Makroekonomia Gospodarki Otwartej Wykład 15 Europejska Unia Monetarna

Transkrypt

1 Makroekonomia Gospodarki Otwartej Wykład 15 Europejska Unia Monetarna Leszek Wincenciak Wydział Nauk Ekonomicznych UW

2 2/30 Plan wykładu: Wprowadzenie Integracja walutowa w Europie Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU Europejski Bank Centralny

3 Wprowadzenie 3/30 Wprowadzenie Powstanie w Europie współpracy walutowej w ramach tzw. mechanizmu kursowego, ERM Stopniowe zacieśnianie integracji skutkujące przyjęciem wspólnej waluty Kryteria konwergencji i ich ekonomiczne uzasadnienie Europejski Bank Centralny

4 Integracja walutowa w Europie 4/30 Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty Integracja walutowa w Europie Pierwsze plany integracji walutowej przedstawienie Raportu Barre a w 1969, w którym zwrócono uwagę na konieczność stworzenia procedury koordynacji krótkookresowej polityki gospodarczej i potrzebę konsultacji w przypadku dokonywania poważniejszych zmian. Raport ten był pierwszą próbą sformułowania systematycznego podejścia do integracji walutowej w EWG, przy czym położono w nim nacisk na wzmocnienie współpracy walutowej w celu zachowania najważniejszych osiągnięć pierwszej dekady istnienia EWG, tj. unii celnej i wspólnej polityki rolnej.

5 Integracja walutowa w Europie 5/30 Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty Integracja walutowa w Europie Kształt unii został określony w tzw. Raporcie Wernera, którego ostateczna wersja została przedstawiona Radzie i Komisji r. Autorzy Raportu uznali, że unia gospodarcza i walutowa mogłaby powstać do końca 1980 r., o ile kraje EWG wykażą niezbędną do tego celu wolę polityczną. W swej finalnej formie unia miała charakteryzować się pełną wzajemną wymienialnością walut krajów członkowskich po nieodwracalnie usztywnionych kursach, przy istnieniu pełnej swobody przepływu towarów i usług, kapitału oraz siły roboczej między tymi krajami. Waluty narodowe mogą być zachowane, ale ze względów natury psychologicznej i politycznej za pożądane uznano zastąpienie ich jedną wspólną walutą, co miałoby potwierdzić nieodwracalność całego przedsięwzięcia.

6 Integracja walutowa w Europie 6/30 Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty Integracja walutowa w Europie Załamanie systemu z Bretton Woods oraz pierwszy kryzys naftowy ( ) osłabiły tempo integracji walutowej weuropie 7 lipca 1978 r. w Bremie Rada Europejska postanowiła stworzyć Europejski System Walutowy ESW, który zaczął funkcjonować 13 marca 1979 r. Zastąpił on uprzednio istniejący system węża walutowego, przejmując pewne jego elementy, a jednocześnie wprowadzając nowe ESW stworzyło osiem krajów: Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Dania, Irlandia, Luksemburg i Holandia

7 Integracja walutowa w Europie 7/30 Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty Integracja walutowa w Europie Elementy Europejskiego Systemu Walutowego: Mechanizm kursowy ERM Europejska Jednostka Pieniężna ECU Mechanizm interwencyjno-kredytowy

8 Integracja walutowa w Europie 8/30 Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty Integracja walutowa w Europie ESW Mechanizm kursowy (Exchange Rate Mechanism ERM), który był stosowany w ramach ESW, opierał się na dwóch kategoriach kursów: kursach centralnych poszczególnych walut narodowych wobec ECU, dwustronnych (bilateralnych) kursach pomiędzy poszczególnymi walutami narodowymi. Każda waluta wchodząca w skład ESW miała określony kurs centralny wobec ECU, jak też kurs wobec każdej z walut wchodzącej w skład systemu. Te ostatnie ustalane były w wyniku skrzyżowania kursów centralnych poszczególnych walut wobec ECU, w wyniku czego tworzyła się sieć dwustronnych kursów centralnych (parity grid). Kursy walutowe, na których opierał się mechanizm kursowy w ramach ESW były stałe, ale dostosowywalne.

