Wykład 1: Handel międzynarodowy w ujęciu klasycznym model ricardiański

Transkrypt

1 Handel międzynarodowy Wykład 1: Handel międzynarodowy w ujęciu klasycznym model ricardiański Dr Gabriela Grotkowska

2 Podstawowe informacje Gabriela Grotkowska, Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego ggrotkowska@wne.uw.edu.pl Dyżur: poniedziałek, godz , sala 216 Kontakt mailowy 2

3 Handel międzynarodowy Dwie części wykładu: Teoria wymiany międzynarodowej Teoria polityki handlowej Ćwiczenia do wykładu (30 h) Egzamin: test + pytania otwarte Wpływ oceny z ćwiczeń (30-70) 3

4 Podręczniki [KO]: Krugman P., M. Obsteld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, wydanie trzecie zmienione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa podręcznik podstawowy [CFJ]: Caves R., J. Frankel i R. Jones, Handel i finanse międzynarodowe, PWE, Warszawa uzupełniający do KO [JJM]: Michałek J. J., Instrumenty polityki handlowej, mechanizmy ekonomiczne i regulacje międzynarodowe, PWN niezbędny do części o polityce handlowej [M]: Marrewijk Ch. Van, International Trade and the World Economy, Oxford University Press głównie Nowa Teoria Handlu, ale nie tylko 4

5 Czym zajmuje się teoria handlu? 5

6 Pytania badawcze w teorii wymiany międzynarodowej Czemu kraje handlują? Czym się wymieniają? Czy handel przynosi społeczeństwom korzyści? Kto traci, a kto zyskuje? Podział dochodu. Jak wpływają na siebie gospodarki różnych krajów? Jak państwo ingeruje w wymianę i jakie ma to skutki? Jaka racjonalność stoi za tworzeniem ugrupowań integracyjnych? 6

7 Czemu handlują? Kraje różnią się od siebie. technologią. wyposażeniem w czynniki produkcji W związku z tym ceny tych samych dóbr w różnych krajach są różne (przewaga Model Ricardo Model Heckscherakomparatywna) motyw dla handlu Ohlina Handel wynika z innych przyczyn, takich jak rosnący korzyści skali produkcji, zamiłowanie konsumentów do różnorodności, a cena nie jest czynnikiem decydującym Nowe teorie handlu Im bardziej kraje się różnią, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu Im bardziej kraje są do siebie podobne, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu 7

8 Jakie skutki przynosi handel? Korzyści z wymiany Korzyści ze specjalizacji Korzyści skali Postęp technologiczny Koszty dostosowawcze Efekty redystrybucyjne 8

9 Plan wykładu 1 1. Przewaga absolutna i komparatywna 2. Założenia ekonomii klasycznej 3. Równowaga autarkiczna 4. Cena międzynarodowa 5. Równowaga w warunkach handlu 6. Korzyści dobrobytowe z handlu 7. Produktywność a płace w warunkach handlu 8. Model Ricardo w wersji z wieloma dobrami 9. Model Ricardo w wersji z wieloma krajami 10.Weryfikacja modelu Ricardo 9

10 Z czego wynika handel międzynarodowy? Kraje różnią się od siebie. technologią. wyposażeniem w czynniki produkcji W związku z tym ceny tych samych dóbr w różnych krajach są różne (przewaga komparatywna) motyw dla handlu Handel wynika z innych przyczyn, takich jak rosnący korzyści skali produkcji, zamiłowanie konsumentów do różnorodności, a cena nie jest czynnikiem decydującym Im bardziej kraje się różnią, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu Im bardziej kraje są do siebie podobne, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu

11 Najprostszy przykład: przewaga absolutna Obserwujemy sytuację w dwóch krajach (w Polsce i we Włoszech), przy czym oba kraje produkują dwa dobra (morele i jabłka). Konsumenci w obu krajach chcą konsumować oba dobra. Polska Włochy Jabłka 1 3 Morele 5 1 Załóżmy, że zasób pracy w Polsce wynosi robotników, a we Włoszech robotników. Początkowo w obu krajach w każdym sektorze pracuje dokładnie połowa zasobu siły roboczej Produkcja: Polska Włochy Razem Jabłka Morele

