Od Traktatu Rzymskiego Do Traktatu z Mastricht. Integracja

Transkrypt

1 Od Traktatu Rzymskiego Do Traktatu z Mastricht. Integracja Walutowa

2 Spis treści: 1.Traktat Rzymski - Wspólny Rynek Strefa wolnego handlu Unia celna 2.Początki integracji walutowej Trudności ekonomiczne osłabienie tempa integracji walutowej 1972 r. powstanie "węża walutowego" 3. Europejski System Walutowy

3 r. - powołanie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW). ECU Mechanizm kursowo interwencyjny Mechanizm kredytowy 4. Jednolity Rynek Wewnętrzny Swobodny przepływ towarów Swobodny przepływ osób Swobodny przepływ usług Swoboda przepływu kapitałów i płatności 5. Inicjatywa utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej - RAPORT DELORSA 6. Traktat z Maastricht Etap pierwszy realizacji UGiW ( ). Etap drugi realizacji UGiW ( ). Etap trzeci realizacji UGiW (1 stycznia 1999 r.) 7. Unia Walutowa Spis tabel Bibliografia 1.Traktat Rzymski - Wspólny Rynek Wspólny rynek powstał na mocy Traktatu Rzymskiego o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (25 marca 1957 r.). Traktat został podpisany przez 6 państw: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Niemcy i Włochy. Zadaniem Wspólnoty jest popieranie: - harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej na terenie całej Wspólnoty, - stałego i równomiernego rozwoju państw członkowskich, - umacniania stabilności, - szybszego podnoszenia poziomu życia, - zacieśniania stosunków między państwami należącymi do Wspólnoty. Dla osiągnięcia wymienionych celów, działalność Wspólnoty obejmuje m. in.: - znoszenie między państwami członkowskimi ceł i ograniczeń ilościowych w przywozie i

4 wywozie towarów jak również wszelkich innych środków wywierających podobny skutek; - ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich, - usuwanie między państwami członkowskimi wszelkich przeszkód w swobodnym przepływie osób, usług i kapitału, - przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie rolnictwa, - przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie transportu, - ustanowienie systemu chroniącego przed naruszaniem konkurencji na wspólnym rynku, - zastosowanie trybu postępowania, umożliwiającego koordynację polityki gospodarczej państw członkowskich oraz zapobieganie niezrównoważeniu ich bilansów płatniczych, - zbliżanie prawa krajowego państw członkowskich w zakresie niezbędnym dla właściwego funkcjonowania wspólnego rynku, - utworzenie Europejskiego Funduszu Socjalnego w celu zwiększenia możliwości zatrudnienia pracowników i przyczynienia się do podniesienia ich poziomu życia, - utworzenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego, którego zadaniem jest ułatwienie rozwoju gospodarczego Wspólnoty przez uruchomienie nowych zasobów. Strefa wolnego handlu Zgodnie z postanowieniami traktatu wspólny rynek miał zostać tworzony stopniowo w trzech etapach podczas dwunastoletniego okresu przejściowego, czyli do końca 1969 r. Cel ten nie został całkowicie osiągnięty. Tylko w zakresie wolnego przepływu towarów udało się stworzyć możliwość wolnego handlu wewnątrz Wspólnoty. Ograniczenia ilościowe w handlu zostały zniesione już w 1961 r. Proces znoszenia ceł w obrocie wewnętrznym został zakończony w lipcu 1968 r., co oznaczało stworzenie strefy wolnego handlu. Unia celna Kolejnym krokiem w integracji gospodarczej było utworzenie Unii celnej. Unia celna zgodnie z traktatem obejmuje całą wymianę towarową oraz zakaz nakładania między Państwami Członkowskimi ceł przywozowych i wywozowych jak również wszelkich opłat wywierających podobny skutek oraz wprowadzanie wspólnej taryfy celnej w ich stosunkach z krajami trzecimi. 1 lipca 1968 r. ustalono wspólną taryfę celną wobec krajów nie należących do Wspólnoty. 1 stycznia 1970 r., a więc po upływie okresu przejściowego, państwa członkowskie rozpoczęły realizację wspólnej polityki handlowej wobec partnerów zewnętrznych. Wspólna polityka handlowa obejmuje: ustalanie wspólnej taryfy celnej, zawieranie umów celnych i handlowych, ujednolicenie narzędzi polityki eksportowej i środków ochronnych. Wspólną politykę handlową z upoważnienia Rady UE realizuje Komisja Europejska. Pomimo sukcesu w realizacji wolnego przepływu towarów nie udało się wprowadzić swobody przepływu usług, kapitału osób oraz swobody osiedlania się. Bariery techniczne (zróżnicowane normy, standardy, przepisy), fiskalne (różne systemy podatkowe) i fizyczne (kontrole graniczne) nadal istniały. Postanowienia traktatu o EWG były niewystarczające do stworzenia prawdziwego jednolitego rynku. 2.Początki integracji walutowej Traktat Rzymski nie zawierał wyraźnych uregulowań dotyczących integracji walutowej. Przepisy w nim zawarte dotyczyły realizacji celów narodowych, a nie celów Wspólnoty. Zgodnie z artykułem 104 Każdy członek Wspólnoty prowadzi politykę gospodarczą, niezbędną do zapewnienia równowagi całości swego bilansu płatniczego

