie usług administrowania i działalność 14 5,6% wspierająca Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów 15 6,0% samochodowych, włączając motocykle Informacja i komunikacja 15 6,0% Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 15 6,0% Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 25 10,0% Pozostała działalność usługowa 41 16,4% Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe 80 32,0% zabezpieczenia społeczne Ogółem ,0% Źródło: opracowanie własne 2.1. Kompetencje posiadane przez studentów w opinii pracodawców Główna część kwestionariusza ankietowego zawierała rozbudowaną listę elementów charakteryzujących kompetencje pracownika. Zadanie respondentów polegało, po pierwsze, na ocenie przydatności poszczególnych kompetencji na rynku pracy (w skali 0-5, gdzie 0 oznaczało brak przydatności, a 5 najwyższy poziom przydatności), po drugie, na ocenie poziomu tych samych kompetencji wśród stażystów (również w skali 0-5, gdzie 0 oznaczało brak danej cechy u stażystów, a 5 bardzo dobrą ocenę danej cechy. Ponadto respondenci mogli zaznaczyć opcję nie potrafię ocenić tej kompetencji, którą w analizie traktowano jako brak danych). W sumie respondenci oceniali 49 cech, charakteryzujących 15 kompetencji: zbieranie i porządkowanie informacji, 41

42 zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków, wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu, umiejętność organizacji pracy własnej, umiejętność szybkiego uczenia się, umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych, umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych, znajomość przynajmniej 1 języka obcego, umiejętność argumentacji, umiejętność obrony własnych poglądów, umiejętność efektywnej pracy w stresie, umiejętności interpersonalne, umiejętność kierowania ludźmi, umiejętność pracy w zespole, etyczne zachowanie względem innych. W tabelach 5 i 6 przedstawiono odpowiednio najwyżej i najniżej oceniane cechy stażystów charakteryzujące ich kompetencje. Wyliczenia wartości średnich dokonano na podstawie odpowiedzi w skali 0-5 (rozkład odpowiedzi respondentów w przedziale 0-5 oraz o braku możliwości oceny danej kompetencji zawiera załącznik 1). Analiza dziesięciu najlepiej ocenionych cech przedstawia obraz stażysty jako osoby, która przede wszystkim pragnie nabywać doświadczenie i uczyć się aż cztery cechy dotyczyły bowiem zachowania względem innych. Kolejne dwie cechy dotyczą umiejętności szybkiego uczenia się oraz dwie pracy własnej, co może świadczyć o wysokim poziomie motywacji do pracy. Tabela 5. Kompetencje stażystów w opinii przedstawicieli firm, najwyższe oceny Kompetencje Średnia ocen Obszar kompetencji stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 4,73 etyczne zachowanie względem innych okazywanie szacunku innym 4,71 etyczne zachowanie względem innych chętne pomaganie innym 4,71 etyczne zachowanie względem innych znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) 4,65 umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych wykazywanie gotowości do uczenia się 4,63 umiejętność szybkiego uczenia się okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów 4,58 etyczne zachowanie względem innych szybkie uczenie się 4,53 umiejętność szybkiego uczenia się kończenie zadań w przewidzianym na to terminie 4,51 umiejętność organizacji pracy własnej zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania 4,46 umiejętność organizacji pracy własnej umiejętność słuchania innych z przejawami zainteresowania w trakcie rozmowy 4,46 umiejętności interpersonalne Źródło: opracowanie własne Wnioski z analizy cech stażystów najgorzej ocenianych przez pracodawców należy formułować z dużą ostrożnością. Wydaje się bowiem, że w wielu przypadkach respondenci nisko ocenili cechy, których w rzeczywistości nie byli w stanie zaobserwować (mimo, iż istniała możliwość wstrzymania się od odpowiedzi z tego powodu). Dotyczy to przede wszystkim cech charakteryzujących wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu, umiejętność obrony własnych poglądów. W zasadzie wiele cech ocenionych względnie gorzej było najprawdopodobniej trudnych do zaobserwowania ze względu na charakter powierzanych stażystom zadań (rzadko wymagających wykorzystania umiejętności 42

43 menadżerskich) lub status stażysty (niechęć stażystów do udzielania krytyki bądź odmowy wykonywania zadań). Tabela 6. Kompetencje stażystów w opinii przedstawicieli firm, najniższe oceny Kompetencje Średnia ocen Obszar kompetencji analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań 4,09 wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu obsługa specjalistycznych programów komputerowych 4,08 umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem 4,05 umiejętność obrony własnych poglądów uczenie innych (szkolenie, trenowanie, przekazywanie 4,04 wiedzy) umiejętność pracy w zespole modelowanie i prognozowanie zjawisk społecznogospodarczych 4,03 wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między 4,02 członków zespołu umiejętność kierowania ludźmi niezgadzanie się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 3,97 umiejętność obrony własnych poglądów motywowanie innych do działania 3,95 umiejętność kierowania ludźmi udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna 3,93 umiejętność obrony własnych poglądów znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych 3,77 znajomość przynajmniej 1 języka obcego Źródło: opracowanie własne Poza pytaniami dotyczącymi oceny kompetencji, respondentów poproszono również o wskazanie trzech najważniejszych cech osobowych dobrego pracownika i uszeregowaniu wybranych cech od najważniejszej do najmniej ważnej. Odpowiedziom przypisano następujące wartości liczbowe: 3 cecha wskazana jako najważniejsza, 2 cecha wskazana jako druga pod względem ważności, 1 cecha wskazana jako najmniej ważna spośród wybranych, 0 brak wskazania. Tabela 6 przedstawia wszystkie zawarte w kwestionariuszu cechy wskazane przez respondentów jako najważniejsza (a zatem z wartością liczbową 3). Jako pierwsze zostały wskazane takie cechy jak obowiązkowość, kreatywność, odpowiedzialność, zaangażowanie, godny zaufania, dociekliwość i lojalność. Co warte podkreślenia, kreatywność, postrzegana często jako ważny czynnik sukcesu na rynku pracy okazała się istotna dla pracodawców. Tabela 7. Cechy osobowe najbardziej pożądane na rynku pracy w opinii przedstawicieli firm przyjmujących stażystów (N = 250) Cechy osobowe Liczba wskazań obowiązkowy 40 kreatywny 38 odpowiedzialny 33 zaangażowany 32 godny zaufania 18 dociekliwy 16 lojalny 13 uczciwy 11 punktualny 9 43