12 Najprostszy przykład: przewaga absolutna Jeśli kraje podejmą wymianę, szybko zauważą, iż nie muszą równocześnie produkować obu dóbr. Każdy może się specjalizować w tym, w czym jest bardziej wydajny Polska Włochy Jabłka 1 3 Morele 5 1 Jeśli wszystkich pracowników w Polsce zatrudni się w sektorze wytwarzającym jabłka, a Włochów w sektorze wytwarzającym morele łączna produkcja będzie wyglądać tak: Polska Włochy Razem Przyrost Jabłka Morele

13 Gałąź Filipiński eksport do Japonii Filipiński import z Japonii Wartość dodana na pracu - jącego na Filipinach Wartość dodana na pracu - jącego w Japonii Eksport netto Stosunek produktywności w gałęzi j na Filipinach do produktywności w tej samej gałęzi w Japonii Food products Beverages Tobacco Textiles Wearing apparel and leather products Footwear Wood products Furniture Paper and printing products Chemicals Petroleum and coal products Rubber products Plastic products Non - metallic mineral products Iron and steel Non - ferrous metals Fabricated metal products Machinery Transport equipment Professional and scientific equipment Total

14 A jeśli kraj jest bardziej wydajny we wszystkim? Nakłady pracy wyglądają następująco: USA Ekwador Róże 1 2 Komputery 8 24 Koszt alternatywny komputera w USA wynosi 8 róż, a w Ekwadorze wynosi 12 róż Koszt alternatywny róży wynosi 1/8 komputera w USA i 1/12 w Ekwadorze 14

15 Przewaga komparatywna: przypomnienie Kraj ma przewagę komparatywną w wytwarzaniu tego dobra, przy produkcji którego ma niższy koszt alternatywny niż drugi kraj Kraj, który ma przewagę komparatywną w produkcji jakiegoś dobra, wykorzystuje posiadane zasoby w sposób najbardziej wydajny, kiedy wytwarza dobro, w którym ma przewagę komparatywną USA mają przewagę komparatywną w produkcji komputerów, a Ekwador w produkcji róż, mimo, iż oba dobra wytwarzane są taniej w USA 15

16 Przewaga komparatywna i wymiana Załóżmy, że Ekwador na 2400 pracowników, a USA 36 tysięcy. Początkowo zatrudniają się po połowie w obu sektorach Ekwador USA Razem Róże Komputery Niech Ekwador wyprodukuje jeden komputer mniej, a USA jeden komputer więcej: co z produkcją róż? Ekwador USA Razem Róże Komputery

17 Założenia ekonomii klasycznej 1. Świat składa się z dwóch krajów: Kraju i Zagranicy. 2. Jedynym czynnikiem produkcji w obu krajach jest praca (oznaczamy ją jako L). 3. Istnieją dwa dobra, np. ser (c) i wino (w). 4. Funkcja produkcji charakteryzuje się stałymi przychodami skali. Z punktów (2) i (3) wynika, że funkcje produkcji możemy zapisać: Q C = L/a LC, Q W = L/a LW, gdzie a Li to jednostkowy nakład pracy w produkcji dobra i 4. Produktywność pracy różni się między krajami (na skutek różnic w posiadanej technologii). 5. Podaż pracy w każdym kraju jest stała. 6. Konsumenci chcą jednocześnie konsumować wino i ser (np.: U(D C, D W ) = D Cα D W (1-α) ), gdzie D i to wielkość konsumpcji dobra i. 7. W gospodarce panuje doskonała konkurencja: zarówno na rynku dóbr (=> cena jest równa kosztom produkcji), jak i na rynku pracy (=> płaca jest równa produktywności pracownika). 8. Siła robocza jest w pełni mobilna (pracownicy mogą wybierać, gdzie chcą pracować, co znaczy, że pójdą pracować tam, gdzie oferowana jest im wyższa płaca). 9. Pracownicy nie mogą przenosić się między krajami (praca jest niemobilna). 10. W warunkach handlu nie ma kosztów transportu ani ceł.

