Stopień dostosowania umiejętności studentów do potrzeb przyszłych pracodawców

Transkrypt

1 Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Stopień dostosowania umiejętności studentów do potrzeb przyszłych pracodawców Raport z badań runda II Autorzy: dr Magdalena Andrałojć dr Dominik Buttler dr Bartosz Sławecki dr Marcin Szymkowiak dr Wojciech Roszka dr Marek Urbaniak grudzień 2013

2 Spis treści Wprowadzenie Metodyka badań Cel, zakres przedmiotowy, podmiotowy i czasowy badań Narzędzie badawcze Sposób zbierania i przetwarzania danych Studenci Charakterystyka respondentów Motywy studiowania Kompetencje posiadane Kompetencje pożądane na rynku pracy Luka kompetencyjna Profil idealnego pracownika Pracodawcy Charakterystyka respondentów Kompetencje posiadane przez studentów w opinii pracodawców Kompetencje pożądane przez pracodawców Luka kompetencyjna Podsumowanie i wnioski Nauczyciele akademiccy Charakterystyka respondentów Kompetencje posiadane przez studentów w opinii nauczycieli akademickich Kompetencje pożądane na rynku pracy w opinii nauczycieli akademickich Luka kompetencyjna Podsumowanie i wnioski Analiza kompetencji z trzech perspektyw: studenci, pracodawcy, nauczyciele akademiccy Kompetencje posiadane Kompetencje pożądane Luka kompetencyjna Podsumowanie i wnioski Spis tabel, rysunków i wykresów

3 Wprowadzenie Badanie stopnia dostosowania umiejętności studentów do potrzeb przyszłych pracodawców realizowane jest w ramach projektu Kadry dla Gospodarki (KdG). Celem ogólnym projektu KdG jest zwiększenie atrakcyjności absolwentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu na rynku pracy poprzez realizację programu rozwojowego w okresie od września 2010 do września Program obejmuje m.in. wzbogacenie oferty edukacyjnej uczelni o nowy kierunek i zajęcia wyrównawcze z matematyki i fizyki, rozwój współpracy z praktykami biznesu, ukierunkowanie procesu kształcenia na potrzeby rynku pracy i rozwój gospodarki opartej na wiedzy. W pierwszym roku realizacji projektu badawczego (od września 2010r. do sierpnia 2011r.) opracowano metodologię badań, przygotowano kwestionariusz ankiety w trzech wersjach (wersja dla pracodawców, wersja dla studentów UEP i wersja dla pracowników UEP) oraz przeprowadzono badania pilotażowe. W drugim roku realizacji projektu od września 2011 do sierpnia przeprowadzono pierwszą rundę badań właściwych. Wyniki badań ujęto w raporcie datowanym na październik W trzecim roku realizacji projektu od września 2012 do sierpnia 2013 przeprowadzono II rundę badań właściwych. Efektem prac zespołu badawczego pod kierunkiem naukowym prof. Józefa Orczyka, a następnie prof. Jana Szambelańczyka jest Raport metodologiczny, Raport z badań pilotażowych, Raport z I rundy badań właściwych oraz zawarty w tej publikacji Raport z badań runda II. W kolejnych latach realizacji projektu przeprowadzone będą jeszcze dwie rundy badań (runda III wrzesień 2013-sierpień 2014, runda IV wrzesień 2014 sierpień 2015). Niniejszy raport koncentruje się na analizie wyników badań z rundy drugiej przeprowadzonych wśród studentów pracodawców i pracowników UEP. Raport składa się z 5 rozdziałów. W rozdziale 1 zaprezentowano metodykę badań. Kolejne trzy rozdziały ukazują wyniki badań dotyczące głownie kompetencji posiadanych przez studentów i absolwentów UEP (stażystów programu KdG) i pożądanych na rynku pracy z perspektywy kolejno: stażystów 1 (rozdział 2), pracodawców (rozdział 3) oraz nauczycieli akademickich (rozdział 4). W rozdziale ostatnim zawarto zestawienie i porównanie wyników badań dla trzech analizowanych grup. Każdy z tych rozdziałów mógłby stanowić osobny raport badawczy. W drugiej rundzie badań właściwych zebrano łącznie 398 poprawnie wypełnionych kwestionariuszy ankiet. W badaniach wzięło udział 243 studentów i absolwentów UEP (stażystów programu KdG), 125 nauczycieli akademickich (pracowników lub doktorantów UEP) oraz 10 organizacji, które wypełniły ogółem 28 kwestionariuszy Prace badawcze realizowane były przez zespół, w skład którego wchodzą: dr Magdalena Andrałojć, dr Dominik Buttler, dr Wojciech Roszka, dr Bartosz Sławecki, dr Marcin Szymkowiak i dr Marek Urbaniak pod kierownictwem prof. dr hab. Jana Szambelańczyka. Opracowanie to jednak nie powstało by, gdyby nie zaangażowanie wielu osób realizujących projekt Kadry dla Gospodarki, którym członkowie zespołu serdecznie dziękują. Szczególne podziękowania należą się prof. dr hab. Elżbiecie Gołacie inicjatorce i koordynatorce prac całego projektu KdG. 1 Stażyści programu KdG są studentami i absolwentami UEP. Część absolwentów I stopnia podjęła dalsze kształcenie na II stopniu studiów. Dla uproszczenia grupa ta będzie w dalszej części raportu nazywana studentami. 3

4 1. Metodyka badań 1.1. Cel, zakres przedmiotowy, podmiotowy i czasowy badań Głównym celem badania jest identyfikacja luki kompetencyjnej poprzez porównanie poziomu posiadanych kompetencji studentów oraz potrzeb rynku pracy (tj. poziomem pożądanym przez pracodawców) - zarówno w ocenie pracodawców, pracowników naukowych, jak i samych studentów. Im większa luka kompetencyjna, tym mniejszy stopień dopasowania kompetencji studentów do potrzeb rynku pracy. W prowadzonym badaniu przyjęto, że na kompetencje składa się wiedza, umiejętności, doświadczenie i postawy. Ponadto założono, że analizie zostaną poddane ogólne kompetencje studentów szkół ekonomicznych, czyli nie zostanie ujęta specyfika kierunkowa czy specjalnościowa. Przyjęto, że zidentyfikowane kompetencje ogólne, które będą zamieszczone w kwestionariuszu przedstawione zostaną za pomocą konkretnych wyznaczników behawioralnych, czyli określonych przejawów zachowań charakterystycznych dla danej kompetencji/grupy kompetencji. W przeprowadzonym badaniu wyróżniono cztery grupy kompetencji (wiedza, umiejętności osobiste, umiejętności społeczne, zachowania względem innych) oraz 17 cech osobowości. W ramach czterech grup kompetencji zidentyfikowano 10 kompetencji ogólnych i opisano je poprzez 49 wyznaczników behawioralnych. W badaniu przyjęto następujący schemat podziału kompetencji: A. WIEDZA Zdobywanie i stosowanie wiedzy (4) A1 Samodzielnie zbieranie danych/informacji z różnych źródeł A2 Streszczenie i uporządkowanie posiadanych (zebranych) informacji A3 Przedstawienie informacji/danych w zrozumiały sposób np. przygotowanie pisemnej analizy, opracowanie raportu A4 Formułuje wnioski (wnioskuje) na podstawie posiadanych informacji/danych Wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu (5) A5 Wykorzystuje wiedzę teoretyczną do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych A6 Rozumie zachodzące zjawiska społeczno gospodarcze w otoczeniu firmy A7 Umiejętność modelowania i prognozowania zjawisk społeczno gospodarczych A8 Dokonuje analizy i oceny proponowanych rozwiązań dla konkretnych problemów A9 Samodzielnie proponuje rozwiązania dla konkretnych problemów B. UMIEJĘTNOŚCI OSOBISTE Umiejętność pracy własnej (5) B1 odpowiednio dobiera środki i metody pracy do realizacji powierzonych mu zadań B2 potrafi pracować samodzielnie B3 gdy nie potrafi zrealizować zadania zwraca się o pomoc B4 potrafi oddzielić zadania ważne od mniej ważnych B5 potrafi zakończyć realizowane zadanie w terminie Umiejętność uczenia się (3) B6 wykazuje gotowość do uczenia się B7 szybko się uczy 4

5 B8 nie powtarza tych samych błędów Umiejętności techniczne i językowe (4) B9 znajomość jednego języka obcego B10 znajomość co najmniej dwóch języków obcych B11 podstawowa obsługa komputera (edytory tekstu, arkusze kalkulacyjne, prezentacje, Internet), B12 obsługa specjalistycznych programów komputerowych C. UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE Umiejętność argumentacji i obrony swoich poglądów (7) C1 posiada sprecyzowaną opinię na dany temat C2 umiejętne wyrażanie myśli (jasno, zwięźle logicznie) C3 dobiera odpowiednie argumenty w dyskusji C4 potrafi przekonać do swoich pomysłów C5 potrafi nie zgodzić się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając C6 potrafi udzielić konstruktywnej krytyki C7 potrafi wyciągnąć wnioski z krytyki i wykorzystać je w pracy Umiejętności interpersonalne (5) C8 dostosowuje swoje zachowanie do określonej sytuacji (zawodowej) C9 szybko nawiązuje nowe znajomości C10 przejawia zainteresowanie w trakcie rozmowy C11 potrafi radzić sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi C12 pomimo stresujących warunków dobrze wykonuje swoje zadania Umiejętność pracy w zespole (7) C13 inicjuje działania C14 utrzymuje dobre relacje z ludźmi C15 realizując powierzone mu zadania korzysta z kontaktów z innymi ludźmi C16 potrafi odmówić wykonania zadania odpowiednio to uzasadniając C17 potrafi zaufać innym C18 chętnie dzieli się wiedzą i doświadczeniem C19 potrafi rozstrzygnąć spory w zespole umiejętność kierowania zespołem (5) C20 wyznacza cele i rozdziela zadania między członków zespołu C21 potrafi zmotywować innych do działania C22 potrafi samodzielnie podejmować decyzje C23 przy podejmowaniu decyzji bierze pod uwagę zdanie innych osób C24 potrafi nauczać D. ZACHOWANIE WZGLĘDEM INNYCH zachowania etyczne (4) D1 okazuje szacunek D2 pomaga innym (nawet jeśli wykracza to poza zakres obowiązków) D3 potrafi okazać tolerancję dla odmiennych poglądów D4 stosuje się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 5

6 Przeprowadzona analiza czynnikowa (głównych składowych) pokazuje w zasadzie na słuszne przyporządkowanie kompetencji do większych grup (kwestionariuszu ankietowym wszystkie 49 cech/umiejętności przyporządkowano do 10 grup kompetencji). Analiza wykazała jednak, że w tym zakresie można dokonać kilku zmian: 1. Obszar zdobywania i stosowania wiedzy można podzielić na 2 podobszary: zawierający elementy A1 i A2 (zbieranie i porządkowanie informacji ) oraz A3 i A4 (zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków). 2. Obszar umiejętności technicznych i językowych można podzielić na 2 podobszary: umiejętności językowych (elementy B11 i B12) i obsługi komputera (elementy B9 i B10). 3. Obszar umiejętności argumentacji i obrony własnych poglądów można podzielić na 2 podobszary: umiejętności argumentacji (elementy C1-C4) oraz konstruktywnej krytyki i obrony poglądów (elementy C5-C7). Dodatkowo do tej drugiej podgrupy można przyporządkować element z obszaru umiejętności pracy w zespole (C16 umiejętność odmowy wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem). 4. Z obszaru umiejętności interpersonalnych można wyłączyć obszar umiejętności pracy w stresie (elementy C11 i C12 odpowiednio umiejętność radzenie sobie z trudnymi ludźmi i umiejętność wydajnej pracy w stresujących warunkach). Na podstawie analizy czynnikowej można wnioskować, że jedynym mało spójnym obszarem jest grupa umiejętności pracy w zespole. Wiele elementów tego obszaru można przyporządkować do innych: 1. Element C13 (samodzielne inicjowanie działań) można przyporządkować do obszaru umiejętności kierowania ludźmi. 2. Element C14 (utrzymywanie relacji z innymi ludźmi) można przyporządkować do obszaru umiejętności interpersonalnych 3. Jak już zaznaczono wcześniej, element C16 (umiejętność odmowy wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem) można przyporządkować do nowo powstałego obszaru umiejętności konstruktywnej krytyki i obrony własnych poglądów. 4. Element C23 (umiejętność korzystania z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji) pierwotnie należący do obszaru umiejętności kierowania ludźmi można przyporządkować do obszaru umiejętności pracy w zespole. W pełnej wersji kwestionariusza przyporządkowanie poszczególnych elementów do grup nie jest bardzo istotne. Operacja ta nabiera jednak znaczenie przy opracowywaniu skróconej wersji kwestionariusza. Taka wersja może być przydatna do wykorzystania jako element większych kwestionariuszy lub jeśli badanie zostanie rozszerzone o innych studentów (np. wszystkich studentów odbywających praktyki zawodowe). Wyegzekwowanie wypełnienia kwestionariusza może być w tym przypadku znacznie trudniejsze. Krótsza wersja ankiety może wówczas zwiększyć poziom zwrotności. Poniżej zamieszczono wersję skróconą, która jest wykorzystywana w badaniu losów absolwentów oraz stanowi podstawę analizy w niniejszym raporcie. Poszczególne kompetencje stanowią nazwy obszarów ich znaczenie zostało dodatkowo sprecyzowane przez wybrane elementy wchodzące w skład tych obszarów. Skrócona lista kompetencji: 6