44 przebojowy 9 dyspozycyjny 7 wytrwały 6 pełny optymizmu 5 życzliwy 5 pewny siebie 4 stabilny emocjonalnie 3 brak odpowiedzi 1 posłuszny 0 Źródło: opracowanie własne Dalsza część podrozdziału prezentuje analizę rozkładu odpowiedzi na pytanie o poziom kompetencji studentów (respondenci zostali poproszeni o wskazanie poziomu kompetencji w skali 0-5, gdzie 0 oznaczało brak danej cechy u stażystów, a 5 bardzo dobrą ocenę danej cechy. Ponadto respondenci mogli zaznaczyć opcję nie potrafię ocenić tej kompetencji, którą w analizie traktowano jako brak danych). Wyliczeń dokonano na podstawie odpowiedzi w skali 0-5. Porównanie ocen kompetencji i oraz ocen ich przydatności na rynku pracy zaprezentowano w następnym podrozdziale. Zgodnie z danymi zaprezentowanymi na wykresie 56. respondenci zgodnie i wysoko oceniali kompetencje studentów (wskazania dobrze i bardzo dobrze ) w obszarze zbierania i porządkowania informacji oraz zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków (wykres 56 i 57). Wykres 56. Ocena kompetencji studentów w obszarze zbierania i porządkowania informacji, odpowiedzi pracodawców streszczanie, skracanie i porządkowanie posiadanych informacji 14% 34% 48% 3% samodzielne zbieranie danych i informacji z różnych źródeł 6% 37% 53% 2% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Wykres 57. Ocena kompetencji studentów w obszarze zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków, odpowiedzi pracodawców formułowanie wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 13% 33% 49% 2% przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób 12% 36% 49% 2% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Nieco większa różnorodność odpowiedzi charakteryzowała obszar wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu (wykres 58). Analiza udzielonych odpowiedzi wskazuje na to, że ankietowani często nie byli w stanie ocenić umiejętności będących przedmiotem analizy. W największym stopniu dotyczyło to umiejętności modelowania zjawisk społeczno-gospodarczych. Kompetencja ta również została oceniona relatywnie nisko około 23 proc. ankietowanych uznało, że kompetencje studentów w tej dziedzinie kształtują się na bardzo dobrym poziomie. 44

45 45

46 Wykres 58. Ocena kompetencji studentów w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu, ocena pracodawców samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów 15% 35% 35% 11% analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań 13% 41% 31% 11% modelowanie i prognozowanie zjawisk społecznogospodarczych 12% 34% 23% 28% rozumienie zjawisk społeczno-gospodarczych zachodzących w otoczeniu firmy 11% 45% 28% 12% wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych 12% 39% 29% 17% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Badani pracodawcy wysoko ocenili kompetencje studentów w obszarze umiejętności pracy własnej, w szczególności terminowość studentów, umiejętność poszukiwania pomocy u innych, samodzielność oraz dobór środków i metod pracy (wykres 59). Wykres 59. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności pracy własnej, odpowiedzi pracodawców kończenie zadań w przewidzianym na to terminie 5% 29% 61% oddzielanie zadań ważnych od mniej ważnych 11% 35% 43% zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania 7% 31% 59% umiejętność samodzielnej pracy 8% 33% 57% odpowiedni dobór środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań 9% 39% 49% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Respondenci bardzo wysoko ocenili umiejętność studentów do uczenia się (wykres nr 60). Nieznaczenie tylko słabiej oceniono umiejętność niepowtarzania tych samych błędów. Wykres 60. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności uczenia się, odpowiedzi pracodawców niepowtarzanie tych samych błędów 8% 31% 53% szybkie uczenie się 4% 29% 63% wykazywanie gotowości do uczenia się 4% 25% 70% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Interesująco kształtuje się rozkład ocen kompetencji technicznych i językowych (wykresy 61-63). Poza oceną podstawowej znajomości obsługi komputera, respondenci rzadko potrafili sformułować opinie na temat innych kompetencji tego obszaru. Pośrednio świadczy to o małej przydatności tych kompetencji na rynku pracy. 46

47 Wykres 61. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności obsługi standardowych programów komputerowych, odpowiedzi pracodawców znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) 22% 72% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Wykres 62. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności obsługi specjalistycznych programów komputerowych, odpowiedzi pracodawców obsługa specjalistycznych programów komputerowych 14% 32% 30% 21% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Wykres 63. Ocena kompetencji studentów w obszarze znajomości przynajmniej 1 języka obcego, odpowiedzi pracodawców znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych 9% 14% 17% 53% znajomość w stopniu komunikatywnym 1 języka obcego 6% 23% 32% 37% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Stosunkowo rzadko respondenci oceniali również kompetencje związane z obroną własnych poglądów, zaś nieco częściej oceniano umiejętności związane z wyrażaniem myśli, poglądów i opinii. Te kompetencje studentów zostały również stosunkowo dobrze ocenione, co można zobaczyć na wykresach Wykres 64. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności argumentacji, odpowiedzi pracodawców przekonywanie innych do własnych pomysłów 15% 35% 27% 21% jasne i logiczne wyrażanie własnych myśli i poglądów 11% 36% 47% 4% dobieranie odpowiednich argumentów w dyskusji 15% 37% 37% 11% umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat 9% 42% 42% 5% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji 47

48 Wykres 65. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów, odpowiedzi pracodawców umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem 11% 25% 22% 39% udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna 10% 28% 22% 34% niezgadzanie się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 11% 33% 23% 27% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Ankietowani w zasadzie wysoko oceniali kompetencje efektywnej pracy w stresie (wykres 66). Wyróżnia się umiejętność radzenie sobie z trudnymi klientami, której bardzo duża grupa ankietowanych nie była w stanie ocenić. Stosunkowo duża liczba średnich ocen tej kompetencji też mogła wynikać z trudności zaobserwowania tej umiejętności wśród stażystów. Wykres 66. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie, odpowiedzi pracodawców umiejętność dobrego wykonywania swoich zadań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach 6% 33% 40% 19% umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) 7% 27% 29% 33% wyciąganie wniosków w sytuacji krytyki i wykorzystywanie ich we własnej pracy 9% 31% 34% 21% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Obszar umiejętności interpersonalnych charakteryzuje się w szczególności wysokimi wskazaniami dotyczącymi słuchania innych, dostosowywania zachowań do sytuacji oraz nawiązywania nowych znajomości. Wskazania te potwierdzają, że studenci z perspektywy pracodawców są osobami o kompetencjach w obszarze umiejętności interpersonalnych (wykres 67). Wykres 67. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności interpersonalnych, odpowiedzi pracodawców wiedza jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi 8% 33% 45% 11% umiejętność słuchania innych z przejawami zainteresowania w trakcie rozmowy 7% 31% 54% 6% szybkie nawiązywanie nowych znajomości 8% 35% 51% 4% umiejętność dostosowania swoich zachowań do określonej sytuacji (posiadanie wyczucia, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 9% 30% 52% 7% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Obszar umiejętności pracy w zespole można wskazać jako stosunkowo zróżnicowany pod względem możliwości oceny przez respondentów (wykres 68), mniejsze trudności w odpowiedzi odnotowano jedynie w przypadku umiejętności korzystania z kontaktów z innymi, a także chęci dzielenia się wiedzą i doświadczeniem. 48