5 oraz umocnienia zaufania do swej waluty, czuwając przy tym nad zapewnieniem wysokiego poziomu zatrudnienia oraz stałości cen. Aby ułatwić realizację celów wymienionych w artykule 104, członkowie Wspólnoty koordynują swoją politykę gospodarczą. Organizują oni w tym celu współpracę między właściwymi działami swoich administracji oraz między swoimi bankami centralnymi (art. 105). Na mocy przepisu zawartego w artykule 106 Każdy członek Wspólnoty zobowiązuje się zezwolić na dokonywanie, w walucie państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje wierzyciel lub beneficjent płatności związanych z wymianą towarów, usług i kapitałów, jak również transferem kapitałów i płac, w zakresie w jakim zgodnie z Traktatem zostanie objęty zwolnieniami przepływ towarów, usług, kapitałów i osób między członkami Wspólnoty. Traktat przewidywał więc jedynie taki stopień liberalizacji przepływu kapitałów jaki był niezbędny do funkcjonowania wspólnego rynku. Odnośnie polityki walutowej traktat zobowiązywał kraje członkowskie do traktowania prowadzonej przez nie polityki w dziedzinie kursu waluty jako zagadnienie interesujące wszystkich członków Wspólnoty. Szczegółowa regulacja sfery walutowej nie była konieczna gdyż sprawnie, bez większych zakłóceń, działał Międzynarodowy System Walutowy z Bretton Woods, do którego należały kraje Wspólnoty. Był to system kursów stałych okresowo dostosowywanych. W ramach EWG koordynacją polityk pieniężnych i współpracą w kwestiach monetarnych zajmował się Komitet Walutowy utworzony w 1958 r. oraz Komitet Gubernatorów Banków Centralnych, który powstał w 1964 r. Było to tzw. Podejście koordynacyjne, które stało się punktem wyjścia dla opracowania koncepcji Unii Gospodarczej i Walutowej. W 1969 r. zgromadzeni w Hadze szefowie państw i rządów krajów EWG podjęli decyzję o utworzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW). Powołano grupę ekspertów, którzy w ramach Komitetu Wernera przygotowali Raport w sprawie stopniowego wprowadzenia w życie UGiW. Raport Wernera określający kształt Unii został przyjęty przez Radę Europejską w 1971 r. Zgodnie z Raportem miała ona zostać utworzona w trzech etapach do 1980 r. Istotą tego planu była koordynacja polityki gospodarczej, która miała stworzyć podstawy do integracji walutowej. Trudności ekonomiczne osłabienie tempa integracji walutowej. Załamanie się systemu walutowego z Bretton Woods, upłynnienie kursu dolara, szok naftowy (1973 r.), częste zmiany kursów walut doprowadziły do zaniechania procesu integracji gospodarczo-walutowej. Było to możliwe, gdyż została ona rozpoczęta bez wynegocjowania i ratyfikowania przez państwa członkowskie traktatu w sprawie utworzenia Unii Walutowej r. powstanie "węża walutowego" tj. systemu ograniczającego przedział wahań kursów rynkowych między walutami krajów Wspólnoty do 2,25 %. "Wąż walutowy był jedynym rezultatem dotychczasowych dążeń do integracji walutowej. Z powodu zawieszenia wymienialności dolara na złoto i upłynnienia kursu tej waluty, kraje Wspólnoty przyjęły margines wahań kursów walut narodowych w stosunku do dolara na poziomie do 2,25 %, co dawało 4,5 % łącznie. W 1972 r. kraje te podjęły decyzję o zmniejszeniu dopuszczalnej marży wahań kursów walut krajów EWG względem siebie do 2,25 % łącznie od kursu centralnego. Powstał więc tzw. wąż o długości 2,25 % poruszający się w tunelu o szerokości 4,5 %. W związku z funkcjonowaniem węża banki centralne krajów EWG musiały podejmować interwencje na rynkach walutowych w dwóch sytuacjach, kiedy:

6 - zmiana kursu danej waluty w stosunku do dolara przekraczała granice tunelu interwencje w dolarach, - zmiana kursu danej waluty w stosunku do walut krajów EWG przekraczała dopuszczalne granice interwencje w walutach wspólnotowych. Ponieważ potrzebne były środki pieniężne na interwencje na rynkach walutowych w celu utrzymania pożądanego kursu waluty w 1973 r. kraje EWG utworzyły Europejski Fundusz Współpracy Walutowej (EFWW). Fundusz ten miał za zadanie udzielać narodowym bankom centralnym tych krajów, kredytów na cele interwencyjne, a także koordynować politykę banków centralnych, szczególnie dotyczącą rezerw dewizowych. Aby mógł on realizować swoją funkcję, banki centralne oddały mu po 20 % posiadanych rezerw dewizowych. EFWW istniał do końca 1993 r., a więc do powstania Europejskiego Instytutu Monetarnego. 3. Europejski System Walutowy r. - powołanie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW). ESW został utworzony na mocy rozporządzenia Rady Wspólnot Europejskich z dnia r. Działalność rozpoczął w 1979 r. i zastąpił istniejący do tej pory "wąż walutowy". Trzy elementy Europejskiego Systemu Walutowego: 1. ECU - europejska jednostka walutowa; 2. Mechanizm wymiany i interwencji; 3. Mechanizmy kredytowe ESW. Ad.1) ECU Podstawowym składnikiem ESW była ECU - Europejska Jednostka Walutowa. Stanowiła ona koszyk złożony z określonej ilości walut krajów członkowskich Wspólnoty. Ilość waluty wchodzącej w skład koszyka zależała przede wszystkim od: - udziału dochodu narodowego kraju w dochodzie narodowym tworzonym przez wszystkie kraje należące do Wspólnoty, - udziału eksportu i importu kraju w eksporcie i imporcie krajów należących do Wspólnoty. - znaczenia danej waluty jako denominatora instrumentów rynku kapitałowego i pieniężnego (ilość transakcji w danej walucie na obu rynkach). Waga waluty w koszyku to stosunek pomiędzy ilością danej waluty wchodzącej w skład ECU, a wartością ECU wyrażoną w tej walucie r. skład koszyka zamrożono i ostatecznie wchodziło doń 12 walut, a więc waluty wszystkich obecnych członków Unii Europejskiej z wyjątkiem Austrii, Szwecji i Finlandii. Skład ECU i wagę poszczególnych walut zawiera Tabela 1. Funkcje ECU: - miernik wartości w mechanizmie kursowym; - podstawa określania wskaźnika odchyleń; - środek płatniczy do rozliczeń operacji wchodzących w skład mechanizmu interwencji i mechanizmu kredytowego;