7 Zbieranie i porządkowanie informacji Zrozumiałe przedstawianie informacji oraz formułowanie wniosków Wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu (np. rozumienie zjawisk społecznogospodarczych zachodzących w otoczeniu firmy, analiza i ocena użyteczności proponowanych rozwiązań, samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów) Umiejętność pracy własnej (np. umiejętność odpowiedniego doboru środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań, oddzielania zadań ważnych od mniej ważnych, kończenia zadań o czasie) Umiejętność szybkiego uczenia się Znajomość przynajmniej 1 języka obcego Umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych (np. edytorów tekstów, arkuszy kalkulacyjnych, przeglądarek internetowych) Umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych (innych niż edytory tekstów, arkusze kalkulacyjne, przeglądarki internetowe) Umiejętność argumentacji (np. umiejętność doboru odpowiednich argumentów w dyskusji, jasnego wyrażania własnych myśli) Umiejętność obrony swoich poglądów (np. umiejętność udzielania konstruktywnej krytyki, wyrażania sprzeciwu wraz z odpowiednią argumentacją) Umiejętności interpersonalne (np. umiejętność dostosowania swojego zachowania do określonej sytuacji, szybkiego nawiązywania nowych znajomości, słuchania innych) Umiejętność efektywnej pracy w stresie Umiejętność pracy w zespole (np. umiejętność dzielenia się wiedzą i doświadczeniem, korzystania z kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych zadań). Umiejętność kierowania ludźmi (np. umiejętność wyznaczania celów i podziału zadań między członków zespołu, motywowania innych, samodzielnego podejmowania decyzji). Zachowania etyczne (np. okazywanie szacunku innym, chętne pomaganie innym) Podmiotami badań są: studenci i absolwenci Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, którzy w roku akademickim 2012/2013 wzięli udział w stażu oferowanym w ramach projektu KdG, pracodawcy, którzy w roku akademickim 2012/2013 przyjęli studentów na staż oferowany w ramach projektu KdG, nauczyciele akademiccy prowadzący zajęcia ze studentami w roku akademickim 2012/2013. Luka kompetencyjna może być rozumiana ogólnie jako różnica między kompetencjami posiadanymi a pożądanymi. W skali mikro odnosi się do kompetencji pracowników i wymagań na dane stanowisko, natomiast w skali makro do posiadanych przez osoby szukające pracy kompetencji i wymagań rynku pracy. Pierwszym problemem zajmują się specjaliści ds. zarządzania zasobami ludzkimi i psycholodzy biznesu, którzy wykorzystując różne metody pomiaru kompetencji (np. Assessment Center, Development Center) diagnozują poziom kompetencji pracowników i zestawiają z wymaganiami na dane stanowisko pracy. Drugi problem jest szerszy, a jego analiza dokonywana jest przez różne podmioty rynku pracy (np. PUP) oraz badaczy zajmującymi się tym zjawiskiem. 7

8 W prezentowanych badaniach luka kompetencyjna rozumiana była jako różnica między posiadanym poziomem kompetencji a pożądanym poziomem kompetencji. Należy zaznaczyć, że pojęcie luki kompetencyjnej zostało w raporcie zastosowane w pewnym uproszczeniu, gdyż stan pożądany analizowano poprzez ocenę stopnia przydatności kompetencji (a przydatność nie musi jednoznacznie oznaczać poziomu optymalnego, czyli pożądanego). Ponadto respondenci oceniali kompetencje studentów oraz generalną przydatności poszczególnych kompetencji na rynku pracy (a nie przydatność w konkretnej branży czy na konkretnym stanowisku). Mimo tych ograniczeń definicyjnych analizowana w badaniu wartość luki kompetencyjnej stanowi cenne źródło informacji o tym jakie kompetencje mają studenci, a jakie kompetencje uznawane są na rynku za przydatne. Luka kompetencyjna analizowana była z perspektywy trzech grup podmiotów biorących udział w badaniu. Możliwe perspektywy porównawcze zaprezentowano na rysunku nr 1. Rysunek 1. Różne perspektywy analizy stopnia dopasowania kompetencji studentów do potrzeb rynku pracy PRACODAWCY ocena posiadanych kompetencji ocena kompetencji studentów potrzeby rynku pracy STUDENCI potrzeby rynku pracy ocena kompetencji studentów potrzeby rynku pracy NAUCZYCIELE AKADEMICCY Za pomocą grubych strzałek przedstawiono pespektywy porównawcze prezentowane w niniejszym raporcie. Są to: różnice między poziomem pożądanych kompetencji a poziomem posiadanych kompetencji z perspektywy studentów (podrozdział 2.5. niniejszego raportu), różnice między oczekiwaniami pracodawców (potrzeby rynku pracy) a oceną poziomu posiadanych kompetencji przez samych pracodawców (podrozdział 3.4. niniejszego raportu), 8

9 różnice miedzy poziomem pożądanych kompetencji a poziomem posiadanych przez studentów kompetencji z perspektywy nauczycieli akademickich (podrozdział 4.4. raportu), różnice między oczekiwaniami pracodawców a oceną poziomu posiadanych kompetencji przez samych studentów (podrozdział 5.3.) oraz przez nauczycieli akademickich (podrozdział 5.3.). Badanie zaprojektowano tak, aby można było analizować więcej powiązań (w zależności od potrzeb osób zlecających/nadzorujących projekt), oznaczonych na rysunku nr 3. poprzez strzałki przerywane. Poza luką kompetencyjną (porównaniem posiadanych kompetencji z pożądanymi na rynku pracy), analizowano zbieżność opinii trzech grup podmiotów co do posiadanych przez studentów kompetencji, a także co do potrzeb rynku pracy. W związku z tym jako poboczne cele prowadzonych badań przyjęto udzielenie odpowiedzi na pytania (rysunek 2): jak stan kompetencji studentów oceniają studenci, pracownicy naukowi i pracodawcy (na ile opinia różnych podmiotów jest zbieżna)? (podrozdział 5.1. niniejszego raportu), jak potrzeby rynku co do kompetencji studentów postrzegają studenci, pracownicy naukowi i pracodawcy (na ile opinia różnych podmiotów jest zbieżna)? (podrozdział 5.2. raportu). Rysunek 2. Porównanie opinii studentów, pracodawców i pracowników naukowych nt. posiadanych przez studentów kompetencji oraz potrzeb rynku pracy. PRACODAWCY ocena posiadanych kompetencji ocena kompetencji studentów potrzeby rynku pracy STUDENCI potrzeby rynku pracy ocena kompetencji studentów potrzeby rynku pracy NAUCZYCIELE AKADEMICCY Taka szeroka analiza umożliwiła określenie nie tylko różnic między stanem obecnym/obserwowanym a pożądanym, ale również rozbieżności w percepcji znaczenia określonych kompetencji na rynku pracy. 9

10 1.2. Narzędzie badawcze Badanie prowadzone było metodą ankiety. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety przygotowany w trzech wersjach: dla studentów, pracodawców i nauczycieli akademickich. Kwestionariusz w każdej wersji składał się z dwóch zasadniczych części: dotyczącej kompetencji i dotyczącej dodatkowych cech respondenta. W części pierwszej kwestionariusza respondenci proszeni byli o wyrażenie opinii na temat zidentyfikowanych kompetencji. Kluczowe kompetencje (wiedza i umiejętności), które zostały opisane szczegółowo poprzez wyznaczniki behawioralne, oceniane były na sześciostopniowej skali likertowskiej z dwóch perspektyw: pierwsza dotyczy stanu posiadania kompetencji, a druga opinii na temat przydatności z punktu widzenia rynku pracy. W przypadku oceny stopnia posiadanych kompetencji studentów skalę zdefiniowano następująco: 0 nie posiadam danej kompetencji, 1 bardzo słabo, 2 słabo, 3 średnio, 4 dobrze, 5 bardzo dobrze. Opinia dot. przydatności kompetencji na rynku pracy mierzona była w następujący sposób: 0 wcale nie jest przydatna, 1- bardzo mała przydatność, 2- mała przydatność, 3 średnia przydatność, 4- duża przydatność, 5 bardzo duża przydatność. Cechy osobowości umieszczono w osobnym pytaniu, prosząc respondenta o wybór 3 spośród 17 cech dobrego pracownika oraz uporządkowanie ich w kolejności od najważniejszej. We wszystkich trzech wersjach kwestionariusza respondenci oceniali te same kompetencje, z tym, że w kwestionariuszu dla studentów i absolwentów ujęta była długa lista kompetencji a w kwestionariuszu dla nauczycieli akademickich krótka lista kompetencji. W analizie zaprezentowano wyniki skalkulowane dla krótkiej listy kompetencji. Wersje dla trzech grup respondentów różnią się pytaniami dodatkowymi, przydatnymi w wyjaśnieniu różnic w ocenie stopnia przyswojenia kompetencji lub różnic w opinii na temat potrzeb zgłaszanych przez rynek pracy Sposób zbierania i przetwarzania danych Kwestionariusz wykorzystywany w badaniu miał formę papierową i elektroniczną. Biorąc pod uwagę zwrotność kwestionariuszy zachowano formę papierową w badaniu studentów oraz pracodawców, którzy wypełniają kwestionariusz w raz z całą dokumentacją projektu rozliczając staż w ramach KdG. Nauczyciele akademiccy wypełniali kwestionariusz elektroniczny wersja elektroniczna w tym przypadku znacznie uprościła procedurę zbierania danych. Dane od studentów i pracodawców zbierane były na bieżąco przez cały rok. Kwestionariusze przekazywane były Opiekunowi Merytorycznemu Staży Studenckich i Absolwenckich, który przekazywał je studentom i pracodawcom razem z innymi dokumentami niezbędnymi do stażu. Wypełnione kwestionariusze wraz z całą dokumentacją stażu odbierane były przez Opiekuna Merytorycznego i przekazywane do dalszej analizy zespołowi zajmującemu się Badaniem Stopnia Dopasowanie Umiejętności Studentów do Potrzeb Przyszłych Pracodawców. Nauczyciele akademiccy proszeni byli o wypełnienie kwestionariusza pod koniec roku akademickiego. Dane z kwestionariuszy zostały wpisane do bazy tworzonej w programie SPSS osobno dla studentów, pracodawców i nauczycieli akademickich. 10

11 2. Studenci 2.1. Charakterystyka respondentów W badaniu stopnia dopasowania umiejętności do potrzeb przyszłych pracodawców wzięło udział łącznie 243 studentów uczestniczących w projekcie Kadry dla Gospodarki. Wśród badanych znalazło się 156 kobiet (64%) i 84 mężczyzn (35%). Blisko 68% to osoby w wieku 23 lub 24 lat. Ponadto w badanej zbiorowości znalazło się 39 osób 22-letnich i 32 starszych (25-28 lat). Strukturę respondentów ze względu na miejsce zamieszkania przedstawia tabela nr 1. Tabela 1. Struktura studentów ze względu na miejsce zamieszkania Miejsce zamieszkania N % Wieś 61 25,1 Miasto do 10 tys ,3 Miasto do 100 tys ,3 Miasto powyżej 100 tys ,2 Brak odpowiedzi 5 2,1 Ogółem N= ,0 Jak widać w próbie przeważały osoby z miast (łącznie niemal ¾ respondentów), ale znaleźli się w niej także mieszkańcy wsi. Uczestnicy badania byli także mocno zróżnicowali jeśli chodzi o wykształcenie rodziców. Szczegółowe dane zawiera kolejna tabela. Tabela 2. Struktura studentów ze względu na wykształcenie rodziców Kategoria wykształcenia Wykształcenie ojca Wykształcenie matki N % N % Wyższe 91 37, ,9 Średnie 74 30, ,0 Zawodowe 66 27, ,8 Podstawowe 6 2,5 7 2,9 Brak odpowiedzi 6 2,5 6 2,5 Ogółem N= ,0 N= ,0 Generalnie, jeśli chodzi o charakterystykę społeczno-demograficzną respondentów, to stwierdzić należy, że tworzą oni zbiorowość zróżnicowaną. Przeważają w niej kobiety, mieszkańcy miast (do i powyżej 100 tys.), których ojcowie i matki w większości mają wykształcenie lub średnie. Można zatem powiedzieć, że kwestionariusz trafił do rąk osób z różnych warstw społecznych, co gwarantuje, że wyniki nie reprezentują tylko i wyłącznie opinii jednej homogenicznej zbiorowości studentów. 11

12 Badana zbiorowość różniła się także ze względu na charakterystyki dotyczące studiów, tj.: ukończonego kierunku studiów, obecnie studiowanego, średniej ocen i faktu równoległego studiowania na innym kierunku. Strukturę studentów ze względu na obecny status w Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu przedstawia wykres 1. Wykres 1. Struktura studentów ze względu na status w UEP (w %) 80,0 70,0 71,2 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 18,5 student I student II stopnia (studia stopnia (studia licencjackie) magisterskie) 1,2 absolwent studiów I stopnia (nie kontynuuję studiów w UEP) 7,0 absolwent studiów II stopnia 2,1 brak odpowiedzi Jak widać niemal 72% badanych stanowią studenci studiów II stopnia, a 18,5% to studenci studiów licencjackich. W próbie znaleźli się także absolwenci studiów magisterskich i licencjackich (łącznie nieco ponad 8%). Badani reprezentują wszystkie wydziały UEP oraz wiele kierunków i specjalności. Ostatnią ważną cechą różnicującą respondentów jest ich doświadczenie zawodowe zdobywane w czasie studiów. Odpowiednie dane przedstawiono na wykresie 2. Wykres 2. Doświadczenie zawodowe studentów praca niezwiązana z profilem studiów praktyki i staże studenckie (poza obowiązkowymi) 47,7 51,0 praca na rzecz organizacji studenckich (np. parlament. koła naukowe. inne) praca związana z profilem studiów 27,6 31,7 wolontariat 21,0 nie mam doświadczeo zawodowych 9,5 brak odpowiedzi 4,5 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 12