18 Technologia w modelu Ricardo Ponieważ produktywność pracy jest stała, technologię produkcji w każdym z krajów możemy opisać za pomocą jednostkowego nakładu pracy, czyli liczby godzin potrzebnych do wytworzenia jednostki produktu a LW to jednostkowy nakład pracy w produkcji wina w Kraju. Na przykład: jeśli a LW = 2, to znaczy, że wyprodukowanie litra wina w Kraju zabiera 2 godziny pracy a LC to jednostkowy nakład pracy w produkcji sera w Kraju. Na przykład: jeśli a LC = 1, to znaczy, że wyprodukowanie kg sera w Kraju zabiera 1 godzinę pracy Wysoki jednostkowy nakład pracy oznacza niską produktywność pracy 18

19 Granica możliwości produkcyjnych Granica możliwości produkcyjnych: a LC Q C + a LW Q W = L gdzie Q i to wielkość produkcji dobra i Q w L/a LW Q W = L/a LW (a LC /a LW )Q C L/a LC Q C 19

20 Granica możliwości produkcyjnych Przy pełnym wykorzystaniu czynnika produkcji, koszt alternatywny produkcji kilograma sera to liczba litrów wina, o ile spada jego produkcja: (a LC /a LW ) Przy pełnym wykorzystaniu czynnika produkcji, koszt alternatywny jest równy bezwzględnej wartości nachylenia PPF i jest stały (ponieważ PPF jest linią prostą) Jeśli a LW = 2 i a LC = 1, koszt alternatywny sera wynosi ½ jednostki wina i taka jest bezwzględna wartość nachylenia PPF 20

21 Produkcja, ceny i płace w autarkii Niech P C będzie ceną sera, zaś P W ceną wina Ponieważ założyliśmy występowanie doskonałej konkurencji, z warunku zerowego zysku (P i = w i a Li ) wynika, że Godzinowa stawka płacy przy produkcji sera równa jest rynkowej wartości sera wytwarzanego w ciągu godziny: P c /a LC Godzinowa stawka płacy przy produkcji wina równa jest rynkowej wartości wina wytwarzanego w ciągu godziny: P W /a LW Pracownicy zatrudnią się w tym sektorze, który oferuje wyższe wynagrodzenia 21

22 Produkcja, ceny i płace w autarkii Kiedy P C /a LC > P W /a LW pracownicy chcą pracować tylko przy produkcji sera Kiedy P C /P W > a LC /a LW produkowany będzie tylko ser Gospodarka specjalizuje się w produkcji sera, jeśli relacja ceny sera do ceny wina (względna cena sera) jest wyższa od kosztu alternatywnego produkcji sera Kiedy P C /a LC < P W /a LW pracownicy chcą pracować tylko przy produkcji wina Kiedy P C /P W < a LC /a LW produkowane będzie tylko wino. Gospodarka specjalizuje się w produkcji wina, jeśli relacja ceny wina do ceny sera (względna cena wina) jest wyższa od kosztu alternatywnego produkcji wina 22

23 Produkcja, ceny i płace w autarkii Kiedy w gospodarce zamkniętej konsumenci chcą konsumować oba dobra, cena względna musi się tak dostosować, aby płace były identyczne w obu sektorach (wytwarzający ser i wino): Kiedy P C /a LC = P W /a LW pracownikom jest wszystko jedno, gdzie pracują, a zatem wytwarzane są oba dobra P C /P W = a LC /a LW W autarkii ma miejsce produkcja (i konsumpcja) obu dóbr tylko wtedy, gdy cena względna dobra jest równa kosztowi alternatywnemu jego produkcji Ile konkretnie będzie produkowane którego dobra zależy od preferencji konsumentów 23

24 Równowaga autarkiczna W równowadze autarkicznej konsumenci w obu krajach maksymalizują swoją użyteczność w oparciu o ograniczenie budżetowe, które pokrywa się z ograniczeniem produkcyjnym MAX {Q Cα Q W (1-α) } po L C, L W, pod warunkiem L C + L W = L Funkcja Lagrange a: F = (L C /a LC ) α (L W /a LW ) 1-α + λ [L - L C - L W ] Zapisujemy warunki pierwszego rzędu i wyznaczamy warunek opisujące alokację pracy między sektory: L C /L W = α / α-1 Biorąc pod uwagę ograniczenie możemy wyznaczyć równowagę autarkiczną: L C = αl L W = (1- α)l Q C = αl/a LC Q W = (1-α)L/a LW 24