7 - środek płatniczy do rozliczeń między władzami Wspólnoty Europejskiej. Pierwsza emisja ECU została przeprowadzona przez Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. EFWW przekazywał do dyspozycji każdego państwa członkowskiego pewną kwotę ECU w zamian za 20 % zapasów złota i 20 % rezerw dolarowych znajdujących się w banku centralnym danego państwa. Kwota kreowanych w ten sposób ECU zmieniała się w zależności od wielkości rezerw złota i dolarów będących w posiadaniu poszczególnych krajów oraz pod wpływem wahań kursu dolara amerykańskiego i ceny złota na rynku londyńskim. Ad.2) Mechanizm kursowo - interwencyjny Przedział wahań kursów rynkowych między walutami krajów Wspólnoty został ściśle określony. Kursy te mogły odchylać się do ± 2,25 % (lub ± 6 % dla krajów słabszych np. Hiszpanii i Portugalii) wokół bilateralnych kursów centralnych. Przedział ten na skutek licznych kryzysów i trudności w utrzymaniu wahań kursów walut w tak wąskich granicach został w 1993 r. rozszerzony do ± 15 % od bilateralnych kursów centralnych. Miało to zapobiec rezygnacji państw Wspólnoty z uczestnictwa w ESW. Przymusowe interwencje banków centralnych na rynkach walutowych polegały na tym, że jeżeli kurs jednej waluty w stosunku do drugiej osiągał próg interwencji, to banki centralne państw zainteresowanych miały obowiązek podjąć kroki zaradcze, a więc bank państwa którego waluta osiągnęła zbyt niski kurs sprzedawał na swoim rynku dewizy, których kurs się obniżył, a bank państwa o silnej walucie kupował odpowiednią ilość waluty słabszej. Do 1993 r. interwencji przymusowych było niewiele ponieważ banki interweniowały dużo wcześniej zanim jeszcze kurs waluty osiągnął granice przedziału dopuszczalnych wahań. Ad.3) Mechanizm kredytowy Jeżeli została osiągnięta dolna lub górna granica przedziału wahań kursów walut banki centralne dokonywały interwencji na rynkach walutowych. Przy braku wystarczających środków na taką interwencję banki te korzystały z wzajemnej pomocy kredytowej. Europejski Fundusz Współpracy Walutowej spełniał taką samą funkcje jak w czasie funkcjonowania "węża walutowego". Państwa członkowskie straciły prawo do samodzielnego podejmowania decyzji o dewaluacji bądź rewaluacji swojej waluty. Zmiana kursów podstawowych mogła nastąpić tylko na wniosek Komitetu Walutowego przy współdziałaniu Komisji według ustalonej procedury. 4. Jednolity Rynek Wewnętrzny W 1985 r. przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Delors przedstawił program wprowadzenia europejskiego rynku wewnętrznego do końca 1992 r. Strategia dojścia do jednolitego rynku została określona przez Komisję w "Białej Księdze" zawierającej program, który zakładał przyjęcie 282 aktów prawnych zgodnie z ustalonym harmonogramem. Aby zwiększyć szanse na sukces w tworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego dokonano zmiany w traktacie założycielskim EWG. 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu został podpisany Jednolity Akt Europejski, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Uzupełnił on Traktat o EWG o artykuł mówiący, że Wspólnota podejmuje konieczne środki w celu stopniowego urzeczywistnienia rynku wewnętrznego do 31 grudnia 1992 r. Jednolity rynek wewnętrzny jest definiowany jako obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług

