Zakład Chemii Analitycznej Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Transkrypt

1 Zakład Chemii Analitycznej Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Autoreferat Małgorzata Dołowy Sosnowiec 2016

2 Spis treści 1. Posiadane dyplomy i stopnie i naukowe 3 2. Informacja o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych.3 3. Osiągnięcia stanowiące podstawę habilitacji Tytuł osiągnięcia naukowego Wykaz publikacji stanowiących podstawę habilitacji Omówienie celu naukowego w/w prac i osiągniętych wyników Wstęp Cel badań Prezentacja i omówienie wyników badań Podsumowanie wyników badań stanowiących podstawę habilitacji i wnioski Pozostałe osiągnięcia naukowo badawcze Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora Wykaz oryginalnych publikacji naukowych opublikowanych przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia naukowego doktora Wykaz oryginalnych publikacji naukowych opublikowanych po uzyskaniu stopnia naukowego doktora (niezwiązanych z habilitacją) Współpraca z jednostkami naukowymi Nagrody i wyróżnienia za działalność naukowo-badawczą Odbyte kursy i szkolenia Działalność dydaktyczna i opieka nad studentami Działalność organizacyjna Recenzje prac dla czasopism Udział i kierowanie projektami badawczymi Członkostwo w towarzystwach naukowych Podsumowanie osiągnięć naukowych na dzień według bazy Web of Science (WoS) Literatura S t r o n a

3 IMIĘ I NAZWISKO: Małgorzata Dołowy 1. Posiadane dyplomy i stopnie i naukowe a/ magister inżynier technologii chemicznej w specjalności technologia nieorganiczna i elektrochemia Wydział Chemiczny, Politechnika Śląska w Gliwicach, 1999 promotor: prof. dr hab. inż. Jerzy Piotrowski tytuł pracy magisterskiej: Badania dynamiki procesu adsorpcji mocznika na węglach aktywnych i zeolitach b/ kwalifikacje do pracy nauczycielskiej Fakultatywne Studium Pedagogiczne, Ośrodek Badań i Doskonalenia Dydaktyki, Politechnika Śląska w Gliwicach, 1999 c/ doktor nauk chemicznych w zakresie chemii Instytut Chemii, Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2004 promotor: prof. dr hab. Alina Pyka-Pająk, prof. zw. SUM tytuł pracy doktorskiej: Porównanie rozdziału i właściwości lipofilowych wybranych kwasów żółciowych badanych chromatografią cieczową 2. Informacja o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych Katedra i Zakład Chemii Ogólnej i Analitycznej, Wydział Farmaceutyczny Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, asystent Zakład Chemii Analitycznej, Katedra Chemii Ogólnej i Analitycznej, Wydział Farmaceutyczny Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, asystent Od 2006 do nadal Zakład Chemii Analitycznej, Katedra Chemii Ogólnej i Analitycznej, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach (do 2007 Śląska Akademia Medyczna), adiunkt 3 S t r o n a

4 3. Osiągnięcia stanowiące podstawę habilitacji wynikające z art. 16, ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.) Tytuł osiągnięcia naukowego Przedstawiony do oceny w postępowaniu habilitacyjnym monotematyczny cykl publikacji składa się z 13 opublikowanych oryginalnych prac naukowych na temat Zastosowanie chromatografii cienkowarstwowej z densytometrią do analizy steroidów o różnym działaniu farmakologicznym. Prezentowane osiągnięcia naukowe stanowią cykl badań obejmujących następujące kierunki: przeprowadzenie procesu optymalizacji warunków rozdziału oraz detekcji wybranych steroidów o różnym działaniu farmakologicznym techniką chromatografii cienkowarstwowej w normalnym i odwróconym układzie faz, walidacja opracowanych metod chromatografii cienkowarstwowej w połączeniu z densytometrią do oznaczania wybranych steroidów w ich preparatach farmaceutycznych, ocena przydatności chromatografii cienkowarstwowej oraz algorytmów obliczeniowych do wyznaczania lipofilowości badanych związków Wykaz publikacji stanowiących podstawę habilitacji Pracę habilitacyjną stanowi cykl trzynastu oryginalnych prac naukowych opublikowanych w latach Zgodnie z analizą bibliometryczną (Załącznik 6) sumaryczny wskaźnik Impact Factor (IF) prezentowanego cyklu wynosi 10,013 a punktacja MNiSW 220 (wg odpowiednio ISI Journal Citation Report oraz Ujednoliconego Wykazu Czasopism naukowych prowadzonego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego). We wszystkich pracach jestem pierwszym autorem. A-1. M. Dołowy, B. Bat, A. Niestrój Application of NP-TLC with densitometric detection for separation and quantitative analysis of unconjugated bile acids presented in human bile, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 32 (2009) wskaźnik Impact Factor: 0,998, punktacja MNiSW: 15 4 S t r o n a

5 A-2. M. Dołowy, A. Pyka The effect of -cyclodextrin on the resolution of free and conjugated forms of deoxycholic and chenodeoxycholic acids by TLC-densitometry, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 72 (2015) wskaźnik Impact Factor: 0,737, punktacja MNiSW: 15 A-3. M. Dołowy, A. Pyka TLC-Densitometric method for qualitative analysis of betamethasone and its related compounds in pharmaceutical preparations, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 71 (2014) wskaźnik Impact Factor: 0,737, punktacja MNiSW: 15 A-4. M. Dołowy, A. Pyka Evaluation of the stability of the chromatographic bands in the TLC-densitometric analysis of selected pharmaceutical important phytosterols and α-tocopherols, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 38 (2015) wskaźnik Impact Factor: 0.606, punktacja MNiSW: 15 A-5. M. Dołowy, A. Niestrój Densitometric determination of ursodeoxycholic acid in pharmaceutical formulations in form of tablets and capsules, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 33 (2010) wskaźnik Impact Factor: 0,953, punktacja MNiSW: 20 A-6. M. Dołowy, J. Maryszczak, A. Pyka Comparison of the detection and quantitative limits of hydrocortisone acetate in different chromatographic conditions in TLC, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 37 (2014) wskaźnik Impact Factor: 0,606, punktacja MNiSW: 15 A-7. M. Dołowy, K. Kulpińska-Kucia, A. Pyka Validation of a thin-layer chromatography for the determination of hydrocortisone acetate and lidocaine in a pharmaceutical preparation, The Scientific World Journal vol (2014) 1-10, ID wskaźnik Impact Factor 2014 : 0,000, wskaźnik Impact Factor 5-year = 0,895, punktacja MNiSW: 30 A-8. M. Dołowy, A. Kurowska, A. Pyka Development and validation of a TLC-densitometry method for assay of estradiol hemihydrate in tablets, Current Pharmaceutical Analysis 10 (2014) wskaźnik Impact Factor: 0,719, punktacja MNiSW: 15 A-9. M. Dołowy, A. Pyka-Pająk The comparison of LODs and LOQs of estradiol hemihydrate determined by TLC using different chromatographic conditions (The comparison of limits of detection and quantification of estradiol hemihydrate determined by TLC using different chromatographic conditions), Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies (2016) 1-7 (praca w druku) wskaźnik Impact Factor: 0,606, punktacja MNiSW: 15 5 S t r o n a

6 A-10. M. Dołowy, A. Pyka-Pająk, K. Filip, J. Zagrodzka A validated TLC-densitometric method for the determination of mesterolone in bulk material and in tablets, BioMed Research International, vol (2015) 1-8, ID wskaźnik Impact Factor: 1,579, punktacja MNiSW: 20 A-11. M. Dołowy Comparative study of the lipophilicity of selected tauro-conjugates bile acids determined with use of RPTLC and RPHPTLC methods, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 32 (2009) wskaźnik Impact Factor: 0,998, punktacja MNiSW: 15 A-12. M. Dołowy, A. Pyka Evaluation of the lipophilic properties of betamethasone and its related compounds, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 72 (2015) wskaźnik Impact Factor: 0,737, punktacja MNiSW: 15 A-13. M. Dołowy, A. Pyka Lipophilicity assessment of spironolactone by means of reversed phase liquid chromatography and by newly developed calculation procedures, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 72 (2015) wskaźnik Impact Factor: 0,737, punktacja MNiSW: 15 Wymienione publikacje załączone zostały w Załączniku 5 i cytowane są w tekście z literą A przed numerem odnośnika (np. [A1]). Do wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego zostały dołączone oświadczenia współautorów określające ich wkład w powstawanie każdej z nich (Załącznik 4). 6 S t r o n a

7 3.3. Omówienie celu naukowego w/w prac i osiągniętych wyników Wstęp Steroidy to związki chemiczne zawierające w swojej strukturze układ steranu czyli 1,2- cyklopentanoperhydrofenantrenu (Ryc.1), który może być zmodyfikowany na drodze przyłączenia do powyższego rdzenia steroidowego lub do łańcucha bocznego różnych podstawników o charakterze lipofilowym lub odpowiednio hydrofilowym. Ryc. 1. Układ 1,2-cyklopentanoperhydrofenantrenu Duże rozpowszechnienie steroidów w świecie roślin i zwierząt, a także obecność w organizmie ludzkim (np. hormony płciowe) oraz ich różnorodne działanie farmakologiczne, wskazuje na to, że to cenne związki o znaczeniu biomedycznym i farmaceutycznym. W związku z tym istnieje potrzeba opracowania prostych w użyciu i szybkich procedur analitycznych przydatnych w rutynowej analizie steroidów w różnych próbkach, w tym także w preparatach farmaceutycznych i suplementach diety. Istnieje możliwość zastosowania wielu nowoczesnych technik analitycznych z uwzględnieniem metod chromatograficznych, które wydają się być bardzo atrakcyjne w analizie steroidów w różnych matrycach z uwagi na ich dużą czułość i specyficzność. Jednakże duży koszt takiej aparatury sprawia, że w obecnych czasach nadal nie są to jedyne metody rutynowo stosowane w kontroli preparatów farmaceutycznych zawierających steroidy lub do oznaczania steroidów w próbkach biologicznych np. w moczu czy odpowiednio we krwi ludzkiej. W praktyce klinicznej, w celu oznaczania steroidów w próbkach biologicznych duże znaczenie nadal odgrywają metody enzymatyczne i immunoenzymatyczne z wykorzystaniem spektrofotometrii UV-Vis. W przypadku preparatów farmaceutycznych do kontroli czystości i zawartości oraz w testach stabilności steroidów technikami zalecanymi przez Farmakopeę Polską [1] oraz inne światowe (np. Farmakopeę Amerykańską [2] ) są metody chromatograficzne, w tym nadal chromatografia planarna. Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) oraz wysokosprawna chromatografia cienkowarstwowa (HPTLC) tworzą grupę technik chromatografii planarnej bardzo istotnych w badaniach steroidów w próbkach różnego pochodzenia, w tym także farmaceutycznych. [3,4] 7 S t r o n a

8 Główną ich zaletą jest przede wszystkim możliwość analizowania kilku próbek równocześnie, niższy koszt aparatury oraz mniejsze zużycie rozpuszczalników w porównaniu z innymi nowoczesnymi technikami chromatograficznymi. Ponadto, w przypadku chromatografii planarnej wymagany jest mniejszy stopień oczyszczenia badanych próbek. Duży wybór sorbentów czyli płytek chromatograficznych oferowanych na rynku chromatograficznym oraz co bardzo istotne instrumentalizacja czyli nowoczesne systemy aplikacji próbek oraz detekcji stosowane w połączeniu z chromatografią cienkowarstwową, jak na przykład TLC z densytometrią czy TLC-MS sprawiają, że wyniki osiągane techniką chromatografii cienkowarstwowej; TLC lub odpowiednio HPTLC uzyskuje się z precyzją porównywalną z innymi technikami chromatograficznymi, jak na przykład z wysokosprawną chromatografią cieczową (HPLC) lub chromatografią gazową (GC). [3,4] Cel badań Głównym celem przeprowadzonych przeze mnie badań było opracowanie nowych, prostych i szybkich w użyciu procedur analitycznych z użyciem chromatografii cienkowarstwowej do rozdziału, identyfikacji, potwierdzenia tożsamości oraz wyznaczania właściwości lipofilowych wybranych steroidów o różnym działaniu farmakologicznym. Wybór optymalnych warunków chromatograficznych do rozdziału i analizy badanych steroidów dokonywano na podstawie wartości parametrów chromatograficznego rozdziału par badanych związków (tj. par związków sąsiadujących na odpowiednim chromatogramie) techniką TLC wyznaczonych dla różnych układów chromatograficznych tj. przy użyciu różnych nośników chromatograficznych, faz ruchomych i sposobów detekcji z uwzględnieniem densytometrii po uprzednim zastosowaniu odpowiedniego odczynnika wywołującego oraz bez jego użycia. Ważniejsze opracowane procedury analityczne zostały zwalidowane zgodnie z wytycznymi ICH (Międzynarodowej Konferencji ds. Harmonizacji Wymagań dla Leków) oraz zgodnie z innymi przewodnikami poświęconymi walidacji metod analitycznych, [5-9] a następnie zastosowano je do ilościowego oznaczania badanych związków w ich prostych i złożonych preparatach farmaceutycznych. 8 S t r o n a