49 Wykres 68. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności pracy w zespole, odpowiedzi pracodawców uczenie innych (szkolenie, trenowanie, przekazywanie wiedzy) 8% 18% 20% 51% korzystanie z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 8% 26% 35% 29% umiejętność rozstrzygania sporów w zespole 7% 18% 24% 48% chętne dzielenie się wiedzą i doświadczeniem 7% 30% 44% 16% ufanie innym 8% 30% 32% 28% umiejętność korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych zadań 9% 35% 42% 12% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Obszar umiejętności kierowania ludźmi był trudny do oceny dla respondentów. W obszarze tym stwierdzono przy ocenie samodzielności inicjowania działań i samodzielności podejmowania decyzji stosunkowo większy udział wskazań dobrego i bardzo dobrego poziomu kompetencji (wykres 69). Wykres 69. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności kierowania ludźmi, odpowiedzi pracodawców samodzielnie podejmowanie decyzji 9% 25% 28% 33% motywowanie innych do działania 9% 16% 20% 50% wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między członków zespołu 7% 18% 16% 56% samodzielne inicjowanie (rozpoczynanie) działań 14% 31% 34% 17% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Zdecydowanie wyżej oceniono kompetencje związane z zachowaniem względem innych (odpowiedzi bardzo dobre i dobre stanowią ponad 90% wskazań respondentów). Respondenci mieli trudności w ocenie jedynie okazywania tolerancji dla odmiennych poglądów (wykres 70). 49

50 Wykres 70. Ocena kompetencji studentów w obszarze zachowania względem innych, odpowiedzi pracodawców stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 3% 18% 72% okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów 3% 21% 55% chętne pomaganie innym 3% 19% 68% okazywanie szacunku innym 3% 19% 75% nie posiadają tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze nie potrafię ocenić tej kompetencji Generalnie ocena kompetencji stażystów wypadła dobrze. Wielu respondentów oceniało kompetencje stażystów na 4 (dobrze) i więcej. Należy jednak pamiętać, że program stażowy cieszył się dużą popularnością wśród studentów, a do firm trafiła wyselekcjonowana grupa osób, które prawdopodobnie cechowały się ponadprzeciętnym poziomem kompetencji i motywacji. Ponadto respondenci mogli łagodniej oceniać stażystów niż czyniliby to w stosunku do zatrudnionych pracowników Kompetencje pożądane przez pracodawców Tabela 8 przedstawia informacje o postrzeganej przez pracodawców przydatności kompetencji. Spośród dziesięciu cech pracowników najbardziej cenionych przez respondentów trzy charakteryzowały umiejętność uczenia się, po dwie organizację pracy własnej, zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków, a także etyczne zachowanie względem innych. Tabela 8. Kompetencje najbardziej przydatne na rynku pracy w opinii pracodawców Kompetencje Średnia ocen Obszar kompetencji znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) kończenie zadań w przewidzianym na to terminie 4,81 umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych 4,80 umiejętność organizacji pracy własnej wykazywanie gotowości do uczenia się 4,74 umiejętność szybkiego uczenia się formułowanie wniosków na podstawie posiadanych danych i informacji 4,74 zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków umiejętność samodzielnej pracy 4,74 umiejętność organizacji pracy własnej niepowtarzanie tych samych błędów 4,73 umiejętność szybkiego uczenia się szybkie uczenie się 4,68 umiejętność szybkiego uczenia się okazywanie szacunku innym 4,67 etyczne zachowanie względem innych przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych Żródło: opracowanie własne 4,67 zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków 4,65 etyczne zachowanie względem innych 50

51 Zgodnie z danymi przedstawionymi na wykresie 71 i 72 respondenci zgodnie i wysoko oceniali przydatność kompetencji w obszarze zbierania i porządkowania informacji, a także zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków. W tym gronie niewiele słabiej oceniono przydatność kompetencji związanej ze streszczaniem, porządkowaniem i skracaniem posiadanych informacji. Wykres 71. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zbierania i porządkowania informacji streszczanie, skracanie i porządkowanie posiadanych informacji 9% 31% 56% samodzielne zbieranie danych i informacji z różnych źródeł 5% 22% 71% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Wykres 72. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków formułowanie wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 4% 18% 78% przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób 4% 23% 72% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Ankietowani pracodawcy generalnie niżej oceniali przydatność umiejętności wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu (por. wykres 73). W tej grupie za mniej przydatne uznano bardziej specyficzne kompetencje nabywane w toku kształcenia w uniwersytecie o profilu ekonomicznym, które dotyczą modelowania i prognozowania zjawisk gospodarczych. Wyżej oceniono przydatność bardziej ogólnych umiejętności związanych z samodzielnością w proponowaniu rozwiązań do konkretnych problemów, oceną użyteczności proponowanych rozwiązań czy rozumieniem zjawisk społecznogospodarczych oraz wykorzystywaniem wiedzy teoretycznej do opisu wspomnianych zjawisk. 51

52 Wykres 73. Ocena przydatności kompetencji w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów 6% 31% 61% analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań 9% 36% 51% modelowanie i prognozowanie zjawisk społeczno-gospodarczych 20% 30% 32% rozumienie zjawisk społeczno-gospodarczych zachodzących w otoczeniu firmy 18% 38% 38% wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społecznogospodarczych 20% 36% 32% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Bardzo wysoko oceniono przydatność kompetencji w obszarze pracy własnej (por. wykres 74). Pracodawcy objęci badaniem cenili bardzo terminowość i samodzielność. Nieznacznie mniej wskazań dotyczyło umiejętności oddzielania zadań ważnych od mniej ważnych, zwracania się o pomoc gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania oraz dobieranie środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań. Wykres 74. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności pracy własnej kończenie zadań w przewidzianym na to terminie 15% 83% oddzielanie zadań ważnych od mniej ważnych 29% 64% zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania 32% 61% umiejętność samodzielnej pracy 18% 78% odpowiedni dobór środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań 31% 63% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Jednoznacznie wysoko oceniono przydatność kompetencji w obszarze uczenia się (por. wykres 75). Co ciekawe, nie tyle umiejętność szybkiego uczenia się (związana ze zdolnościami poznawczymi) co gotowość do uczenia się (a więc pewna postawa) ma, zdaniem pracodawców, bardzo duże znacznie na rynku pracy. Wykres 75. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności uczenia się niepowtarzanie tych samych błędów 21% 76% szybkie uczenie się 25% 72% wykazywanie gotowości do uczenia się 22% 77% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża 52

53 Zgodnie z danymi przedstawionymi na wykresach 76 78, wśród kompetencji technicznych i językowych, pracodawcy cenią przede wszystkim umiejętność podstawowej obsługi komputera. Inne kompetencje w tym obszarze są w opinii pracodawców relatywnie mniej przydatne w pracy zawodowej. Wykres 76. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności obsługi standardowych programów komputerowych znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) 18% 82% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Wykres 77. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności obsługi specjalistycznych programów komputerowych obsługa specjalistycznych programów komputerowych 5% 19% 30% 43% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Wykres 78. Ocena przydatności kompetencji w obszarze znajomości przynajmniej 1 języka obcego znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych 16% 34% 16% 15% znajomość w stopniu komunikatywnym 1 języka obcego 9% 19% 27% 36% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Stosunkowo dobrze pracodawcy ocenili wszystkie kompetencje w obszarze umiejętności argumentacji (wykres 79). Nieco mniej wskazań przydatności na poziomie bardzo dużym dotyczyło umiejętności obrony własnych poglądów (wykres 80). 53