8 i kapitału. Pomyślną realizację strategii wspólnego rynku umożliwiło odejście od szczegółowej harmonizacji przepisów prawa, która była czasochłonna i nie przynosiła oczekiwanych rezultatów i przyjęcie zasady wzajemnego uznania. Zgodnie z nowym podejściem Rada UE określa tylko podstawowe, ogólnie sformułowane wymogi bezpieczeństwa i zdrowia, ochrony środowiska i konsumentów, natomiast ustalenie szczegółów ich praktycznego stosowania przekazywane jest europejskim instytucjom normującym. Regulacje narodowe nie dotyczące warunków podstawowych, nie są przedmiotem kontroli Wspólnoty, lecz podlegają zasadzie wzajemnego zaufania. Jednolity rynek wewnętrzny opiera się na czterech podstawowych filarach, są to: wolny przepływ towarów, osób, usług i kapitału. Swobodny przepływ towarów Utworzenie wspólnego rynku wymagało zniesienia ceł pomiędzy krajami członkowskimi oraz barier technicznych (zróżnicowane normy, standardy, przepisy), fiskalnych (różne systemy podatkowe) i fizycznych (kontrole graniczne). Bariery celne zostały zniesione w połowie 1968 r. 1 lipca 1968 r. ustalono także wspólną taryfę celną wobec krajów trzecich. Aby umożliwić swobodny przepływ towarów, zniesiono wszelkie ograniczenia ilościowe (zakazy importu i eksportu, kontyngenty) oraz środki równoważne ograniczeniom ilościowym, które choć nie są wyraźnym zakazem wywozu lub przywozu, to ostatecznie mają taki sam skutek (normy techniczne, skład produktu, rodzaj opakowania). Wszystkie towary na rynku Unii podlegają tym samym normom i wymogom certyfikacyjnym i powinny być obłożone takimi samymi podatkami. Wszystkie towary, które są produkowane i sprzedawane w jednym z krajów członkowskich zgodnie z tamtejszymi przepisami, mogą być oferowane także w innych krajach Wspólnoty. Ograniczenia przywozu, wywozu lub tranzytu mogą zostać wprowadzone jedynie pod warunkiem, że wymagają tego: względy moralności publicznej, porządku i bezpieczeństwa publicznego, ochrona zdrowia i życia ludzi, ochrona zwierząt i roślin, ochrona majątku narodowego posiadającego wartość artystyczną, historyczną lub archeologiczną oraz ochrona własności przemysłowej i handlowej. Powyższe zakazy i ograniczenia nie powinny jednak stanowić środka samowolnej dyskryminacji, ani utajonego ograniczania handlu między członkami Wspólnoty. Swobodny przepływ osób Mieszkańcy Wspólnoty mają zapewnione prawo do pracy, osiedlenia się, życia, korzystania z świadczeń socjalnych oraz do minimum pomocy na rzecz integracji w wybranym przez siebie kraju bez względu na przynależność państwową. Z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego, swoboda poruszania się pracowników obejmuje prawo do: - przyjmowania zaoferowanej pracy, - swobodnego przenoszenia się w tym celu w obrębie terytoriów państw członkowskich Wspólnoty, - przebywania w jednym z państw członkowskich Wspólnoty w celu podjęcia tam zatrudnienia, - zamieszkania po podjęciu zatrudnienia na terytorium jednego z państw członkowskich Wspólnoty. Postanowienia te nie odnoszą się jednak do zatrudnienia w administracji publicznej.

9 Prawo pobytu było na początku zagwarantowane tylko osobom aktywnym ekonomicznie i ich rodzin. Obecnie obejmuje ono także studentów, emerytów i pozostałych obywateli państw członkowskich, pod warunkiem, że posiadają oni wystarczające środki na utrzymanie oraz ubezpieczenie zdrowotne. Obywatele z innego kraju członkowskiego mają prawo do takiego samego traktowania jak pracownicy krajowi, prawo do równego wynagrodzenia, i do korzystania z instytucji kształcenia, prawo do udziału we wszystkich świadczeniach socjalnych, także w dziedzinie edukacji i ochrony zdrowia oraz wzajemne uznawanie dyplomów. Oznacza to zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na obywatelstwo. Swobodny przepływ usług Usługi to świadczenia wykonywane w ramach prowadzonej działalności handlowej, przemysłowej, rzemieślniczej oraz wolnych zawodów (np. lekarze, prawnicy). Wykonywanie usługi jest ograniczone czasowo i musi w jakiś sposób przekraczać którąś z granic wewnętrznych Wspólnoty. Swoboda usług obejmuje więc trzy przypadki: - usługodawca udaje się na pewien czas do kraju usługobiorcy, aby wykonać usługę w innym kraju członkowskim, - usługobiorca udaje się do kraju usługodawcy i tam przyjmuje świadczenie (np. turyści), - usługodawca i usługobiorca pozostają w swoich krajach, a tylko usługa przekracza granicę (np. program telewizyjny). Swoboda przepływu kapitałów i płatności Zasada swobodnego przepływu płatności jest niezbędna dla swobodnego przepływu towarów, pracowników, usług. Bez niej niemożliwa byłaby zapłata za towary wysłane za granicę, przesłanie należności za usługę, a także wynagrodzenia za pracę osoby pracującej w innym kraju członkowskim. Zasada swobodnego przepływu kapitału obejmuje transakcje finansowe nie związane z przepływem towarów usług i osób. Liberalizacja przepływu kapitałów napotykała wiele przeszkód i ograniczeń. Obejmowały one przede wszystkim kontrolę bankową, obrót papierami dewizowymi, warunki dopuszczania na giełdy, prawo podatkowe itp. Zgodnie z ustalonym wielostopniowym programem przepływ kapitału został zliberalizowany 1 stycznia 1993 r. Swobodny przepływ kapitału daje obywatelom i przedsiębiorstwom prawo założenia konta bankowego w każdym z krajów członkowskich oraz nieograniczony transfer środków pomiędzy krajami. Mogą oni także lokować posiadany kapitał, a także uzyskiwać kredyty na całym obszarze Wspólnoty. Utworzenie wspólnego rynku umożliwiło lepszą alokację czynników produkcji, zwiększenie skali produkcji i osiąganie płynących z tego korzyści, zapewnienie swobodnej konkurencji i stwarzanie zachęt do inwestowania. 5. Inicjatywa utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej - RAPORT DELORSA Decyzja podjęta na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego o zakończeniu budowy jednolitego rynku wewnętrznego do 1993 r. stała się silnym bodźcem do przyśpieszenia integracji walutowej. Aby zapewnić efektywne funkcjonowanie tego rynku zaistniała konieczność odpowiednich dostosowań także w sferze pieniężnej. Pozytywne skutki realizacji rynku wewnętrznego mogły ujawnić się dopiero po wprowadzeniu stałych kursów wymiany walut lub wspólnej waluty. Korzystanie ze swobody przepływ kapitału oraz możliwości świadczenia usług przez instytucje finansowe na terenie całej Wspólnoty utrudniało