9 Prezentacja i omówienie wyników badań Przeprowadzenie procesu optymalizacji warunków rozdziału oraz detekcji wybranych steroidów o różnym działaniu farmakologicznym techniką chromatografii cienkowarstwowej w normalnym i odwróconym układzie faz Jedną z grup badanych steroidów były kwasy żółciowe. W żółci człowieka związki te występują w postaci wolnej oraz sprzężonej z glicyną lub odpowiednio z tauryną. Najważniejsze z nich różniące się ilością grup hydroksylowych w swojej strukturze to kwas litocholowy (LC) należący do grupy pochodnych monohydroksylowych, chenodeoksycholowy (CDC), deoksycholowy (DC) i ursodeoksycholowy (UDC) przedstawiciele pochodnych dihydroksylowych oraz kwas cholowy (C) jako pochodna trihydroksylowa. Poziom tych kwasów w żółci może świadczyć o schorzeniach wątroby i dróg żółciowych. Procedury kliniczne uwzględniają pomiar całkowitej puli wszystkich kwasów w surowicy krwi ludzkiej metodą enzymatyczną. [10] Dlatego ważne dla celów diagnostycznych chorób wątroby byłoby opracowanie procedury pozwalającej na całkowity rozdział i ilościowe oznaczanie tych kwasów oraz ich połączeń w mieszaninie odpowiadającej składowi żółci ludzkiej. Dotychczasowe moje doświadczenia poświęcone były ocenie przydatności techniki TLC w normalnym i odwróconym układzie faz do rozdziału oraz badania lipofilowości mieszaniny zawierającej jedynie wolne kwasy żółciowe: kwas cholowy (C), kwas deoksycholowy (DC), kwas litocholowy (LC) i kwas chenodeoksycholowy (CDC) i ich połączenia z glicyną czyli kwas glikocholowy (GC), kwas glikolitocholowy (GLC) oraz kwas glikochenodeoksycholowy (GDC). W prezentowanych obecnie badaniach, które stanowią ich kontynuację więcej uwagi poświęcono kwasom mającym największe znaczenie biomedyczne, czyli stanowiącym główne składniki żółci ludzkiej, w tym nie badanym uprzednio ich połączeniom z tauryną oraz kwasom żółciowym stosowanym jako leki w chorobach wątroby i dróg żółciowych, czyli kwasu ursodeoksycholowemu. Opierając się na wcześniejszych doświadczeniach, które pozwoliły określić warunki chromatograficzne umożliwiające efektywnie rozdzielić wybrane wolne kwasy żółciowe (C, DC, CDC, LC) oraz związane z glicyną (GC, GDC, GLC) podjęto działania zmierzające do opracowania metody TLC w normalnym układzie faz czyli NP-TLC pozwalającej nie tylko na całkowity rozdział, ale również ilościowe oznaczanie kwasów żółciowych reprezentujących skład żółci ludzkiej, co może mieć w przyszłości znaczenie w analizie próbek biologicznych [A-1]. Badaną mieszaninę stanowiły kwasy: cholowy (C), deoksycholowy (DC), chenodeoksycholowy (CDC), litocholowy (LC) i ursodeoksycholowy 9 S t r o n a

10 (UDC), które rozdzielano na płytkach chromatograficznych pokrytych żelem krzemionkowym 60 i 60F 254 przy użyciu fazy ruchomej n-heksan-octan etylu-kwas octowy (99,5%) w różnych stosunkach objętościowych. Detekcji densytometrycznej dokonano przy =360 nm po uprzednim zastosowaniu 10% etanolowego roztworu H 2 SO 4 i ogrzaniu chromatogramów w temperaturze 120 o C. Ocenę rozdziału pięciu badanych wolnych kwasów żółciowych przeprowadzono na podstawie wartości parametrów chromatograficznego rozdziału tj. ΔR F oraz R S. [11] Wykazano, że zaproponowana faza ruchoma n-heksan-octan etylu-kwas octowy (99,5%) w odpowiednich stosunkach objętościowych pozwala na całkowity rozdział mieszaniny badanych kwasów: C, DC, CDC, LC oraz nie badanego uprzednio UDC techniką NP-TLC z detekcją densytometryczną na żelu krzemionkowym 60 i 60F 254. W drugim etapie badań zobrazowano przydatność NP-TLC w połączeniu z densytometrią do identyfikacji i ilościowego oznaczania pięciu badanych kwasów żółciowych stanowiących potencjalne składniki żółci ludzkiej. Udowodniono, że faza ruchoma n-heksanoctan etylu-kwas octowy (99,5%) w stosunku objętościowym 22:22:5 i szklane płytki chromatograficzne pokryte żelem krzemionkowym 60F 254 pozwalają na całkowity rozdział i ilościowe oznaczanie pięciu badanych kwasów żółciowych z ich mieszaniny na poziomie od 0,396 do 6,951 µg odpowiedniego kwasu na plamę. Najniższy poziom oznaczalności dla zastosowanych warunków chromatograficznych uzyskano dla kwasu litocholowego (LC) tj. 0,396 µg/plamę. Najwyższą wartość LOQ (granicy oznaczalności) otrzymano dla kwasu cholowego i wynosi ona 6,951 µg/plamę [A-1]. Opracowana metoda NP-TLC w połączeniu z densytometrią jest prosta w użyciu, szybka i dokładna, może więc w przyszłości znaleźć zastosowanie w analizie kwasów żółciowych w próbkach klinicznych lub farmaceutycznych na poziomie kilku mikrogramów. W kolejnym etapie badań podjęto działania w kierunku opracowania optymalnych warunków chromatograficznych umożliwiających efektywny rozdział i identyfikację mieszaniny taurynowych połączeń kwasów żółciowych, ze szczególnym uwzględnieniem pary kwasów deoksycholowego i chenodeoksycholowego, które stanowią względem siebie steroizomery, co sprawia największy problem analityczny jeśli chodzi o ich separację w postaci wolnej oraz w formie związanej z glicyną lub odpowiednio tauryną [A-2]. Podejmując problematykę optymalizacji warunków chromatograficznych pozwalających na efektywny rozdział i analizę techniką TLC w połączeniu z densytometrią wolnych i związanych z glicyną oraz z tauryną kwasów żółciowych, deoksycholowego (DC) oraz chenodeoksycholowego (CDC) przetestowano różne układy chromatograficzne do RP-TLC i RP-HPTLC, w skład których wchodziła β-cyklodekstryna (β-cd) jako selektor chiralny 10 S t r o n a

11 badanych kwasów żółciowych [A-2]. Dane literaturowe wskazują na fakt, że β-cd to rekomendowany dodatek do fazy ruchomej lub odpowiednio modyfikator fazy stacjonarnej, skuteczny w rozdziale izomerów optycznych wielu substancji o znaczeniu farmaceutycznym, jak na przykład epimerów cefakloru. [12] Związek ten zastosowano w badaniach w postaci wodnego roztworu w różnym stężeniu procentowym (0,5% 5%) jako komponent użytej fazy ruchomej metanol-woda oraz jako impregnat fazy stacjonarnej naniesiony na stosowane płytki chromatograficzne do RP-TLC i RP-HPTLC: RP-8F 254, RP-18F 254 i RP-2F 254. Detekcji densytometrycznej badanych związków tj. kwasu deoksycholowego (DC), chenodeoksycholowego (CDC), glikodeoksycholowego (GDC), glikochenodeoksycholowego (GCDC), taurodeoksycholowego (TDC) i taurochenodeoksycholowego (TCDC) dokonano za pomocą densytometru przy =400 nm po uprzednim użyciu odczynnika wywołującego czyli 10% etanolowego roztworu H 2 SO 4. Określono wpływ stężenia β-cd w zastosowanej fazie ruchomej metanol-woda-β-cd (40:10:5, v/v/v) na rozdział omawianych stereoizomerów w postaci wolnej i związanej z glicyną oraz z tauryną [A-2]. Przeprowadzone badania wykazały, że modyfikacja zastosowanych płytek chromatograficznych za pomocą β-cd nie umożliwia całkowitego rozdziału badanych kwasów żółciowych, w tym w szczególności w ich postaci wolnej czyli DC od CDC. Natomiast udowodniono, że dodatek wodnego roztworu β- cyklodekstryny w stężeniu 1 5% do mieszaniny metanol-woda znacznie polepsza rozdział pary badanych kwasów tj. DC i CDC oraz ich połączeń z glicyną oraz z tauryną w szczególności na płytkach RP-2F 254. Wybrana za najlepszą spośród wszystkich przebadanych procedura jednokierunkowego rozwijania (1D) przy użyciu fazy ruchomej metanol-woda-β- CD (3%) w stosunku objętościowym 40:10:5 na płytkach chromatograficznych do RP- HPTLC RP-2F 254 może być zastosowana w przyszłości w analizie medycznej lub farmaceutycznej badanych kwasów żółciowych lub jako etap wstępnego przygotowania próbek tych kwasów przed ich analizą przy użyciu bardziej zaawansowanych technik chromatograficznych, jak HPLC czy GC. Zaletą opracowanej metody jest jej niski koszt w porównaniu z HPLC lub GC oraz krótszy czas analizy (rozwijania) w odniesieniu do techniki rozwijania dwukierunkowego opisanej dla tych związków przez autorów innych wcześniejszych prac. [13-15] W następnym etapie badań poświęconych optymalizacji warunków chromatograficznych TLC i odpowiednio TLC w połączeniu z densytometrią pozwalających na rozdział, a następnie identyfikację różnych steroidów, przebadano pod tym kątem betametazon i jego substancje pokrewne tj. 17,21-dipropionian betametazonu (BP), 17- walerianian betametazonu (BV17), 21-walerianian betametazonu (BV21) oraz fosforan (V) 11 S t r o n a

12 betametazonu w postaci soli disodowej (BPh) czyli mieszaninę glikokortykosteroidów o silnym działaniu przeciwzapalnym [A-3]. Związki te to składniki preparatów leczniczych stosowanych w różnej postaci tj. jako tabletki, maści, żele lub roztwory do iniekcji w stanach zapalnych i chorobach skóry w preparatach prostych i złożonych tzn. w połączeniu na przykład z kwasem salicylowym jako czynnikiem przeciwbakteryjnym lub odpowiednio z innymi steroidami. Do dnia dzisiejszego opracowana jest tylko jedna metoda TLC w połączeniu z densytometrią do oznaczania 17,21-dipropionianu betametazonu w obecności nipaginy oraz kwasu salicylowego w 2003 roku przez Wulandari i Indrayanto. [16] Natomiast brak jest oficjalnej procedury TLC w połączeniu z densytometrią w literaturze, jak również w Farmakopei Polskiej i Amerykańskiej, która mogłaby być użyta do identyfikacji i oznaczania drugiej pochodnej betametazonu o znaczeniu farmaceutycznymi jaką jest fosforan betametazonu w postaci soli disodowej (BPh). [1,2] Nie ma również danych dotyczących warunków rozdziału i analizy techniką TLC/densytometria betametazonu w obecności czterech jego substancji pokrewnych: BP, BV17, BV21 oraz BPh. W związku z tym, w niniejszej pracy opracowano prostą i tanią w użyciu w stosunku do innych metod zalecanych przez autorów prac poświęconych betametazonowi jak na przykład HPLC, procedurę rozdziału i identyfikacji betametazonu i jego substancji pokrewnych techniką TLC w połączeniu z densytometrią. Przebadano wiele faz ruchomych i płytek chromatograficznych pokrytych żelem krzemionkowym 60 i 60F 254 z fazą koncentracji oraz odpowiednio bez fazy koncentracji. Detekcji densytometrycznej badanych steroidów dokonano przy długości fali =246 nm, która okazała się optymalna. Natomiast kwas salicylowy identyfikowano stosując =300 nm. Spośród przebadanych warunków chromatograficznych wybrano te, które pozwalają całkowicie rozdzielić i zidentyfikować mieszaninę pięciu badanych steroidów BPh/B, B/BV17, BV17/BV21 i BV21/BP. Stwierdzono, że fazami ruchomymi rekomendowanymi do rozdziału mieszaniny BP, B i S odpowiadającej potencjalnemu składowi preparatu handlowego w postaci lotionu na płytkach pokrytych żelem krzemionkowy 60F 254 może być mieszanina: chloroform-metanol-kwas octowy (99,5%) w stosunku objętościowym 28:5:0,5 oraz acetonitryl-woda 80:20 (v/v). Natomiast faza ruchoma n-heksan-octan etylu-kwas octowy (99,5%) w stosunku objętościowym 35:10:5 i płytki pokryte żelem krzemionkowym 60F 254 z fazą koncentracji stanowi dobrą alternatywę do badania BP w jego preparatach farmaceutycznych w odniesieniu do procedury opracowanej przez Wulandari i Indrayanto. [16] W analizie preparatu farmaceutycznego fosforanu (V) betametazonu w postaci soli disodowej (BPh) sprawdziły się z kolei chloroform-metanolwoda w stosunku objętościowym 45:11:1, 38:11:1 i 38:11:2 oraz chloroform-metanol-kwas 12 S t r o n a

