Rozwój mikroekonomii w XX wieku

Transkrypt

1 Rozwój mikroekonomii w XX wieku Dziedzictwo ekonomii neoklasycznej (Marshall i Walras) Założenie, że podmioty gospodarcze (kons. i prod. zachowują się racjonalnie maksymalizują i działają w zgodzie z własnym interesem) Teoria równowagi ogólnej Teoria konkurencji doskonałej Bardo wiele firm sprzedających taki sam produkt, swoboda wejścia/wyjścia z rynku p KD = MC = minimum LAC

2 Postęp w teorii konsumenta Rewolucja ordynalistyczna (porządkowa) lat 30. XX wieku Użyteczność rozumiana jako szczęście lub inne zjawisko psychologiczne jest niemierzalne obiektywnie i musi być wyrugowana z ekonomii Użyteczność jest tyko mierzalna porządkowo (ranking) ale nie kardynalnie John Hicks, R. Allen (1934) rozróżnienie między dochodowym a substytucyjnym efektem zmiany ceny pozwala na pokazanie, kiedy krzywa popytu jest ujemnie nachylona a kiedy dodatnio (dobra Giffena) Teoria wyboru w warunkach niepewności i ryzyka

3 Teorie konkurencji niedoskonałej (od lat 30. XX w.) Konkurencja monopolistyczna Bardzo dużo firm, produkt jest bliskim ale niedoskonałym substytutem, swoboda wejścia na rynek Wyniki: p M > p KM > p KD Oligopol Rozwijana od XIX wieku, silnie od lat 30. XX w. Mała ilość firm (kilka-kilkanaście), wejście na rynek utrudnione, duży wpływ firm na cenę Bardzo wiele odmiennych modeli Wyniki: od p KD do p M

4 Rewolucja formalistyczna w ekonomii (od lat 40. XX w.) Wzrost matematyzacji ekonomii Jeszcze w latach 40. rzadko używana w artykułach, dziś niezbędna Rachunek różniczkowy i całkowy, algebra, logika matematyczna, programowanie matematyczne, analiza wypukła, topologia, teoria gier itp. Teoria równowagi ogólnej (TRO) jako podstawowa teoria ekonomiczna do której próbowano zredukować inne teorie (w tym makroekonomiczne)

5 Rewolucja formalistyczna rola TRO Używanie metody aksjomatycznej budowa neo- Walrasowskiej TRO Co to jest metoda aksjomatyczna? Dowodzenie twierdzeń matematycznych za pomocą logiki formalnej ze zbioru podstawowych, niezależnych i spójnych ze sobą zdań (aksjomatów) Przykłady aksjomatów mikroekonomicznych: Spójne preferencje, przechodnie preferencje, wypukłe zbiory produkcyjne itp.

6 Dlaczego metoda aksjomatyczna stała się tak popularna w latach ? W latach 50. odniesiono wiele sukcesów (np. rygorystyczne dowody 1) istnienia równowagi ogólnej w gospodarce konkurencyjnej; 2) optymalność Pareta takiej równowagi). Metoda aksjomatyczna używana w TRO zdawała się oferować neutralną i rygorystyczną perspektywę ułatwiającą rozwiązanie niektórych współczesnych debat naukowych (np. pomiędzy Keynesistami a nie- Keynesistami). W dekadach metoda aksjomatyczna była uważana za najbardziej rygorystyczną przez samych matematyków Mogła więc przydać ekonomii rygoru i prestiżu Ale istnieją inne metody uprawiania w miarę rygorystycznej nauki badania empiryczne, eksperymenty, symulacje

7 Problemy badawcze w aksjomatycznej TRO (lata ) Istnienie równowagi ogólnej (odniesiono sukces K. Arrow, G. Debreu, 1954) Jedyność i stabilność równowagi ogólnej (raczej porażka, dekady ) Atrakcyjne (realistyczne) modele RO posiadają często wiele stanów równowagi, które nie są stabilne (przy rozsądnych założeniach) Problem redukcji innych teorii ekonomicznych do neo- Walrasowskiej aksjomatycznej TRO (lata ) Jest to zarazem problem znalezienia mikrofundamentów dla modeli makroekonomicznych (tj. pokazania, że teorie makroekonomiczne mogą opierać się na aksjomatach teorii mikroekonomicznej np. aksjomatach dot. zachowania się konsumenta)