10 prowadzenie niezależnej narodowej polityki monetarnej przez kraje członkowskie. Niezbędne stało się więc prowadzenie intensywnej współpracy w zakresie polityki walutowej. Rozwiązaniem miała się stać Unia Gospodarcza i Walutowa. Szefowie państw i rządów zebrani w 1988 r. w Hanowerze powołali Komitet, którego zadaniem było zaproponowanie konkretnych działań i etapów dochodzenia do UGiW. Komitet Delorsa (od nazwiska przewodniczącego Komisji Europejskiej), złożony z gubernatorów banków centralnych krajów Wspólnoty oraz niezależnych ekspertów opracował propozycje dotyczące integracji gospodarczej i walutowej zawarte w raporcie nazwanym Raportem Delorsa. Raport o którym mowa został opublikowany w 1989 r. Raport Delorsa uzasadniał potrzebę realizacji UGiW, określał jej warunki wstępne oraz propozycje etapów tworzenia Unii. UGiW miała być końcowym rezultatem integracji gospodarczej i stanowić dwie integralne części: 1. Unia Walutowa - obszar walutowy na którym zapewnione są: - pełna i nieodwracalna wymienialność walut, - całkowita liberalizacja transakcji kapitałowych i pełna integracja rynku finansowego, - eliminacja wahań kursów walutowych oraz nieodwołalne usztywnienie parytetów walutowych; 2. Unia Gospodarcza - obszar gospodarczy na którym zapewnione są: - jednolity rynek w ramach którego kapitały, towary, usługi i siła robocza mogą się swobodnie przemieszczać, - polityka konkurencji mająca na celu zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania rynku wewnętrznego, - wspólna polityka umożliwiająca przemiany struktury w gospodarce krajów członkowskich, zapobieganie pogłębianiu się dysproporcji między krajami, - koordynacja polityki makroekonomicznej, a w szczególności określenie reguł unikania nadmiernego deficytu budżetowego oraz polityka antyinflacyjna Traktat z Maastricht Etap pierwszy realizacji UGiW ( ). Raport Delorsa przewidywał trzy etapy utworzenia UGiW. W trakcie pierwszego etapu realizacji UGiW kraje Wspólnot Europejskich miały zapewnić pełną swobodę przepływu kapitału, a także ulepszać mechanizm funkcjonowania ESW i zacieśnić współpracę pomiędzy narodowymi bankami centralnymi. Na koniec tego etapu zaplanowano wynegocjowanie traktatu zawierającego poprawki do Traktatu Rzymskiego. Raport Delorsa stał się więc podstawą do negocjacji między krajami członkowskimi Wspólnoty na Konferencji Międzyrządowej w 1991 r. w sprawie UGiW, które zostały zakończone zatwierdzeniem przez Radę Europejską w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej. Traktat z Maastricht podpisano r. Postanowienia Traktatu dotyczące kolejnych kroków na drodze integracji gospodarczej i walutowej obejmują te działania, które w Raporcie Delorsa zostały określone jako drugi i trzeci etap tworzenia UGiW. Zgodnie z Traktatem Unia Gospodarcza i Walutowa oznacza "nieodwracalne ustalenie kursów walut państw członkowskich między sobą i wprowadzenie jednolitej jednostki walutowej ECU, jak również uzgodnienie i przeprowadzenie jednolitej polityki monetarnej i fiskalnej, których celem jest stabilizacja cen". Postanowienia Traktatu z Maastricht określają: - kryteria jakie muszą spełniać kraje UE, aby wejść do UGiW, - realizację narodowych polityk budżetowych w obrębie Unii,