13 octowy (99,5%) w stosunku objętościowym 28:5:0,5 i płytki pokryte żelem krzemionkowym 60F 254. Steroidy posiadające znaczenie biomedyczne i farmaceutyczne stanowią dużą grupę, do których należą również fitosterole, jak na przykład β-sitosterol i stigmasterol. Znaczne zainteresowanie tymi związkami w ostatnim czasie, podyktowane jest ich cennymi właściwościami farmakologicznymi, do których należą m.in.: zdolność obniżania tzw. złego cholesterolu, działanie przeciwnowotworowe oraz przeciwzapalne. [17] Biorąc pod uwagę te właściwości β-sitosterolu i stigmasterolu, ważne jest opracowanie szybkiej i skutecznej procedury analitycznej pozwalającej kontrolować obecność tych związków w rekomendowanych suplementach diety lub w ich preparatach farmaceutycznych. W związku z tym, że nie ma oficjalnej, farmakopealnej metody TLC przeznaczonej do analizy fitosteroli, w tym w szczególności β-sitosterolu i stigmasterolu, postanowiono opracować warunki chromatograficzne tj. skład fazy ruchomej i sposób detekcji do badania obu fitosteroli na żelu krzemionkowym 60. Szczegółowa analiza pasm densytometrycznych obu związków uzyskanych w różnych warunkach detekcji pozwoliła nie tylko opracować optymalne warunki niezbędne do identyfikacji tych substancji, ale umożliwiła również wstępnie ocenić na tej podstawie ich trwałość chemiczną w obecności użytych w tym eksperymencie odczynników wywołujących, czyli ocenić trwałość układu stigmasterol lub odpowiednio β-sitosterol w postaci kompleksu z zastosowanym odczynnikiem wywołującym. Analizę chromatograficzną przeprowadzono na płytkach pokrytych żelem krzemionkowym 60 i przy użyciu fazy ruchomej toluen-octan etylu 7:3 (v/v), które okazały się optymalne. W warunkach tych R F dla β-sitosterolu wynosi 0,47±0,02 a dla stigmasterolu R F =0,44±0,02 [A-4]. Zastosowano różne sposoby detekcji analizowanych związków tj. densytometryczną bez użycia odczynnika wywołującego przy =200 nm dla obu związków oraz z zastosowaniem roztworów fioletu metylenowego, zieleni metylowej oraz zieleni malachitowej. Po zanurzeniu przez 5 sekund w odpowiednim odczynniku wywołującym chromatogramy badanych związków następnie suszono i skanowano densytometrycznie przy optymalnej dla nich długości fali po upływie czasu od 1 dnia aż do 3 tygodni od momentu ich wywołania. Potem dokonano pomiarów powierzchni uzyskanych pasm chromatograficznych i analizy ich kształtu. Sporządzone na tej podstawie zależności powierzchni pasma (A) od czasu, który upłynął od rozwinięcia chromatogramu (w dniach) lub odpowiednio densytometrowania okazały się pomocne w ocenie trwałości analizowanych pasm, a co za tym idzie trwałości badanych związków czyli β-sitosterolu i stigmasterolu w postaci kompleksów z zastosowanymi odczynnikami wywołującymi oraz odpowiednio bez użycia odczynnika wywołującego. Wyniki tych badań 13 S t r o n a

14 wskazują na wpływ sposobu detekcji tj. upływu czasu od momentu wizualizacji lub odpowiednio rozwinięcia chromatogramów dwóch badanych fitosteroli do momentu ich analizy densytometrycznej na kształt i powierzchnię pasm chromatograficznych tych związków, co związane jest z różną trwałością badanych kompleksów fitosteroli z zastosowanymi odczynnikami wywołującymi. Najbardziej stabilne pasma uzyskuje się przy użyciu zieleni metylowej i zieleni malachitowej. W związku z tym odczynniki te mogą być zalecane do badań chromatograficznych obu fitosteroli w różnych próbkach. Ponadto, na podstawie przeprowadzonej interpretacji pasm chromatograficznych uzyskanych w różnych warunkach detekcji stwierdzono, że badany stigmasterol i β-sitosterol wykazują podobną trwałość chemiczną podczas analizy TLC w połączeniu z densytometrią z użyciem fioletu metylenowego, zieleni metylowej i zieleni malachitowej jako odczynników wywołujących. Otrzymane wyniki wskazują na to, że analiza TLC w połączeniu z densytometrią obu badanych fitosteroli może być pomocnym narzędziem nie tylko w rutynowej kontroli jakości preparatów zawierających obydwa fitosterole, ale także we wstępnej ocenie ich chemicznej trwałości, której spadek może niewątpliwie wpływać na jakość wyników oznaczeń uzyskiwanych omawianą techniką TLC. Walidacja opracowanych metod chromatografii cienkowarstwowej w połączeniu z densytometrią do oznaczania wybranych steroidów w ich preparatach farmaceutycznych Jakość substancji leczniczych lub odpowiednio ich preparatów farmaceutycznych warunkuje bezpieczeństwo stosowania leków przez pacjenta. Obserwowany w ostatnim czasie intensywny rozwój przemysłu farmaceutycznego sprawia, że w związku z tym konieczne jest opracowanie bardziej rygorystycznych metod analitycznych do kontroli jakości produktów farmaceutycznych. W rutynowej kontroli jakości produktów leczniczych dostępnych na rynku farmaceutycznym stosowane są różne metody analityczne, w tym również chromatografia cienkowarstwowa. Zgodnie z przepisami znanymi jako GMP (Dobra Praktyka Wytwarzania) oraz GLP (Dobra Praktyka Laboratoryjna) metody analityczne stosowane w analizie farmaceutycznej powinny być walidowane. Celem walidacji jest wykazanie, że dana metoda jest odpowiednia do osiągnięcia zamierzonego celu. Wymagania dotyczące procedury walidacji zaprezentowane zostały w formie wielu opracowań i poradników. Należą do nich m.in. wytyczne Międzynarodowej Konferencji ds. Harmonizacji Wymagań dla Leków (ICH), [5] publikacje Ferenczi-Fodor i Nagy-Turák [6-8] oraz praca Konieczki i Namieśnika. [9] Z uwagi na fakt, że brak jest szczegółowych wytycznych 14 S t r o n a

15 dotyczących walidacji techniki TLC w połączeniu z densytometrią wykorzystywanej w jakościowym oraz w ilościowym oznaczaniu substancji aktywnych w różnej matrycy, w tym także w preparatach farmaceutycznych, postanowiono sprawdzić przydatność prezentowanych powyżej procedur walidacji w aspekcie możliwości ich zastosowania do walidacji nowoopracowywanych lub modyfikacji istniejących już metod TLC sprzężonych z densytometrią w analizie farmaceutycznej wybranych steroidów. Według zasad podanych w ICH jednym z wielu parametrów, które powinny być uwzględniane w procesie walidacji metody analitycznej jest m.in. granica wykrywalności (LOD) oraz granica oznaczalności (LOQ). [5] Oba parametry charakteryzują czułość danej metody analitycznej, która jest bardzo istotna w przypadku wyboru określonej metody analitycznej do oznaczania zawartości danego związku w różnych matrycach. Pozostałe parametry walidacji to: specyficzność i selektywność, liniowość, dokładność, precyzja i odporność metody analitycznej. Opierając się na wynikach poświęconych optymalizacji procesu chromatograficznego rozdziału oraz oznaczania kwasu cholowego (C), deoksycholowego (DC), chenodeoksycholowego (CDC), litocholowego (LC) i ursodeoksycholowego (UDC) w ich mieszaninie techniką TLC przedstawionych w publikacji [A-1], w kolejnym etapie badań postanowiono zastosować wybrane jako optymalne w analizie tych kwasów żółciowych warunki chromatograficzne do opracowania metody TLC w połączeniu z densytometrią, która mogłaby posłużyć do kontroli jakości preparatów farmaceutycznych zawierających kwas ursodeoksycholowy jako substancję czynną [A-5]. Wśród niewielu procedur analitycznych zaprezentowanych w literaturze, w ilościowym oznaczaniu kwasu ursodeoksycholowego generalnie zastosowanie znalazły wysokosprawna chromatografia cieczowa oraz micelarna elektroforeza kapilarna (MEK). [18,19] Opracowana metoda TLC w połączeniu z densytometrią (przy długości fali =360 nm) z uwagi na swoją uniwersalność i szybkość związaną z pominięciem czasochłonnego etapu oczyszczania próbek przed ich analizą chromatograficzną mogłaby stanowić obok opisanych metod HPLC i MEK cenne narzędzie w rutynowej kontroli preparatów kwasu ursodeoksycholowego. Badaniom poddano preparaty zawierające kwas ursodeoksycholowy w postaci tabletek i kapsułek w ilości 250 mg/tabletkę lub odpowiednio kapsułkę. Densytogramy obu preparatów nie wskazują na wpływ substancji współobecnych w obu preparatach na wyniki analizy chromatograficznej. Uzyskuje się tylko jeden pik o wartości współczynnika opóźnienia R F =0,48 odpowiadający kwasu ursodeoksycholowemu jako substancji czynnej w badanych preparatach (tabletki/kapsułki). Metoda ta wykazuje liniowość w zakresie od 0,030 do 0,120 mg/plamę. Wyznaczona granica wykrywalności (LOD) badanego kwasu żółciowego opracowaną metodą wynosi 0,014 mg/plamę, a granica 15 S t r o n a

16 oznaczalności (LOQ) jest równa 0,041 mg/plamę. Oprócz omawianej specyficzności, liniowości proponowana metoda TLC wykazuje dokładność mierzoną błędem względnym w stosunku do wartości rzeczywistej i wynosi ona 95,3% i 97,2%, odpowiednio dla tabletek i kapsułek. Natomiast precyzja metody wyrażona jako współczynnik zmienności CV mieści się w zakresie 5,29-6,15% dla tabletek i kapsułek. Uzyskane parametry walidacji wskazują na możliwość zastosowania opracowanej metody w kontroli czystości preparatów zawierających kwas ursodeoksycholowy zarówno w postaci tabletek jak i kapsułek. Może więc ona być metodą alternatywną również w stosunku do farmakopealnej metody miareczkowej. [1] W następnej pracy poświęconej zastosowaniu TLC w normalnym i odwróconym układzie faz w połączeniu z densytometrią do oznaczania octanu hydrokortyzonu [A-6] wyznaczono wpływ warunków chromatograficznych tj. fazy ruchomej oraz nośnika na granicę wykrywalności oraz oznaczalności tego związku. Te dwa parametry obliczono na podstawie specjalnie skonstruowanych krzywych kalibracji typu AU=S C+b, gdzie AU to powierzchnia plamy (piku) zmierzona densytometrycznie przy optymalnej dla tego związku długości fali ( =250 nm), C - to ilość octanu hydrokortyzonu w µg/plamę. Zgodnie z sugestią Konieczki i Namieśnika, [9] w celu uzyskania skorygowanej wartości LOD i LOQ wyznaczenie tych krzywych kalibracji dokonano na podstawie roztworów wzorcowych spełniających warunek: 10 LOD>C oraz LOD<C. Ocenie poddano średnie wartości LOD i LOQ, które obliczono w oparciu o parametry uzyskanych krzywych kalibracji wg następujących wzorów: LOD=3,3 σ/s oraz odpowiednio LOQ=10 σ/s. Zastosowane w powyższych wzorach odchylenie standardowe (σ) zostało obliczone dwoma sposobami tj. jako wartość odchylenia standardowego wyrazu wolnego oraz odpowiednio jako odchylenie szczątkowe krzywej kalibracji. Ze względu na obserwowane różnice w wartościach LOD i LOQ obliczonych obydwiema metodami zaproponowano w powyższej pracy posługiwanie się uśrednioną wartością zarówno LOD jak i LOQ. Generalnie, wyznaczona granica wykrywalności (LOD) techniką NP-TLC/densytometria badanego octanu hydrokortyzonu mieści się w zakresie 0,051 0,137 µg/plamę, a granica oznaczalności 0,153 0,418 µg/plamę czyli odpowiednio i ng/plamę. Można wnioskować, że jest to czułość metody wystarczająca do analizy ilościowej preparatów farmaceutycznych zawierających octan hydrokortyzonu. Spośród wielu przebadanych warunków chromatograficznych, te najbardziej optymalne czy pozwalające uzyskać najniższe wartości LOD i LOQ techniką NP- TLC stanowią tlenek glinu 150F 254 i żel krzemionkowy 60 oraz chloroform-aceton-amoniak (25%) w stosunku objętościowym 8:2:0,1 (v/v/v) jako faza ruchoma. W przypadku RP-TLC najlepsze okazały się płytki pokryte żelem krzemionkowym RP-8F 254 i metanol-woda 6:4 16 S t r o n a