8 Problem redukcji innych teorii do TRO Twierdzenie Sonnenscheina-Mantela-Debreu (SMD) udowodnione w latach 70. Pytanie czy indywidualne preferencje implikujące dobrze zachowujące się indywidualne krzywe popytu implikują również dobrze zachowujące się (ujemnie nachylone) rynkowe (zagregowane) krzywe popytu? Twierdzenie SMD implikuje że, zagregowane nadwyżkowe funkcje popytu spełniają tylko bardzo ogólne warunki jak: ciągłość, niewrażliwość na zmiany ogólnego poziomu cen prawo Walrasa (suma nadwyżkowych popytów = 0) warunek techniczny mówiący, że gdy ceny bliskie 0, popyt staje się wysoki Te warunki spełnia bardzo duża klasa funkcji, w szczególności takie które nie zachowują się dobrze i implikują wiele stanów równowagi

9 Twierdzenie SMD

10 Twierdzenie SMD- implikacje Anything goes theorem Równowaga rynkowa nie musi być unikalna, stabilna; w niektórych modelach występują cykle albo chaos Twierdzenie SMD implikuje, że teorii makroekonomicznych nie da się zredukować do neo- Walrasowskiej TRO (wiele równowag, niestabilność, chaos) Dramatyczne konsekwencje dla TRO w dekadach lat 80., 90. wolno postępująca zgoda co do tego, że stworzenie uniwersalnej teorii ekonomicznej na bazie TRO jest niemożliwe

11 Lata Od lat 80. relatywny spadek znaczenia TRO, wzrost znaczenia innych programów badawczych, powrót (umiarkowanego) pluralizmu (jak w okresie przed II W.Ś.) W szczególności w latach najważniejszym nowym podejściem stała się teoria gier oparta na racjonalnym wyborze (z założeniem że podmioty maksymalizują użyteczność) Teoria gier formalna teoria matematyczna opisując interakcję w grupie (dwóch, kilku, więcej) racjonalnych podmiotów (ludzi, firm, krajów), które zachowują się strategicznie (reagują na zachowanie innych); powstała w latach 40. XX w. Dodała interaktywność do teorii mikro, zachowując racjonalność podmiotów

12 Teoria gier oparta na racjonalnym wyborze Integracje strategiczne w których możemy użyć teorii gier: głosowanie, aukcje, bankructwo, wyścig zbrojeń, wyścig w innowacyjności między krajami, oligopol, kartel itp. Główne pojęcie: równowaga Nasha (gracze znają strategie innych; strategia każdego z graczy jest optymalna przy danym wyborze drugiego gracza żaden z graczy nie zyskuje zmieniając swoją strategię jednostronnie) W latach 90. teoria gier w tej wersji silnie opanowała takie działy ekonomii jak organizacja rynków i ekonomia międzynarodowa.

13 Gra dylemat więźnia Dwóch podejrzanych zostało zatrzymanych przez policję. Policja, nie mając wystarczających dowodów do postawienia zarzutów, rozdziela więźniów i przedstawia każdemu z nich tę samą ofertę: jeśli będzie zeznawać przeciwko drugiemu, a drugi będzie milczeć, to zeznający wyjdzie na wolność, a milczący dostanie dziesięcioletni wyrok. Jeśli obaj będą milczeć, obaj odsiedzą 6 miesięcy za inne przewinienia. Jeśli obaj będą zeznawać, obaj dostaną pięcioletnie wyroki. Każdy z nich musi podjąć decyzję niezależnie i żaden nie dowie się czy drugi milczy czy zeznaje, aż do momentu wydania wyroku. Jak powinni postąpić?

14 Teoria gier oparta na racjonalnym wyborze Niestety ta wersja teorii gier, podobnie jak TRO, posiada poważne problemy Kluczowy problem koncepcja równowagi Nasha zakłada powszechnie dostępną wiedzę (common knowledge) gracze znają nawzajem swoje strategie oraz strukturę gry (możliwe wybory i wypłaty) Usuwa to tak naprawdę możliwość rzeczywistego wyboru, podejmowania strategii, niepewności (znane prawdopodobieństwa zdarzeń) itp. fundamentalne cechy rzeczywistego świata gospodarczego Inne problemy: gry dynamiczne produkują stany z wieloma równowagami; założenie o maksymalizacji wypłat (czy realistyczne?)