13 Najwięcej osób wykonywało pracę niezwiązaną z profilem studiów (51%), a także korzysta lub korzystało z dodatkowych programów praktyk i staży studenckich (48%). Popularne okazują się także takie działania jak: praca na rzecz organizacji studenckich (32%) czy praca związana z profilem studiów (28%). Co piąta osoba biorąca udział w badaniu podejmowała działania wolontaryjne. Ogólnie zdecydowana większość respondentów brała udział w jakichś przedsięwzięciach, które budowały ich doświadczenie zawodowe Motywy studiowania Pierwsza część kwestionariusza przeznaczonego dla studentów poświęcona została analizie motywów lub inaczej celów studiowania. Metodologię badania oparto na klasyfikacji celów studiowania opracowanej przez Dereka Rowntree [1998]. Studenci dokonywali wyboru spośród 8 możliwych motywów, poklasyfikowanych w 4 grupy: akademickie, zawodowe, osobiste i towarzyskie. Każda z tych kategorii reprezentowana była przez dwa konkretne motywy jeden o charakterze zewnętrznym i drugi o charakterze wewnętrznym. Ten drugi podział ma swoje źródło w podziale motywacji uczenia się na wewnętrzną i zewnętrzną [Aronson, Wilson, Akert 1997]. Pierwsza pochodzi z wnętrza, to znaczy, że jednostka angażuje się w jakieś działanie dla samego działania, podejmuje aktywność z wyboru, intencjonalnie, ponieważ jest ona przyjemna i wzbudza zainteresowanie. Drugi typ motywacji (zewnętrzna) pojawia się najczęściej w bardziej formalnym środowisku uczenia się, jakim jest szkoła lub uczelnia wyższa. Studenci, zobligowani zaliczyć określony zestaw przedmiotów, często kierują się motywami zewnętrznymi, podejmując naukę w strachu przed negatywnymi konsekwencjami (motywacja lękowa), takimi jak drugoroczność, brak nagród, odrzucenie lub w celu uzyskania określonych profitów (stypendium, pochwała rodziców, uznanie w grupie, a w konsekwencji dobrze płatna, satysfakcjonująca praca, etc.). Klasyfikację motywów zastosowaną w badaniu oraz treść pytań w kwestionariuszu przedstawia poniższa tabela. Tabela 3. Klasyfikacja motywów studiowania Kategoria motywów Akademickie Zawodowe (związane z powołaniem) Charakter motywu Wewnętrzny A. Pasjonują mnie zagadnienia związane z gospodarką i chcę zajmować się tą problematyką C. Studiuję na tym kierunku, gdyż jest on związany z pracą, którą zamierzam podjąć Zewnętrzny B. Studiowanie przedmiotów, w których zawsze uzyskiwałem(am) dobre wyniki uważam za naturalne D. Jeżeli uda mi się skończyć te studia, to nie będę miał żadnych kłopotów ze zdobyciem pracy, którą chcę podjąć. Absolwenci UEP otrzymują świetne stanowiska, a pracodawcy na szczęście nie przejmują się ocenami. Ważny jest dyplom uczelni Osobiste E. Chcę poszerzyć horyzonty i zyskać lepszą perspektywę oceny wydarzeń krajowych i zagranicznych F. Chcę sprawdzić własne możliwości. Inni wcześniej nie poznali się na mnie. Jeśli uda mi się uzyskać 13

14 rozwinąć się intelektualnie dyplom, to będę mógł pokazać innym na co mnie stać Towarzyskie G. Interesuje mnie życie towarzyskie. Jeśli ktoś chce przyjemnie spędzić czas, to powinien koniecznie podjąć studia H. Mam nadzieję nawiązać znajomości przydatne w późniejszym życiu, także zawodowym W pierwszym kroku studenci mieli za zadanie wskazać wszystkie motywy, z którymi się identyfikowali. Rozkład odpowiedzi przedstawiono na wykresie. Wykres 3. Motywy podejmowania studiów przez studentów UEP biorących udział w stażach zawodowych badanie w ramach programu Kadry dla Gospodarki (N=243) (w %) H 54,3% G 21,0% F 13,6% E 60,5% D 19,8% C 69,1% B A 26,7% 30,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Uwagi: oznaczenia motywów tak jak w Tabeli 3 Wśród studentów biorących udział w badaniu dominują cele studiowania związane z motywacją wewnętrzną. Jedynie w przypadku motywów towarzyskich częściej wskazywany był ten o charakterze zewnętrznym. Chodzi o motyw związany z wykorzystaniem czasu na studiach wyższych do budowania sieci znajomości przydatnych w późniejszym życiu i karierze zawodowej. Największe uznanie uzyskały trzy motywy: zawodowy o charakterze wewnętrznym (Studiuję na tym kierunku, gdyż jest on związany z pracą, którą zamierzam podjąć) 69,1% wskazań (spadek prawie o 16 p.p. w stosunku do wyników z Raportu z rundy I), osobisty o charakterze wewnętrznym (Chcę poszerzyć horyzonty i zyskać lepszą perspektywę oceny wydarzeń krajowych i zagranicznych rozwinąć się intelektualnie) wskazany przez 60,5% wskazań (spadek o 10,5 p.p. w stosunku do wyników Raportu z rundy I), wspomniany motyw towarzyski o charakterze zewnętrznym wybrany przez 54,3% (spadek o ponad 7 p.p. w stosunku do wyników Raportu z rundy I). 14

15 Podobnie jak w przypadku poprzedniego badania, najmniejsze uznanie zdobył motyw wyrażający chęć udowodnienia innym swojej własnej wartości. Wyniki obecnego badania były w zasadzie zbieżne z wynikami zaprezentowanymi w poprzednim raporcie. Zmianie nie uległa struktura motywów, a jedynie zmniejszył się odsetek najczęściej wskazywanych motywów na rzecz pozostałych. W kolejnym kroku analizy celów studiowania studenci dokonywali wyboru jednego osobistego motywu studiowania spośród tych, które zaznaczyli wcześniej. Odpowiednie wyniki prezentuje wykres nr 4. Wykres 4. Struktura osobistych motywów studiowania studentów UEP biorących udział w stażach zawodowych badanie w ramach programu Kadry dla Gospodarki (N=243) 1% 2% 3% 8% 6% 7% A B C D 21% E F G 6% 46% H Brak danych Legenda: oznaczenia jak w Tabeli 3 Struktura motywów wskazywanych jako najważniejsze nie uległa zmianie w stosunku do wyników z poprzedniej edycji badania. Istotne są dwa motywy C i E reszta propozycji schodzi na drugi plan. Zarówno pierwszy motyw, wiążący studia z przyszłą pracą zawodową (C), jak i drugi odnoszący się do chęci poszerzenia własnej wiedzy na temat gospodarki (E) mają charakter wewnętrzny. Patrząc na te wyniki z perspektywy studentów można powiedzieć, że badanie wskazuje na dwie główne kategorie osób zainteresowanych studiami na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Największą zbiorowość stanowią osoby pragnące poprzez udział w studiach zwiększyć swoje szanse na zdobycie wymarzonej pracy. Drugi w kolejności i znacznie mniejszy segment stanowią osoby chcące rozwinąć się intelektualnie. Wyniki te są w dużej mierze wyrazem przekonań różnych interesariuszy uniwersytetów (w tym także Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego) co do tego, że podstawową rolą uczelni jest przygotowanie absolwentów do uczestnictwa w rynku pracy. 15

16 2.3. Kompetencje posiadane W drugiej części kwestionariusza studenci dokonywali m.in. samooceny wiedzy, umiejętności i postaw. W tym celu mieli do dyspozycji pytanie Jak oceniasz poziom posiadanych przez Ciebie kompetencji? oraz skalę ocen od 0 do 5, gdzie 0 oznaczało nie posiadam tej kompetencji, 1 bardzo słabo, 2 słabo, 3 średnio, 4 dobrze, 5 bardzo dobrze. Poniżej przedstawiona została analiza rozkładów ocen posiadanych kompetencji, dokonana przez studentów biorących udział w badaniu. Omówiono w kolejności następujące grupy kompetencji: w zakresie wiedzy kompetencje związane ze zdobywaniem wiedzy oraz wykorzystywaniem jej w praktycznym działaniu, w zakresie umiejętności osobistych obszar umiejętności pracy własnej, umiejętności uczenia się oraz umiejętności techniczne i językowe, w zakresie umiejętności społecznych umiejętności argumentacji i obrony własnych poglądów, umiejętności personalne, umiejętności pracy w zespole, umiejętności kierowania ludźmi oraz zachowania względem innych. Wiedza W obszarze zdobywania i stosowania wiedzy samoocena studentów w zakresie wszystkich czterech analizowanych kompetencji była wysoka średnia ocena kompetencji nie była w żadnym przypadku niższa niż 4,0. Wykres 5. Samoocena studentów w obszarze zdobywania wiedzy formułować wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 18,9 49,4 29,2 przedstawiać dane i informacje w jasny i zrozumiały dla innych sposób 21,0 50,6 25,5 streszczać, skracać i porządkować posiadane informacje 16,9 51,0 30,0 samodzielnie zbierać dane i informacje z różnych źródeł 9,1 46,5 43,6 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Z analizy danych wynika, że studenci najlepiej ocenili u siebie umiejętność samodzielnego zbierania danych i informacji z różnych źródeł (średnia ocen wyniosła 4,34). Na drugim miejscu znalazło się, streszczanie, skracanie i porządkowanie posiadanych informacji (4,10), następnie formułowanie wniosków na podstawie posiadanych danych i informacji (4,06) i wreszcie przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały sposób (4,00). Mając na względzie, że wszystkie oceny są wysokie, można jedynie zauważyć, że najwyższe oceny uzyskała względnie najmniej skomplikowana umiejętność gromadzenia różnego rodzaju informacji. Z kolei najgorzej oceniono umiejętność, która wymaga przetworzenia zebranych informacji oraz zakomunikowania ich innym tak, by były zrozumiałe. Jest to zdecydowanie wyższy poziom skomplikowania operacji na danych. 16

17 Jeśli chodzi o obszar wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu, to na kolejnym wykresie wyraźnie widać, że oceny posiadanych kompetencji są tu niższe w porównaniu z poprzednim obszarem. Co więcej oceny studentów są też bardziej zróżnicowane i raczej rzadko oceniane z użyciem wartości najwyższej - bardzo dobrze. Wykres 6. Samoocena studentów w obszarze wykorzystywania wiedzy w praktycznym działaniu samodzielnie zaproponować rozwiązania dla konkretnych problemów 4,9 32,1 40,3 20,6 przeanalizować i ocenić użyteczność proponowanych rozwiązań 4,5 23,0 58,0 12,3 modelować i prognozować zjawiska społeczno-gospodarcze 22,6 44,9 22,6 5,8 zrozumieć zjawiska społeczno-gospodarcze zachodzące w otoczeniu firmy 4,9 33,7 47,7 13,2 wykorzystać wiedzę teoretyczną do opisu zjawisk społecznogospodarczych 8,2 40,7 41,6 7,8 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Najgorzej respondenci ocenili swoją umiejętność modelowania i prognozowania zjawisk społecznogospodarczych (średnia 3,05). Niemal największe jest w tym przypadku także zróżnicowanie ocen (odchylenie standardowe 0,92). Większym zróżnicowaniem charakteryzuje się kompetencja samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów przy czym wraz z inną - analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań, zostały one ocenione najlepiej (odpowiednio 3,73 i 3,75). Warto zaznaczyć, że umiejętności te są podobne i dotyczą jednego aspektu dotyczącego pomysłowości studentów. Nieco niżej ocenione zostało wykorzystywanie wiedzy do opisu zjawisk gospodarczych (3,46). Natomiast rozumienie zjawisk zachodzących w otoczeniu firmy uzyskało średnią na poziomie 3,69. Gdy spojrzymy całościowo na kompetencje związane z obszarem wiedzy, zauważymy, że samoocena studentów jest umiarkowanie zróżnicowana wewnątrz całej grupy tych 9 kompetencji. Ogólnie rzecz biorąc studenci oceniają je na poziomie zbliżonym do dobrego większość średnich oscyluje wokół wartości 3,75. Największa rozbieżność ocen pomiędzy konkretnymi kompetencjami wynosi 1,29 i dotyczy z jednej strony najwyżej ocenianej umiejętności samodzielnego zbierania danych (4,34), a z drugiej modelowania i prognozowania zjawisk (3,05). Studenci wyraźnie gorzej oceniają u siebie tą ostatnią umiejętność, a także relatywnie gorzej wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych. Są to umiejętności bardziej złożone czy też wykorzystujące bardziej skomplikowane procesy poznawcze niż pozostałe umiejętności. Umiejętności osobiste Umiejętności osobiste były w kwestionariuszu reprezentowane przez 3 zbiory kompetencji: umiejętności pracy własnej, umiejętności uczenia się oraz umiejętności techniczne i językowe. Jeśli chodzi o ocenę kompetencji wchodzących do pierwszego zbioru, to, podobnie jak miało to miejsce w 17