17 (v/v). Metoda RP-TLC pozwala uzyskać LOD w zakresie ng/plamę i LOQ= ng octanu hydrokortyzonu/plamę. Stwierdzono, że otrzymane średnie wartość LOD i LOQ techniką NP-TLC i RP-TLC wskazują na fakt, że odpowiedni dobór warunków chromatograficznych pozwala oznaczyć octan hydrokortyzonu na niskim poziomie (nanogramy/plamę), dzięki czemu TLC/densytometria może być techniką alternatywną jeśli chodzi o oznaczanie octanu hydrokortyzonu w stosunku do innych bardziej nowoczesnych technik chromatograficznych jak na przykład HPLC. Kontynuując tę pracę postanowiono sprawdzić przydatność opracowanej metody do ilościowego oznaczania octanu hydrokortyzonu w jego preparatach złożonych jakim jest komercyjny roztwór do iniekcji o składzie: octan hydrokortyzonu (125 mg/5 ml) oraz chlorowodorek lidokainy (25 mg/5 ml) o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym i przeciwobrzękowym [A-7]. Przegląd dostępnej literatury wskazuje na to, że dotychczas opracowano kilka tylko metod oznaczania obu tych substancji w preparatach złożonych, wśród których znalazła się RP-HPLC z detekcją elektrochemiczną, MEK i spektrofotometria. [20-22] Badane preparaty to przede wszystkim maści i czopki. Natomiast jedyna dostępna metoda TLC pochodząca z 1977 roku dotyczy również tylko tych w/w postaci leków. Dlatego postanowiono zweryfikować czy opracowana, nowa metoda TLC/densytometria mogłaby być efektywna w oznaczaniu obu aktywnych substancji w ich preparatach, ale w postaci roztworu do iniekcji [A-7]. Wyniki oznaczeń chlorowodorku lidokainy i octanu hydrokortyzonu w badanym preparacie farmaceutycznym z użyciem żelu krzemionkowego 60F 254 oraz mieszaniny chloroform-aceton-amoniak (25%) w stosunku objętościowym 8:2:0,1 (v/v/v) jako fazy ruchomej z detekcją densytometryczną ( =250 nm i 200 nm) odpowiednio dla octanu hydrokortyzonu i chlorowodorku lidokainy były zbliżone do tych deklarowanych przez producenta i wynosiły 95,0% oraz odpowiednio 98,4%, co jest również zgodne z zaleceniami farmakopealnymi, które wskazują, że zawartość octanu hydrokortyzonu w preparatach powinna się mieścić w zakresie od %, a chlorowodorku lidokainy %. [1] W celu dokonania oceny czy proponowana w niniejszej pracy metoda TLC w połączeniu z densytometrią jest wiarygodna i może być stosowana do oznaczania octanu hydrokortyzonu obok chlorowodorku lidokainy dokonano walidacji tej metody analitycznej zgodnie z wytycznymi ICH oraz innych przewodników poświęconych procedurom walidacji metod analitycznych. [5-9] Na drodze przeprowadzonej walidacji stwierdzono, że opracowana metoda jest specyficzna ponieważ pozwala oznaczyć dwa badane związki octan hydrokortyzonu (HA) i chlorowodorek lidokainy (L) w obecności ich potencjalnych zanieczyszczeń, które mogą stanowić substancje pokrewne do octanu 17 S t r o n a

18 hydrokortyzonu (HA) tj. prednizolon (PR), hydrokortyzon (H) i octan kortyzonu (CRA). Wartości współczynników opóźnienia dla tych wszystkich związków wynoszą odpowiednio: R F(HA) =0,41±0,02; R F(L) =0,85±0,03; R F(CRA) =0,55±0,02, przy czym hydrokortyzon (H) i prednizolon (PR) tworzą jedno zwarte pasmo o wartości R F =0,07±0,01. W przypadku analizy preparatu farmaceutycznego nie stwierdzono żadnych dodatkowych plam wskazujących na obecność w preparacie substancji pokrewnych tj. hydrokortyzonu, prednizolonu czy octanu kortyzonu. Na densytogramie widoczna jest tylko plama pochodząca od octanu hydrokortyzonu o wartości R F =0,41 oraz druga wywodząca się od chlorowodorku lidokainy o wartości R F =0,85. Substancje konserwujące (CS) współistniejące w analizowanym preparacie wraz z badanym octanem hydrokortyzonu i lidokainą obrazuje na densytogramie dobrze rozdzielona od tych dwóch substancji plama o wartości R F równej 0,64±0,02. Nie wpływa to na wynik oznaczeń substancji głównych. Wyznaczona liniowość opracowanej metody mieści się w zakresie stężeń octanu hydrokortyzonu: 3,75 12,50 µg/plamę a dla chlorowodorku lidokainy: 1,00 2,50 µg/plamę. Wartości LOD i LOQ wynoszące dla octanu hydrokortyzonu: 0,066 i 0,198 µg/plamę oraz dla chlorowodorku lidokainy: 0,090 i 0,270 µg/plamę wskazują na zadawalającą czułość tej metody. Omawiana metoda jest ponadto dokładna, współczynnik zmienności (CV) jest mniejszy od 3% oraz precyzyjna CV<2%. Szczegółowo przeprowadzone badania odporności z uwzględnieniem wpływu m.in. typu sorbenta, rodzaju komory chromatograficznej, temperatury aktywacji płytek do TLC, dystansu rozwijania chromatogramów, czas wysycania komory chromatograficznej fazą ruchomą, zmiany objętości składników w fazie ruchomej zgodnie z sugestią Ferenczi-Fodor i Nagy-Turák oraz współpracowników [4-6] potwierdzają odporność tej metody. Proponowana metoda spełnia zatem kryteria walidacji dla metod analitycznych i może być stosowana w kontroli jakości i zawartości octanu hydrokortyzonu i chlorowodorku lidokainy w preparacie farmaceutycznym wyprodukowanym w postaci roztworu do iniekcji. W kolejnym etapie badań opracowano procedurę oznaczania półwodnego estradiolu w tabletkach [A-8]. To syntetyczny steroid stosowany w leczeniu m.in. symptomów menopauzy, hipogonadyzmu oraz prostaty. Wśród metod stosowanych w analizie farmaceutycznej różnych estrogenów, w tym także estradiolu znalazły się HPLC i GC, które są bardzo czułe, ale czasochłonne bo wymagają z reguły wstępnego przygotowania próbek tych związków na przykład na drodze ekstrakcji. [23-25] Jak dotąd w literaturze opisana jest jedna metoda TLC/densytometria do oznaczania estradiolu, ale w odniesieniu do preparatu dostępnego w postaci plastrów transdermalnych. [26] Stąd też postanowiono opracować prostą i szybką w użyciu procedurę TLC w połączeniu z densytometrią do oznaczania estradiolu w 18 S t r o n a

19 postaci tabletek. Analiza estradiolu techniką TLC na płytkach pokrytych żelem krzemionkowym 60F 254 przy użyciu fazy ruchomej benzen-metanol (9:1, v/v) z detekcją densytometryczną ( =200 nm) pozwoliła oznaczyć badany związek w preparacie farmaceutycznym zawierającym 2,070 mg półwodnego estradiolu/tabletkę (odpowiada to 2 mg estradiolu/tabletkę) w ilości stanowiącej 92,4% w stosunku do wartości deklarowanej przez producenta, co spełnia jednocześnie wytyczne farmakopealne, które wynoszą %. [1] Densytogram analizowanego preparatu uzyskany w zastosowanych warunkach chromatograficznych wskazuje na to, że brak jest wpływu substancji współobecnych w preparacie, którą mógłby być na przykład estron. Na otrzymanym densytogramie uzyskano jedynie jeden pik obrazujący główny składnik badanego preparatu czyli pochodzący od estradiolu (EL) o wartości R F(EL) =0,21±0,01. Nie obserwuje się żadnego dodatkowego piku pochodzącego od estronu dla którego współczynnik opóźnienia powinien wynosić w tych warunkach 0,38±0,02. Wykazano, że opracowana metoda spełnia kryteria walidacji dla metod analitycznych. Obok specyficzności i selektywności, jest również dokładna i precyzyjna. Współczynnik zmienności CV<2%, a precyzja (CV<3%). Charakteryzuje się również odpornością, która została przebadana w odniesieniu do siedmiu różnych parametrów, w tym m.in. zmiany sorbenta, rodzaju komory chromatograficznej, temperatury aktywacji płytek, czasu ekstrakcji tabletek, dystansu rozwijania oraz zmiany objętości składników w fazie ruchomej czyli benzenu i metanolu. Sporządzona zgodnie z zaleceniami Ferenczi-Fodor i Nagy-Turák oraz współpracowników [6-8] macierz korelacji uzyskanych wartości oznaczanego półwodnego estradiolu w zależności od siedmiu poddawanych zmianom parametrów wskazują na niewielki wpływ tych czynników na wynik oznaczenia estradiolu w preparacie, co potwierdza odporność opracowanej metody. Liniowość proponowanej metody mieści się w zakresie stężeń 0,50 1,50 µg półwodnego estradiolu/plamę. Natomiast wyznaczona granica wykrywalności i oznaczalności omawianego związku wynosi odpowiednio: LOD=0,14 i LOQ=0,41 µg/plamę. Stwierdzono ponadto, że opracowana metoda jest prosta w użyciu, szybka i tania, w związku z czym może być z powodzeniem zastosowana w kontroli jakości preparatów (tabletek) jako alternatywna do zalecanej przez Farmakopeę Polską metody HPLC, w przypadku gdy brak jest w danym laboratorium dostępu do takiej aparatury. [1] Kontynuując badania chromatograficzne półwodnego estradiolu techniką TLC w połączeniu z densytometrią, w drugim etapie tych badań postanowiono dokładniej sprawdzić czułość tej metody w aspekcie możliwości dalszego jej zastosowania do identyfikacji i ilościowego oznaczania estradiolu w preparatach farmaceutycznych zawierających ten związek jako substancję czynną w znacznie mniejszej ilości czyli na poziomie niższym niż 19 S t r o n a

20 uprzednio uzyskany tj. 0,14 i 0,41 µg/plamę w zaprezentowanej powyżej publikacji [A-9]. Badania przeprowadzono w układzie NP-TLC z zastosowaniem tym razem dwóch faz ruchomych benzen-metanol (9:1, v/v) oraz dichlorometan-octan etylu (8:2, v/v) i płytek chromatograficznych pokrytych różnymi sorbentami: żelem krzemionkowym 60F 254, żelem krzemionkowym 60, mieszaniną żelu krzemionkowego 60F 254 i ziemi okrzemkowej F 254, a także tlenkiem glinu 60F 254 oraz 150F 254. Dodatkowo eksperyment ten rozszerzono o analizę chromatograficzną estradiolu w odwróconym układzie faz tj. RP-TLC/RP-HPTLC przy użyciu mieszaniny metanol-woda w stosunku objętościowym 7:3 oraz 9:1 na płytkach pokrytych żelem krzemionkowym RP-18F 254 i RP-8F 254 z detekcją densytometryczną przy długości fali 200 nm [A-9]. Porównanie granicy wykrywalności i oznaczalności badanego estradiolu w zastosowanych warunkach chromatograficznych dokonano podobnie jak w omówionym szczegółowo octanie hydrokortyzonu na podstawie średniej ich wartości LOD i odpowiednio LOQ obliczonej w oparciu o parametry specjalnie sporządzonych krzywych kalibracji standardowego roztworu estradiolu zgodnie z zaleceniami Konieczki i Namieśnika. [9] Otrzymane wyniki wskazują na to, że dobór właściwych warunków chromatograficznych w proponowanej metodzie TLC w normalnym i odwróconym układzie faz tj. odpowiedniego sorbenta i składu fazy ruchomej może polepszyć czułość oznaczania estradiolu techniką TLC. Zastosowana w układzie NP-TLC faza ruchoma dichlorometanoctan etylu pozwala uzyskać nieco lepsze rezultaty ilościowego oznaczania badanego estradiolu na żelu krzemionkowym 60F 254 niż benzen-metanol (9:1, v/v). Ponadto, co ważne jest bezpieczniejsza w użyciu (tj. mniej toksyczna) z uwagi na swój skład niż benzen-metanol. Wykazano, że zastosowanie TLC w odwróconym układzie faz tzn. płytek pokrytych żelem krzemionkowym RP-8F 254 i mieszaniny metanol-woda w stosunku objętościowym 9:1 jest najbardziej efektywne, bo pozwala wykryć i oznaczyć estradiol na najniższym poziomie, LOD=0,030 µg/plamę i LOQ=0,093 µg/plamę. Uzyskane wyniki wskazują na przydatność chromatografii cienkowarstwowej sprzężonej z densytometrią do oznaczania estradiolu na niskim poziomie tj. w zakresie od 0,093 do 3,930 µg/plamę. Następny etap badań poświęcony był opracowaniu i walidacji metody TLC w połączeniu z densytometrią do ilościowego oznaczania mesterolonu [A-10]. To syntetyczny steroid wykazujący słabe działanie anaboliczne, który stosowany jest przez sportowców w celu zwiększenia ich wydajności. Należy on do grupy środków zabronionych do stosowania w sporcie przez WADA (Światową Agencję Antydopingową). Dane literaturowe dotyczące zastosowania techniki TLC/densytometria do oznaczania mesterolonu w formie tabletek oraz w postaci substancji czystej nie są zbyt obszerne. Dlatego opracowanie nowej, prostej w 20 S t r o n a

