Ekonomia. Wykład dla studentów WPiA

Transkrypt

1 Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 8: Podstawy popytu na czynniki produkcji: pracę i kapitał. Technologia produkcji. Decyzje konsumentów: podaż pracy i kapitału. Współzależność działania rynków czynników wytwórczych i rynku towarowego.

2 Plan prezentacji Rola konsumenta w systemie gospodarczym: Popyt na dobra i usługi Podaż pracy Podaż oszczędności Rola producenta w systemie gospodarczym: Podaż dóbr i usług To już było! To już było! Popyt na czynniki produkcji: pracę i usługi kapitału Wybór nakładów czynników produkcji w długim okresie: jak wybrać optymalną kombinację nakładów pracy i kapitału Współzależność decyzji producentów i konsumentów 2

3 Cena To już widzieliśmy. Podaż Co konsumować? Popyt Ilość towaru Stopa procentowa Podaż kapitału = oszczędności Popyt na kapitał Ile oszczędzać? Konsument wybiera Ilość kapitału Stawka płacy Podaż pracy Popyt na pracę Ile pracować? Ilość pracy A producent? 3

4 Cena P 2 Rola producenta na rynku dóbr: krzywa podaży Koszt krańcowy i krzywa podaży firmy doskonale konkurencyjnej: przypomnienie z zajęć 6 Ta część krzywej MC firmy jest także krzywą podaży tej firmy MC ATC P 1 AVC 0 Q 1 Q 2 Ilość Copyright 2004 South-Western 4

5 Rola producenta na rynkach czynników produkcji popyt na usługi czynników produkcji Przedsiębiorstwo dostarcza na rynek towarów, które wytwarza używając przy tym czynniki produkcji, które KUPUJE od ich właścicieli (czyli konsumentów) Zacznijmy od zachowania producenta na rynku pracy. 5

6 Praca jako czynnik produkcji Czynnik produkcji, usługa Towar podobny do innych popyt, podaż, cena (płaca) Ograniczona podaż czynnika (wyposażeniem gospodarki, przy zróżnicowanej sile roboczej także opóźnieniami w kształceniu etc.) Specyfika popyt na pracę jest popytem pochodnym względem popytu na dobra finalne oznacza to, że celem gospodarki nie jest produkcja, lecz konsumpcja (produkcja służy do zaspokajania nieograniczonych potrzeb konsumentów) 6

7 Rynek pracy ujęcie modelowe Rynek pracy możemy modelować, jak każdy inny rynek: popyt, podaż, cena (płaca) Możemy założyć, że występuje na nim doskonała konkurencja (czy w wypadku rynku pracy jest to uprawnione założenie? czy zawsze?) Możemy także uwzględniać zakłócenia mechanizmu doskonałej konkurencji po stronie podaży (monopol) i popytu (monopson) 7

8 Skoro popyt na pracę ma charakter pochodny, zacznijmy od przypomnienia funkcji produkcji Wielkość produkcji ciasteczek (na godzinę) Funkcja produkcji ilustruje zależność między nakładem czynnika zmiennego (tu pracy) a wielkością produkcji Zwykle zatrudnianie kolejnych pracowników (przy tych samych nakładach stałych) przynosi coraz mniejszy wzrost produkcji Liczba zatrudnionych pracowników 8

9 Produkt krańcowy pracy Produkt krańcowy danego czynnika produkcji to przyrost wielkości produkcji, który następuje w wyniku zwiększenia nakładu tego czynnika produkcji o jednostkę przy stałym nakładzie drugiego czynnika produkcji Gdy analizujemy rynek pracy, stały jest nakład kapitału, zaś za nakład zmienny traktujemy pracę Malejący produkt krańcowy to własność funkcji produkcji, która polega na tym, że krańcowy produkt danego czynnika produkcji spada wraz ze wzrostem nakładu tego czynnika (przy innych nakładach niezmienionych) Zatrudnianie kolejnych pracowników przynosi coraz mniejsze przyrosty produkcji Wyobraź sobie właściciela hektara ziemi, który zatrudnia kolejnych robotników rolnych 9

10 Popyt na pracę a płace Przy ustalonym położeniu MPL (stały zasób kapitału, stała technologia) i stałej cenie mamy do czynienia z wyborem firm typu coś za coś między zatrudnianiem pracowników a wysokością płac Ale jeśli któryś z tych parametrów się zmienia, to może nie być już prawdą Np. zmiana technologii może powodować, że ten sam produkt wytworzy mniejsza liczba pracowników, a przy tej samej płacy i dostatecznej liczbie nabywców MPL wzrośnie, warto więc zatrudnić więcej pracowników