9 Integracja walutowa w Europie 9/30 Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty Integracja walutowa w Europie ESW Kursy walutowe początkowo mogły odchylać się od ustalonych parytetów centralnych o nie więcej niż ±2 1 4 % (±6% w przypadku kilku krajów) Wąskie pasmo wahań i odmienna sytuacja gospodarcza krajów członkowskich (ryzyko szoków asymetrycznych) były powodem spekulacji na parytety centralne Kryzysy walutowe z lat spowodowały, że obowiązujące pasmo wahań poszerzono do ±15% ERM2 W systemie wiodącą rolę odgrywały Niemcy (niska inflacja wymuszająca restrykcyjną politykę pieniężną, co oznaczało relatywnie wysoką stopę procentową) Ograniczenia w swobodzie przepływu kapitału

10 Integracja walutowa w Europie 10/30 Od mechanizmu kursowego do wspólnej waluty Integracja walutowa w Europie Wczesny Europejski System Walutowy, charakteryzujący się częstymi dostosowaniami kursowymi oraz szeroką kontrolą rządu nad swobodą przepływów kapitałowych, pozostawiał sporą swobodę w zakresie polityki monetarnej. W 1989 roku komitet pod przywództwem Jacquesa Delorsa przewodniczącego Komisji Europejskiej zarekomendował trzy etapy osiągnięcia celu w postaci Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU), czyli Unii Europejskiej, w której wszystkie waluty narodowe zastąpione byłyby jedną walutą zarządzaną przez jedyny bank centralny w imieniu wszystkich krajów członkowskich. Traktat z Maastricht (1991) określenie warunków przystąpienia do EMU w postaci kryteriów konwergencji oraz ustalenie daty integracji najpóźniej na 1 stycznia 1999 r.

11 Integracja walutowa w Europie 11/30 Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU Etapy tworzenia EMU Etap pierwszy zniesienie restrykcji w przepływach kapitału wdrożenie programu konwergencji, zwłaszcza w zakresie stabilności cen i finansów publicznych ograniczenie wahań kursów walutowych, zakaz zmian kompozycji koszyka walut wchodzących w skład ECU oraz ograniczenie możliwości częstych zmian kursów parytetowych

12 Integracja walutowa w Europie 12/30 Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU Etapy tworzenia EMU Etap drugi zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny zapewnienie bezpiecznej ścieżki konwergencji gospodarek EWG redukcja deficytu budżetowego do 3% PKB oraz długu publicznego do 60% PKB powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego, jako instytucji poprzedzającej powstanie ESBC, koordynującej polityki monetarne prawne zapewnienie niezależności krajowym bankom centralnym

13 Integracja walutowa w Europie 13/30 Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU Etapy tworzenia EMU Etap trzeci 1 stycznia 1999 powstanie ESBC, z centralną pozycją EBC bilateralne stałe kursy zostały nieodwołalnie usztywnione względem ECU jedna wspólna waluta w miejsce dotychczasowych walut narodowych powstanie euro (oficjalnie od 1 stycznia 2002) Obecnie 17 członków EMU spośród państw UE: Austria, Belgia, Cypr, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Malta, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Włochy Inne kraje używające euro: Monako, San Marino, Watykan (nie posiadające banków centralnych) oraz Andora, Czarnogóra i Kosowo (jednostronna euroizacja)

14 Integracja walutowa w Europie 14/30 Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU W traktacie z Maastricht określono kryteria, które muszą zostać spełnione, aby kraj członkowski UE mógł stać się członkiem EMU i przyjąć wspólną walutę. Główną ideą tych uregulowań było doprowadzenie do swobodnego, czyli bez napięć, funkcjonowania gospodarek krajów członkowskich w ramach jednego organizmu unii gospodarczo-walutowej. Wśród zapisów traktatowych znalazły się te o charakterze jakościowym, ale także ilościowe wskaźniki procesu zbieżności. Zapisy jakościowe mówią o koordynacji polityki gospodarczej oraz przede wszystkim o niezależności banków centralnych krajów członkowskich. Zapisy ilościowe miały gwarantować tzw. wysoki poziom trwałej zbieżności i dotyczyły polityki fiskalnej (deficytu budżetowego i długu publicznego), monetarnej (stóp procentowych i inflacji) oraz stabilności nominalnego kursu walutowego.