25 Równowaga autarkiczna w ujęciu graficznym Q w L/a LW (1-α)L/a LW A αl/a LC L/a LC Q C 25

26 Otwarcie Załóżmy, że obok Kraju znajduje się Zagranica, której gospodarka także spełnia założenia klasyczne Załóżmy, że a LC /a LW < a * LC /a * LW Kiedy Kraj zwiększa produkcję sera, zmniejsza produkcję wina o mniej niż Zagranicą, gdyż krajowy jednostkowy nakład pracy w produkcji sera jest niski w porównaniu z nakładem w produkcji wina Kraj ma przewagę komparatywną w produkcji sera 26

27 Równowaga w warunkach handlu Skoro a LC /a LW < a * LC /a * LW, to p C /p W < p* C /p* W Kiedy po otwarciu zadziała arbitraż, zatem: to (p C /p W ) < (p C /p W ) tt < (p* C /p* W ) Przyjmijmy dla uproszczenia przekształceń, że dobro W jest dobrem numéraire, a jego ceny wynosi 1. Z punktu widzenia kraju dobro C zdrożało (analogicznie z punktu widzenia zagranicy zdrożało dobro W): p C < (p C ) tt < p* C 27

28 Równowaga w warunkach handlu O ile w warunkach autarkii płace w obu sektorach były równe, obecnie płaca w sektorze C jest wyższa. W autarkii: p C = (a LC w C )/(a LW w W ), gdzie w C = w W. Skoro cena dobra C wzrosła, z technologia produkcji się nie zmieniła: w C /w W > 1 produkowane jest tylko dobro C. Dochód w gospodarce jest równy funduszowi płacy, to jest płaca wypłacana w sektorze C pomnożona przez zasób siły roboczej: (p c tt /a LC )L 28

29 Równowaga w warunkach handlu Maksymalizacja użyteczności w warunkach handlu: MAX {D Cα D W (1-α) } po D C, D W, pod warunkiem D C p C tt + D W (p c tt /a LC )L Funkcja Lagrange a: F = (D C ) α (D W ) 1-α + λ [(p c tt /a LC ) - D C p C tt - D W ] Z warunków pierwszego rzędu wynika, że: D C /D W = (1/p c tt )(α / 1-α) D C p C tt + D W = (p c tt /a LC )L Równowaga w warunkach handlu wygląda następująco: L C =L, L W =0, Q C =L/a LC, Q W =0 D C = α(l/a LC ) D W =(1- α)(p c tt L/a LC ) ZADANIE: znajdź równowagę zagranicy 29

30 Cena względna Skąd się wzięła p c tt? Cena (p) wyznaczona jest przez przecięcie popytu i podaży Cena względna (p c /p W ) wyznaczona jest przez przecięcie względnego popytu i względnej podaży Względna podaż sera: ilość sera dostarczana łącznie przez producentów we wszystkich krajach odniesiona do ilości wina produkowanego we wszystkich krajach świata, przy każdym poziomie względnej ceny sera, p c /p W 30

31 Względna podaż sera Względna cena sera, P C /P W a * LC/a * LW RS a LC /a LW L/a LC L * /a * LW Względna ilość sera, Q C + Q * C Q W + Q * W 31

32 Względny popyt na ser Względny popyt konsumentów na ser to ilość sera, którą konsumenci chcą kupić w relacji do pożądanej przez nich ilości wina, przy każdym poziomie ceny względnej sera (P C /P W ) Wraz ze wzrostem względem ceny sera, konsumenci w obu krajach będą kupować mniej sera (w relacji do wina), a zatem względna wielkość popytu na ser spada 32

33 Równowaga Względna cena sera, P C /P W a * LC/a * LW RS p c tt a LC /a LW 1 RD L/a LC L * /a * LW Względna ilość sera, Q C + Q * C Q W + Q * W 33