11 Wybór wielkości zatrudnienia w krótkim okresie przez firmę popyt na pracę Przedsiębiorstwo zatrudnia pracownika, o ile przychód, jaki przynosi mu jego praca jest nie mniejszy niż jego wynagrodzenie Jeśli przychód ten jest większy opłaca się zwiększać zatrudnienie Jeśli koszt zatrudnienia jest większy niż przychód, pracodawca będzie zmniejszał zatrudnienie Czyli pożądana przez niego wielkość zatrudnienia jest wyznaczana przez wielkość produktu wytwarzanego przez kolejnych zatrudnianych pracowników krzywa MPL (krańcowej produktywności pracy) 10

12 Krańcowy produkt pracy a płaca realna Płaca realna w/p w 0 Jeżeli krzywa MPL przedstawia krańcową produktywność pracy osiąganą w danej firmie, to przy płacy w 0 zatrudnienie wynosi L 0. Dlaczego? Jeśli zatrudnienie byłoby mniejsze niż L 0, to wielkość produktu wytwarzanego przez ostatniego zatrudnionego pracownika byłaby większa niż jego wygrodzenie opłaca się zatrudnić kolejną osobę. Jeśli z kolei zatrudnienie byłoby większe od L 0, wówczas pracodawca dokładałby do swojego interesu wynagrodzenie przekraczałoby wielkość krańcowego produktu. Jest to sygnał do zmniejszania zatrudnienia. Jeśli płaca spadnie do poziomu w 1 zatrudnienie rośnie do L 1. w 1 MPL Zatrudnienie L 0 L 1 11

13 w/p LD 1 LD 2 Krańcowy produkt pracy a płaca realna Popyt na pracę (LD Labour Demand) przy stałej technologii, wyposażeniu w kapitał fizyczny i cenach produktów odzwierciedla zmianę MPL (krańcowej produktywności pracy) w zalezności od rozmiarów zatrudnienia. w*/p Zmiana LD (przesunięcie z LD 1 do LD 2 ) kiedy pojawią się nowsze technologie, lepsze wyposażenie w kapitał fizyczny, wzrośnie popyt na wytwarzane produkty (i ich ceny) N 1 N 2 N

14 Zmiana zatrudnienia i płac w polskim przemyśle między rokiem 1993 a 2003 Guma Wy dawnictwa Wy rob_metale Meble Komputery Drewno Spozy wcze Aparatura Medy czne Papier Odziez Skora Gornictwo Energia Transport Tkaniny Metale Koks Pojazdy Niemetale Maszy ny Chemikalia RTV Ty ton place

15 Popyt na pracę z punktu widzenia całej gałęzi lub gospodarki Suma popytów indywidualnych firm = popyt na pracę w skali zagregowanej (gałęzi lub gospodarki) Popyt zagregowany na pracę jest popytem pochodnym względem poziomu produkcji w gałęzi (lub w gospodarce) Przy danej podaży pracy, popyt zagregowany na pracę wpływa na wysokość płac (ustalają się płace równowagi) 12

16 Dlaczego popyt różni się na różnych subrynkach pracy? Ponieważ są grupy osób, które cechują się wyższą produktywnością od innych grup i zatrudniając je pracodawca osiąga wyższą krańcową produktywność pracy (MPL); gdy przy danych płacach MPL 1 <MPL 2 to LD 1 <LD 2 Ponieważ zatrudniając takie same osoby, w jednych firmach można osiągnąć z ich pracy wyższą krańcową produktywność pracy (dalej jw.); przyczyny: Firmy opanowały różne technologie, są różnie zorganizowane, więc osiągają różne rezultaty Firmy dysponują różnym wyposażeniem technicznym (kapitał fizyczny/1 zatrudnionego) Niektóre firmy obserwują rosnący popyt na swoje produkty i rosnące ich ceny, co powoduje, że krańcowy utarg uzyskany z produktów wytworzonych dzięki zaangażowaniu pracy jest większy (= realny koszt zatrudnienia jest w nich mniejszy)

17 Płaca realna Równowaga na rynku pracy Skoro znamy już mechanizm rządzący kształtowaniem się podaży pracy i popytu na pracę równowaga na rynku pracy Popyt na pracę Podaż pracy W/p L Zatrudnienie 13

18 Równowaga na rynku pracy w krótkim okresie: skutki spadku popytu na pracę Płaca realna Popyt na pracę Podaż pracy Popyt na pracę maleje kiedy spada popyt na produkty W/p W L /p W wyniku spadku popytu, ustala się nowa, niższa płaca i maleje zatrudnienie L L L Zatrudnienie 14