15 Integracja walutowa w Europie 15/30 Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU Kryteria konwergencji Przez pojęcie trwałej zbieżności rozumiano: w odniesieniu do deficytu budżetowego: wielkość deficytu budżetowego nie przekraczającą 3% PKB; w odniesieniu do długu publicznego: wielkość długu publicznego nie przekraczającą 60% PKB; w odniesieniu do inflacji: wysoki poziom stabilności cen, wyrażający się w inflacji nie przekraczającej o więcej niż 1,5 pkt. proc. średniej inflacji występującej w trzech najlepiej funkcjonujących pod względem stabilności cen państwach członkowskich;

16 Integracja walutowa w Europie 16/30 Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU Kryteria konwergencji w odniesieniu do kursu walutowego: przestrzeganie normalnych granic wahań kursów walutowych zgodnie z warunkami przewidzianymi w Europejskim Systemie Walutowym przez co najmniej dwa lata, bez przeprowadzania dewaluacji względem waluty żadnego z państw członkowskich Unii oraz bez występowania w tym okresie napięć na rynku walutowym; w odniesieniu do stóp procentowych: poziom długoterminowych stóp procentowych nie przekraczający o więcej niż 2 pkt. proc. średniej z poziomów długoterminowych stóp procentowych w trzech najlepiej funkcjonujących pod względem stabilności cen państwach członkowskich.

17 Integracja walutowa w Europie 17/30 Kryteria konwergencji i etapy tworzenia EMU Kryteria konwergencji i Pakt Stabilności i Wzrostu Dodatkowy element Pakt Stabilności i Wzrostu (SGP, 1997): nakłada jeszcze dalej idące ograniczenia na politykę fiskalną. Pakt ustala średniookresowy cel budżetowy na poziomie zrównoważenia lub nadwyżki wyznacza również warunki i terminy nakładania kar finansowych na kraje, którym nie uda się wystarczająco obniżyć nadmiernego deficytu budżetowego i długu publicznego rząd Niemiec domagał się SGP by przekonać swoich obywateli, że nowy system zachowa niską stopę inflacji ironią losu jest niewątpliwie to, że właśnie Niemcy (i Francja) nie były w stanie dotrzymać limitów fiskalnych wynikających z Traktatu z Maastricht w wyniku nacisków Francji i Niemiec Komisja Europejska zrezygnowała z egzekwowania SGP w marcu 2005 r.

18 Integracja walutowa w Europie 18/30 Kryterium inflacyjne: Przy sztywnych kursach walutowych zbieżność stóp inflacji zapewnia wiarygodne utrzymanie stałych kursów i nie powoduje powstawania presji spekulacyjnej Zbieżność stóp inflacji jest warunkiem koniecznym prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej (wspólna nominalna stopa procentowa) Zapewnia utrzymanie niskiej inflacji Zbieżność stóp inflacji pozwala utrzymać niezmienny poziom konkurencyjności towarów (ceteris paribus)

19 Integracja walutowa w Europie 19/30 Kryterium stóp procentowych: Przy sztywnych kursach walutowych zbieżność stóp procentowych zapewnia wiarygodne utrzymanie stałych kursów i nie powoduje powstawania presji spekulacyjnej (stopy zwrotu z aktywów różnią się co najwyżej o wielkość premii za ryzyko) Zbieżność stóp procentowych zapewnia łagodne przejście do wspólnej polityki pieniężnej (wspólna nominalna stopa procentowa)

20 Integracja walutowa w Europie 20/30 Kryteria fiskalne: Brak koordynacji polityki fiskalnej stwarza ryzyko powstania swoistego negatywnego efektu zewnętrznego kraj mający nadmierny deficyt budżetowy z rosnącym długiem publicznym powoduje zawyżenie stóp procentowych dla całej unii, co powoduje wzrost kosztów obsługi długu również dla pozostałych członków, stąd konieczne było ograniczenie deficytów budżetowych i długu publicznego Nadmiernie ekspansywna polityka fiskalna stwarza ryzyko dla stabilności wspólnej waluty w dłuższym okresie

21 Integracja walutowa w Europie 21/30 Dlaczego w kryteriach fiskalnych wybrano wartości 3% i 60% PKB? Przyjmijmy następujące oznaczenia: B dług publiczny, wartość wyemitowanych obligacji D deficyt budżetowy Y nominalny produkt krajowy brutto b = B Y d = D Y g = Ẏ Y udział długu publicznego w PKB udział deficytu budżetowego w PKB stopa wzrostu nominalnego PKB

22 Integracja walutowa w Europie 22/30 Kryterium długu publicznego wymaga by był on stabilny i nie przekraczał 60% PKB. Ponadto zakazane jest finansowanie deficytu budżetowego przez emisję pieniądza, co oznacza, że cały bieżący deficyt musi być finansowany nową emisją obligacji, tj. D = Ḃ. d(b/y ) dt =0 ḂY BẎ Y 2 = Ḃ Y B Y Ẏ Y =0 d bg =0

23 Integracja walutowa w Europie 23/30 Uzyskany wynik można interpretować na dwa sposoby. Można sprawdzić, czy dany kraj spełnia kryterium stabilności długu publicznego. Np. w 1997 r. Włochy miały udział długu w PKB równy 121,6%, tempo wzrostu nominalnego PKB 4,1% oraz wielkość deficytu budżetowego 2,7%. Ponieważ 2,7% < 121,6% 4,1%, oznacza to, że dług publiczny w relacji do PKB we Włoszech miał tendencję malejącą. Inna perspektywa jeśli tempo wzrostu nominalnego PKB wynosi ok. 5%, to spójne z tym tempem wartości d oraz b, to3% i 60% odpowiednio.