18 odniesieniu do poprzedniej grupy umiejętności, wartości średnich ocen poszczególnych kompetencji są zbliżone i oscylują w okolicach wartości 4. Odpowiednie dane przedstawia Wykres 7. Wykres 7. Samoocena studentów w obszarze umiejętności pracy własnej kończyć zadania w przewidzianym na to terminie 2,1 17,3 36,2 43,2 oddzielać zadania ważne od mniej ważnych 4,1 21,8 46,9 26,3 zwrócić się o pomoc do innych gdy nie potrafię zrealizować jakiegoś zadania 3,7 11,5 40,3 44,0 pracować samodzielnie 8,2 33,7 56,8 odpowiednio dobierać środki i metody pracy do realizacji powierzonych zadań 21,0 61,3 16,5 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Najwyżej oceniono umiejętność samodzielnej pracy (4,46) studenci byli także najbardziej zbieżni w ocenach tej umiejętności (odchylenie 0,71). Pozostałe 4 kompetencje są niejako doprecyzowaniem i ukonkretnieniem tej pierwszej. Umiejętności te oceniane były mniej jednoznacznie. Najbardziej zróżnicowane odpowiedzi uzyskały m.in. kluczowe umiejętności związane z zarządzaniem sobą w czasie: oddzielanie zadań ważnych od mniej ważnych (odchylenie standardowe 0,83), kończenie zadań w terminie (0,88). Przy czym nie oznacza to wcale, że studenci ocenili te umiejętności najgorzej. Relatywnie najsłabiej oceniono umiejętność odpowiedniego doboru środków i metod pracy do realizacji zadań (3,91). Poniżej czwórki otrzymała także umiejętność nadawania priorytetów (3,95) W ocenie umiejętności uczenia się studenci przyznali najniższe noty kompetencji niepowtarzanie tych samych błędów (3,98). Z kolei, przeszło 59% respondentów uznało, że bardzo dobrze opanowało gotowość do uczenia się (średnia 4,37). Największe zróżnicowanie ocen miało miejsce w przypadku właśnie tej umiejętności (odchylenie standardowe 0,92). 18

19 Wykres 8. Samoocena studentów w obszarze umiejętności uczenia się nie powtarzam tych samych błędów 5,3 19,3 45,7 29,2 szybko się uczę 2,5 13,6 44,0 39,9 wykazuję gotowość do uczenia się 3,7 10,7 25,1 59,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi W obszarze umiejętności technicznych i językowych wskazać można dwie grupy umiejętności, które odróżniają się zarówno średnim poziomem samooceny studentów jak i zróżnicowaniem odpowiedzi (Wykres 9). W pierwszej, lepiej ocenianej grupie, znalazły się dwie podstawowe kompetencje: znajomość podstawowej obsługi komputera i znajomość w stopniu komunikatywnym 1 języka obcego. Średnie oceny tych umiejętności są wysokie (odpowiednio 4,71 i 4,42). W drugiej grupie znalazły się: obsługa specjalistycznych programów komputerowych (3,12) oraz znajomość 2 języków obcych (2,91). Oceny tych ostatnich są także najbardziej zróżnicowane (odchylenie standardowe odpowiednio 1,21 i 1,49). Wykres 9. Samoocena studentów w obszarze umiejętności technicznych i językowych znam w stopniu komunikatywnym 2 języki obce 6,2 11,1 23,5 24,3 13,6 21,0 znam w stopniu komunikatywnym 1 język obcy 9,5 31,3 56,0 1,6 potrafię obsługiwać specjalistyczne programy komputerowe 3,74,1 16,9 39,5 25,1 10,3 mam znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa In 3,3 21,0 75,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Jeśli zestawi się wszystkie 12 kompetencji wchodzących w skład umiejętności osobistych, to można zauważyć, że najwyżej oceniona została znajomość podstawowej obsługi komputera (4,71), następnie, umiejętność samodzielnej pracy (4,46), znajomość 1 języka obcego (4,42), wykazywanie gotowości uczenia się (4,37). Najgorzej opanowaną kompetencją jest zdaniem 19

20 studentów obsługa specjalistycznych komputerów (3,12), a także znajomość 2 języków obcych (2,91). Ogólnie rzecz biorąc, choć oceny poszczególnych kompetencji oscylują wokół wartości 4-4,2, to zbiór ten jest mniej spójny wewnętrznie pod względem ocen aniżeli umiejętności związanych z wiedzą; większe są tu także wartości odchyleń standardowych. Umiejętności społeczne Grupę umiejętności społecznych tworzą 4 obszary umiejętności, reprezentowane przez 24 konkretne kompetencje. Do obszarów tych należą: umiejętności argumentacji i obrony swoich poglądów (7 kompetencji), umiejętności interpersonalne (5), umiejętności pracy w zespole (7) i umiejętności kierowania ludźmi (5). Średnia ocen posiadanych przez studentów umiejętności argumentacji i obrony własnych poglądów ponownie krąży wokół wartości 4. Niemal wszystkie kompetencje w ramach tego obszaru zostały ocenione bardzo podobnie. Wykres 10. Samoocena studentów w obszarze umiejętności argumentacji i obrony swoich poglądów w sytuacji krytyki wyciągać z niej wnioski i wykorzystać je we własnej pracy 2,5 17,3 57,2 22,2 udzielić konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna 7,4 30,0 37,4 24,7 nie zgodzić się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 4,1 23,9 45,7 25,9 przekonać innych do własnych pomysłów 7,4 28,8 40,7 20,6 jasno i logicznie wyrazić własne myśli i poglądy 2,1 21,8 47,7 27,6 dobierać odpowiednie argumenty w dyskusji 1,6 20,6 51,4 24,7 wyrazić sprecyzowaną opinię na jakiś temat 1,2 18,5 50,2 29,6 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Jak widać na powyższym wykresie stosunkowo najlepiej studenci oceniają u siebie umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat (średnia 4,07), wyciąganie wniosków w sytuacji krytyki i wykorzystywanie ich w pracy (3,99), a także dobieranie odpowiednich argumentów w dyskusji (3,97), jasne i logiczne wyrażanie własnych myśli i poglądów (3,99) i niezgadzanie się z opinią innych (3,93). Poziom wszystkich ocen jest bardzo wyrównany, z dominacją odpowiedzi 20

21 dobrze. Najsłabiej w ocenie studentów wypadła umiejętność przekonywania innych do własnych pomysłów (3,70). Oceny tej kompetencji były także najbardziej zróżnicowane (odchylenie 0,96). Z kolei w grupie umiejętności interpersonalnych dwie kompetencje umiejętność aktywnego słuchania oraz wyczucie, co jest odpowiednie w danej sytuacji osiągnęły najwyższe poziomy w samoocenie studentów (średnie oceny odpowiednio: 4,33 i 4,28). W przypadku pierwszej przeważa opinia, że poziom jej rozwoju jest bardzo dobry (51% wskazań). Obie umiejętności wchodzą w zakres tzw. inteligencji emocjonalnej tj. zdolności rozpoznania emocji towarzyszących innym i dostosowania własnych działań w zależności od owej diagnozy. Nieco słabiej i przy nieco większym zróżnicowaniu odpowiedzi studenci ocenili pozostałe umiejętności. Relatywnie najgorzej wypadła umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (średnia 3,66, odchylenie standardowe 1,09) oraz umiejętność dobrego wykonywania swoich zdań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach (3,69). Obie kompetencje dotyczą pewnego obszaru umiejętności pracy w stresujących warunkach z natury dotykają negatywnych skojarzeń czy emocji. Wykres 11. Samoocena studentów w obszarze umiejętności interpersonalnych nawet w stresujących warunkach potrafię dobrze wykonywać swoje zadania i pracować wydajnie 5,3 28,4 47,7 15,6 potrafię radzić sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) 7,4 27,6 37,9 22,6 potrafię słuchać innych, przejawiając zainteresowanie w trakcie rozmowy 2,9 10,3 35,4 51,0 szybko nawiązuję nowe znajomości 8,2 18,5 37,9 33,7 potrafię dostosować swoje zachowanie do określonej sytuacji (mam wyczucie, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 2,9 11,9 39,9 45,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Kolejny obszar analizy umiejętności pracy w zespole wskazuje na różne poziomy ocen w zakresie możliwych ról wykonywanych w trakcie współpracy. Studenci uważają, że najlepiej rozwinięta jest u nich wiedza jak utrzymywać relacje z innymi (średnia 4,10) oraz chęć dzielenia się wiedzą i doświadczeniem (4,07). Rozkłady ocen tych dwóch kompetencji są bardzo podobne. Natomiast najsłabiej wypada ufanie innym (3,32, odchylenie standardowe 1,06) oraz bycie asertywnym ( umiejętność odmawiania... 3,55) i umiejętność rozstrzygania sporów (3,49). Słabiej rozwinięte są zatem głównie te kompetencje, które wymagają stanowczej konfrontacji z innymi; które przekazują oceniającemu inicjatywę związaną z pewnym ryzykiem emocjonalnym i społecznym. 21

22 Wykres 12. Samoocena studentów w obszarze umiejętności pracy w zespole potrafię rozstrzygać spory w zespole 11,5 29,6 42,4 12,3 chętnie dzielę się wiedzą i doświadczeniem 3,7 14,4 48,6 30,9 ufam innym 16,0 32,5 33,3 11,9 potrafię odmówić wykonania zadania odpowiednio to uzasadniając 9,5 34,2 37,0 15,6 potrafię korzystać kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych mi zadań 2,5 20,6 45,3 30,0 wiem jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi 3,3 14,0 50,6 30,9 samodzielnie inicjuję (rozpoczynam) działania 6,6 30,5 35,0 25,5 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi Mocno powiązane z poprzednim zbiorem kompetencji są umiejętności kierowania ludźmi. Przeciętna ocena studentów w tej grupie znów wypada w okolicach oceny dobrej. Największe zróżnicowanie zdań i najniższe oceny ujawniły się w przypadku umiejętności uczenia innych (odchylenie standardowe 1,09, średnia ocena 3,68) i motywowania innych do działania (1,0; 3,69). Stosunkowo najlepiej oceniona została umiejętność korzystania z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji (4,08). Wykres 13. Samoocena studentów w obszarze umiejętności kierowania ludźmi uczyć innych (szkolić, trenować, przekazywać wiedzę) 8,2 28,0 33,7 25,1 korzystać z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 2,9 16,0 45,3 33,7 samodzielnie podejmować decyzje 3,7 20,2 46,5 28,4 motywować innych do działania 7,8 27,6 40,7 20,6 wyznaczać cele i rozdzielać zadania między członków zespołu 5,3 24,3 44,0 24,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi 22

23 Podsumowując, grupa umiejętności społecznych jest wewnętrznie mało zróżnicowana pod względem poziomu samooceny studentów. Przeciętna ocena dla całej grupy wypada na poziomie dobrym (3,9-3,8). Relatywnie najlepiej rozwinięte kompetencje to: składające się na inteligencję emocjonalną aktywne słuchanie innych, dostosowanie własnych zachowań do danej sytuacji oraz wiedza, jak utrzymywać relacje z innymi. Wśród najsłabiej ocenionych znalazły się z kolei takie umiejętności jak: ufanie innym, asertywność, rozstrzyganie sporów. Te ostatnie są bardzo ważnymi kompetencjami społecznymi związanymi z pełnieniem wszelkich funkcji kierowniczych. Zachowania względem innych Kompetencje wchodzące w skład zachowań względem innych mają dość konkretne nacechowanie. Chodzi o zachowania odpowiednie, etyczne, właściwe z moralnego punktu widzenia. Jak widać na wykresie nr 14 studenci twierdzą, że zdecydowanie potrafią okazywać szacunek innym (średnia 4,6), stosować się do ogólnie przyjętych zasad i norm (4,6). Nieco niższe, choć także wysokie są oceny: chęci pomagania innym (4,31). Wysoki także jest poziom tolerancji, choć relatywnie najniższy (4,26). Wykres 14. Samoocena studentów w obszarze zachowań względem innych stosuję się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 5,3 26,7 66,3 okazuję tolerancję dla odmiennych poglądów 2,5 11,5 35,0 49,0 chętnie pomagam innym 2,9 11,9 32,9 51,0 okazuję szacunek innym 2,1 27,6 67,5 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nie posiadam tej kompetencji bardzo słabo słabo średnio dobrze bardzo dobrze brak odpowiedzi W podsumowaniu analizy samooceny wszystkich kompetencji dokonanej przez studentów warto przyjrzeć się tym, które uzyskały najwyższe i najniższe noty. Generalnie średnia ocena całego zbioru 49 kompetencji oscyluje wokół wartości 3,95. Rozbieżność ocen dla poszczególnych umiejętności nie jest duża, a jej średnia wartość wynosi 0,38. Studenci dobrze oceniają własną wiedzę, zdolności i postawy. Gdyby chcieć wskazać grupę najlepiej rozwiniętych kompetencji, to można by zaliczyć do niej 5 następujących (średnie powyżej 4,4; kompetencje ułożone od najwyżej ocenianych): znajomość podstawowej obsługi komputera, okazywanie szacunku innym, stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm, umiejętność samodzielnej pracy, znajomość w stopniu komunikatywnym 1 języka obcego. 23