21 użyciu oraz ekonomicznej metody TLC może być przydatne w aspekcie możliwości dalszego jej zastosowania w kontroli jakości nie tylko preparatów farmaceutycznych zawierających mesterolon, ale także produktów nielegalnego pochodzenia stosowanych jako suplementy diety wśród sportowców. Opracowana metoda została w pełni zwalidowana zgodnie z wytycznymi ICH oraz innych przewodników walidacji metod analitycznych mających zastosowanie w analizie farmaceutycznej. Spośród przebadanych wielu warunków chromatograficznych najbardziej optymalne okazały się: płytki pokryte żelem krzemionkowym 60F 254 do NP-TLC oraz mieszanina chloroform-aceton (40:10, v/v) jako faza ruchoma. Detekcji densytometrycznej dokonano przy długości fali =745 nm po uprzednim zastosowaniu 10% etanolowego roztworu kwasu fosforomolibdenowego jako odczynnika wywołującego i ogrzaniu płytek przez 15 minut w temperaturze 120 o C. W warunkach tych możliwa jest identyfikacja i całkowity rozdział mesterolonu od jego substancji pokrewnej mogącej stanowić jego zanieczyszczenie (tj. wg Farmakopei Amerykańskiej zanieczyszczenia A). [2] Uzyskane plamy pochodzące od mesterolonu oraz jego zanieczyszczenia są zwarte. Współczynniki opóźnienia wynoszą dla mesterolonu 0,75±0,02 a dla jego zanieczyszczenia R F =0,66±0,02. Opracowana metoda jest zatem specyficzna i selektywna. Jej liniowość mieści się w zakresie ng/plamę. Granica wykrywalności wynosi LOD=61 ng/plamę a granica oznaczalności (LOQ)=184 ng/plamę, co jest wystarczające do oznaczania przy jej użyciu mesterolonu w preparatach farmaceutycznych zawierających od 25 do 50 mg mesterolonu/tabletkę. Metoda ta jest ponadto dokładna i precyzyjna. W obu przypadkach uzyskano wartości współczynnika zmienności CV<2%. Nie zaobserwowano w badanym preparacie wpływu substancji współistniejących na wyniki analizy. Na densytogramie obecny jest tylko jeden pik pochodzący od mesterolonu jako głównego składnika powyższego preparatu. Wykazano również odporność tej metody w odniesieniu do zastosowanej zmiany warunków chromatograficznych, takich jak objętości stosowanej fazy ruchomej, czasu wysycania komory fazą ruchomą, dystansu rozwijania, czasu aktywacji płytek oraz czasu jaki upłynął od momentu rozwinięcia chromatogramu do wykonania analizy densytometrycznej. Prezentowana metoda może być skuteczna w rutynowej kontroli preparatów mesterolonu. Wyznaczona za pomocą tej metody zawartość mesterolonu w badanym preparacie wynosi 99,40% w stosunku do ilości deklarowanej przez producenta preparatu, co jest zgodne z wymaganiami farmakopealnymi. [1,2] Podsumowując, można stwierdzić, że chromatografia cienkowarstwowa w połączeniu z densytometrią może być przydatnym narzędziem w rutynowej kontroli preparatów zawierających mesterolon jako substancję czynną. 21 S t r o n a

22 Ocena przydatności chromatografii cienkowarstwowej oraz algorytmów obliczeniowych do wyznaczania lipofilowości badanych związków Do parametrów fizykochemicznych wpływających na aktywność farmaceutyczną i biomedyczną związków organicznych, w tym również badanych steroidów należy lipofilowość (hydrofobowość). Najczęściej wyrażana jest w postaci współczynnika podziału lub jego logarytmu (logp). Wartość tego współczynnika określa powinowactwo danej cząsteczki do fazy lipidowej i wodnej czyli decyduje o określonej zdolności danego związku chemicznego, w tym leku do jego przenikania przez lipidowe błony komórkowe. Do metod eksperymentalnych stosowanych do wyznaczania parametru lipofilowości należy klasyczna ekstrakcja w układzie n-oktanol-woda, która obecnie ze względu na swoje ograniczenia tj. możliwość wyznaczenia logp tylko w zakresie od -3,0 do +3,0 oraz czasochłonność jest zastępowana przez metody chromatograficzne, takie jak chromatografia cienkowarstwowa i wysokosprawna chromatografia cieczowa w odwróconym układzie faz (RP-TLC i RP- HPLC). Chromatograficzny parametr lipofilowości wyrażany jest w postaci R MW (w przypadku TLC) oraz odpowiednio w postaci logk w przy zastosowaniu techniki HPLC. [27,28] Najnowsze doniesienia literaturowe wskazują na przydatność również elektroforezy do wyznaczania lipofilowości biomolekuł w szerokim zakresie wartości logp. [29] Obok przedstawionych powyżej metod eksperymentalnych, w badaniach lipofilowości związków biologicznie aktywnych stosuje się metody teoretyczne czyli oparte na wyznaczeniu teoretycznej wartości logp w oparciu o odpowiednie algorytmy obliczeniowe dostępne najczęściej w postaci różnych programów komputerowych. [30,31] W praktyce, w celu uzyskania miarodajnego logp, wartości uzyskane metodami obliczeniowymi porównuje się z doświadczalnymi. Mając na uwadze znaczenie parametru lipofilowości wyznaczonego za pomocą omówionych metod eksperymentalnych lub odpowiednio obliczeniowych w przewidywaniu aktywności biologicznej i działania farmakologicznego oraz toksyczności związków organicznych, w dalszym etapie badań zastosowano chromatografię cienkowarstwową w odwróconym układzie faz (RP-TLC i RP-HPTLC) do wyznaczania chromatograficznego parametru lipofilowości badanych steroidów. Chromatograficzny parametr lipofilowości (R MW ) określono na podstawie wartości R F uzyskanych na różnych nośnikach chromatograficznych tj. na płytkach chromatograficznych pokrytych żelem krzemionkowym RP-18F 254, RP-18WF 254, RP-2F 254 lub na żelu modyfikowanym DiolF 254 przy użyciu faz ruchomych, w skład których wchodziła woda oraz odpowiedni modyfikator organiczny (m.in. metanol, dioksan, aceton, acetonitryl). Wyznaczone wartości R F przeliczano zgodnie ze wzorem R M =log[(1/r F )-1] na parametr R M. Uzyskana następnie 22 S t r o n a

23 liniowa zależność wartości R M od ułamka objętościowego modyfikatora organicznego w fazie ruchomej ( ) pozwoliła na otrzymanie chromatograficznego parametru lipofilowości R MW wg równania Soczewińskiego-Wachtmeistera R M = R MW - S. [27,32] Ze względu na brak dokładnych danych dotyczących wartości współczynnika podziału dla taurynowych połączeń badanych kwasów żółciowych (taurocholowego TC, taurodeoksycholowego TDC, taurochenodeoksycholowego TCDC, oraz taurolitocholowego TLC), kwasy te poddano badaniom lipofilowości przy użyciu RP-TLC i RP-HPTLC w różnych warunkach chromatograficznych [A-11]. Wyznaczone wartości R MW oraz dodatkowo parametru 0 (obliczonego wg wzoru 0 =R MW /S) i stanowiącego również miarę lipofilowości dla związków kongenerycznych wskazują na fakt, że bez względu na zastosowane warunki chromatograficzne tj. płytki chromatograficzne oraz skład fazy ruchomej lipofilowość taurynowych połączeń czterech badanych kwasów żółciowych maleje w szeregu: TLC>TCDC TDC>TC. Obydwa wyznaczone parametry lipofilowości tj. R MW i 0 mogą posłużyć do oceny lipofilowości badanych związków. Porównanie uzyskanych parametrów lipofilowości (R MW ) z wyznaczonymi teoretycznie za pomocą programu obliczeniowego (Vega ZZ) współczynnikami podziału (logp virtual ) dla tych związków wskazuje na to, że największą zgodność z logp virtual uzyskuje się dla wartości R MW wyznaczonych przy użyciu fazy ruchomej metanol-woda i zastosowanych płytek chromatograficznych (RP-2F 254, RP- 18F 254, RP-18WF 254 ). Wyniki powyższych badań potwierdzają przydatność TLC do wyznaczania lipofilowości mających znaczenie biomedyczne taurynowych połączeń kwasów żółciowych. Przedmiotem kolejnego etapu badań poświęconych zastosowaniu techniki TLC w ocenie lipofilowości różnych steroidów był betametazon (B) oraz jego pochodne tj. 17,21- dipropionian betametazonu (BP), 17-walerianian betametazonu (BV17), 21-walerianian betametazonu (BV21) oraz fosforan betametazonu w postaci soli disodowej (BPh) [A-12]. Dane literaturowe wskazują na brak chromatograficznego parametru lipofilowości dla tych pięciu związków wyznaczonych techniką TLC w odwróconym układzie faz. Ponadto nie ma dostępnej eksperymentalnej wartości współczynnika podziału (logp exp ) dla badanego 17,21- dipropionianu betametazonu oraz fosforanu (V) betametazonu w postaci soli disodowej. W toku przeprowadzonych badań lipofilowości zaobserwowano wpływ fazy ruchomej i sorbenta na wyznaczone wartości R MW. Porównanie uzyskanych wyników R MW dla badanych glikokortykosteroidów w różnych warunkach chromatograficznych tzn. na płytkach RP-8F 254, RP-18WF 254 oraz RP-8F 254 przy użyciu faz ruchomych: metanol-woda, dioksan-woda oraz 23 S t r o n a

24 acetonitryl-woda za pomocą analizy podobieństwa wskazuje na zbliżony charakter lipofilowy BP, BV17 oraz BV21 wyrażony za pomocą R MW we wszystkich zastosowanych warunkach chromatograficznych. Fazą rekomendowaną do dalszych badań nad lipofilowością tej grupy związków może być metanol-woda, dzięki której wartości R MW są najbardziej miarodajne tj. zbliżone do eksperymentalnych współczynników podziału, jak również do teoretycznych logp wyznaczonych za pomocą programu ChemDraw oraz innych algorytmów obliczeniowych: AlogPs, xlogp2, xlogp3, AClogP, AlogP, logp KOWWIN, MlogP oraz ich wartości średniej logp średnie. [33] Podobne obserwacje uzyskano dla fazy ruchomej dioksan-woda. Z kolei B i BPh wykazują podobieństwo do siebie jedynie w wartościach logp otrzymanych za pomocą algorytmów obliczeniowych: AlogPs, xlogp2, logp ChemDraw i logp średnie. Wyniki tych badań potwierdzają ważną rolę chromatograficznego parametru lipofilowości R MW w ocenie lipofilowości badanych glikokortykosteroidów w odniesieniu do teoretycznych wartości logp, które w ich przypadku obarczone są dużym błędem obliczeniowym, co znacznie wpływa na wartość średnią logp i powoduje różnice w interpretacji tego parametru. W kolejnej pracy poświęconej chromatograficznym badaniom lipofilowości wybranych steroidów, wyznaczono parametr lipofilowości (R MW ) techniką RP-TLC i RP- HPTLC w różnych warunkach chromatograficznych dla steroidu o działaniu moczopędnym czyli spironolaktonu [A-13]. Stwierdzono podobieństwo pomiędzy wartościami R MW otrzymanymi na płytkach RP-2F 254, RP-18F 254 oraz RP-18WF 254 przy użyciu faz ruchomych dioksan-woda i aceton-woda. Parametry te tworzą na dendrogramie podobieństwa jedno wyraźne skupienie. Wśród uzyskanych wyników największą zgodność z eksperymentalnym współczynnikiem podziału (logp exp ) wykazuje R MW wyznaczony na płytkach RP-2F 254 i RP- 18F 254 z zastosowaniem fazy ruchomej dioksan-woda. Otrzymane techniką TLC wartości chromatograficznego parametru lipofilowości porównano z uzyskanymi w podobnych warunkach czyli przy użyciu tych samych faz ruchomych: metanol-woda oraz dioksan-woda wartościami logk w czyli parametru lipofilowości wyznaczonego techniką RP-HPLC z zastosowaniem kolumny RP-18. W tym przypadku najbardziej optymalna do wyznaczenia chromatograficznego parametru lipofilowości okazała się również mieszanina metanol-woda jako faza ruchoma, która pozwala uzyskać wartości logk w zbliżone do logp exp. Oprócz chromatograficznego parametru lipofilowości, w pracy tej dokonano oceny przydatności współczynników podziału logp wyznaczonych za pomocą różnych algorytmów obliczeniowych: AlogPs, AlogP, AClogP, MlogP, logp KOWWIN, xlogp2, xlogp3 oraz trzech nowych parametrów lipofilowości wyrażonych jako współczynniki podziału logp 1, logp 2 i logp 3, które obliczono na podstawie odpowiednich indeksów topologicznych opartych na 24 S t r o n a