24 Integracja walutowa w Europie 24/30 Stopień spełniania kryteriów konwergencji Wysoka zbieżność stóp inflacji (wartość bazowa 2,7%), tylko Grecja nie spełniła kryterium inflacyjnego (5,2%) Wysoka zbieżność długoterminowych stóp procentowych (wartość bazowa 7,8%), Grecja nie spełniła tego kryterium (9,9%) Jedynie funt brytyjski i korona szwedzka nie uczestniczyły werm2 Wszystkie kraje z wyjątkiem Grecji osiągnęły poziom deficytów budżetowych nie przekraczający 3% PKB Najgorsze wyniki osiągnięto w zakresie poziomu długu publicznego. To kryterium formalnie spełniły tylko cztery państwa (Luksemburg, Finlandia, Wielka Brytania i Francja). Belgia 123%, Włochy119,8% PKB

25 Integracja walutowa w Europie 25/30 Konwergencja stóp inflacji aut bel den fin fra ger gre ire ita ned por spa swe uk

26 Integracja walutowa w Europie 26/30 Konwergencja stóp procentowych aut bel den fin fra ger gre ire ita ned por spa swe uk

27 Integracja walutowa w Europie 27/30 Kurs euro do dolara EUR/USD jan jan jan jan jan jan jan jan jan jan jan jan2010

28 Integracja walutowa w Europie 28/30 Europejski Bank Centralny Europejski Bank Centralny Europejski System Banków Centralnych (ESBC) prowadzi politykę monetarną w strefie euro składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) z siedzibą we Frankfurcie oraz krajowych banków centralnych, które obecnie pełnią rolę analogiczną do banków Rezerwy Federalnej w USA decyzje ESBC podejmowane są na drodze głosowania rady zarządzającej EBC, w skład której wchodzi sześciu członków zarządu EBC (włączając w to prezesa EBC) oraz prezesi krajowych banków centralnych nadrzędny cel EBC zapisany w traktacie to utrzymywanie stabilności cen regulacje traktatowe zapewniają EBC wysoki stopień niezależności (instytucjonalnej, personalnej, funkcjonalnej i finansowej)

29 Integracja walutowa w Europie 29/30 Europejski Bank Centralny Europejski Bank Centralny Niezależność instytucjonalna (zwanainaczejpolityczną) przejawia się w niemożności zwracania się przez EBC, krajowe banki centralne państw członkowskich UE i członków ich organów decyzyjnych o instrukcje lub przyjmowaniu ich od instytucji lub organizacji unijnych, rządów państw członkowskich ani żadnych innych organów. EBC nie może też udzielać kredytów organom wspólnotowym ani podmiotom sektora publicznego w poszczególnych krajach. Niezależności tej nie ogranicza obowiązek składania sprawozdań z działalności banku przed Parlamentem Europejskim. Niezależność finansowa dostrzegalna jest w rozdzielności finansów EBC i finansów Wspólnoty Europejskiej. EBC dysponuje też własnym budżetem. Kapitałem, jaki jest w dyspozycji EBC, są środki wniesione i opłacone przez krajowe baki centralne Strefy euro.

30 Integracja walutowa w Europie 30/30 Europejski Bank Centralny Europejski Bank Centralny Niezależność personalna uwidacznia się w długości kadencji prezesów krajowych banków centralnych, trwająca minimalnie 5 lat. Członkowie zarządu EBC mogą piastować swoje stanowiska przez 8 lat i nie mają możliwości wyboru na kolejną kadencję. W przypadku poważnego uchybienia lub niezdolności do wykonywania obowiązków prezesi krajowych banków centralnych i członkowie zarządu mogą być odwołani ze stanowiska. Niezależność funkcjonalna oznacza, że EBC jest w swoim działaniu niezależny. EBC przyznane ma wszelkie instrumenty i kompetencje, które są niezbędne do sprawnego prowadzenia polityki pieniężnej. Decyzje o sposobie ich użycia są automatyczne.