11 - zasady funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego, - harmonogram tworzenia UGiW, - procedury podejmowania decyzji przez instytucje Wspólnot. 1 Traktat nie przewidywał prowadzenia w Unii wspólnej polityki gospodarczej. Kraje UE zobowiązały się jednak do uznania realizowanej polityki gospodarczej za przedmiot wspólnego zainteresowania i do jej koordynacji. Zgodnie z postanowieniami Traktatu Rada UE działając większością kwalifikowaną na zlecenie Komisji, sporządza projekt ogólnych wytycznych co do polityk gospodarczych państw członkowskich i Wspólnoty oraz składa sprawozdanie Radzie Europejskiej. Rada UE, działając na zlecenie Komisji, może kierować zalecenia pod adresem krajów, których polityka jest niezgodna z określonymi wytycznymi lub stanowi zagrożenie dla funkcjonowania Unii Gospodarczej i Walutowej. Rada UE może także zadecydować o podaniu swoich zaleceń do wiadomości publicznej. Wiele miejsca w Traktacie poświęcono polityce budżetowej. Wprowadzono zakaz kredytowania przez Europejski Bank Centralny i przez narodowe banki centralne deficytu budżetu UE oraz deficytów narodowych. Zobowiązano kraje UE do unikania nadmiernych deficytów w budżetach narodowych. Protokół do Traktatu wprowadza następujące wartości bazowe: 3% PKB dla deficytu budżetowego i 60 % PKB dla długu publicznego. Komisja kontroluje zmiany sytuacji budżetowej i wysokość długu publicznego w państwach członkowskich badając czy nie dochodzi do rażących błędów. Etap drugi realizacji UGiW ( ). Traktat z Maastricht ustalił termin rozpoczęcia drugiego etapu, będącego przejściowym w procesie tworzenia Unii Walutowej na 1 stycznia 1994 r. W drugim etapie kraje zobowiązały się do koordynacji polityki pieniężnej i makroekonomicznej oraz unikania nadmiernego deficytu budżetowego oraz do zapewnienia niezależności swojego banku centralnego. 1 stycznia 1994 r. zamrożono skład kursowy koszyka ECU oraz po rozwiązaniu Komitetu Gubernatorów Banków Centralnych i Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej utworzono Europejski Instytut Monetarny (EIM), posiadający osobowość prawną, kierowany i zarządzany przez Radę, składającą się z Prezesa i Prezesów narodowych banków centralnych, z których jeden był Wiceprezesem. Głównym zadaniem EIM była kontrola zobowiązań wynikających z drugiego etapu utworzenia Unii, a przede wszystkim: - umacnianie współpracy między narodowymi bankami centralnymi, - umacnianie koordynacji narodowych polityk pieniężnych i dążenie do zapewnienia stabilności cen, - kontrola funkcjonowania Europejskiego Systemu Walutowego, - przygotowanie dokumentów i procedur koniecznych do prowadzenia jednolitej polityki walutowej, - przygotowanie zasad operacji, które będą podejmowane przez narodowe banki centralne w ramach ESBC, - przygotowanie emisji banknotów nowego pieniądza. EIM przejął zadania, a wraz z nimi także aktywa i pasywa Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej. Pełnił on swoją funkcję do czasu powołania Europejskiego Banku Centralnego, kiedy to uległ rozwiązaniu. Był on więc zalążkiem Europejskiego Banku Centralnego, prowadził działania przygotowawcze, aby w przyszłości Europejski System

12 Banków Centralnych mógł sprawnie podjąć realizację swych zadań. Etap trzeci realizacji UGiW (1 stycznia 1999 r.) Utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej. Przejście do trzeciego etapu uzależniono od tempa dostosowania gospodarek krajów UE do wymogów dotyczących sytuacji ekonomicznej, określonych w Traktacie z Maastricht. Traktat ten przewidywał składanie Radzie UE przez Komisję Europejską i EIM raportów o sytuacji poszczególnych państw i stopniu wypełnienia stawianych im wymagań. Celem tych działań było zbliżenie poziomu rozwoju gospodarek krajów członkowskich. Traktat określał także kryteria, pod względem których dokonywano oceny krajów kandydujących do członkostwa w Unii Walutowej. Kryteria wejścia kraju do Unii Gospodarczej i Walutowej określone w Traktacie z Maastricht: 1. Roczny wskaźnik wzrostu cen w państwie członkowskim nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w trzech krajach UE o najlepszych pod tym względem wskaźnikach; 2. Wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3 % PKB; 3. Wysokość długu publicznego nie może przekroczyć 60 % PKB; 4. Wysokość średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej nie może przekroczyć o więcej niż dwa punkty procentowe średniej nominalnej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym rocznym wskaźniku inflacji; 5. Państwo członkowskie w ramach mechanizmu kursowego Europejskiego Systemu Walutowego przez co najmniej dwa lata musi zachować normalny przedział wahań kursów walut. W tym okresie waluta tego państwa nie może być dewaluowana w stosunku do walut innych krajów UE. Zadaniem Komisji Europejskiej i EIM było sporządzanie raportów o wynikach gospodarczych państw członkowskich. Na tej podstawie Rada UE złożona z ministrów gospodarki i finansów mogła dokonać oceny w jakim stopniu każde z państw spełniło ustalone kryteria i czy zostały one spełnione przez większość członków UE. Następnie do r. Rada Europejska miała rozstrzygnąć czy większość państw wypełniło kryteria zbieżności. W przypadku pozytywnej decyzji należało do końca 1997 r. ustalić termin rozpoczęcia trzeciego etapu integracji. Istotne postanowienie stanowiło, że jeżeli do końca 1997 r. nie zostanie ustalona data rozpoczęcia trzeciego etapu tworzeni Unii Walutowej, to etap ten rozpocznie się 1 stycznia 1999 r., bez względu na liczbę państw gotowych do wejścia do Unii. Rada Europejska miała za zadanie do 1 lipca 1998 r. określić, które kraje zostaną członkami Unii Walutowej. 7. Unia Walutowa - 25 marca 1998 r. - Komisja Europejska rekomendowała 11 państw, które wprowadziły wspólną walutę. Ocenę stanu gospodarek państw kandydujących do Unii Walutowej, dokonaną na podstawie kryteriów określonych w Traktacie z Maastricht, zawiera Tabela nr kwietnia 1998 r. - Parlament Europejski głosował nad raportem dotyczącym krajów spełniających kryteria konwergencji. - 1 maja 1998 r. - ministrowie finansów UE utworzyli listę państw które mogły utworzyć UGiW. - 2 maja 1998 r. w Brukseli Rada Europejska podjęła ostateczną decyzję o tym, które kraje weszły do Unii Walutowej już od 1 stycznia 1999 r.