25 macierzy sąsiadowania Gutmana M, Randica 0 oraz macierzy odległości Pyki 0 B, 1 B, Wienera W i Balabana I B dla badanego spironolaktonu. [33-37] Spośród teoretycznych współczynników podziału najbardziej zbliżone do logp exp okazały się logp KOWWIN, xlogp3 oraz nowy, oparty na indeksie Pyki tj. 0 B współczynnik podziału logp 1. Powyższe wyniki wskazują na przydatność chromatografii cieczowej, cienkowarstwowej i wysokosprawnej w odwróconym układzie faz oraz nowych, opartych na indeksach topologicznych współczynników podziału do oceny lipofilowości spironolaktonu Podsumowanie wyników badań stanowiących podstawę habilitacji i wnioski Przeprowadzone badania pozwoliły sformułować następujące wnioski: opracowane, zoptymalizowane procedury TLC w normalnym i odwróconym układzie faz pozwalają w sposób prosty i efektywny na rozdział i badanie tożsamości oraz czystości steroidów mających znaczenie biomedyczne, w tym wybranych fitosteroli, wolnych kwasów żółciowych oraz ich połączeń z tauryną i glicyną, a także mających znaczenie farmaceutyczne: kwasu ursodeoksycholowego, betametazonu i jego pochodnych w preparatach farmaceutycznych w obecności innych substancji współobecnych w tych preparatach, analiza pasm chromatograficznych wybranych fitosteroli badanych techniką TLC w połączeniu z densytometrią z użyciem różnych warunków detekcji, w tym różnych odczynników wywołujących oraz czasu skanowania densymetrycznego od momentu ich wizualizacji jest pomocna nie tylko w badaniu tożsamości, ale również w ocenie trwałości chemicznej tych związków, zwalidowane procedury TLC w połączeniu z densytometrią są szybkie w wykonaniu, dokładne i spełniają wymagania stawiane metodom analitycznym mającym zastosowanie w rutynowej kontroli laboratoryjnej preparatów farmaceutycznych zawierających w swoim składzie: kwas ursodeoksycholowy, octan hydrokortyzonu, estradiol oraz mesterolon, analiza retencji chromatograficznej w odwróconym układzie faz (RP-TLC i RP-HPTLC) wybranych taurynowych połączeń kwasów żółciowych, betametazonu i jego substancji pokrewnych oraz spironolaktonu pozwala na wyznaczenie właściwości lipofilowych tych związków, porównanie chromatograficznego parametru lipofilowości (R MW ) wyznaczonego w różnych warunkach z teoretyczną wartością logp dostępną w bazach danych czyli ze 25 S t r o n a

26 współczynnikami podziału wyznaczonymi za pomocą odpowiednich algorytmów obliczeniowych pozwala uzyskać miarodajne wyniki lipofilowości badanych steroidów, metody chemometryczne, do których należy analiza podobieństwa (metoda pojedynczego wiązania, odległość Euklidesowa) są pomocne w interpretacji różnych wyników uzyskiwanych podczas analizy steroidów techniką TLC. Reasumując, przeprowadzone badania i wynikające z nich wnioski mogę stwierdzić, że do najważniejszych osiągnięć i nowości naukowej wynikających z przeprowadzonych badań należy: opracowanie i zoptymalizowanie nowych procedur analitycznych z użyciem TLC w normalnym i odwróconym układzie faz do rozdziału i badania tożsamości wybranych steroidów o różnym działaniu farmakologicznym w postaci substancji czystej oraz w preparatach farmaceutycznych, wykazanie, że analiza TLC w połączeniu z densytometrią badanych fitosteroli tj. β- sitosterolu i stigmasterolu może być pomocnym narzędziem nie tylko w rutynowej kontroli jakości preparatów zawierających powyższe fitosterole, ale także we wstępnej ocenie ich chemicznej trwałości, przeprowadzenie walidacji nowoopracowanych procedur TLC w połączeniu z densytometrią do oznaczania kwasu ursodeoksycholowego, octanu hydrokortyzonu, estradiolu oraz mesterolonu w ich preparatach farmaceutycznych, wykazanie, że opracowane i zwalidowane metody identyfikacji i ilościowego oznaczania wybranych steroidów spełniają wymagania jakie stawiane są metodom analitycznym mającym zastosowanie w analizie farmaceutycznej i z powodzeniem mogą być wykorzystane jako metody alternatywne do tych zalecanych przez Farmakopeę, wykazanie przydatności TLC w odwróconym układzie faz oraz metod obliczeniowych do wyznaczenia lipofilowości badanych steroidów, w szczególności tych, dla których brak jest informacji na temat eksperymentalnego logp, wykazanie przydatności wybranych indeksów topologicznych do wyznaczania wartości logp dla spironolaktonu, wykazanie przydatności analizy podobieństwa do optymalizacji warunków rozdziału i identyfikacji badanych steroidów techniką TLC oraz do oceny ich lipofilowości. 26 S t r o n a

27 4. Pozostałe osiągnięcia naukowo - badawcze 4.1. Działalność naukowo-badawcza przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora Swoje zainteresowania naukami przyrodniczymi rozwijałam od najmłodszych lat. Po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Tarnobrzegu (profil biologiczno-chemiczny) w 1994 podjęłam studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Śląskiej w Gliwicach na kierunku technologia chemiczna, podczas których poszerzałam swoją wiedzę nie tylko z dziedziny chemii, ale także biotechnologii i ochrony środowiska. Natomiast kwalifikacje pedagogiczne uprawniające mnie do nauczania przedmiotu chemia nabyłam jeszcze podczas studiów w Studium Pedagogicznym przy Politechnice Śląskiej w Gliwicach. Praca magisterska pt. Badania dynamiki procesu adsorpcji mocznika na węglach aktywnych i zeolitach wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. inż. Jerzego Piotrowskiego w Instytucie Chemii, Technologii Nieorganicznej i Elektrochemii prezentowała wyniki badań, których celem było porównanie zdolności adsorpcji mocznika na różnych sorbentach węglowych i mineralnych w zakresie stężeń odpowiadających warunkom przemysłowym. Po ukończeniu studiów, od 1 października 1999 podjęłam pracę w Śląskim Uniwersytecie Medycznym (dawniej w Śląskiej Akademii Medycznej) na stanowisku asystenta w Katedrze i Zakładzie Chemii Ogólnej i Analitycznej Wydziału Farmaceutycznego w Sosnowcu, gdzie oprócz pracy dydaktycznej prowadziłam prace badawcze z zakresu chemii analitycznej. W ramach pracy naukowej początkowo realizowałam temat badawczy związany z adsorpcją barwników stosowanych w przemyśle włókienniczym i w kosmetyce na alkalitioligninie. Temat ten realizowałam pod kierunkiem prof. dr hab. n. tech. Władysława Wardasa, ówczesnego kierownika Katedry i Zakładu Chemii Ogólnej i Analitycznej we współpracy z Zakładem Biochemii Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie, kierowanym przez prof. dr hab. Elżbietę Malarczyk. Z kolei w ramach współpracy z Katedrą i Zakładem Żywności i Żywienia Wydziału Farmaceutycznego SUM (wówczas ŚAM) uczestniczyłam w badaniach w zespole kierowanym przez prof. dr hab. n. med. Marię Wardas, dotyczących wpływu jonów magnezu i fluorkowych oraz etanolu na metabolizm oksydacyjno-redukcyjny w izolowanych hepatocytach szczura. Wyniki badań poświęconych procesowi adsorpcji barwników włókienniczych oraz tych przeprowadzonych na hepatocytach szczura były zaprezentowane na kilku konferencjach o zasięgu międzynarodowym i krajowym, jak również zostały opublikowane w punktowanych czasopismach naukowych, w których jestem współautorem. Później, głównym obszarem moich zainteresowań badawczych realizowanych 27 S t r o n a

28 pod opieką prof. dr hab. Aliny Pyki-Pająk, prof. zw. SUM, kierownika Zakładu Chemii Analitycznej Wydziału Farmaceutycznego SUM była optymalizacja warunków rozdziału i identyfikacji wybranych kwasów żółciowych techniką chromatografii cieczowej oraz zastosowanie zarówno chromatografii cieczowej jak i niektórych deskryptorów strukturalnych w analizie QSRR, QSAR i QSPR kwasów żółciowych ze szczególnym uwzględnieniem badań lipofilowości tych związków. Rezultaty badań nad kwasami żółciowymi przeprowadzone z użyciem techniki HPLC oraz wyniki badań techniką GC wykorzystaną przeze mnie w analizie również innych związków biologicznie aktywnych, w tym na przykład olejków eterycznych powstały we współpracy z Instytutem Chemii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Efektem w/w badań chromatograficznych są publikacje naukowe i doniesienia konferencyjne. Ponadto część z nich stanowiła podstawę rozprawy doktorskiej pt. Porównanie rozdziału oraz właściwości lipofilowych wybranych kwasów żółciowych badanych chromatografią cieczową. Mój dorobek naukowy przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora obejmuje 11 artykułów, w tym 7 oryginalnych publikacji naukowych o sumarycznym wskaźniku Impact Factor 2,254 i punktacji MNiSW 59 oraz 6 opublikowanych streszczeń pokonferencyjnych (Załącznik 3a) Wykaz oryginalnych publikacji naukowych opublikowanych przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora oryginalne prace badawcze opublikowane w czasopismach posiadających punktację Impact Factor B-1. A. Pyka, M. Dołowy Lipophilicity of selected bile acids as determined by TLC. I, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 26 (2003) wskaźnik Impact Factor: 0,709, punktacja MNiSW: 15 B-2. A. Pyka, M. Dołowy Separation of selected bile acids by TLC. I, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 26 (2003) wskaźnik Impact Factor: 0,709, punktacja MNiSW: 15 B-3. A. Pyka, M. Dołowy Separation of selected bile acids by TLC. II. One-dimensional and two-dimensional TLC. Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 27 (2004) wskaźnik Impact Factor: 0,836, punktacja MNiSW: S t r o n a

29 oryginalne prace badawcze opublikowane w czasopismach krajowych i międzynarodowych bez punktacji Impact Factor G-1. E. Malarczyk, A. Jarosz-Wilkołazka, J. Kochmańska-Rdest, W. Wardas, M. Dołowy, A. Leonowicz Decolorization of basic blue 22 dye, adsorbed or not on AT-lignin, by fungal mycelium, Biotechnology 3 (2000) punktacja MNiSW: 3 G-2. W. Wardas, A. Makowski, W. Baran, M. Dołowy Fotokatalityczna degradacja tekstylnych barwników azotowych: oranżu II, oranżu I, czerwieni Kongo i błękitu anilanowego GRL, Chemia i Inżynieria Ekologiczna 9 (2002) punktacja MNiSW: 4 G-3. E. Niedworok, M. Wardas, M. Stec, M. Dołowy Ocena procesu peroksydacji lipidów modyfikowanego jonami magnezu i etanolem w izolowanych hepatocytów szczura, Nowiny Lekarskie 71 (2002) punktacja MNiSW: 3 G-4. W. Wardas, M. Dołowy, W. Baran, A. Makowski, E. Malarczyk, A. Jarosz-Wilkołazka Adsorpcja wybranych barwników stosowanych w kosmetyce i przemyśle włókienniczym na alkalitioligninie, Chemia i Inżynieria Ekologiczna 10 (2003) punktacja MNiSW: Działalność naukowo-badawcza po uzyskaniu stopnia naukowego doktora Pracę doktorską obroniłam w 2004 w Instytucie Chemii, Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Promotorem rozprawy doktorskiej była prof. dr hab. Alina Pyka-Pająk, prof. zw. SUM, a recenzentami prof. zw. dr hab. Jan Różyło oraz prof. zw. dr hab. Józef Śliwiok. Na podstawie rozprawy doktorskiej opublikowałam kolejne prace dotyczące analizy wolnych i związanych z glicyną kwasów żółciowych techniką chromatografii cieczowej. Po otrzymaniu stopnia doktora nauk chemicznych swoje zainteresowania koncentrowałam nadal nad oceną przydatności różnych technik analitycznych, w tym w szczególności chromatografii cienkowarstwowej (TLC) oraz TLC/densytometrii w analizie farmaceutycznej tj. badaniu tożsamości, trwałości oraz zawartości wybranych steroidów nie tylko o działaniu żółciotwórczym czyli kwasów żółciowych wolnych i związanych z tauryną, ale rozszerzyłam je o inne badane związki należące do grupy steroidów, wykazujące m.in. działanie przeciwzapalne, diuretyczne i anaboliczno-androgenne. Opracowałam optymalne warunki chromatograficzne TLC w połączeniu z densytometrią w normalnym i odwróconym układzie faz do potwierdzenia tożsamości oraz oznaczania zawartości różnych steroidów jako aktywnych składników w ich preparatach farmaceutycznych, prostych lub odpowiednio złożonych oraz w postaci 29 S t r o n a