15 Ewolucyjna teoria gier W wyniku powstania tych problemów, w połowie lat 90. zaczęła zyskiwać popularność tzw. ewolucyjna teoria gier (EGT) Ta wersja teorii gier nie zakłada, że wszyscy maksymalizują swoje wypłaty; różne typy graczy posługujące się różnymi regułami postępowania (np. preferujące równe wyniki, maksymalizujące zyski grupy, maksymalizujące własny zysk, dążące do osiągnięcia danej wielkości zysku itp.) Populacje typów graczy ewoluują w czasie w drodze naśladowania tych, którzy odnoszą sukces; równowaga gdy populacje różnych typów się ustabilizują Radykalne odejście od postulatów mikroekonomii XX w. maksymalizacji i racjonalności Podobne znaczenie ma tzw. modelowanie wieloagentowe (symulacje) w ekonomii obliczeniowej

16 Ekonomia behawioralna Powstaje od lat 50. XX wieku Herbert Simon, koncepcja ograniczonej racjonalności (skończone zasoby umysłowe, ludzie postępują często według przyjętych reguł zamiast maksymalizacji) Program badań przyspieszył w latach 70./80. (m.in. D. Kahneman, A. Twersky) W eksperymentach pokazano, że ludzie: są zbyt pewni siepie, mylą się przy ocenie prawdopodobieństw, odwracają wybory w zależności od kontekstu, mają awersję do strat, zachowują się czasem altruistycznie (np. współpracują w dylemacie więźnia), są niecierpliwi, nie mają samo-kontroli itp. itd.. Wszystkie te fakty są niezgodne z czystym modelem homo oeconomicus

17 Przykład odwróconych preferencji

18 Ekonomia eksperymentalna Inny przykład rosnącego pluralizmu we współczesnej mikroteorii po spadku popularności TRO: ekonomia eksperymentalna Istnieje od lat 50. ale do 90. raczej należała do psychologii, zarządzania, nauk o biznesie Dlaczego? Bo używa indukcji, zaś w czasach panowania TRO i metody aksjomatycznej tylko dedukcja była uważana za rygorystyczną metodę badań ekonomicznych Bada zachowanie podmiotów ludzkich w warunkach quasieksperymetnalnych (badanie czy ludzie są racjonalni, czy ceny dążą do równowagi, czy ludzie są egoistyczni, czy się uczą, jak podejmują decyzje, jakie będą wyniki aukcji, czy są skłonni dostarczać dobra publiczne, jakie będą skutki różnych form organizacji rynku itp.)

19 Imperializm ekonomii Postępujące od lat 70. XX w. rozszerzenie oryginalnego zakresu ekonomii do badania zjawisk z zakresu innych dyscyplin społecznych (psychologia, socjologia, prawo, nauki polityczne itp.) Przykłady: Badania poświęcone przestępstwom, uzależnieniom, małżeństwom, samobójstwom, starzeniu, prostytucji, hazardowi, terroryzmowi, otyłości, aborcji, wspomaganej rozrodczości, sportowi, globalnemu ociepleniu, dawaniu napiwków, miłości, itp. Itd. Ekonomia jako metoda, a nie zakres badania Równowaga, efektywności, maksymalizacja Wady?

20 Imperializm ekonomii: Freakonomia

21 Neuroekonomia Badanie podejmowania decyzji ekonomicznych (ich biologicznych podstaw) przy użyciu technik z neurologii, nauk komputerowych, biologii teoretycznej, nauk eksperymentalnych itp. W praktyce używają fmri funkcjonalny magnetyczny rezonans jądrowy (obrazowanie, skanowanie mózgu) Droga do zredukowania mikroekonomii do empirycznych nauk przyrodniczych? William Harbaugh, Ulrich Mayr, Dan Burghart. "Neural Responses to Taxation and Voluntary Giving Reveal Motives for Charitable Donations." Science, June 15, 2007

22 Podsumowanie Na poziomie podstawowym i średniozaawansowanym mikroekonomia niewiele zmieniła się od czasów Marshalla i Walrasa Na poziomie zaawansowanym stała się bardzo abstrakcyjna i formalna dzięki matematyzacji ekonomii po II W.Ś. Teoria równowagi ogólnej stała się w altach podstawową teorią ekonomiczną do której próbowano zredukować pozostałe teorie (program unifikacji); w latach 80. okazało się że powyższe jest ułudą (twierdzenie SMD) Od lat 80. w mikroekonomii panuje umiarkowany pluralizm (TRO, teoria gier, EGT, ekonomia eksperymentalna, behawioralna, modelowanie agentowe, neuroekonomia) Pewien powrót do przedwojennego pluralizmu w wyniku porażki programu unifikacji i postępu (moce obliczeniowe, wpływ innych nauk, rozwój technologii w medycynie; te czynniki będą działały coraz mocniej w przyszłości) Zwrot w stronę metod bardziej empirycznych; spadek znaczenia teorii Przedmiot ekonomii rozszerzył się niewyobrażalnie