19 Równowaga na rynku pracy: skutki spadku popytu na pracę Płaca realna Popyt na pracę Podaż pracy o niskiej elastyczności Podaż pracy o wysokiej elastyczności Głównie efekt zatrudnieniowy W/p Głównie efekt płacowy L Zatrudnienie 15

20 Równowaga na rynku pracy: skutki zwiększenia podaży pracy Płaca realna Popyt na pracę Podaż pracy Podaż pracy po zmianie W/p W L /p L L L Zatrudnienie 16

21 Równowaga na rynku pracy: skutki zwiększenia podaży pracy Płaca realna Popyt o niskiej elastyczności Podaż pracy i jej zmiana Popyt o wysokiej elastyczności Głównie efekt zatrudnieniowy W/p Głównie efekt płacowy L Zatrudnienie 17

22 Płaca minimalna Czy na rynku pracy zawsze płace swobodnie się dostosowują i mamy równowagę? Ustawowa regulacja najniższego wynagrodzenia ustalana w ustawie lub w drodze porozumienia miedzy związkami i pracodawcami Zazwyczaj jednolita w całym kraju czasem zróżnicowana Ich wpływ na zatrudnienie jest tym większy: im bardziej popyt na pracę jest elastyczny względem kosztów pracy, a to zależy od łatwości substytucji pracy kapitałem i technologią oraz im bardziej podaż wrażliwa na płace (szczególnie osoby nisko wynagradzane) 18

23 Płaca minimalna Płaca realna Popyt na pracę Podaż pracy W/p (minimalna) W/p bezrobocie Płaca minimalna dotyka osoby, których produktywność jest niższa od jej wysokości. Nie wpływa na sytuację osób o wyższej produktywności. L Zatrudnienie 19

24 Płaca minimalna W szczególności dotyka ona osoby młode i niskokwalifikowane Wprowadzenie płacy minimalnej podnosi także płace powyżej minimalnej (hierarchiczność płac) czasem może to dotknąć nawet połowy siły roboczej Jeszcze silniejszy efekt, gdy wysokość płacy minimalnej jest ustalana jako odsetek średniej Najsilniejsze oddziaływanie płacy minimalnej: w sektorach o łatwej zastępowalności przez kapitał, przy niskich wymaganiach co do kwalifikacji, w regionach o niskiej średniej płacy 20

25 Równowaga na rynku pracy Zależy od preferencji dot. dochodów i czasu wolnego S tawka pł a cy Podaż pracy Zależy od popytu na produkty (przy stałej technologii i nakładach kapitału) Popyt na pracę Ilość p racy 21

26 Kapitał jako czynnik produkcji Co to jest kapitał? Co firma kupuje? Kapitał czy jego usługę? W naszym wykładzie: czynnik produkcji = usługa (założenie upraszczające) Towar podobny do innych popyt, podaż, cena (stopa procentowa) Specyfika popyt na kapitał jest popytem pochodnym względem popytu na dobra finalne Ograniczona podaż czynnika (skalą oszczędności w gospodarce) Zauważ, iż traktujemy kapitał analogicznie do pracy, tyle, że teraz on jest czynnikiem zmiennym, a nakład pracy jest traktowany jako stały 22

27 Produkt krańcowy kapitału Produkt krańcowy danego czynnika produkcji to przyrost wielkości produkcji, który następuje w wyniku zwiększenia nakładu czynnika produkcji o jednostkę przy stałym nakładzie drugiego czynnika produkcji Dla rynku kapitału, stały jest nakład pracy, zmienny - kapitału Malejący produkt krańcowy to własność funkcji produkcji, która polega na tym, że krańcowy produkt danego czynnika produkcji spada wraz ze wzrostem nakładu danego czynnika Angażowanie kolejnych porcji kapitału przynosi coraz mniejsze przyrosty produkcji 23

28 Krańcowy produkt kapitału a realna stopa procentowa Realna stopa Płaca procentowa realna w/p r Jeżeli krzywa MPK przedstawia krańcową produktywność kapitału osiąganą w danej firmie, to przy realnej stopie procentowej r 0 nakład kapitału wynosi K 0, a przy stopie na poziomie r 1 nakład rośnie do K 1. r 0 r 1 MPL MPK K 0 K 1 Nakład Zatrudnienie kapitału 24