13 Kraje UE w protokole dołączonym do Traktatu z Maastricht potwierdziły, że akceptacja przez nie postanowień Traktatu daje nieodwracalny charakter przejściu Wspólnoty w finalne stadium tworzenia UGiW, do którego dążyć będą wszystkie państwa. Powinny więc one respektować wolę Wspólnoty rozpoczęcia trzeciego etapu i nie przeszkadzać sobie nawzajem w dążeniu do tego wspólnego celu. Kryteria z Maastricht zostały spełnione przez 11państw: Austrię, Belgię, Finlandię, Francję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię i Włochy. W pierwszym etapie do Unii Walutowej nie przystąpiła Wielka Brytania, Dania, Grecja i Szwecja. Grecja i Szwecja nie wypełniły kryteriów Traktatu, a wobec Wielkiej Brytanii i Danii zastosowano specjalne ustępstwa, które były konieczne aby Traktat został ratyfikowany przez te państwa. Wielka Brytania nie zgadzała się na oddanie uprawnień do prowadzenia polityki pieniężnej na rzecz ESBC, dlatego uzyskała możliwość rezygnacji z wejścia do Unii Walutowej. W przypadku Dani wejście do UW uniemożliwił konstytucyjny wymóg przeprowadzenia referendum przed podjęciem tego typu decyzji. Propozycja przystąpienia do UW została odrzucona przez obywateli. Każde z państw UE pozostające poza UW może w przyszłości zostać do niej przyjęte w charakterze pełnoprawnych członków. Muszą tylko wypełnić kryteria gospodarcze oraz w przypadku Danii i Wielkiej Brytanii zgłosić chęć i gotowość do członkostwa w UW. - lipiec 1998 r. - otwarcie Europejskiego Banku Centralnego (EBC). EBC oraz narodowe banki centralne państw należących do UGiW tworzą Europejski System Banków Centralnych grudnia 1998 r. zostały nieodwołalnie wyznaczone kursy walut krajów UGiW wobec euro (Tabela 3). - 1 stycznia 1999 r. EURO stało się prawnym środkiem płatniczym na terenie krajów UGiW. - 1 stycznia 1999 r. - 1 stycznia 2002 r. Waluty narodowe pozostaną przez 3 lata w obiegu. Istniała będzie prawna równorzędność walut narodowych i euro. Czas ten jest niezbędny na wydrukowanie 13 mld banknotów i wybicie 75 mld monet euro. Euro będzie natomiast wykorzystywane w operacjach bezgotówkowych, choć sklepy i restauracje nie mają obowiązku przyjmowania zapłaty kartą lub czekiem w euro. Nie mają też obowiązku wywieszania podwójnych cen. Muszą tylko jasno zaznaczyć czy przyjmują płatności w euro, czy nie. Banki na żądanie klienta maja obowiązek przeliczyć jego konto na euro, ale odwrotna operacja jest niemożliwa. W okresie tym każdy klient może utrzymywać rachunek bankowy w walucie narodowej. - 1 stycznia 2001 r. Grecja zostanie dwunastym członkiem Unii Walutowej. - 1 stycznia 2002 r. - Wprowadzenie do obiegu banknotów i monet euro. Przez 6 miesięcy będą się one znajdować w obiegu razem z banknotami i monetami walut narodowych. - 1 lipca 2002 r. - Wycofanie z obiegu banknotów i walut narodowych.

14 Spis Tabel: Tabela 1. Skład ECU i waga poszczególnych walut Waluty Ilość walut w ECU Waga waluty w ECU w % 21 IX III 1996 Marka RFN 0, ,09 32,97 Frank francuski 1, ,00 20,53 Funt brytyjski 0, ,00 10,49 Lir włoski 151, ,16 7,59 Gulden holenderski 0, ,40 10,37 Frank belgijski i luksemburski 3, ,89 8,81 Peseta hiszpańska 6, ,31 4,32 Korona duńska 0, ,45 2,70 Funt irlandzki 0, ,10 1,05 Escudo portugalskie 1, ,80 0,71 Drachma grecka 1, ,80 0,47 Źródło: L. Ciamaga (i in.), Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r., s. 219.