24 Wśród najniżej ocenionych kompetencji wyliczyć można 6 następujących (średnie niższe od 3,5; kompetencje ułożone od najgorzej ocenionej): znajomość 2 języków w stopniu komunikatywnym, modelowanie i prognozowanie zjawisk społeczno-gospodarczych, obsługa specjalistycznych programów komputerowych, ufanie innym, wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-ekonomicznych, rozstrzyganie sporów w zespole Kompetencje pożądane na rynku pracy W analizie kompetencji pożądanych na rynku pracy studenci dokonywali oceny przydatności tego samego zbioru kompetencji, posługując się pytaniem Jaka jest Twoim zdaniem przydatność danej kompetencji z punktu widzenia pracodawcy?. Badani mieli do dyspozycji skalę ocen od 0 do 5, gdzie 0 oznacza wcale nie jest przydatna, 1 bardzo mała, 2 mała, 3 średnia, 4 duża, 5 bardzo duża. Wiedza Studenci bardzo wysoko ocenili przydatność poszczególnych kompetencji w obszarze zdobywania i stosowania wiedzy. Odpowiednie dane przedstawiono na wykresie. Wykres 15. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zdobywania i stosowania wiedzy formułować wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 0,4,5 23,5 71,2 przedstawiać dane i informacje w jasny i zrozumiały dla innych sposób 1,64,9 30,0 63,0 streszczać, skracać i porządkować posiadane informacje 2,9 15,2 40,3 39,9 samodzielnie zbierać dane i informacje z różnych źródeł 0,86,6 36,2 56,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi Najbardziej przydatna według studentów jest umiejętność formułowania wniosków na podstawie danych. Średnia ocen wyniosła w tym przypadku 4,66. Niemal 72% badanych uznało ją za bardzo przydatną. Średnią 4,55 uzyskała umiejętność przedstawiania danych w zrozumiały sposób. Na dalszych miejscach znalazły się kolejno samodzielne zbieranie danych (4,48) i streszczenie, skracanie i porządkowanie informacji (4,15). Zdaniem studentów najbardziej przydatne są zatem 24

25 umiejętności wyższego rzędu związane z przetwarzaniem informacji oraz komunikowaniem ich innym. W obszarze kompetencji związanych z wykorzystywaniem wiedzy w praktycznym działaniu można zauważyć, że studenci mieli nieco bardziej zróżnicowane zdanie co do przydatności poszczególnych umiejętności. Wykres 16. Ocena przydatności kompetencji w obszarze wykorzystywania wiedzy w praktycznym działaniu samodzielnie zaproponować rozwiązania dla konkretnych problemów 0,0 0,46,6 26,7 65,8 przeanalizować i ocenić użyteczność proponowanych rozwiązań 0,4 1,67,4 39,9 49,8 modelować i prognozować zjawiska społeczno-gospodarcze 2,97,4 24,3 35,8 28,0 zrozumieć zjawiska społeczno-gospodarcze zachodzące w otoczeniu firmy 0,8 4,5 16,9 34,2 42,4 wykorzystać wiedzę teoretyczną do opisu zjawisk społecznogospodarczych 2,96,2 28,0 38,3 24,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi Najmniej wątpliwości respondenci mieli co do przydatności w pracy umiejętności samodzielnego proponowania rozwiązań. Średnia ocen wyniosła w tym przypadku 4,59, natomiast zróżnicowanie odpowiedzi mierzone odchyleniem standardowym 0,63. Wysoko oceniona została także umiejętność analizy i oceny użyteczności proponowanych rozwiązań (4,36). Największe rozbieżności pojawiły się w odniesieniu do najgorzej ocenionej umiejętności wykorzystywania wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk (średnia 3,81, odchylenie 0,99). Dwie pozostałe modelowanie i prognozowanie zjawisk oraz ich rozumienie otrzymały następujące średnie oceny: 3,78 i 3,75, przy czym w obu przypadkach oceny były dość znacznie zróżnicowane (odchylenie w okolicach 1). Analizując przydatność wszystkich 9 kompetencji w ramach obszaru wiedza, można dostrzec, że średnia ocena tych kompetencji jest wysoka i wynosi około 4,3. Największa różnica w ocenie przydatności dotyczy umiejętności formułowania wniosków (ocena 4,66) i wykorzystywania wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk (3,75). Widać, że w opinii studentów najbardziej przydatne są te kompetencje, które dotyczą przekształcania danych w kierunku większej ich użyteczności (wnioskowanie, proponowanie rozwiązań, prezentacja danych, analiza i ocena rozwiązań). Z kolei najmniej przydatne są umiejętności nieco bardziej akademickie, mające postać umiejętności wyższego rzędu, bardziej złożone związane ze stosowaniem teorii w praktyce (wykorzystywanie 25

26 wiedzy do opisu zjawisk, modelowanie, prognozowanie, rozumienie zjawisk społecznogospodarczych). Umiejętności osobiste W opinii studentów umiejętności pracy własnej są bardzo przydatne w pracy zawodowej. Wszystkie kompetencje w ramach tej grupy uzyskały średnią ocenę powyżej 4,2. Generalnie średnia wartość wszystkich ocen była bliska 4,5, a rozbieżność między średnimi dla poszczególnych kompetencji wyniosła średnio zaledwie 0,2. Wykres 17. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności pracy własnej kończyć zadania w przewidzianym na to terminie 1,2 16,9 80,7 oddzielać zadania ważne od mniej ważnych 8,2 33,3 54,7 zwrócić się o pomoc do innych gdy nie potrafię zrealizować jakiegoś zadania 14,0 36,2 46,1 pracować samodzielnie 8,2 33,7 57,6 odpowiednio dobierać środki i metody pracy do realizacji powierzonych zadań 6,6 37,0 55,1 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi Studenci uznali, że z punktu widzenia pracy zawodowej najważniejsze jest kończenie zadań w przewidzianym na to terminie (średnia ocen 4,77) jako bardzo przydatną uznało ją niemal 81% respondentów. Stosunkowo najmniej przydatna okazała się umiejętność zwracania się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania (4,25) w tym przypadku największe było także zróżnicowanie odpowiedzi (odchylenie standardowe 0,85). Na pytanie, czy poszczególne umiejętności uczenia się są użyteczne w miejscu pracy, zdecydowana większość studentów odpowiedziała zgodnie, że tak. (por. Wykres 18). Co więcej, oceny przydatności były bardzo wysokie średnie oceny wyniosły dla wszystkich 3 kompetencji powyżej 4,5 przy znaczącym udziale najwyższych ocen. 26

27 Wykres 18. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności uczenia się nie powtarzam tych samych błędów 2,1 24,3 72,0 szybko się uczę 3,3 17,7 77,4 wykazuję gotowość do uczenia się 7,8 23,5 68,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi Oceniając przydatność umiejętności technicznych i językowych, podobnie jak miało to miejsce w przypadku samooceny, studenci wyraźnie odróżnili parę kompetencji podstawowych ( podstawowa obsługa komputera, znajomość 1 języka obcego ) od pary kompetencji zaawansowanych ( obsługa specjalistycznych programów, znajomość 2 języków obcych ). Te pierwsze uzyskały bardzo wysokie oceny (4,78 i 4,74) przy dużej zgodności ocen, kolejne uzyskały oceny co najmniej o 0,5 niższe i przy większym zróżnicowaniu odpowiedzi (odchylenia standardowe kolejno 0,83 i 1,01). Wykres 19. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności technicznych i językowych znam w stopniu komunikatywnym 2 języki obce 17,7 23,5 53,9 znam w stopniu komunikatywnym 1 język obcy 4,1 11,5 81,1 potrafię obsługiwać specjalistyczne programy komputerowe 16,5 39,5 41,6 mam znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa In 1,6 14,8 82,3 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi Podsumowując, jest co najmniej 6 umiejętności osobistych, które zdaniem studentów są bardzo przydatne w miejscu pracy (średnia ocen wynosi co najmniej 4,6): (1) znajomość podstawowej obsługi komputera, (2) kończenie zadań w terminie, (3) znajomość 1 języka obcego, (4) szybkie uczenie się, (5) niepowtarzanie tych samych błędów i (6) gotowość do uczenia się,. Generalnie 27

28 przeciętna ocena przydatności wszystkich umiejętności osobistych jest wysoka i w każdym przypadku przekracza wartość 4,15. Umiejętności społeczne Studenci raczej zgadzają się co do tego, że umiejętności argumentacji i obrony własnych poglądów są bardzo użyteczne w pracy zawodowej. Średnia ocen oscyluje wokół wartości 4,3 przy jednoczesnym bardzo wyrównanym poziomie zróżnicowania odpowiedzi (w okolicach 0,7-0,8). Najbardziej przydaje się zdaniem studentów: wyciąganie wniosków w sytuacji krytyki i stosowanie ich we własnej pracy (4,44) oraz jasne i logiczne wyrażanie własnych myśli i opinii (4,4). Relatywnie najmniej użyteczne jest udzielanie konstruktywnej krytyki (4,16). Wykres 20. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności argumentacji i obrony własnych poglądów w sytuacji krytyki wyciągać z niej wnioski i wykorzystać je we własnej pracy 8,2 31,3 57,2 udzielić konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna 17,7 36,6 41,6 nie zgodzić się z opinią innych odpowiednio to uzasadniając 14,4 39,5 43,2 przekonać innych do własnych pomysłów 14,8 34,6 47,3 jasno i logicznie wyrazić własne myśli i poglądy 11,1 32,1 54,7 dobierać odpowiednie argumenty w dyskusji 10,3 42,4 45,7 wyrazić sprecyzowaną opinię na jakiś temat 17,3 36,6 44,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi W obszarze umiejętności personalnych już na pierwszy rzut oka widać, że zdaniem studentów najbardziej przydatna jest umiejętność wydajnej pracy w stresujących warunkach (średnia 4,66 przy najmniejszym odchyleniu standardowym na poziomie 0,66) (por. Wykres 21). Bardzo przydatne w opinii większości okazały się także: umiejętność radzenia sobie w trudnych kontaktach (4,52) oraz zdolność empatii (posiadanie wyczucia) (4,46). W przypadku wszystkich wymienionych umiejętności odpowiedzi studentów były najbardziej zbieżne ze sobą. Ogólnie przydatność wszystkich umiejętności interpersonalnych została oceniona bardzo wysoko (średnia wartość ocen wyniosła ponad 4,25). 28

29 Wykres 21. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności interpersonalnych nawet w stresujących warunkach potrafię dobrze wykonywać swoje zadania i pracować wydajnie 4,1 21,0 73,7 potrafię radzić sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) 6,6 28,4 63,0 potrafię słuchać innych, przejawiając zainteresowanie w trakcie rozmowy 11,9 38,7 46,9 szybko nawiązuję nowe znajomości 14,4 37,0 46,1 potrafię dostosować swoje zachowanie do określonej sytuacji (mam wyczucie, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 9,5 28,8 59,7 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi Kolejny obszar umiejętności pracy w zespole jest nieco bardziej zróżnicowany pod względem jego ewentualnej przydatności w pracy zawodowej. Najwięcej najniższych ocen i najbardziej podzielone zdania studentów są w przypadku kompetencji ufanie innym (średnia 3,53; odchylenie standardowe 1,05). Relatywnie niżej oceniono także przydatność umiejętności bycia asertywnym (3,97 przy odchyleniu standardowym 0,96). Natomiast największa zgodność w opiniach studentów dotyczy wiedzy jak utrzymywać dobre relacje z innymi (średnia 4,43) oraz umiejętności korzystania z kontaktów społecznych przy realizacji zadań (4,41). Można zatem powiedzieć, że studenci widzą największą użyteczność tych kompetencji, które wiążą się z budowaniem i utrzymywaniem sieci społecznych, co ciekawe, przy jednoczesnym raczej ograniczonym zaufaniu względem innych. 29

30 Wykres 22. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności pracy w zespole potrafię rozstrzygać spory w zespole 3,3 15,6 35,0 43,6 chętnie dzielę się wiedzą i doświadczeniem 3,3 14,4 39,9 38,7 ufam innym 9,1 32,1 36,2 16,9 potrafię odmówić wykonania zadania odpowiednio to uzasadniając 4,5 21,4 39,5 32,1 potrafię korzystać kontaktów z innymi przy realizacji powierzonych mi zadań 7,4 38,7 51,0 wiem jak utrzymywać dobre relacje z innymi ludźmi 10,7 33,3 54,3 samodzielnie inicjuję (rozpoczynam) działania 1,6 13,6 38,3 44,0 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi Kolejny wykres pokazuje, że studenci są raczej zgodni co do tego, że w pracy przydają się także umiejętności kierowania ludźmi. Najmniej wątpliwości budzi umiejętność samodzielnego podejmowania decyzji (średnia 4,57, odchylenie standardowe 0,63). Bardzo podobnie jest w przypadku motywowania innych (4,37) i wyznaczania celów i rozdzielania zdań (4,33). Przeciętna ocena przydatności dla wszystkich kompetencji wynosi powyżej wartości 4,2 zatem trudno powiedzieć, że jakakolwiek z nich jest zdaniem studentów mniej użyteczna. Wykres 23. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności kierowania ludźmi uczyć innych (szkolić, trenować, przekazywać wiedzę) 3,3 12,8 38,3 43,2 korzystać z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 2,9 9,9 36,6 48,6 samodzielnie podejmować decyzje 3,7 32,1 62,6 motywować innych do działania 1,28,6 30,9 56,4 wyznaczać cele i rozdzielać zadania między członków zespołu 3,37,4 34,6 52,7 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi Podsumowując, grupa kompetencji określonych mianem umiejętności społecznych jest w opinii studentów bardzo przydatna w pracy zawodowej. Średnia ocena dla wszystkich 24 umiejętności 30