54 Wykres 79. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności argumentacji przekonywanie innych do własnych pomysłów 17% 41% 38% jasne i logiczne wyrażanie własnych myśli i poglądów 9% 31% 59% dobieranie odpowiednich argumentów w dyskusji 10% 38% 49% umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat 9% 47% 43% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Wykres 80. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem 6% 20% 38% 33% udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna 4% 14% 46% 34% niezgadzanie się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 4% 13% 44% 37% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża W grupie umiejętności efektywnej pracy w stresie najwyżej oceniano umiejętność wydajnej pracy w stresujących warunkach, w niewiele mniejszym stopniu umiejętność radzenie sobie w kontaktach z trudnymi klientami (por. wykres 81). Wykres 81. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie umiejętność dobrego wykonywania swoich zadań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach 4% 29% 66% umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) 9% 29% 56% wyciąganie wniosków w sytuacji krytyki i wykorzystywanie ich we własnej pracy 8% 42% 46% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża W grupie kompetencji interpersonalnych zdecydowanie najwyżej oceniano umiejętność dostosowania zachowań do sytuacji oraz wiedzę jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi, w mniejszym stopniu umiejętność słuchania oraz szybkie nawiązywanie nowych znajomości (wykres 82). 54

55 Wykres 82. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności interpersonalnych wiedza jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi 10% 37% 51% umiejętność słuchania innych z przejawami zainteresowania w trakcie rozmowy 15% 34% 49% szybkie nawiązywanie nowych znajomości 21% 41% 35% umiejętność dostosowania swoich zachowań do określonej sytuacji (posiadanie wyczucia, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 8% 38% 53% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Wśród umiejętności pracy w zespole najwyżej oceniono chęć dzielenia się wiedzą i doświadczeniem, umiejętność korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji zadań oraz korzystanie z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji. Za relatywnie mniej przydatne kompetencje pracodawcy uznali umiejętność rozstrzygania sporów i ufanie innym (por. wykres 83). Wykres 83. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności pracy w zespole uczenie innych (szkolenie, trenowanie, przekazywanie wiedzy) 14% 36% 42% korzystanie z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 17% 37% 42% umiejętność rozstrzygania sporów w zespole 18% 37% 39% chętne dzielenie się wiedzą i doświadczeniem 6% 37% 57% ufanie innym 29% 34% 32% umiejętność korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych zadań 7% 37% 54% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Pracodawcy stosunkowo wysoko ocenili w obszarze kierowania ludźmi umiejętność samodzielnego inicjowania działań, podejmowania decyzji, motywowania innych do działania, a także wyznaczania celów i rozdzielania zadań (por. wykres 84). Bardzo wysoko oceniono również przydatność w pracy odpowiedniego zachowania wobec innych. W tej grupie za najbardziej pożądaną cechę uznano okazywanie szacunku, stosowanie się do zasad i norm etycznych oraz chętne pomaganie innym (por. wykres 85). 55

56 Wykres 84. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności kierowania ludźmi samodzielnie podejmowanie decyzji 10% 32% 54% motywowanie innych do działania 12% 36% 44% wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między członków zespołu 14% 31% 46% samodzielne inicjowanie (rozpoczynanie) działań 11% 35% 51% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża Wykres 85. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zachowania względem innych stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 4% 21% 73% okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów 9% 29% 60% chętne pomaganie innym 5% 26% 68% okazywanie szacunku innym 4% 21% 74% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża 2.3. Luka kompetencyjna W tabeli 9 przedstawiono oceny poziomu przydatności poszczególnych kompetencji na rynku pracy jak i oceny stopnia posiadania tych kompetencji przez stażystów w opinii pracodawców. Prezentowane wartości liczbowe przedstawiają przeciętną ocenę poszczególnych kompetencji. Ocenę każdej kompetencji wyznaczano jako średnią ocenę cech składających się na daną kompetencję (np. na syntetyczną ocenę kompetencji umiejętność kierowania ludźmi składają się oceny takich cech jak: samodzielne inicjowanie (rozpoczynanie) działań, wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między członków zespołu, motywowanie innych do działania, samodzielnie podejmowanie decyzji). Poszczególne kompetencje uporządkowane są w tabeli według wartości luki kompetencyjnej, która stanowi różnicę między średnią oceną poziomu kompetencji stażystów, a średnią oceną przydatności kompetencji na rynku pracy. 56

57 Tabela 9. Ocena kompetencji stażystów i przydatności kompetencji na rynku pracy, odpowiedzi pracodawców Kompetencje Poziom kompetencji stażystów Przydatność kompetencji na rynku pracy Luka kompetencyjna zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków 4,31 4,70-0,40 umiejętność organizacji pracy własnej 4,40 4,63-0,23 umiejętność szybkiego uczenia się 4,51 4,72-0,20 umiejętność efektywnej pracy w stresie 4,22 4,41-0,18 umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych 4,65 4,81-0,16 umiejętność kierowania ludźmi 4,05 4,19-0,15 zbieranie i porządkowanie informacji 4,38 4,50-0,11 umiejętność argumentacji 4,24 4,30-0,07 umiejętność obrony własnych poglądów 3,98 4,01-0,02 wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu 4,09 4,07 0,02 umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych 4,08 4,02 0,07 umiejętność pracy w zespole 4,25 4,17 0,08 etyczne zachowanie względem innych 4,68 4,59 0,10 umiejętności interpersonalne 4,40 4,28 0,12 znajomość przynajmniej 1 języka obcego 4,03 3,25 0,79 Źródło: opracowanie własne Spośród kompetencji, dla których luka kompetencyjna okazała się największa należy zwrócić uwagę na zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków, organizację pracy własnej, szybkie uczenie się oraz efektywną pracę w stresie. Warta podkreślenia jest duża przydatność wyróżnionych kompetencji, a przy tym stosunkowo wysoka wartość ocen poziomu kompetencji stażystów, a na tym tle względnie niska wartość luki między przydatnością a poziomem kompetencji. Wydaje się, że w części przypadków stosunkowo niższy poziom oceny kompetencji wśród stażystów stanowi efekt braku możliwości zaobserwowania danej kompetencji podczas stażu, np. wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu. Respondenci mogli wprawdzie zaznaczyć taką opcję (traktowaną w analizie jako brak danych), jednak prawdopodobnie niektórzy z nich, zdecydowali się wystawić oceny. Wydaje się, że obowiązki wykonywane podczas stażu wymagają stosunkowo niewielkiego wykorzystania umiejętności menadżerskich, umiejętności argumentacji i obrony swoich poglądów. Ocena poziomu kompetencji stażystów w zakresie kierowania ludźmi może być więc zaniżona. Występowanie luki kompetencyjnej może przemawiać za koniecznością poprawy jakości kształcenia studentów, zwłaszcza w tych obszarach, w których luka kompetencyjna jest największą. Należy ponadto zwrócić szczególną uwagę na takie kompetencje jak obsługa standardowych programów komputerowych, szybkie uczenie się, zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków, organizacja pracy własnej. Są one najbardziej cenione przez pracodawców, a jednocześnie nierozłącznie związane z procesem studiowania (można je z powodzeniem rozwijać w toku kształcenia uniwersyteckiego). Poniżej zaprezentowano wykresy ze szczegółowym porównaniem (dokonanym przez grupę pracodawców) ocen kompetencji studentów oraz ocen przydatności tych kompetencji na rynku pracy. Jak pokazuje wykres 86 w obszarze zbierania i porządkowania informacji oraz zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków lukę kompetencyjną zaobserwowano we 57