30 substancji czystej w obecności ich substancji pokrewnych (tj. potencjalnych zanieczyszczeń). Opracowane procedury ilościowego oznaczania badanych steroidów z użyciem TLC/densytometrii zostały poddane walidacji zgodnie z zaleceniami przewodników walidacji. Wykazałam również przydatność chromatografii cienkowarstwowej sprzężonej z densytometrią oraz spektroskopii EPR w ocenie trwałości wybranych steroidów z grupy kwasów żółciowych oraz fitosteroli. Innym nurtem prowadzonych przeze mnie badań było ocena przydatności chromatografii cieczowej (TLC i HPLC) oraz algorytmów obliczeniowych do wyznaczania wybranych właściwości fizykochemicznych analizowanych steroidów, w tym w szczególności ich charakteru lipofilowego. Wykorzystałam również modelowanie komputerowe do określenia miejsca i siły wiązania się przedstawicieli analizowanych steroidów z grupy związków o charakterze anaboliczno-androgennym z białkiem na drodze tzw. dokowania molekularnego. Wyniki otrzymane na drodze procesu dokowania porównałam z ich właściwościami lipofilowymi wyznaczonymi różnymi metodami tj. chromatograficzną i obliczeniową. W przeprowadzonych badaniach wykazałam również przydatność prostych technik chemometrycznych tj. analizy podobieństwa (metoda pojedynczego wiązania, odległość Euklidesowa) jako narzędzia przydatnego do oceny rozdziału i porównania właściwości lipofilowych badanych steroidów uzyskanych techniką chromatografii cieczowej (TLC lub HPLC) oraz metodami teoretycznymi tzn. obliczeniowymi. Część wyników tych badań przedstawiłam w postaci cyklu publikacji stanowiących podstawę postępowania habilitacyjnego. Obecnie kontynuuję badania w zakresie opracowania nowych procedur analitycznych pozwalających w sposób prosty w użyciu, szybki i skuteczny jakościowo i ilościowo oznaczać kolejne steroidy w ich preparatach handlowych, jak na przykład finasteryd składnik preparatów farmaceutycznych stosowanych w leczeniu raka gruczołu krokowego oraz nie przebadane jeszcze przeze mnie inne steroidy o charakterze anabolicznoandrogennym z użyciem chromatografii cieczowej TLC/densytometrii, jak również ultra wysokosprawnej chromatografii cieczowej (UHPLC) sprzężonej z detektorem wyładowań koronowych Corona CAD. 30 S t r o n a

31 Wykaz oryginalnych publikacji naukowych opublikowanych po uzyskaniu stopnia naukowego doktora (niezwiązanych z habilitacją) oryginalne prace badawcze opublikowane w czasopismach posiadających punktację Impact Factor D-1. A. Pyka, M. Dołowy Separation of selected bile acids by TLC. III. Separation on various stationary phases, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 27 (2004) wskaźnik Impact Factor: 0,836, punktacja MNiSW: 15 D-2. A. Pyka, M. Dołowy Separation of selected bile acids by TLC. IV. Comparison of separation of studied bile acids by the use of cluster analysis, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 27 (2004) wskaźnik Impact Factor: 0,836, punktacja MNiSW: 15 D-3. A. Pyka, M. Dołowy Lipophilicity of selected bile acids as determination by TLC. II. Investigations on RP18W stationary phase, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 28 (2005) wskaźnik Impact Factor: 0,814, punktacja MNiSW: 20 D-4. A. Pyka, M. Dołowy Lipophilicity of selected bile acids as determined by TLC. III. Investigations on RP2 stationary phase, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 28 (2005) wskaźnik Impact Factor: 0,814, punktacja MNiSW: 20 D-5. A. Pyka, M. Dołowy, D. Gurak Lipophilicity of selected bile acids, as determined by TLC. IV. Investigations on CNF 254 stationary phase, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 17 (2005) wskaźnik Impact Factor: 0.814, punktacja MNiSW: 20 D-6. A. Pyka, M. Dołowy, D. Gurak Separation of selected bile acids by TLC. V. Influence of temperature on the separation, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 28 (2005) wskaźnik Impact Factor: 0,814, punktacja MNiSW: 20 D-7. A. Pyka, M. Dołowy Separation of selected bile acids by TLC. VI. Separation on cyano- and diol-modified silica layers, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 28 (2005) wskaźnik Impact Factor: 0,814, punktacja MNiSW: 20 D-8. A. Pyka, M. Dołowy Separation of selected bile acids by TLC. VII. Separation by reversed partition HPTLC, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 28 (2005) wskaźnik Impact Factor: 0,814, punktacja MNiSW: S t r o n a

32 D-9. A. Pyka, M. Dołowy, D. Gurak Separation of selected bile acids by TLC. VIII. Separation on silica gel 60F 254 glass plates impregnated with Cu(II), Ni(II), Fe(II), and Mn(II) cations, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 28 (2005) wskaźnik Impact Factor: 0,814, punktacja MNiSW: 20 D-10. A. Pyka, M. Dołowy, D. Gurak Use of selected structural descriptors for evaluation of the lipophilicity of bile acids investigated by RP HPTLC, Journal of Planar Chromatography - Modern TLC 18 (2005) wskaźnik Impact Factor: 0,667, punktacja MNiSW: 20 D-11. M. Dołowy Separation of selected bile acids by TLC. IX. Separation on silica gel 60 and on silica gel 60F 254 aluminum plates impregnated with Cu(II), Ni(II), Fe(II), and Mn(II) cations, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 30 (2007) wskaźnik Impact Factor: 0,977, punktacja MNiSW: 20 D-12. A. Pyka, D. Nabiałkowska, K. Bober, M. Dołowy Comparison of NP-TLC and RP-TLC with densitometry to quantitative analysis of tocopherol acetate in pharmaceutical preparation, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 34 (2011) wskaźnik Impact Factor: 0,706, punktacja MNiSW: 20 D-13. A. Pyka, M. Budzisz, M. Dołowy Validation thin layer chromatography for the determination of acetaminophen in tablets and comparison with a pharmacopeial method, BioMed Research International vol (2013) 1-10, ID wskaźnik Impact Factor: 2,706 punktacja MNiSW: 30 D-14. M. Dołowy, M. Miszczyk, A. Pyka Application of various methods to determine the lipophilicity parameters of the selected urea pesticides as predictors of their bioaccumulation, Journal of Environmental Science and Health, Part B: Pesticides, Food Contaminants, and Agricultural Wastes 49 (2014) wskaźnik Impact Factor: 1,202, punktacja MNiSW: 20 D-15. M. Dołowy, P. Ramos, B. Pilawa Effect of UV irradiation and temperature on free radical properties in dehydrocholic and ursodeoxycholic acids: an EPR study, International Journal of Photoenergy vol (2014) 1-7, ID wskaźnik Impact Factor: 1.563, punktacja MNiSW: 10 D-16. M. Miszczyk, M. Płonka, K. Bober, M. Dołowy, A. Pyka, K. Pszczolińska Application of chemometric analysis based on physicochemical and chromatographic data for the differentiation origin of plant protection products containing chlorpyrifos, Journal of Environmental Science and Health, Part B: Pesticides, Food Contaminants, and Agricultural Wastes 50 (2015) wskaźnik Impact Factor: 1,202, punktacja MNiSW: S t r o n a

33 D-17. M. Dołowy, A. Pyka Validation of an RPHPTLC-densitometric method using silica gel 60 RP18WF 254 for simultaneous determination of nicotinamide in selected pharmaceutical formulations, Journal of Analytical Methods in Chemistry vol (2015) 1-9, ID wskaźnik Impact Factor: 0,792, punktacja MNiSW: 25 D-18. M. Dołowy, A. Pyka Lipophilicity study of salicylic and acetylsalicylic acids using both experimental and calculations methods, Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 38 (2015) wskaźnik Impact Factor: 0,606, punktacja MNiSW: 15 prace poglądowe opublikowane w czasopismach posiadających punktację Impact Factor F-1. M. Dołowy, A. Pyka Application of TLC, HPLC and GC methods to the study of amino acid and peptide enantiomers: a review, Biomedical Chromatography 28 (2014) wskaźnik Impact Factor: 1,723, punktacja MNiSW: 20 F-2. M. Dołowy, A. Pyka Chromatographic methods in the separation of long-chain mono- and polyunsaturated fatty acids, Journal of Chemistry vol (2015) 1-20, ID wskaźnik Impact Factor: 0,696, punktacja MNiSW: 15 oryginalne prace badawcze opublikowane w czasopismach krajowych i międzynarodowych bez punktacji Impact Factor H-1. A. Pyka, M. Dołowy Application of structural descriptors for the evaluation of some physicochemical properties of selected bile acids, Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 61 (2004) punktacja MNiSW: 6 H-2. M. Ł. Goniewicz, M. Dołowy, A. Smętek, B. Koszowski Ocena trendów sprzedaży preparatów nikotynowej terapii zastępczej (NTZ) w ogólnodostępnych aptekach na terenie województwa śląskiego i małopolskiego Farmaceutyczny Przegląd Naukowy 5 (2008) punktacja MNiSW: 6 H-3. M. Dołowy Application of selected topological indices to predict retention parameters of selected bile acids separated on modified TLC plates Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research 65 (2008) punktacja MNiSW: 9 H-4. M. Dołowy Rozdział mieszaniny wybranych kwasów żółciowych techniką TLC na płytkach aluminiowych pokrytych mieszaniną żelu krzemionkowego 60 i ziemi okrzemkowej F 254 impregnowanych kationami Cu(II), Ni(II), Fe(II) oraz Mn(II), Farmaceutyczny Przegląd Naukowy 5 (2008) S t r o n a

34 punktacja MNiSW: 6 H-5. M. Dołowy Badanie tożsamości kwasu ursodeoksycholowego w wybranych preparatach farmaceutycznych techniką NP-TLC, Farmacja Polska 64 (2008) punktacja MNiSW: 6 H-6. M. Dołowy Chromatograficzny rozdział i identyfikacja taurynowych połączeń wybranych kwasów żółciowych w ich mieszaninie, Farmaceutyczny Przegląd Naukowy 6 (2009) punktacja MNiSW: 4 H-7. M. Dołowy Investigation of identity of dehydrocholic acid in selected pharmaceutical formulations with the use of NP-TLC method, Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska Sectio DDD Pharmacia 22 (2009) punktacja MNiSW: 6 H-8. M. Dołowy Wyznaczanie lipofilowości acidum dehydrocholicum różnymi metodami, Farmacja Polska 65 (2009) punktacja MNiSW: 4 H-9. M. Dołowy Zastosowanie chromatografii cienkowarstwowej do identyfikacji spironolaktonu w wybranych preparatach farmaceutycznych, Farmacja Polska 66 (2010) punktacja MNiSW: 6 H-10. M. Babuśka-Roczniak, M. Dołowy, G. Janikowska, A. Pyka Influence of impregnation of silica gel with copper (II) sulfate on the R F values and profile change of the spectrodensitograms of selected steroid compounds, Current Topics in Steroid Research 9 (2012) punktacja MNiSW: 0 H-11. M. Dołowy Qualitative and quantitative analysis of diosgenin in pure substance by TLC-densitometry, Current Issues in Pharmacy and Medical Sciences (formalnie Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska Sectio DDD Pharmacia) 25 (2012) punktacja MNiSW: 7 H-12. A. Pyka, M. Porwoł, M. Dołowy Porównanie wartości parametrów lipofilowości paracetamolu uzyskane różnymi sposobami, Farmacja Polska 68 (2012) punktacja MNiSW: 3 H-13. A. Pyka, M. Dołowy, K. Bober Zastosowanie metody spektrofotometrii do oznaczania paracetamolu w tabletkach, Farmacja Polska 68 (2012) punktacja MNiSW: 3 34 S t r o n a