31 wyniosła blisko 4,3. To naprawdę wysoki wynik. Największą użyteczność mają zdaniem studentów takie umiejętności jak: umiejętność pracy w stresujących warunkach, funkcje kierownicze samodzielne podejmowanie decyzji, radzenie sobie z trudnymi ludźmi, empatia, uczenie się na własnych błędach i umiejętność utrzymywania relacji z innymi. Relatywnie najgorzej sprawdza się ufanie innym. Zachowania względem innych Ocena przydatności zachowań etycznych pokazuje, że większość studentów uważa wszystkie wymienione zachowania za przydatne w miejscu pracy (por. Wykres 24). Średnia ocena przydatności dla analizowanych zachowań wynosi w każdym przypadku przeszło 4,2. Szczególnie dobrze jest okazywać szacunek innym i stosować się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych. Wykres 24. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zachowań względem innych stosuję się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych 2,5 9,5 26,3 59,7 okazuję tolerancję dla odmiennych poglądów 3,3 15,2 32,5 47,3 chętnie pomagam innym 1,2 13,6 30,0 52,7 okazuję szacunek innym 0,87,4 25,1 64,6 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% wcale nie jest przydatna bardzo mała mała średnia duża bardzo duża brak odpowiedzi W podsumowaniu analizy przydatności badanych kompetencji należy podkreślić, że studenci bardzo wysoko oceniali przydatność niemal wszystkich 49 kompetencji. Średnia ocena dla całego zbioru wyniosła blisko 4,4 przy bardzo niewielkim przeciętnym zróżnicowaniu średnich dla poszczególnych umiejętności (0,26). Trudno jest zatem wskazywać jakieś podgrupy bardziej, czy mniej przydatnych kompetencji. Gdyby chcieć wymienić po kilka najwyżej i najniżej ocenionych otrzymalibyśmy następujące dwa zbiory: 1) kompetencje najbardziej przydatne (średnia w przedziale 4,8-4,5): znajomość podstawowej obsługi komputera, kończenie zadań w przewidzianym terminie, znajomość 1 języka obcego, gotowość i szybkość uczenia się, niepowtarzanie błędów, umiejętność pracy w stresujących warunkach, 31

32 formułowanie wniosków na podstawie posiadanych danych, samodzielne proponowanie rozwiązań i podejmowanie decyzji, przedstawianie informacji w jasny i zrozumiały sposób, radzenie sobie z trudnymi ludźmi, okazywanie szacunku innym. 2) kompetencje najmniej przydatne (średnia od 3,5 do 4,2): ufanie innym, wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych, umiejętność rozstrzygania sporów, modelowanie i prognozowanie zjawisk społeczno-gospodarczych, umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem, chętne dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, rozumienie zjawisk społeczno-gospodarczych, streszczanie i skracanie informacji, udzielanie konstruktywnej krytyki, rozstrzyganie sporów w zespole, uczenie innych, obsługa specjalistycznych programów Luka kompetencyjna W analizie luki kompetencyjnej dokonano zestawienia wartości średnich arytmetycznych ocen uzyskanych w zakresie samooceny studentów oraz oceny przydatności analizowanych kompetencji. Odpowiednie dane przedstawiono na wykresach. Wiedza Analizując obszar zdobywania i stosowania wiedzy można zauważyć, że największe rozbieżności ocen kompetencji posiadanych i pożądanych dla pracodawcy dotyczą dwóch umiejętności: formułowania wniosków na podstawie posiadanych danych i informacji oraz zrozumiałego przedstawiania informacji. Rozbieżności te przyjmują w obu przypadkach wartość powyżej 0,5 i wskazują na deficyt kompetencji u studentów. 32

33 Wykres 25. Luka w obszarze zdobywania i stosowania wiedzy oceny studentów samodzielne zbieranie danych i informacji z różnych źródeł 5 4,48 4 4, formułowanie wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji 4,66 4, ,10 streszczanie, skracanie i 4,15 porządkowanie posiadanych informacji 4,00 Ocena u studentów 4,55 przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób Przydatność Analiza luki w obszarze wykorzystywania wiedzy w praktycznym działaniu pokazuje, że studenci dostrzegają deficyty w zakresie wszystkich posiadanych umiejętności (Wykres 2.26). Największy rozdźwięk pomiędzy tym co potrafią, a tym co ich zdaniem przydałoby się w pracy dotyczy umiejętności samodzielnego proponowania rozwiązań dla konkretnych problemów (luka 0,86), a także modelowania i prognozowania zjawisk (0,73) oraz analizowania i oceniania użyteczności rozwiązań (0,61). 33

34 Wykres 26. Luka w obszarze wykorzystywania wiedzy w praktycznym działaniu oceny studentów wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społecznogospodarczych 5 4 3,46 3,75 samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów 3,73 4, ,12 3,69 rozumienie zjawisk społecznogospodarczych zachodzących w otoczeniu firmy 0 analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych4,36 rozwiązań 3,75 3,783,05 modelowanie i prognozowanie zjawisk społecznogospodarczych Ocena u studentów Przydatność W podsumowaniu analizy luk kompetencji w całym obszarze wiedzy należy podkreślić, że studenci dostrzegli deficyt w poziomach wszystkich posiadanych umiejętności. Jedynie streszczanie, skracanie i porządkowanie informacji uzyskało mniej więcej równe oceny. Umiejętności osobiste W analizie luk w pierwszym obszarze umiejętności osobistych czyli umiejętności pracy własnej w trzech przypadkach pojawiają się dostrzegalne różnice. Studenci zdiagnozowali u siebie deficyty w poziomie następujących umiejętności: odpowiedni dobór środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań (luka na poziomie 0,56), oddzielanie zadań ważnych od mniej ważnych (0,44), kończenie zadań w terminie (0,59) (por. Wykres 27). 34

35 Wykres 27. Luka w obszarze umiejętności pracy własnej oceny studentów odpowiedni dobór środków i metod pracy do realizacji powierzonych zadań 5 4,47 4 3,91 3 kończenie zadań w przewidzianym na to terminie 4,77 4, ,46 4,49 umiejętność samodzielnej pracy 0 oddzielanie zadań ważnych od mniej ważnych 4,39 3,95 4,24 4,25 zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania Ocena u studentów Przydatność W zakresie umiejętności uczenia się największe odchylenia pojawiły się w przypadku niepowtarzania tych samych błędów (różnica między średnią oceną przydatności i średnią samooceną wyniosła 0,69) i szybkiego uczenia się (0,5). Stosunkowo najmniejsze rozbieżności dotyczyły gotowości do uczenia się. Wykres 28.Luka w obszarze umiejętności uczenia się oceny studentów wykazywanie gotowości do uczenia się 5 4,59 4 4, niepowtarzanie tych samych błędów 4,66 3,98 4,21 4,71 szybkie uczenie się Ocena u studentów 35

36 Luka dotycząca umiejętności technicznych i językowych ujawnia się dopiero na poziomie umiejętności zaawansowanych. Znaczące różnice wynoszące w obu przypadkach ponad 1 wartość na skali oceny dotyczą obsługi specjalistycznych programów komputerowych i znajomości 2 języków obcych w stopniu komunikatywnym. Trzeba dodać, że choć zdaniem studentów występuje u nich niedobór wskazanych kompetencji, to równocześnie są one tymi, które zostały wskazane w zbiorze relatywnie najmniej przydatnych w pracy. Wykres 29.Luka w obszarze umiejętności technicznych i językowych oceny studentów znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) 5 4,78 4 4, znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych 4,23 2, ,12 4,19 obsługa specjalistycznych programów komputerowych 4,74 4,42 znajomość w stopniu komunikatywnym 1 języka obcego Ocena u studentów Przydatność Podsumowując analizę luk w umiejętnościach osobistych studentów warto podkreślić, że w przypadku co najmniej 5 na 12 analizowanych nie zauważono praktycznie żadnych różnic w poziomie samooceny i przydatności. Brak różnic dotyczy: umiejętności samodzielnej pracy, znajomości podstawowej obsługi komputera, korzystania z pomocy innych, gotowości uczenia się i znajomości 1 języka obcego. Różnice w ocenie pozostałych umiejętności wynoszą co najmniej 0,5 stopnia we wszystkich przypadkach na korzyść przydatności kompetencji w pracy zawodowej. Największy rozdźwięk ma miejsce w odniesieniu do obsługi specjalistycznych programów komputerowych (różnica 1,1) i znajomości 2 języków obcych (1,3). 36

37 Umiejętności społeczne Na kolejnym wykresie przedstawiono luki w obszarze umiejętności argumentacji i obrony swoich poglądów. Największe różnice, wskazujące na deficyty umiejętności, dotyczą: przekonywania innych do własnych pomysłów, udzielania konstruktywnej krytyki, jasnego i logicznego wyrażania własnych myśli i poglądów oraz wyciągania wniosków w sytuacji krytyki. Odchylenia wartości wynoszą w tych przypadkach od 0,58 do 0,37. Wykres 30. Luka w obszarze umiejętności argumentacji i obrony swoich poglądów oceny studentów umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii na jakiś temat 5 4,23 wyciąganie wniosków w sytuacji krytyki i wykorzystywanie ich we własnej pracy 4,44 3,99 4 4, ,97 dobieranie odpowiednich 4,33 argumentów w dyskusji 1 udzielanie konstruktywnej krytyki 4,16 krytyki, która jest pomocna 3,79 0 3,99 jasne i logiczne 4,40 wyrażanie własnych myśli i poglądów niezgadzanie się z opinią innych 4,24 odpowiednio to uzasadniając 3,93 3,70 4,28 przekonywanie innych do własnych pomysłów Ocena u studentów Przydatność Kolejna analiza dotyczy luk w umiejętnościach interpersonalnych (Wykres 31). Dwie z 5 kompetencji wykazują duże rozbieżności w samoocenie i ocenie przydatności. Zdaniem studentów deficyt ich umiejętności dotyczy umiejętności pracy w stresujących warunkach i to zarówno jeśli chodzi o pracę własną, jak i z innymi (trudnymi) ludźmi. Różnice te wynoszę odpowiednio 0,97 i 0,86 w przyjętej skali ocen. 37

38 Wykres 31. Luka w obszarze umiejętności interpersonalnych oceny studentów umiejętność dostosowania swoich zachowań do określonej sytuacji (posiadanie wyczucia, co jest odpowiednie w danej sytuacji) 5 4,46 umiejętność dobrego wykonywania swoich zadań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach 4,66 3,69 4 4, ,27 3,94 szybkie nawiązywanie nowych znajomości 0 umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) 4,52 3,66 4,29 4,33 umiejętność słuchania innych z przejawami zainteresowania w trakcie rozmowy Ocena u studentów Przydatność Jeśli chodzi o luki w zakresie umiejętności pracy w zespole (Wykres 32), to największe ujawniają się w przypadku umiejętności rozstrzygania sporów (0,69), asertywności (0,42) i zdolności do samodzielnego inicjowania działań (0,46). Najmniejszy deficyt umiejętności zauważyć można w odniesieniu do chęci dzielenia się wiedzą i doświadczeniem (0,05), a także najniżej ocenianej ze wszystkich zdolności ufania innym (0,21). 38

39 Wykres 32.Luka w obszarze umiejętności pracy w zespole oceny studentów samodzielne inicjowanie (rozpoczynanie) działań 5 4,24 umiejętność rozstrzygania sporów 4,18 w zespole 3,49 4 3, ,10 wiedza jak utrzymywać dobre relacje z innymi 4,43 ludźmi 1 chętne dzielenie się wiedzą i doświadczeniem 4,11 4,07 0 4,03 umiejętność korzystania z kontaktów z innymi 4,41 przy realizacji powierzonych zadań ufanie innym 3,53 3,32 3,97 3,55 umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem Ocena u studentów Przydatność Wreszcie ostatni obszar analizy w różnicy posiadanych i pożądanych kompetencji społecznych dotyczy umiejętności kierowania ludźmi. W tym zbiorze aż 4 z 5 badanych kompetencji charakteryzują względnie duże rozbieżności. Są to: umiejętność wyznaczania celów i rozdzielania zadań, motywowania innych, samodzielnego podejmowania decyzji oraz umiejętności trenerskie, czy dydaktyczne. Jedynie umiejętność korzystania z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji osiąga zbieżne oceny stanu posiadanego z pożądanym. 39

40 Wykres 33. Luka w obszarze umiejętności kierowania ludźmi oceny studentów wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między członków zespołu 54, ,84 uczenie innych (szkolenie, trenowanie, przekazywanie wiedzy) 3,68 4, ,69 4,37 motywowanie innych do działania 0 4,28 3,99 korzystanie z pomocy innych przy podejmowaniu decyzji 4,08 4,57 samodzielnie podejmowanie decyzji Ocena u studentów Przydatność Podsumowując analizę luk kompetencji społecznych należy ponownie zauważyć, że studenci oceniają wyżej przydatność tych kompetencji, aniżeli to na jakim poziomie je opanowali. Siedem z 24 umiejętności wykazuje różnice co najmniej 0,5 stopnia w przyjętej skali ocen. Największe rozbieżności charakteryzują: umiejętność pracy w stresujących warunkach (wykonywanie zadań i praca z ludźmi). Z kolei co najmniej 6 kompetencji społecznych nie różni się w ocenach studentów jeśli chodzi o przydatność i stopień ich przyswojenia. Są to: umiejętność słuchania innych, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, umiejętność wyrażania sprecyzowanej opinii, posiadanie wyczucia, korzystanie z pomocy innych oraz ufanie innym. Zachowania względem innych Kolejny wykres pokazuje, że w obszarze zachowań względem innych zasadniczo nie ma różnic w samoocenie studentów i ocenie przydatności kompetencji, a nawet istnieje lekka nadwyżka kompetencji. 40