58 wszystkich analizowanych cechach. Stosunkowo najgorzej pracodawcy ocenili umiejętność studentów w zakresie formułowania wniosków na podstawie posiadanych danych i informacji, a także przedstawiania danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób. Jednocześnie były to cechy uznane za najważniejsze na rynku pracy (w tym obszarze). Wysoki poziom luki kompetencyjnej w stosunku do tej cechy może niepokoić. Umiejętność ta wydaje się bowiem podstawową kompetencją rozwijaną w toku kształcenia, nie tylko uniwersyteckiego. Wykres 86. Luka kompetencyjna w obszarze zbierania i porządkowania informacji oraz zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków, odpowiedzi pracodawców samodzielne zbieranie danych i informacji z różnych źródeł 5 4,59 4 4, formułowanie wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 4,74 4, ,32 4,40 streszczanie, skracanie i porządkowanie posiadanych informacji 4,33 4,67 przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób Ocena u studentów Przydatność Podobną prawidłowość zaobserwowano w obszarze wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu (wykres 87), gdzie dla trzech cech średnie oceny kompetencji studentów przyjmowały wartości niższe od przeciętnego poziomu ocen przydatności na rynku pracy. Stosunkowo największą dysproporcję zaobserwowano w stosunku do samodzielnego proponowania rozwiązań do konkretnych problemów, a także do analizowania i oceniania użyteczności proponowanych rozwiązań. Ocena ta mogła jednak zostać zaniżona z dwóch powodów: i) zakres obowiązków stażystów może obejmować stosunkowo niewiele zadań wymagających wyróżnionych kompetencji pracodawcy mogli nie mieć więc okazji, aby ocenić tę cechę, ii) okres trwania stażu, podczas którego przeprowadzono badanie być może nie pozwolił niektórym studentom na nabycie pewności siebie w takim stopniu, by samodzielnie proponować rozwiązania problemów. 58

59 Wykres 87. Luka kompetencyjna w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu, odpowiedzi pracodawców wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społecznogospodarczych 5 4 4,12 3,82 3 samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów 4,52 4, ,02 rozumienie zjawisk społeczno-gospodarczych zachodzących w 4,11 otoczeniu firmy 0 4,09 3,66 analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań 4,34 4,03 modelowanie i prognozowanie zjawisk społeczno-gospodarczych Ocena u studentów Przydatność W obszarze umiejętność pracy własnej (wykres 88) luka występowała w stosunku do wszystkich analizowanych cech, a najwyższą wartość przyjęła przy ocenie umiejętności samodzielnej pracy, oddzielania zadań ważnych od mniej ważnych oraz kończenia zadań w przewidzianym na to terminie. Wykres 88. Luka kompetencyjna w obszarze umiejętności pracy własnej, odpowiedzi pracodawców odpowiedni dobór środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań 5 4,56 4 4,36 3 kończenie zadań w przewidzianym na to terminie 4,80 4, ,45 4,74 umiejętność samodzielnej pracy 0 4,25 4,46 oddzielanie zadań ważnych od mniej ważnych 4,54 4,51 zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania Ocena u studentów Przydatność 59

60 Pracodawcy stosunkowo wysoko ocenili kompetencje studentów w obszarze umiejętności uczenia się. Jedyna oceniana cecha, dla której luka kompetencyjna przyjęła stosunkowo dużą wartość wiązała się z niepowtarzaniem tych samych błędów (wykres 89). Wykres 89. Luka kompetencyjna w obszarze umiejętności uczenia się, odpowiedzi pracodawców wykazywanie gotowości do uczenia się 2 5 4,74 4, umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem 4,00 4, ,84 4,13 udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna niepowtarzanie tych samych błędów 4,73 4,39 4,53 4,68 szybkie uczenie się Ocena u studentów Przydatność Umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych charakteryzuje się stosunkowo niewielką luką kompetencyjną (wykres 90). W przypadku znajomości 2 języków obcych stwierdzono, że ocena u studentów była znacznie wyższa niż ocena przydatności na rynku pracy. Nieco mniejsze zróżnicowanie dotyczyło także znajomości 1 języka obcego, co może wskazywać na duże kompetencje studentów w tym zakresie. Wykres 90. Luka kompetencyjna w obszarze obsługi programów komputerowych (standardowych i specjalistycznych) oraz znajomości przynajmniej 1 języka obcego, odpowiedzi pracodawców znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) 5 4, ,65 2 znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych 3,77 2, ,02 4,08 obsługa specjalistycznych programów komputerowych 3,67 4,30 znajomość w stopniu komunikatywnym 1 języka obcego Ocena u studentów Przydatność 60

61 Stosunkowo niewielką lukę kompetencyjną zaobserwowano przy ocenie wszystkich kompetencji w obszarze umiejętności argumentacji oraz w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów (wykres 91 i 92). Trzeba podkreślić stosunkowo niższe oceny niektórych kompetencji, co może wskazywać na potrzebę ich rozwijania przez stażystów. Wykres 91. Luka kompetencyjna w obszarze umiejętności argumentacji, odpowiedzi pracodawców umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat 5 4 4,29 4, przekonywanie innych do własnych pomysłów 4,14 4,09 0 4,23 dobieranie 4,31 odpowiednich argumentów w dyskusji 4,33 4,47 jasne i logiczne wyrażanie własnych myśli i poglądów Ocena u studentów Przydatność Wykres 92. Luka kompetencyjna w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów, odpowiedzi pracodawców niezgadzanie się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 5 4 3, ,09 4 4, ,89 umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem 4,00 1 4,02 0 3,84 4,13 udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem 4,05 3,91 3,93 4,03 udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna Ocena u studentów Przydatność 61

62 Pracodawcy wskazywali na lukę kompetencyjną w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie (wykres 93). Wartość luki przy ocenie umiejętności radzenia sobie z trudnymi klientami oraz w zakresie wyciągania wniosków w sytuacji krytyki mogła być zawyżona ze względu na trudności pracodawców z zaobserwowaniem zachowania stażystów w wyróżnionych sytuacjach. Wykres 93. Luka kompetencyjna w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie, odpowiedzi pracodawców wyciąganie wniosków w sytuacji krytyki i wykorzystywanie ich we własnej pracy ,13 4, umiejętność dobrego wykonywania swoich zadań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach 4,59 4,39 4,14 4,35 umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) Ocena u studentów Przydatność Pracodawcy wysoko ocenili umiejętności interpersonalne studentów (wykres 94) w przypadku cech ze wskazanego obszaru luka kompetencyjna praktycznie nie występowała. Luka kompetencyjnej w obszarze umiejętności w pracy w zespole przyjmowała przeciętnie niewielką wartość, co wskazywałoby na wysoki poziom kompetencji stażystów mimo ewentualności występowania trudności w sprawdzeniu przez pracodawców w pełnym zakresie umiejętności pracy w zespole (wykres 95). Pracodawcy ocenili stosunkowo niżej umiejętności kierowania ludźmi (luka kompetencyjna występowała dla każdej cechy), choć trzeba zaznaczyć trudności w pełnym zaobserwowaniu zachowań stażystów (wykres 96). Ponadto pracodawcy stosunkowo wysoko ocenili kompetencje stażystów w obszarze zachowania względem innych (wykres 97). W tym obszarze luka kompetencyjna prawie nie występuje. 62