34 Cena równowagi w ujęciu analitycznym Alternatywnie cenę możemy wyznaczyć korzystając z warunku, iż świat składa się tylko z dwóch badanych krajów. Wyznaczmy strumienie handlu: Krajowy eksport C = X C = Q c D c, natomiast import dobra W = M W = D W W kraju: X C = L/a LC αl/a LC = (1- α)(l/a LC ) M W = (1-α)(p c tt L/a LC ) Za granicą: X W *= α(l*/a* LW ) M C * = (L*/a* LW )(α/p c tt ) Skoro X C =M C *, M W =X W *, to: p c tt = (α/1-α)(l*/l)(a LC / a* LW ) = (α/1-α)(q W */Q C *) 34

35 Korzyści z handlu: Kraj Q w L/a LW (1-α) p c tt L/a LC (1-α)L/a LW A A C αl/a LC L/a LC Q C 35

36 Korzyści z handlu: Zagranica Q* w L*/a* LW (1-α)L*/a* LW A* A* C αl*/a* LC L*/a* LC (α/ p tt c ) (L*/a* LW ) Q* C 36

37 Z czego wynikają korzyści z handlu? Kraj osiąga korzyść z handlu, wtedy gdy U T > U A U A = [αl/a LC ] α [((1- α) L)/a LW ] 1-α U T = [αl/a LC ] α [((1- α) p c tt )/a LC ] 1-α U T >U A wówczas, gdy p c tt > a LC /a LW Zagranica osiąga korzyść z handlu, wtedy gdy U* T > U* A Jest tak wówczas, gdy p c tt < a* LC /a* LW Oba kraje odnoszą korzyść wówczas, gdy: p C = a LC /a LW < p c tt < a* LC /a* LW = p* C 37

38 Płaca względna Względna płaca to relacja krajowego poziomu płac do wynagrodzeń za granica (w/w*) Choć z modelu Ricardo wynika, że względne ceny dóbr wyrównają się między krajami na skutek podjęcia wymiany międzynarodowej, nie stwierdza tego o wynagrodzeniach Różnice w poziomie płac determinowane są przez różnice w produktywności (technologii) Kraj mający przewagę absolutną w produkcji jakiegoś dobra, w warunkach handlu będzie charakteryzował się wyższą płacą pracowników zatrudnionych przy jego produkcji 38

39 Płaca względna: przykład Jednostkowe nakłady pracy w produkcji wina i sera Ser Wino Kraj a LC = 1 godz./kg a LW = 2 godz./litr Zagranica a * LC = 6 godz./kg a * LW = 3 godz./litr Załóżmy, że P C = $12/kg a P W = $12/L Ponieważ w warunkach handlu w kraju wytwarzany jest tylko ser, krajowa płaca jest równa płacy w sektorze produkującym ser, która wynosi: (1/a LC )P C = (1/1)$12 = $12 Ponieważ w warunkach handlu za granicą wytwarzane jest tylko wino, zagraniczna płaca jest równa płacy w sektorze produkującym wino, która wynosi (1/a * LW)P W = (1/3)$12 = $4 A zatem względna płaca krajowych pracowników wynosi $12/$4 = 3 39

40 Płaca względna: przykład Jednostkowe nakłady pracy w produkcji wina i sera Ser Wino Kraj a LC = 1 godz./kg a LW = 2 godz./litr Zagranica a * LC = 6 godz./kg a * LW = 3 godz./litr Relacja płac leży między relacjami produktywności dla obu sektorów: Kraj jest 6/1 = 6 razy bardziej wydajny w produkcji sera niż zagranica, ale tylko 3/2 = 1.5 razy bardziej wydajny w produkcji wina Stawka płac w kraju jest 3 razy wyższa niż zagranicą Te relacje pokazują, że oba kraje mają kosztową przewagę w produkcji stąd handel Wyższe płace (podnoszące koszty) mogą być zrekompensowane wyższą produktywnością (obniżającą koszt produkcji) Niższa produktywność może być zrekompensowana niższymi płacami 40