29 Wybór nakładu kapitału w krótkim okresie przez firmę popyt na kapitał Przedsiębiorstwo zatrudnia kapitał, o ile przychód, jaki przynosi mu jego produkt jest nie mniejszy niż jego wynagrodzenie (stopa procentowa) Jeśli przychód ten jest większy opłaca się zwiększać użycie kapitału Jeśli koszt zaangażowania kapitału jest większy niż przychód, pracodawca będzie zmniejszał nakład kapitału Czyli pożądana przez niego wielkość jest wyznaczana przez wartość produktu przez niego wytwarzanego krzywa MPK 25

30 Wybór nakładów czynników produkcji w długim okresie W długim okresie nakłady obu czynników są zmienne ( zob. temat dot. kosztów i podziału na koszty stałe i zmienne: w długim okresie wszystkie koszty są zmienne) Przedsiębiorstwo wybiera technikę produkcji W zależności od swobody zamiany nakładu pracy na nakład kapitału i odwrotnie mówimy, że czynniki produkcji są wzajemnie: Substytucyjne gdy można je swobodnie wymieniać (np. zbiór pszenicy i koszenie zboża ręczne lub za pomocą kombajnu) Komplementarne gdy nie ma możliwości zmiany proporcji nakładów czynników produkcji (np. przemysł chemiczny) Zwykle technologia produkcji pozwala na pewien zakres substytucyjności (rzadko jest ona pełna) 26

31 Graficzne przedstawienie substytucyjności nakładów K Izokwanta (krzywa jednakowego produktu) to zbiór punktów odpowiadających efektywnym kombinacjom nakładów pracy i kapitału pozwalających wytworzyć określony produkt. Punkty położone na prawo reprezentują nieefektywne metody produkcji (dla tej wielkości produkcji). Punkty położne na lewo nie są dostępne. L nakład pracy K nakład kapitału L 27

32 Graficzne przedstawienie substytucyjności nakładów W rzeczywistości liczba możliwych kombinacji nakładów pozwalających wytworzyć określony produkt jest ograniczona wybór jednego spośród kilku punktów K A B C D E L Punkty od A do E odpowiadają różnym metodom produkcji tej samej ilości pewnego dobra. Punkt A reprezentuje metodę najbardziej kapitałochłonną (wysoka relacja K/L). Punkt E reprezentuje metodę najbardziej pracochłonną (niska relacja K/L) 28

33 Dostępne metody produkcji w czasie K T 0 W krótkim okresie dostępny jest zbiór metod produkcji z jednej izokwanty. W dłuższym okresie, postęp technologiczny pozwala zmniejszyć nakłady potrzebne do wytworzenie danej ilości dobra: obrazuje to przesunięcie izokwanty w dół (do położenia T 1 ) T 1 L 29

34 Kryterium wyboru nakładów: koszty K K 2 Izokoszta to linia reprezentująca kombinacje nakładów pracy i kapitału o jednakowym całkowitym koszcie. To znaczy, że dla danej płacy w oraz stopy procentowej r: rk 1 +wl 1 =rk 2 +wl 2 K 1 L 2 L 1 L 30

35 Krzywa jednakowego kosztu K K 1 Zmiana cen czynników produkcji zmienia nachylenie izokoszty. Wzrost płacy powoduje, iż przy danym koszcie całkowitym można kupić mniej pracy (np. przesunięcie z L 1 do L 2 ) Wzrost stóp procentowych skutkuje zmniejszonymi możliwościami zakupu kapitału (TC=const) L 2 L 1 L 31

36 Wybór kombinacji nakładów przez przedsiębiorstwo K Firma wybiera taką kombinację nakładów, aby przy danym koszcie wytworzyć możliwie największą produkcję Obrazuje to punkt styczności izokoszty i izokwanty K* Kombinacja nakładów determinowana jest przez cenę pracy i kapitału oraz przez technologię produkcji (położenie izokwanty) L* L Czy znasz już taki wykres i sposób rozumowania?? 32

37 Cena Podaż Ile, czego produkować? Co i ile konsumować? Popyt Ilość towaru Stopa procentowa Podaż kapitału = oszczędności Firma wybiera Ile kapitału? Popyt na kapitał Ile oszczędzać? Konsument wybiera Ilość kapitału Stawka płacy Podaż pracy Ile kupić pracy? Popyt na pracę Ile pracować? Ilość pracy 33

38 Współzależność decyzji producentów i konsumentów Konsumenci kupują więcej dóbr: wzrost popytu na pracę i kapitał ze strony producentów jeśli konsumenci więcej konsumują, to mniej oszczędzają rośnie cena kapitału producenci zmniejszają nakład kapitału w proporcji do nakładu pracy i więcej produkują kupują więcej pracy wzrost popytu na pracę wzrost płac wzrost dochodów konsumentów z tytułu pracy, spadek z tytułu oszczędności 34

39 Koniec wykładu 8