63 Wykres 94. Luka kompetencyjna w obszarze umiejętności interpersonalnych, odpowiedzi pracodawców umiejętność dostosowania swoich zachowań do określonej sytuacji (posiadanie wyczucia, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 5 4 4,42 4, wiedza jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi 4,35 4,32 0 4,05 4,39 szybkie nawiązywanie nowych znajomości 4,29 4,46 umiejętność słuchania innych z przejawami zainteresowania w trakcie rozmowy Ocena u studentów Przydatność Wykres 95. Luka kompetencyjna w obszarze umiejętności pracy w zespole, odpowiedzi pracodawców umiejętność korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych zadań 5 4,42 4 4,32 uczenie innych (szkolenie, trenowanie, przekazywanie wiedzy) 4,04 4, ,88 ufanie innym 4,29 0 korzystanie z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 4,29 4,14 4,04 4,39 4,48 chętne dzielenie się wiedzą i doświadczeniem 4,17 umiejętność rozstrzygania sporów w zespole Ocena u studentów Przydatność 63

64 Wykres 96. Luka kompetencyjna w obszarze umiejętności kierowania ludźmi, odpowiedzi pracodawców samodzielne inicjowanie (rozpoczynanie) działań ,12 4,31 2 samodzielnie podejmowanie decyzji 4,32 4, ,02 4,04 wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między członków zespołu 3,95 4,11 motywowanie innych do działania Ocena u studentów Przydatność Wykres 97. Luka kompetencyjna w obszarze zachowań etycznych, odpowiedzi pracodawców okazywanie szacunku innym 5 4,71 4 4, stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 4,73 4, ,60 4,71 chętne pomaganie innym 4,43 4,58 okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów Ocena u studentów Przydatność 64

65 2.4. Podsumowanie i wnioski Generalnie respondenci wysoko ocenili kompetencje stażystów. Niskie oceny prawie wyłącznie dotyczyły kompetencji, które były prawdopodobnie trudne do zaobserwowania podczas stażu (mimo iż respondenci mogli skorzystać z opcji nie potrafię ocenić tej kompetencji ). Dotyczyło to w głównej mierze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu, umiejętności kierowania ludźmi, umiejętności argumentacji i obrony własnych poglądów, technicznych i językowych (obsługi specjalistycznych programów komputerowych oraz znajomości przynajmniej 1 języka obcego). Ze względu na stosunkowo dużą popularność programu stażowego, zbiorowość stażystów była grupą wyselekcjonowaną, którą mógł cechować ponadprzeciętny poziom kompetencji i motywacji. Ponadto respondenci mogli łagodniej podchodzić do oceny stażystów niż do oceny pracowników. Oba te czynniki mogły doprowadzić do zawyżenia ocen kompetencji studentów UEP otrzymanych w toku badań. W procesie dostosowania umiejętności studentów do potrzeb przyszłych pracodawców należy zwrócić szczególną uwagę na takie kompetencje jak obsługa standardowych programów komputerowych, szybkie uczenie się, zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków, organizacja pracy własnej. Są to kompetencje najbardziej cenione przez pracodawców, a w ich obszarze występuje stosunkowo wysoki poziom luki kompetencyjnej. Jednocześnie umiejętności te są nierozłącznie związane z procesem studiowania i można je z powodzeniem rozwijać w toku kształcenia uniwersyteckiego. Stażystów najlepiej oceniano w takich obszarach jak: zachowanie względem innych, umiejętność uczenia się, umiejętności interpersonalne oraz pracy własnej. Wydaje się, że stażyści stanowili grupę silnie umotywowaną i nastawioną na nabywanie doświadczenia zawodowego. Do cech osobowych najbardziej pożądanych na rynku pracy respondenci zaliczyli takie jak: obowiązkowość, kreatywność, odpowiedzialność, zaangażowanie Dodatek: analiza odpowiedzi respondentów w przedziale 0-5 oraz o braku możliwości oceny danej kompetencji Respondenci mieli największe trudności w ocenie kompetencji w obszarze znajomość przynajmniej 1 języka obcego, kierowania ludźmi, obrony własnych poglądów, efektywnej pracy w stresie, pracy w zespole, a także wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu kompetencje te były trudne do zaobserwowania podczas stażu. Znaczne mniejsze trudności stwierdzono w przypadku zbierania i porządkowania informacji, zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków, organizacji pracy własnej, szybkiego uczenia, a także umiejętności interpersonalnych. Tabela 9. Rozkład odpowiedzi dotyczących ocen kompetencji Kompetencje Obszar kompetencji Oceny z przedziału 0-5 Brak możliwości oceny samodzielne zbieranie danych i informacji z różnych źródeł zbieranie i porządkowanie informacji streszczanie, skracanie i porządkowanie posiadanych informacji zbieranie i porządkowanie informacji przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków formułowanie wniosków na podstawie posiadanych danych i informacji zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu rozumienie zjawisk społeczno-gospodarczych zachodzących w otoczeniu firmy wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu

66 modelowanie i prognozowanie zjawisk społeczno-gospodarczych wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu odpowiedni dobór środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań umiejętność organizacji pracy własnej umiejętność samodzielnej pracy umiejętność organizacji pracy własnej zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania umiejętność organizacji pracy własnej oddzielanie zadań ważnych od mniej ważnych umiejętność organizacji pracy własnej kończenie zadań w przewidzianym na to terminie umiejętność organizacji pracy własnej wykazywanie gotowości do uczenia się umiejętność szybkiego uczenia się szybkie uczenie się umiejętność szybkiego uczenia się niepowtarzanie tych samych błędów umiejętność szybkiego uczenia się znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych obsługa specjalistycznych programów komputerowych umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych znajomość w stopniu komunikatywnym 1 języka obcego znajomość przynajmniej 1 języka obcego znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych znajomość przynajmniej 1 języka obcego umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat umiejętność argumentacji dobieranie odpowiednich argumentów w dyskusji umiejętność argumentacji jasne i logiczne wyrażanie własnych myśli i poglądów umiejętność argumentacji przekonywanie innych do własnych pomysłów umiejętność argumentacji niezgadzanie się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając umiejętność obrony własnych poglądów udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna umiejętność obrony własnych poglądów umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem umiejętność obrony własnych poglądów wyciąganie wniosków w sytuacji krytyki i wykorzystywanie ich we własnej pracy umiejętność efektywnej pracy w stresie umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) umiejętność efektywnej pracy w stresie umiejętność dobrego wykonywania swoich zadań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach umiejętność efektywnej pracy w stresie umiejętność dostosowania swoich zachowań do określonej sytuacji (posiadanie wyczucia, co jest odpowiednie w danej sytuacji) umiejętności interpersonalne szybkie nawiązywanie nowych znajomości umiejętności interpersonalne umiejętność słuchania innych z przejawami zainteresowania w trakcie rozmowy umiejętności interpersonalne wiedza jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi umiejętności interpersonalne samodzielne inicjowanie (rozpoczynanie) działań umiejętność kierowania ludźmi wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między członków zespołu umiejętność kierowania ludźmi motywowanie innych do działania umiejętność kierowania ludźmi samodzielnie podejmowanie decyzji umiejętność kierowania ludźmi umiejętność korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych zadań umiejętność pracy w zespole ufanie innym umiejętność pracy w zespole chętne dzielenie się wiedzą i doświadczeniem umiejętność pracy w zespole umiejętność rozstrzygania sporów w zespole umiejętność pracy w zespole korzystanie z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji umiejętność pracy w zespole uczenie innych (szkolenie, trenowanie, przekazywanie wiedzy) umiejętność pracy w zespole