41 Wykres 34. Luka w obszarze zachowań względem innych ocena studentów okazywanie szacunku innym 5 4,60 4 4, stosowanie się do ogólnie przyjętych 4,57 zasad i norm etycznych 4, ,31 4,29chętne pomaganie innym 4,26 4,21 okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów Ocena u studentów Przydatność Podsumowując analizę luk dla wszystkich 49 kompetencji można zauważyć, że istnieje co najmniej 10 kompetencji, dla których średnie wartości samooceny studentów i średnie oceny stopnia przydatności w miejscu pracy są niemal identyczne. Zbiór ten składa się z następujących kompetencji: stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych, okazywanie szacunku innym, okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów, umiejętność słuchania innych z przejawami zainteresowania w trakcie rozmowy, chętne pomaganie innym, zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania, umiejętność samodzielnej pracy, chętne dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, streszczanie, skracanie i porządkowanie posiadanych informacji, znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu). Największe deficyty (różnica co najmniej 0,6) dotyczą z kolei następujących umiejętności (w nawiasie podano różnicę pomiędzy samooceną a oceną przydatności danej kompetencji): formułowanie wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji (0,6), analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań (0,61), motywowanie innych do działania (0,68), 41

42 niepowtarzanie tych samych błędów (0,69), umiejętność rozstrzygania sporów w zespole (0,69), modelowanie i prognozowanie zjawisk społeczno-gospodarczych (0,73), samodzielne proponowanie rozwiązań dla konkretnych problemów (0,86), umiejętność radzenia sobie w kontaktach z trudnymi ludźmi (np. trudnym klientem) (0,86), umiejętność dobrego wykonywania swoich zadań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach (0,97), obsługa specjalistycznych programów komputerowych (1,07), znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych (1,32). W podsumowaniu analizy kompetencji studentów zaprezentowano zagregowane wyniki dla skróconej listy kompetencji. Samoocena kompetencji studentów jest dość wysoka. Średni poziom posiadanych kompetencji nie spadł poniżej 3 (wykres 35). Najgorzej w samoocenie wypadły umiejętności praktyczne: obsługa specjalistycznych programów komputerowych oraz wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu. Najwyżej studenci ocenili umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych oraz etyczne zachowanie względem innych. Co ciekawe jedynie etyczne zachowanie było ocenione wyżej niż przydatność tej kompetencji na rynku pracy. W opinii studentów wszystkie oceniane kompetencje są przydatne na rynku pracy, przy czym najwyżej ocenione (średnia powyżej 4,5) to: umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych, umiejętność szybkiego uczenia się, zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków oraz umiejętność pracy w stresie. Wykres 35. Średnie oceny poziomu przydatności poszczególnych kompetencji na rynku pracy oraz oceny stopnia posiadania tych kompetencji w opinii studentów 42

43 Jak widać na wykresie 36 zdecydowana większość kompetencji w opinii studentów jest wykształcona w stopniu nie spełniającym wymagań rynku. Przede wszystkim chodzi tu o: umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych, znajomość języków obcych oraz umiejętność pracy w stresie. Wykres 36. Luka kompetencyjna w opinii studentów umiejętność obsługi specjalistycznych programów znjomość jezyków obcych umiejetność efektywnej pracy w stesie wykorzystywanie wiedzy w praktycznym działaniu zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie umiejetność kierowania ludźmi umiejetność szybkiego uczenia się umiejetność argumentacji umiejetność obrony własnych poglądów umiejetność pracy w zespole umiejętność organizacji pracy własnej umiejetności interpersonalne zbieranie i porządkowanie informacji umiejetność obsługi standardowych programów etyczne zachowanie względem innych -1,20-1,00-0,80-0,60-0,40-0,20 0,00 0, Profil idealnego pracownika Studenci biorący udział w badaniu zostali poproszeni o zbudowanie profilu idealnego pracownika. W tym celu w kwestionariuszu ankiety umieszczono dwa pytania. W pierwszym respondenci mieli wybrać ze zbioru 17 przymiotów pracownika 3 ich zdaniem najistotniejsze. W wyniku selekcji otrzymano następujące wyniki. Wykres 37. Profil idealnego pracownika odpowiedzialny obowiązkowy godny zaufania dyspozycyjny punktualny pełny optymizmu dociekliwy brak odpowiedzi przebojowy 18,1 14,4 11,5 8,6 7,4 7 4,5 2,9 2,5 2,1 0,8 0,8 0,8 27,2 37,9 37,4 54,3 59,

44 Zdaniem osób, które wzięły udział w badaniu idealny pracownik to przede wszystkim osoba zaangażowana i odpowiedzialna. To także ktoś, kto odznacza się kreatywnością i jest obowiązkowy. Co ciekawe, takie naczelne wartości społeczeństwa obywatelskiego, jak zaufanie i lojalność znalazły się w rankingu cech dopiero na 6 i 7 miejscu. Idealny pracownik nie musi być także przebojowy, dociekliwy i zawsze uśmiechnięty. W kolejnym pytaniu odnoszącym się do analizy profilu idealnego pracownika studenci zostali poproszeni o uporządkowanie wybranych cech od najważniejszej do najmniej ważnej. W wyniku tego zabiegu uzyskano rezultaty, które można przedstawić w postaci tabelarycznej. Tabela 4. Hierarchia cech idealnego pracownika Cecha 1. miejsce 2. miejsce 3. miejsce N % N % N % Zaangażowany 63 29, , ,6 Odpowiedzialny 42 19, , ,0 Uczciwy 25 11,8 20 9,4 11 5,2 Obowiązkowy 23 10, ,5 19 9,0 Godny zaufania 16 7,5 11 5,2 13 6,1 Kreatywny 16 7, , ,6 Lojalny 10 4,7 9 4,2 13 6,1 Dyspozycyjny 5 2,4 8 3,8 11 5,2 SUMA , , ,8 W tabeli przedstawiono zbiór jedynie 9 cech. Wyczerpują one przeszło 94% wskazań cech idealnego pracownika na pierwszym miejscu, ponad 88% na drugim i niemal 80% na trzecim. Jeszcze wyraźniej widać, że wzorowy pracownik to w pierwszej kolejności osoba zaangażowana i odpowiedzialna, ale także uczciwa i obowiązkowa. Kreatywność okazuje się być cechą drugorzędną, choć nadal ważną. Co ciekawe, wśród cech, które w ogóle nie zostały poddane ocenie znalazły się następujące: sumienność, pokora, pracowitość i uprzejmość. Nie oznacza to wcale, że cechy te są nieistotne, ale w zestawieniu z innymi okazują się mniej ważne, czy też mniej pożądane jako te, które określają tożsamość wzorowego pracownika. Ważniejsze są więc postawy, które decydują o sukcesie przedsiębiorstwa, czy zespołu ludzi (zaangażowanie, obowiązkowość) oraz normy etyczne, zapewniające ład i sprawny przebieg pracy (odpowiedzialność, uczciwość). 44

45 3. Pracodawcy 3.1. Charakterystyka respondentów Kwestionariusz skierowany do pracodawców, obok części głównej przeznaczonej do oceny kompetencji, zawierał również pytania dotyczące osoby wypełniającej kwestionariusz i charakterystyki firmy. W roku akademickim 2012/2013 w badaniu uczestniczyło 10 organizacji, które wypełniły ogółem 28 kwestionariuszy (wykaz podmiotów i liczbę kwestionariuszy zawiera tabela 5). Respondenci nie stanowią populacji reprezentatywnej dla kraju, ani województwa wielkopolskiego. Są wśród nich organizacje współpracujące z Uniwersytetem Ekonomicznym w Poznaniu w ramach projektu Kadry dla gospodarki w zakresie przyjmowania stażystów. Dużą aktywność wykazują w zakresie staży Urząd Marszałkowski i Urząd Statystyczny w Poznaniu. Druga z wymienionych organizacji jest partnerem projektu. W strukturze próby badawczej odnotowano relatywnie większy udział przedsiębiorstw prywatnych niż organizacji sektora finansów publicznych (tabela 6). Tabela 5. Spis organizacji uczestniczących w badaniu i liczba wypełnionych kwestionariuszy Nazwa organizacji Liczba stażystów Procent ogółu stażystów Emisoft Sp. z.o.o % Jednoosobowa działalność gospodarcza Strategor 1 3.6% Quality Progress 1 3.6% SCA PR Polska Sp.z.o.o % Hotel Andersia Poznań 2 7.1% Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu 2 7.1% Deloitle Polska Sp. z.o.o % El-Service Sp. z.o.o % Ateria Sp. z.o.o % Urząd Statystyczny % Ogółem % 45

46 Tabela 6. Liczba wypełnionych kwestionariuszy według typu organizacji Rodzaj organizacji Liczba stażystów Procent ogółu stażystów przedsiębiorstwo państwowe 0 0.0% inne 1 2.9% instytucja państwowa/samorządowa nie będąca częścią 2 5.7% administracji (np.: szkoła, szpital, wodociągi, itp.) przedsiębiorstwo prywatne z przewagą kapitału % zagranicznego administracja państwowa (np. urząd wojewódzki, urząd % pracy, urząd gminny, kuratorium oświaty) przedsiębiorstwo prywatne z przewagą kapitału % polskiego Ogółem % Profil działalności podmiotów przyjmujących stażystów według PKD uwidacznia duży udział administracji publicznej, a następnie firm podejmujących pozostałą działalność usługową, prowadzących działalność finansową i ubezpieczeniową, a także handlową. Znalazło to odzwierciedlenie w liczbie wypełnionych kwestionariuszy (tabela 7). Tabela 7. Liczba wypełnionych kwestionariuszy według profilu działalności organizacji przyjmującej (PKD) Profil działalności gospodarczej Liczba Procent ogółu stażystów stażystów Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 0 0.0% Górnictwo i wydobywanie 0 0.0% Przetwórstwo przemysłowe 0 0.0% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę, powietrze do układów klimatyzacyjnych 0 0.0% Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją 0 0.0% Budownictwo 0 0.0% Transport i gospodarka magazynowa 0 0.0% Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 0 0.0% Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 0 0.0% Edukacja 0 0.0% Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 0 0.0% Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 0 0.0% Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 1 2.9% Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 2 5.9% Informacja i komunikacja 3 8.8% Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, włączając motocykle % Działalność finansowa i ubezpieczeniowa % Pozostała działalność usługowa % Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne % Ogółem % 46

47 3.2. Kompetencje posiadane przez studentów w opinii pracodawców Główna część kwestionariusza ankietowego zawierała rozbudowaną listę elementów charakteryzujących kompetencje pracownika. Zadanie respondentów polegało, po pierwsze, na ocenie przydatności poszczególnych kompetencji na rynku pracy (w skali 0-5, gdzie 0 oznaczało brak przydatności, a 5 najwyższy poziom przydatności), po drugie, na ocenie poziomu tych samych kompetencji wśród stażystów (również w skali 0-5, gdzie 0 oznaczało brak danej cechy u stażystów, a 5 bardzo dobrą ocenę danej cechy. Ponadto respondenci mogli zaznaczyć opcję nie potrafię ocenić tej kompetencji, którą w analizie traktowano jako brak danych). W sumie respondenci oceniali 49 cech, charakteryzujących 15 kompetencji: zbieranie i porządkowanie informacji, zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków, wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu, umiejętność organizacji pracy własnej, umiejętność szybkiego uczenia się, umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych, umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych, znajomość przynajmniej 1 języka obcego, umiejętność argumentacji, umiejętność obrony własnych poglądów, umiejętność efektywnej pracy w stresie, umiejętności interpersonalne, umiejętność kierowania ludźmi, umiejętność pracy w zespole, etyczne zachowanie względem innych. W tabelach 8 i 9 przedstawiono odpowiednio najwyżej i najniżej oceniane cechy stażystów charakteryzujące ich kompetencje. Analiza dziesięciu najlepiej ocenionych cech przedstawia obraz stażysty jako osoby, która przede wszystkim pragnie nabywać doświadczenie i uczyć się aż cztery cechy dotyczyły bowiem zachowania względem innych. Kolejne dwie cechy dotyczą umiejętności pracy własnej oraz dwie szybkiego uczenia się, co może świadczyć o wysokim poziomie motywacji do pracy. Tabela 8. Kompetencje stażystów w opinii przedstawicieli firm, najwyższe oceny Kompetencje stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) okazywanie szacunku innym kończenie zadań w przewidzianym na to terminie chętne pomaganie innym wykazywanie gotowości do uczenia się okazywanie tolerancji dla odmiennych poglądów szybkie uczenie się szybkie nawiązywanie nowych znajomości zwracanie się o pomoc do innych gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania Średnia ocen Obszar kompetencji etyczne zachowanie względem innych umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych 4.54 etyczne zachowanie względem innych 4.36 umiejętność organizacji pracy własnej 4.34 etyczne zachowanie względem innych 4.34 umiejętność szybkiego uczenia się 4.33 etyczne zachowanie względem innych 4.29 umiejętność szybkiego uczenia się 4.25 umiejętności interpersonalne umiejętność organizacji pracy własnej