15 Tabela 1. Realizacja kryteriów określonych w Traktacie z Maastricht Państwo Roczny wskaźnik inflacji w proc. Deficyt budżetowy w proc. PKB Dług publiczny w proc. PKB Długotermin owa stopa procentowa należy do ESW Kryteria Maastricht 3,2 3,0 60,0 7,7 tak Austria 1,1 1,5 2,5 2,3 66,1 64,7 5,6 tak Belgia 1,4 1,3 2,1 1,7 122,2 118,1 5,7 tak Dania 1,9 2,1-0,7-1,1 65,1 59,5 6,2 tak Finlandia 1,3 2,0 1,1-0,3 55,8 53,6 5,9 tak Francja 1,2 1,0 3,0 2,9 58,0 58,1 5,5 tak Grecja 5,2 4,5 4,0 2,2 108,7 107,7 9,8 tak Hiszpania 1,8 2,2 2,6 2,2 68,8 67,4 6,3 tak Holandia 1,8 2,3 1,4 1,6 72,1 70,0 5,5 tak Irlandia 1,2 3,3-0,9-1,1 66,3 59,5 6,2 tak Luksemburg 1,4 1,6-1,7-1,0 6,7 7,1 5,6 tak Niemcy 1,4 1,7 2,7 2,5 61,3 61,2 5,6 tak Portugalia 1,8 2,2 2,5 2,2 62,0 60,0 6,2 tak Szwecja 1,9 1,5 0,8-0,5 76,6 74,1 6,5 nie W. Brytania 1,8 2,3 1,9 0,6 53,4 53,0 7,0 nie Włochy 1,8 2,1 2,7 2,5 121,6 118,1 6,7 tak

16 Polska 13,0 11,8 2,7 2,8 49,8 43,7 - - Źródło: Rzeczpospolita r. Tabela 3. Wartość 1 euro Austria Belgia Finlandia Francja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Portugalia Włochy 1 euro = 13,7603 szylingów 1 euro = 40,3399 franków 1 euro = 5,94573 marek 1 euro = 6,55957 franków 1 euro = 166,386 peset 1 euro = 2,20371 guldenów 1 euro = 0, funta 1 euro = 40,3399 franków 1 euro = 1,95583 marki 1 euro = 200,482 eskudo 1 euro = 1936,27 lirów Źródło: K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, EURO nowa waluta, Twigger S.A., Warszawa 1999 r., s

17 BIBLIOGRAFIA: 1. Zbigniew M. Doliwa Klepacki, Europejska Integracja Walutowa, Białystok L. Ciamaga (i in.), Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r 3. B. Gaziński, Unia Europejska wczoraj dziś jutro, Fundacja im M. Oczapowskiego, Olsztyn A. Zawojska, Unia Europejska. Unia Gospodarcza i Walutowa, wyd SGGW, W-wa K. Jakubiszyn, B. Karski, D. Rybińska, EURO nowa waluta, Twigger S.A., Warszawa 1999 r 8. Rzeczpospolita r.

18 40 lat drogi do euro , styczeń, Traktat Rzymski ustanawia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), podstawy Wspólnego Rynku oraz instytucje dla rozwoju ekonomicznego sygnatariuszy: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, Niemiec Zachodnich i Włoch , Powstaje Komitet Gubernatorów Banków Centralnych EWG, który odpowiada za spójność polityk monetarnych prowadzonych przez państwa Wspólnoty , EWG przyjmuje plan Raymond'a Barre, wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej, który przewiduje stworzenie wspólnego funduszu, z którego państwa członkowskie będą mogły korzystać w przypadku kłopotów gospodarczych. Grudzień, podczas szczytu w Hadze szefowie rządów państw członków EWG uznają, że unia walutowa jest długoterminowym celem Wspólnoty , powołanie grupy ekspertów pod przewodnictwem premiera Luksemburga: Pierre'a Wernera w celu przeanalizowania różnych propozycji unii walutowej , EWG przyjmuje założenia planu Wernera wprowadzenia całkowitej unii walutowej w ciągu 'nadchodzącej dekady'. Sierpień, prezydent Nixon wyłącza dolara z systemu Bretton Woods, co wstrzymuje realizację planu unii walutowej w Europie , powstaje 'wąż walutowy' ustalający maksymalny przedział wahań kursowych walut państw członkowskich na 2,25 % , podczas szczytu w Aachen Prezydent Francji Valery Giscard d'estaign i Kanclerz Niemiec Helmut Schmidt 'poprawiają klimat' wokół unii walutowej oraz pomimo opozycji ze strony Bundesbanku zgadzają się na stworzenie Europejskiego Banku Centralnego , powstaje Europejski System Walutowy, którego zadaniem jest minimalizowanie wahań kursowych walut państw członków Systemu. Na potrzeby Wspólnotowych rozliczeń powstaje Europejska Jednostka Walutowa ECU (European Currency Unit)

19 - 1985, były minister finansów Francji J. Delors staje na czele Komisji Europejskiej , lipiec, wchodzi w życie Jednolity Akt Europejski przewidujący utworzenie Jednolitego Rynku do końca 1992 roku , na szczycie w Madrycie zaakceptowano plan przygotowany przez Delors'a dochodzenia do unii monetarnej , lipiec, pierwsza faza unii monetarnej - zmniejszanie barier swobodnego przepływu kapitału i rosnąca koordynacja polityk gospodarczych krajów członkowskich - wchodzi w życie , Traktat z Maastricht tworzy Unię Europejską , Wspólny Rynek staje się rzeczywistością , Przywódcy Unii Europejskiej decydują, że wspólna waluta nazywać się będzie euro , wzór, zaproponowany przez Belga Luca Luycx'a zostaje zaakceptowany jako oficjalny awers pierwszej monety euro , maj, znane już są kraje będące uczestnikami Unii Monetarnej , styczeń, euro wkracza do rozliczeń, Europejski Bank Centralny przejmuje kontrole nad polityką monetarna w ramach strefy euro , styczeń, banknoty i monety euro trafiają do obrotu , lipiec, znikają z obiegu dotychczasowe waluty państw członków Unii Monetarnej zastąpione przez euro.

20