67 okazywanie szacunku innym etyczne zachowanie względem innych chętne pomaganie innym etyczne zachowanie względem innych okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów etyczne zachowanie względem innych stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych etyczne zachowanie względem innych Respondenci nie mieli trudności w ocenie przydatności kompetencji na rynku pracy ze wszystkich obszarów uwzględnionych w badaniu. Tabela 10. Rozkład odpowiedzi dotyczących ocen przydatności kompetencji na rynku pracy Kompetencje Obszar kompetencji Oceny z przedziału 0-5 Brak możliwości oceny samodzielne zbieranie danych i informacji z różnych źródeł zbieranie i porządkowanie informacji streszczanie, skracanie i porządkowanie posiadanych informacji zbieranie i porządkowanie informacji przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków formułowanie wniosków na podstawie posiadanych danych i informacji zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu rozumienie zjawisk społeczno-gospodarczych zachodzących w otoczeniu firmy wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu modelowanie i prognozowanie zjawisk społeczno-gospodarczych wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu odpowiedni dobór środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań umiejętność organizacji pracy własnej umiejętność samodzielnej pracy umiejętność organizacji pracy własnej zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania umiejętność organizacji pracy własnej oddzielanie zadań ważnych od mniej ważnych umiejętność organizacji pracy własnej kończenie zadań w przewidzianym na to terminie umiejętność organizacji pracy własnej wykazywanie gotowości do uczenia się umiejętność szybkiego uczenia się szybkie uczenie się umiejętność szybkiego uczenia się niepowtarzanie tych samych błędów umiejętność szybkiego uczenia się znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych obsługa specjalistycznych programów komputerowych umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych znajomość w stopniu komunikatywnym 1 języka obcego znajomość przynajmniej 1 języka obcego znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych znajomość przynajmniej 1 języka obcego umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat umiejętność argumentacji dobieranie odpowiednich argumentów w dyskusji umiejętność argumentacji jasne i logiczne wyrażanie własnych myśli i poglądów umiejętność argumentacji przekonywanie innych do własnych pomysłów umiejętność argumentacji niezgadzanie się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając umiejętność obrony własnych poglądów udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna umiejętność obrony własnych poglądów umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem umiejętność obrony własnych poglądów wyciąganie wniosków w sytuacji krytyki i wykorzystywanie ich we własnej pracy umiejętność efektywnej pracy w stresie

68 umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) umiejętność efektywnej pracy w stresie umiejętność dobrego wykonywania swoich zadań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach umiejętność efektywnej pracy w stresie umiejętność dostosowania swoich zachowań do określonej sytuacji (posiadanie wyczucia, co jest odpowiednie w danej sytuacji) umiejętności interpersonalne szybkie nawiązywanie nowych znajomości umiejętności interpersonalne umiejętność słuchania innych z przejawami zainteresowania w trakcie rozmowy umiejętności interpersonalne wiedza jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi umiejętności interpersonalne samodzielne inicjowanie (rozpoczynanie) działań umiejętność kierowania ludźmi wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między członków zespołu umiejętność kierowania ludźmi motywowanie innych do działania umiejętność kierowania ludźmi samodzielnie podejmowanie decyzji umiejętność kierowania ludźmi umiejętność korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych zadań umiejętność pracy w zespole ufanie innym umiejętność pracy w zespole chętne dzielenie się wiedzą i doświadczeniem umiejętność pracy w zespole umiejętność rozstrzygania sporów w zespole umiejętność pracy w zespole korzystanie z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji umiejętność pracy w zespole uczenie innych (szkolenie, trenowanie, przekazywanie wiedzy) umiejętność pracy w zespole okazywanie szacunku innym etyczne zachowanie względem innych chętne pomaganie innym etyczne zachowanie względem innych okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów etyczne zachowanie względem innych stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych etyczne zachowanie względem innych

69 3. Nauczyciele akademiccy 3.1. Charakterystyka respondentów W roku akademickim 2014/2015 w badaniu uczestniczyło 63 nauczycieli akademickich, choć pełnej odpowiedzi udzieliło tylko 38 z nich. Stanowiło to mniej więcej 8 procentową próbę wszystkich pracowników naukowych uczelni. Jest to do tej pory najmniej liczna zbiorowość. Wynika to prawdopodobnie z pewnego zmęczenie procesem badania (ankietowani otrzymali już po raz czwarty kwestionariusze ankietowe). Podobnie jak poprzednich edycjach badania, ankietowani nauczyciele akademiccy charakteryzowali się przeciętnie dużym doświadczeniem zawodowym (przeciętnie 15 - letnim), a najliczniejszą grupę stanowiły osoby ze stopniem naukowym doktora. Wykres 98. Doświadczenie dydaktyczne badanych nauczycieli akademickich na studiach dziennych lub wieczorowych I stopnia 89% na studiach dziennych lub wieczorowych II stopnia 76% na studiach zaocznych I lub II stopnia 58% na studiach podyplomowych 47% na studiach III stopnia (doktoranckich) 18% na studiach MBA 11% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Przeciętnie duży staż zawodowy badanych osób pokrywał się z ich szerokimi doświadczeniami dydaktycznymi. W roku akademickim poprzedzającym badanie większość ankietowanych prowadziła zajęcia na studiach stacjonarnych pierwszego lub drugiego stopnia. Stosunkowo liczna grupa badanych nauczycieli miała również doświadczenie z kształcenia na studiach podyplomowych. Nieco mniej ankietowanych prowadziło kursy na wyższych poziomach kształcenia wyższego studiach doktoranckich. Podobnie jak w poprzednich edycjach badania, należy spodziewać się, że bogate i różnorodne doświadczenia dydaktyczne ankietowanych stanowią o ich zdolności do formułowania wartościowych poznawczo opinii o kompetencjach studentów. W badaniu pozyskano informacje od reprezentantów wszystkich wydziałów, chociaż procentowy rozkład odpowiedzi nie pokrył się ze strukturą zatrudnienia na uczelni. Wyraźnie nadreprezentowaną grupę stanowili nauczyciele zatrudnieni na Wydziale Ekonomii. 69