41 Płaca względna: przykład Ponieważ zagraniczni robotnicy mają 3 razy niższe płace niż krajowi, mają przewagę kosztową w produkcji wina, mimo niższe produktywności Ponieważ krajowi robotnicy są 6 razy bardziej wydajni niż zagraniczni w produkcji sera, mają przewagę kosztową w jego wytwarzaniu, mimo 3-krotnie wyższych płac 41

42 Czy płace odzwierciedlają produktywność? 43

43 Rozszerzenie modelu Ricardo: wiele dóbr Model: Kraj i Zagranica Oba mają jeden czynnik produkcji (L), każdy może produkować dobra i = 1, 2, N Technika dana przez a Li Uporządkowanie dóbr wg relacji jednostkowych nakładów: a L1 /a* L1 < a L2 /a* L2 < < a LN /a* LN Wówczas struktura handlu zależy od relacji płac w/w*: dobra będą produkowane tam, gdzie ich wytworzenie jest tańsze: Koszt produkcji równy jest jednostkowemu nakładowi pomnożonemu przez płacę 44

44 Rozszerzenie modelu Ricardo: wiele dóbr Kraj wytwarza i jeśli: wa Li < w*a* Li, czyli kiedy a* Li /a Li > w/w* Zagranica - odwrotnie Gdy uszeregujemy dobra wg rosnącej wartości a Li /a* Li, trzeba znaleźć punkt podziału szeregu przez relację w*/w Dobro a Li a* LI a Li / a* Li Marchewka /10 Ogórki /8 Buraki /4 Kalarepka /2 Seler /3 M O B K S a Li /a* Li w*/w=1/3 45

45 Rozszerzenie modelu Ricardo: wiele krajów G G G G J J J J Jabłka najtańsze. Jabłka najdroższe. Gruszki Światowa PPF p J /p G Jabłka 47

46 Koszty transportu i dobra niehandlowe Zgodnie z modelem Ricardo kraje w pełni specjalizują się w produkcji dóbr (w dwóch krajach co najwyżej jedno dobro produkowane jest jednocześnie) W rzeczywistości rzadko mamy do czynienia z tak wyraźną specjalizacją: 1. Występuje więcej niż jeden czynnik produkcji, co zmniejsza tendencję do specjalizacji 2. Protekcjonizm 3. Koszty transportu Dobra i usługi niehandlowe istnieją na skutek występowania wysokich kosztów transportu 48

47 Weryfikacja modelu Ricardo Czy kraje rzeczywiście eksportują te dobra, gdzie ich produktywność jest względnie wysoka? Porównanie struktury handlu USA i UK w 1951 roku i relacji produktywności w 26 sektorach sugeruje, że tak Jednocześnie we wszystkich 26 sektorach USA miały przewagę absolutną wobec UK 49

48 Weryfikacja modelu Ricardo 50

49 Weryfikacja modelu Ricardo 51

50 Gałąź Filipiński eksport do Japonii Filipiński import z Japonii Wartość dodana na pracującego na Filipinach Wartość dodana na pracującego w Japonii Względny eksport netto Stosunek produktywn ości w gałęzi j na Wskaźnik Filipinach względnej do produktywproduktywn ności - 1 ości w tej samej gałęzi w Japonii Food products Beverages Tobacco Textiles Wearing apparel and leather products Footwear Wood products Furniture Paper and printing products Chemicals Petroleum and coal products Rubber products Plastic products Non-metallic mineral products Iron and steel Non-ferrous metals Fabricated metal products Machinery Transport equipment Professional and scientific equipment Total

51 Podsumowanie Model Ricardo najstarszy i najprostszy model wymiany O kierunkach wymiany decyduje strona podażowa tak być nie musi Jeśli cena względna znajduje się między cenami autarkicznymi, to jest między relacjami nakładów w obu krajach, każdy kraj specjalizuje się wyłącznie w produkcji jednego dobra tak być nie musi Handel w modelu ricardiańskim jest pochodną posiadanej technologii produkcji, nie wnikając w jej źródła W modelu Ricardo oba kraje zyskują (nie racą) na podjęciu wymiany Pewne dobra mają charakter dóbr niehandlowych (z uwagi np. na wysokie koszty ich transportu) 53