48 Wnioski z analizy cech stażystów najgorzej ocenianych przez pracodawców należy formułować z dużą ostrożnością. Wydaje się bowiem, że w wielu przypadkach respondenci nisko ocenili cechy, których w rzeczywistości nie byli w stanie zaobserwować (mimo, iż istniała możliwość wstrzymania się od odpowiedzi z tego powodu). Dotyczy to przede wszystkim cech charakteryzujących wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu, umiejętność obrony własnych poglądów. W zasadzie wiele cech ocenionych poniżej 4 było najprawdopodobniej trudnych do zaobserwowania ze względu na charakter powierzanych stażystom zadań (rzadko wymagających wykorzystania umiejętności menadżerskich) lub status stażysty (niechęć stażystów do udzielania krytyki bądź odmowy wykonywania zadań). Tabela 9. Kompetencje stażystów w opinii przedstawicieli firm, najniższe oceny Kompetencje Średnia ocen obsługa specjalistycznych programów komputerowych 3.69 analizowanie i ocenianie użyteczności proponowanych rozwiązań wykorzystywanie wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych umiejętność odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem udzielanie konstruktywnej krytyki krytyki, która jest pomocna wyznaczanie celów i rozdzielanie zadań między członków zespołu motywowanie innych do działania przekonywanie innych do własnych pomysłów modelowanie i prognozowanie zjawisk społecznogospodarczych znajomość w stopniu komunikatywnym 2 języków obcych Obszar kompetencji umiejętność obsługi specjalistycznych programów komputerowych wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu umiejętność obrony własnych poglądów umiejętność obrony własnych poglądów umiejętność kierowania ludźmi 3.58 umiejętność kierowania ludźmi 3.55 umiejętność argumentacji wykorzystanie wiedzy w praktycznym 3.48 działaniu znajomość przynajmniej 1 języka 3.08 obcego Poza pytaniami dotyczącymi oceny kompetencji, respondentów poproszono również o wskazanie trzech najważniejszych cech osobowych dobrego pracownika i uszeregowaniu wybranych cech od najważniejszej do najmniej ważnej. Odpowiedziom przypisano następujące wartości liczbowe: 3 cecha wskazana jako najważniejsza, 2 cecha wskazana jako druga pod względem ważności, 1 cecha wskazana jako najmniej ważna spośród wybranych, 0 brak wskazania. Tabela 10 przedstawia wszystkie zawarte w kwestionariuszu cechy wraz z sumą punktów przypisanych przez wszystkich respondentów. Jako pierwsze zostały wskazane takie cechy jak odpowiedzialność, zaangażowanie, obowiązkowość, kreatywność i uczciwość. Co warte podkreślenia, kreatywność, a zwłaszcza przebojowość postrzegane często jako kluczowe czynniki sukcesu na rynku pracy nie okazały się najistotniejsze dla pracodawców. Tabela 10. Cechy osobowe najbardziej pożądane na rynku pracy w opinii przedstawicieli firm przyjmujących stażystów Cechy osobowe Liczba wskazań odpowiedzialny 26 zaangażowany 24 obowiązkowy 16 48

49 kreatywny 15 uczciwy 10 godny zaufania 7 pewny siebie 3 stabilny emocjonalnie 3 lojalny 2 dyspozycyjny 2 dociekliwy 2 punktualny 1 pełny optymizmu 1 życzliwy 1 wytrwały 1 posłuszny 0 przebojowy 0 Dalsza część podrozdziału prezentuje analizę rozkładu odpowiedzi na pytanie o poziom kompetencji studentów (respodenci zostali poproszeni o wskazanie poziomu kompetencji z w skali 0-5, gdzie 0 oznaczało brak danej cechy u stażystów, a 5 bardzo dobrą ocenę danej cechy. Ponadto respondenci mogli zaznaczyć opcję nie potrafię ocenić tej kompetencji, którą w analizie traktowano jako brak danych). Porównanie ocen kompetencji i oraz ocen ich przydatności na rynku pracy zaprezentowano w następnym podrozdziale. Zgodnie z danymi zaprezentowanymi na wykresie 1. respondenci zgodnie i wysoko oceniali kompetencje studentów (wskazania dobrze i bardzo dobrze ) w obszarze zbierania i porządkowania informacji oraz zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków (wykres 38 i 39). Wykres 38. Ocena kompetencji studentów w obszarze zbierania i porządkowania informacji, odpowiedzi pracodawców 49

50 Wykres 39. Ocena kompetencji studentów w obszarze zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków, odpowiedzi pracodawców Większa różnorodność odpowiedzi charakteryzowała obszar wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu (wykres 40). Analiza udzielonych odpowiedzi wskazuje na to, że ankietowani często nie byli w stanie ocenić umiejętności będących przedmiotem analizy. W największym stopniu dotyczyło to umiejętności modelowania zjawisk społeczno-gospodarczych. Kompetencja ta również została oceniona relatywnie nisko około 37 proc. ankietowanych uznało, że kompetencje studentów w tej dziedzinie kształtują się na średnim poziomie. Badani pracodawcy wysoko ocenili kompetencje studentów w obszarze umiejętności pracy własnej, w szczególności samodzielność, terminowość studentów, poszukiwanie pomocy u innych oraz dobór środków i metod pracy (wykres 41) Kompetencja, która sprawiła respondentom stosunkowo dużo problemów dotyczyła umiejętności oddzielania spraw ważnych od mniej ważnych 13 proc. ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Respondenci bardzo wysoko ocenili umiejętność studentów do uczenia się (wykres nr 42). Stosunkowo najgorzej oceniono umiejętność niepowtarzania tych samych błędów. Wykres 40. Ocena kompetencji studentów w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu, ocena pracodawców 50

51 Wykres 41. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności pracy własnej, odpowiedzi pracodawców Wykres 42. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności uczenia się, odpowiedzi pracodawców Interesująco kształtuje się rozkład ocen kompetencji technicznych i językowych (wykresy 43-45). Poza oceną podstawowej znajomości obsługi komputera, respondenci rzadko potrafili sformułować opinie na temat innych kompetencji tego obszaru. Pośrednio świadczy to o małej przydatności tych kompetencji na rynku pracy. Wykres 43. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności obsługi standardowych programów komputerowych, odpowiedzi pracodawców 51

52 Wykres 44. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności obsługi specjalistycznych programów komputerowych, odpowiedzi pracodawców Wykres 45. Ocena kompetencji studentów w obszarze znajomości przynajmniej 1 języka obcego, odpowiedzi pracodawców Stosunkowo rzadko respondenci oceniali również kompetencje związane z argumentacją i obroną własnych poglądów. Nieco częściej oceniano umiejętności związane z wyrażaniem myśli, poglądów i opinii. Te kompetencje studentów zostały również stosunkowo dobrze ocenione, co można zobaczyć na wykresach Wykres 46. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności argumentacji, odpowiedzi pracodawców 52

53 Wykres 47. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności obrony własnych poglądów, odpowiedzi pracodawców Ankietowani w zasadzie wysoko oceniali kompetencje efektywnej pracy w stresie (wykres 48). Odstępstwem od reguły była umiejętność radzenie sobie z trudnymi klientami, której bardzo duża grupa ankietowanych nie była w stanie ocenić. Stosunkowo duża liczba średnich ocen tej kompetencji też mogła wynikać z trudności zaobserwowania tej umiejętności wśród stażystów. Wykres 48. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności efektywnej pracy w stresie, odpowiedzi pracodawców Obszar umiejętności interpersonalnych charakteryzuje się w szczególności wysokimi wskazaniami dotyczącymi nawiązywania nowych znajomości oraz dostosowywania zachować do sytuacji. Wskazania te potwierdzają, że studenci z perspektywy pracodawców są osobami o kompetencjach w obszarze umiejętności interpersonalnych (wykres 49). 53

54 Wykres 49. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności interpersonalnych, odpowiedzi pracodawców Obszar umiejętności pracy w zespole można wskazać jako stosunkowo trudny do oceny (wykres 50), nie odnotowano trudności w odpowiedzi jedynie w przypadku umiejętności korzystania z kontaktów z innymi. Wykres 50. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności pracy w zespole, odpowiedzi pracodawców Obszar umiejętności kierowania ludźmi był trudny do oceny dla respondentów. W obszarze tym odnotowano przy ocenie samodzielności inicjowania działań i samodzielności podejmowania decyzji stosunkowo większy udział wskazań średniego poziomu kompetencji (wykres 51). 54

55 Wykres 51. Ocena kompetencji studentów w obszarze umiejętności kierowania ludźmi, odpowiedzi pracodawców Zdecydowanie wyżej oceniono kompetencje związane z zachowaniem względem innych. W tym obszarze wyróżnia się cecha związana z tolerancją dla odmiennych poglądów, której respondenci dość często nie byli w stanie ocenić (wykres 52). Wykres 52. Ocena kompetencji studentów w obszarze zachowania względem innych, odpowiedzi pracodawców Generalnie ocena kompetencji stażystów wypadła dobrze. Wielu respondentów oceniało kompetencje stażystów na 4 (dobrze) i więcej. Należy jednak pamiętać, że program stażowy cieszył się dużą popularnością wśród studentów, a do firm trafiła wyselekcjonowana grupa osób, które prawdopodobnie cechowały się ponadprzeciętnym poziomem kompetencji i motywacji. Ponadto respondenci mogli łagodniej oceniać stażystów niż czyniliby to w stosunku do zatrudnionych pracowników Kompetencje pożądane przez pracodawców Tabela 11 przedstawia informacje o postrzeganej przez pracodawców przydatności kompetencji. Spośród jedenastu cech pracowników najbardziej cenionych przez respondentów, po dwie charakteryzowały odpowiednio zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków, umiejętność pracy własnej i uczenia się. 55

56 Tabela 11. Kompetencje najbardziej przydatne na rynku pracy w opinii pracodawców Kompetencje kończenie zadań w przewidzianym na to terminie przedstawianie danych i informacji w jasny i zrozumiały dla innych sposób znajomość podstawowej obsługi komputera (edytor tekstu, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji, obsługa Internetu) formułowanie wnioski na podstawie posiadanych danych i informacji niepowtarzanie tych samych błędów umiejętność samodzielnej pracy umiejętność dobrego wykonywania swoich zadań i wydajnej pracy nawet w stresujących warunkach wykazywanie gotowości do uczenia się okazywanie szacunku innym samodzielne zbieranie danych i informacji z różnych źródeł stosowanie się do ogólnie przyjętych zasad i norm etycznych Średnia ocen Obszar kompetencji umiejętność organizacji pracy własnej zrozumiałe przedstawianie informacji i formułowanie wniosków umiejętność obsługi standardowych programów komputerowych zrozumiałe przedstawianie informacji i 4.68 formułowanie wniosków 4.63 umiejętność szybkiego uczenia się 4.55 umiejętność organizacji pracy własnej umiejętność efektywnej pracy w stresie umiejętność szybkiego uczenia się 4.53 etyczne zachowanie względem innych zbieranie i porządkowanie informacji etyczne zachowanie względem innych Zgodnie z danymi przedstawionymi na wykresie 53 i 54 respondenci zgodnie i wysoko oceniali przydatność kompetencji w obszarze zbierania i porządkowania informacji, a także zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków. W tym gronie relatywnie najsłabiej oceniono przydatność kompetencji związanej ze streszczaniem, porządkowaniem i skracaniem posiadanych informacji. Wykres 53. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zbierania i porządkowania informacji 56

57 Wykres 54. Ocena przydatności kompetencji w obszarze zrozumiałego przedstawiania informacji i formułowania wniosków Ankietowani pracodawcy generalnie niżej oceniali przydatność umiejętności wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu (por. wykres 55). W tej grupie za mniej przydatne uznano bardziej specyficzne kompetencje nabywane w toku kształcenia w uniwersytecie o profilu ekonomicznym, które dotyczą modelowania i prognozowania zjawisk gospodarczych oraz wykorzystywania wiedzy teoretycznej do opisu zjawisk społeczno-gospodarczych. Wyżej oceniono przydatność bardziej ogólnych umiejętności związanych z samodzielnością w proponowaniu rozwiązań do konkretnych problemów, oceną użyteczności proponowanych rozwiązań czy rozumieniem zjawisk społeczno-gospodarczych. Wykres 55. Ocena przydatności kompetencji w obszarze wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu 57

58 Bardzo wysoko oceniono przydatność kompetencji w obszarze pracy własnej (por. wykres 56). Pracodawcy objęci badaniem cenili bardzo samodzielność i terminowość. Umiejętność zwracania się o pomoc gdy nie potrafi się zrealizować jakiegoś zadania uznano w tej grupie za relatywnie mniej przydatną w pracy zawodowej. Wykres 56. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności pracy własnej Jednoznacznie wysoko oceniono przydatność kompetencji w obszarze uczenia się (por. wykres 57). Co ciekawe, nie tyle umiejętność szybkiego uczenia się (związana ze zdolnościami poznawczymi) co gotowość do uczenia się (a więc pewna postawa) ma, zdaniem pracodawców większe znacznie na rynku pracy. Wykres 57. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności uczenia się 58

59 Zgodnie z danymi przedstawionymi na wykresach 58-60, wśród kompetencji technicznych i językowych, pracodawcy cenią przede wszystkim umiejętność podstawowej obsługi komputera. Inne kompetencje w tym obszarze są w opinii pracodawców relatywnie mniej przydatne w pracy zawodowej. Stosunkowo dobrze pracodawcy ocenili wszystkie kompetencje w obszarze umiejętności argumentacji (wykres 61). Nieco mniej wskazań dotyczyło umiejętności obrony własnych poglądów (wykres 62) w tej grupie najniższe oceny otrzymały umiejętności odmawiania wykonania zadania z odpowiednim uzasadnieniem. Wykres 58. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności obsługi standardowych programów komputerowych Wykres 59. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności obsługi specjalistycznych programów komputerowych 59

60 Wykres 60. Ocena przydatności kompetencji w obszarze znajomości przynajmniej 1 języka obcego Wykres 61. Ocena przydatności kompetencji w obszarze umiejętności argumentacji 60