70 Wykres 99. Wydział zatrudnienia respondentów 60% 50% 50,0% 40% 30% 20% 10% 13,2% 13,2% 13,2% 10,5% 0% WE WGM WT WZ WIGE W grupie badanych prawie 30 proc. ankietowanych, zadeklarowało brak jakichkolwiek pozaakademickich doświadczeń zawodowych (w poprzedniej edycji badania odsetek ten był znacznie niższy i wynosił 15 proc.). Mimo wszystko odsetek pracowników UEP posiadających pozaakademickie doświadczenie zawodowe należy uznać za względnie wysoki, co z kolei jest korzystane z punktu widzenia postulatu upraktycznienia studiów wyższych i zacieśniania związków między edukacją wyższą a rynkiem pracy. Ankietowani pozaakademickie doświadczenie zawodowe zdobywali głównie świadcząc pracę najemną (70 proc., wynik taki sam jak w poprzedniej edycji badania). Wykres 100. Doświadczenie zawodowe nauczycieli akademickich poza doświadczeniem akademickim 40% 35% 30% 25% 20% 28,9% 36,8% 15% 10% 5% 5,3% 10,5% 5,3% 13,2% 0% nie mam doświadczenia zawodowego do roku od roku do 5 lat od 6 do 10 lat od 11 do 15 lat ponad 15 lat Podobnie jak w poprzednich edycjach badania, ankietowani deklarowali dużą aktywność w zakresie wzbogacania zajęć dydaktycznych praktyką. Tegoroczne wyniki potwierdziły tę tendencję. Stosunkowo mała grupa ankietowanych zadeklarowała, że podczas zajęć dydaktycznych ograniczała się tylko do podręcznika (w grupie tej znaleźli się ankietowani, których zdaniem teoretyczny 70

71 charakter prowadzonego przedmiotu nie sprzyjał przekazywaniu wiedzy praktycznej). Podobnie jak w poprzedniej edycji badania, materiałami dydaktycznymi, po które najczęściej sięgali nauczyciele akademiccy były analizy przypadków (case study) i materiały wewnętrzne firm. Wykres 101. Sposób przekazywania elementów wiedzy praktycznej Przeprowadzam analizy przypadku (case study) 74% W procesie dydaktycznym wykorzystuję różne rodzaje danych zastanych (np. materiały wewnętrzne firm, dokumenty, dane statystyczne) 50% W ramach zajęć studenci wykonują projekty, które wymagają kontaktu z firmami/instytucjami 42% Opieram się głównie na przykładach z podręcznika 32% Przekazuję studentom oferty pracy, praktyk, staży Zapraszam przedstawicieli firm/instytucji do udziału w wykładach lub organizuję wizyty w siedzibie firm/instytucji 24% 24% Ze względu na specyfikę przedmiotu nie potrzebuję sięgać po elementy wiedzy praktycznej 11% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Ocena uczelni co do jakości przygotowania studentów do podjęcia pracy zawodowej w zasadzie przypomina tę z poprzedniej edycji badania. Dominowały oceny pozytywne, choć na niezmiennie wysokim poziomie utrzymywał się udział osób nie mających zdecydowanej opinii w tej kwestii (opcja ani tak/ani nie). Wykres 102. Czy uczelnia dobrze przygotowuje studentów do pracy zawodowej? opinia nauczycieli akademickich 60% 50% 52,6% 40% 30% 20% 10% 0% 2,6% zdecydowanie tak 31,6% 10,5% 2,6% raczej tak ani nie ani tak raczej nie zdecydowanie nie 71

72 3.2. Kompetencje posiadane przez studentów w opinii nauczycieli akademickich Nauczyciele akademiccy stanowili jedną z trzech grup (obok studentów/stażystów i pracodawców) oceniających kompetencje słuchaczy UEP. Należy zwrócić jednak uwagę na pewną specyfikę pomiaru w tej grupie. Zarówno studenci jak i przedstawiciele firm oceniali wiedzę, umiejętności i postawy jednej, konkretnej osoby. Nauczyciele z kolei formułowali sądy w odniesieniu do całej zbiorowości studentów (I lub II stopnia w zależności od tego, którą grupę potrafili ocenić precyzyjniej). Porównania pomiędzy ocenami studentów wydają się zatem uzasadnione przede wszystkim w zakresie ocen przydatności kompetencji na rynku pracy oraz przy rangowaniu kompetencji. Ze względu na niewielką liczebność próby badawczej przestawiono zbiorcze wyniki ocen (wspólne oceny kompetencji studentów I i II stopnia). Nauczyciele akademiccy we wszystkich edycjach badania stanowili grupę najsurowiej oceniającą studentów. Wyniki tegorocznej ankiety w zasadzie potwierdziły spostrzeżenia z poprzednich lat. Badani relatywnie wysoko ocenili tylko umiejętności techniczne (obsługa standardowych programów komputerowych) i językowe studentów. Tegoroczne badanie potwierdziło również przeciętnie złą opinię nauczycieli o bardzo istotnych w procesie kształcenia kompetencjach jak: zrozumiałe prezentowanie informacji i wyciąganie wniosków, umiejętność argumentacji i obrony własnych poglądów. Niezmiennie niepokojący jest fakt, że blisko 40 proc. ankietowanych co najmniej nisko oceniło kompetencje słuchaczy UEP w zakresie etycznego zachowania względem innych. Wykres 103. Ocena kompetencji studentów w opinii nauczycieli akademickich 72

73 3.3. Kompetencje pożądane na rynku pracy w opinii nauczycieli akademickich Uzyskane w toku badania wyniki w zasadzie potwierdzają ustalenia poprzednich edycji. W opiniach nauczycieli akademickich w sferze zawodowej umiejętności argumentacji i obrony własnych poglądów były uznawane za stosunkowo mało przydatne. Stosunkowo nisko oceniono również użyteczność umiejętności obsługi specjalistycznych programów komputerowych i kierowania ludźmi. Wykres 104. Stopień przydatności kompetencji na rynku prac w opinii nauczycieli akademickich 3.4. Luka kompetencyjna Ze względu na niewielką liczebność próby, analizę luki kompetencyjnej przeprowadzono bez podziału na pierwszy i drugi stopień studiów. Porównanie ocen poziomu kompetencji posiadanych przez studentów i poziomu kompetencji wymaganych na rynku pracy prowadzi jednak do podobnych wniosków jak w poprzednich edycjach badania. Z opinii nauczycieli akademickich wynika, że najmniejszy poziom luki kompetencyjnej studentów dotyczył umiejętności technicznych (obsługa standardowych programów komputerowych) i językowych. Niski poziom luki kompetencyjnej dotyczył również takich cech jak etyczne zachowanie względem innych, umiejętność argumentacji, umiejętność obrony własnych poglądów, umiejętności kierownicze. Nauczyciele akademiccy konsekwentnie we wszystkich edycjach badania niżej oceniali poziom kompetencji studentów od poziomu kompetencji wymaganego na rynku pracy. 73