35 H-14. M. Dołowy Lipophilicity study of ursodeoxycholic acid, Current Issues in Pharmacy and Medical Sciences (formalnie Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska Sectio DDD Pharmacia), 25 (2012) punktacja MNiSW: 7 H-15. M. Dołowy, A. Pyka-Pająk, K. Filip, J. Zagrodzka TLC-densitometric analysis of α-escin in bulk drug substance and in pharmaceutical dosage forms, Current Issues in Pharmacy and Medical Sciences (formalnie Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska Sectio DDD Pharmacia) 28 (2015) punktacja MNiSW: 7 H-16. M. Dołowy, A. Pyka-Pająk, Jakub Cholewa, Denis Swolana, Mateusz Chyłka. Wyznaczenie lipofilowości propionianu klobetazolu oraz klobetazolu przy użyciu TLC oraz metod obliczeniowych, Farmacja Polska 71 (2015) punktacja MNiSW: 8 rozdziały w podręcznikach I-1. A. Pyka, M. Budzisz, M. Dołowy Zastosowanie TLC i densytometrii do ilościowego oznaczania paracetamolu w wybranych preparatach farmaceutycznych, Chromatografia w praktyce/praca zbiorowa pod red.: A. Voelkela, W. Wasiaka/ Wydaw. Politechniki Poznańskiej (2011) , ISBN: punktacja MNiSW: 4 I-2. M. Dołowy Porównanie lipofilowości wybranych substancji o działaniu anabolicznym wyznaczonej techniką TLC oraz przy użyciu metod obliczeniowych, W: Chromatografia w praktyce/praca zbiorowa pod red.: A. Voelkela, W. Wasiaka/Wydaw. Politechniki Poznańskiej (2011) , ISBN: punktacja MNiSW: 4 I-3. M. Dołowy, M. Pacholczyk Ocena procesu wiązania się wybranych anabolików z białkami krwi z wykorzystaniem dokowania molekularnego, W: Chemometria w rozwiązywaniu problemów nauki i praktyki/ Praca zbiorowa pod red.: G. Zadory, D. Zuby, A. Parczewskiego/ Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych (2014) , ISBN: punktacja MNiSW: 4 I-4. M. Dołowy, M. Miszczyk, A. Pyka. Zastosowanie analizy podobieństw do oceny właściwości lipofilowych wybranych pestycydów, Chemometria w rozwiązywaniu problemów nauki i praktyki/praca zbiorowa pod red.: G. Zadory, D. Zuby, A. Parczewskiego/ Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych (2014) , ISBN: punktacja MNiSW: 4 35 S t r o n a

36 Poza tym, jestem również współautorem 23 artykułów dokumentujących działalność naukowo-szkoleniową oraz organizacyjną katowickiego oddziału PTFarm na rzecz lokalnego środowiska farmaceutycznego (Załącznik 3a) Współpraca z jednostkami naukowymi W toku prowadzonych przeze mnie badań naukowych związanych z analizą farmaceutyczną wybranych steroidów wykazujących różną aktywność biologiczną i działanie lecznicze kontynuowałam w początkowym okresie współpracę w zakresie analizy chromatograficznej TLC i HPLC z Instytutem Chemii, Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Aktualnie współpracuję w tym obszarze, mianowicie w kierunku wykorzystania techniki UHPLC-CAD do analizy farmaceutycznej steroidów anabolicznoandrogennych z Zakładem Analityki Badawczej, Instytutu Farmaceutycznego w Warszawie. Natomiast dokowanie molekularne wykorzystywane w ocenie procesu wiązania się z białkami krwi badanych przeze mnie anabolików oraz wybranych steroli wykonałam dzięki współpracy z Instytutem Automatyki, Wydziału Automatyki, Elektroniki i Informatyki Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Z kolei część badań poświęconych zastosowaniu spektroskopii EPR do oceny trwałości wybranych steroidów należących do grupy kwasów żółciowych przeprowadziłam dzięki współpracy z Katedrą i Zakładem Biofizyki, Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu. Od kilku lat współpracuję również z Laboratorium Badania Jakości Środków Ochrony Roślin, Instytutu Ochrony Roślin, Państwowego Instytutu Badawczego, Oddziału w Sośnicowicach w zakresie zastosowania technik chromatograficznych oraz chemometrii do oceny wybranych właściwości fizykochemicznych środków ochrony roślin z grupy pestycydów stanowiących pochodne mocznika. Obecnie jestem zaangażowana w realizację projektu związanego z poszukiwaniem metod, w tym chemometrycznych, które okazałyby się cennym narzędziem w kontroli jakości środków ochrony roślin narażonych na fałszowanie. Podsumowując, efektem mojej działalności naukowo-badawczej po uzyskaniu stopnia doktora nauk chemicznych jest autorstwo i współautorstwo prac o sumarycznym wskaźniku Impact Factor 30,223 i punktacji MNiSW 708, w tym 49 oryginalnych publikacji naukowych, dwóch prac poglądowych w czasopismach posiadających wskaźnik IF 2,419 (MNiSW 35), 4 rozdziałów w podręcznikach krajowych oraz 48 streszczeń pokonferencyjnych. Ponadto jestem współautorem 23 artykułów dokumentujących działalność naukowo-szkoleniową oraz 36 S t r o n a

37 organizacyjną katowickiego oddziału PTFarm na rzecz lokalnego środowiska farmaceutycznego (Załącznik 3a) Nagrody i wyróżnienia za działalność naukowo-badawczą 1. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w zakresie działalności naukowej za cykl prac dotyczących: Rozdziału, oceny lipofilowości oraz przewidywania parametrów retencji i aktywności biologicznej wybranych kwasów żółciowych, alkoksyfenoli, barbituranów, anilidów oraz kwasów i witamin tłuszczowych (2004). 2. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w zakresie działalności naukowej za cykl prac na temat: Opracowanie warunków rozdziału chromatograficznego oraz ocena właściwości lipofilowych wybranych związków biologicznie aktywnych (2006). 3. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w zakresie działalności naukowej w zakresie problemu badawczego: Zastosowanie TLC i densytometrii w analizie związków biologicznie aktywnych (2008). 4. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w zakresie działalności naukowej za cykl publikacji dotyczących Zastosowania TLC w połączeniu z densytometrią do oceny właściwości lipofilowych oraz ilościowego oznaczania substancji biologicznie aktywnych w preparatach farmaceutycznych (2011). 5. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w zakresie działalności naukowej za prace pt. Zastosowanie TLC w połączeniu z densytometrią, indeksów topologicznych oraz QSRR do analizy leków (2014). 6. Zespołowa Nagroda I Stopnia Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w zakresie działalności naukowej za Zastosowanie technik chromatograficznych i EPR w badaniach związków biologicznie aktywnych (2015). 37 S t r o n a

38 Odbyte kursy i szkolenia warsztaty komputerowe organizowane przez firmę StatSoft Polska w ramach IV Konferencji Chemometria metody i zastosowania, Zakopane, celem warsztatów było zapoznanie się z programem STATISTICA oraz podstawowymi zastosowaniami tego programu w opracowywaniu danych pomiarowych, warsztaty nt. Nowoczesne rozwiązania w zakresie analizy zanieczyszczeń z zastosowaniem systemu SHIMADZU UHPLC NEXERA X2 z detektorem z matrycą diodową SPD-M30A zorganizowane podczas konferencji "Nowoczesne techniki badawcze stosowane w analizie farmaceutycznej i biomedycznej", Wydział Farmaceutyczny Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, szkolenie z zakresu obsługi i wykorzystania ultra wysokosprawnego chromatografu cieczowego (UHPLC) wyposażonego w detektor UV-Vis z matrycą diodową (DAD) oraz detektor wyładowań koronowych Corona CAD organizowane przez firmę Polygen, Centrum Dydaktyki Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu Działalność dydaktyczna i opieka nad studentami Od 1999 roku do nadal, czyli od chwili zatrudnienia na etacie asystenta w Katedra Chemii Ogólnej i Analitycznej, a następnie w Zakładzie Chemii Analitycznej tej katedry Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu realizuję zajęcia laboratoryjne oraz seminaryjne początkowo z przedmiotu chemia ogólna i nieorganiczna, a od 2002 roku z Chemii Analitycznej i Chemii Analitycznej I dla studentów pierwszego roku na kierunku analityka medyczna oraz farmacja. Zajęcia te obejmują elementy analizy jakościowej wybranych kationów i anionów, a także analizę ilościową klasyczną (miereczkową i wagową) oraz wybrane działy analizy instrumentalnej tj. potencjometrię i konduktometrię. Biorę udział w aktualizowaniu materiałów dydaktycznych do zajęć seminaryjnych i laboratoryjnych dla studentów na kierunku farmacja z zakresu chemii analitycznej. Pełnię również funkcję kierownika ćwiczeń seminaryjnych i labortoryjnych z tego przedmiotu na kierunku farmacja. Ponadto sprawowałam klikakrotnie opiekę na studentami realizującymi pracę magisterską na kierunku farmacja w Zakładzie Chemii Analitycznej. 38 S t r o n a

39 Byłam/jestem promotorem następujących prac magisterskich: 1. Anna Ludew, Zastosowanie chromatografii cieczowej do jakościowego i ilościowego oznaczania kwasów żółciowych w preparatach farmaceutycznych, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, Agata Grządziel, Analiza chromatograficzna kwasu dehydrocholowego i jego preparatów farmaceutycznych, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, Monika Stec, Chromatograficzne badania spironolaktonu jako substancji czynnej w wybranych preparatach farmaceutycznych, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, Grażyna Kubas, Zastosowanie chromatografii cieczowej do oceny aktywności biologicznej kwasu ursodeoksycholowego, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, Anna Gajewska, Chromatograficzne badania wybranych związków o działaniu anabolicznym, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, Wojciech Wohn, Porównanie granicy wykrywalności i oznaczalności ibuprofenu na różnych nośnikach chromatograficznych w TLC, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, Katarzyna Nowak, Zastosowanie TLC i densytometrii do ilościowego oznaczania ibuprofenu i paracetamolu w preparacie Metafen, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, Joanna Ciesielska, Zastosowanie TLC i densytometrii do ilościowego oznaczania kofeiny i paracetamolu w preparacie Panadol Extra, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, Katarzyna Pala, Zastosowanie chromatografii cienkowarstwowej do oznaczania propionianu klobetazolu w preparatach farmaceutycznych, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, 2016 (w trakcie realizacji). 10. Agata Piontek, Analiza finasterydu w wybranych preparatach farmaceutycznych techniką TLC w połączeniu z densytometrią, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM, Sosnowiec, 2016 (w trakcie realizacji). 39 S t r o n a

40 Większość z przedstawionych tematów prac magisterskich została zaprezentowana na konferencjach i sympozjach naukowych o zasięgu krajowym, a także opublikowana w punktowanych czasopismach naukowych. Od 2002 roku prowadzę zajęcia w postaci wykładów oraz seminariów w języku angielskim z przedmiotu Introduction to Medical Analyses dla studentów II roku kierunku lekarskiego w języku angielskim na Wydziale Lekarskim SUM w Katowicach. Celem tych zajęć jest zapoznanie studentów z tradycyjnymi oraz nowoczesnymi technikami analitycznymi wykorzystywanymi do separacji i analizy materiału biologicznego. Pełnię rolę koordynatora tego przedmiotu. Przygotowuję syllabus oraz materiały dydaktyczne wykorzystywane podczas zajęć seminaryjnych przez studentów. Od roku akademickiego 2012/13 pełnię funkcję opiekuna Studenckiego Koła Nukowego STN SUM w Katowicach działającego przy Zakładzie Chemii Analitycznej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu. Staram się, aby wyniki prac eksperymentalnych wykonywanch przez studentów w ramach działalności Koła Naukowego miały wartość naukową, by były regularnie prezentowane przez studentów na konferencjach przeznaczonych dla członków Studenckich Kół Naukowych i innych. Organizowałam i współorganizowałam przedsięwzięcia mające na celu popularyzację nauki w ramach zajęć laboratoryjnych i prelekcji z chemii ogólnej i analitycznej przeprowadzanych przez mnie dla grupy uczniów z I i II klasy liceum Ogólnokształcącego im. E. Plater w Sosnowcu oraz Zespołu Szkół Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Archidiecezji Katowickiej im. A. Hlonda w Chorzowie. Powadziłam również pokazy chemiczne w ramach Dni Otwartych WFzOML w Sosnowcu mające na celu promocję wydziału, a w kwietniu minionego roku (2015) wraz z członkami Koła Naukowego uczestniczyłam w popularyzacji nauki poza wydziałem tj. na Festiwalu Nauki organizowanym przez Uniwersytet Śląski w centrum Katowic. W 2013 zostałam wyróżniona Nagrodą Zespołową I Stopnia przez Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach za osiągnięcia dydaktyczne w zakresie Zastosowanie nowoczesnych narzędzi informatycznych (platformy e-learningowej) w kształceniu indywidualnym studentów I roku kierunku farmacja z przedmiotu Chemia Analityczna I oraz studentów I roku kierunku analityka medyczna z przedmiotu Chemia Analityczna. 40 S t r o n a

41 Działalność organizacyjna W ramach działalności organizacyjnej na rzecz macierzystej uczelni pełniłam/pełnię następujące funkcje: członka Komisji Egzaminacyjnej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu na kierunku kosmetologia, 2004, członka Wydziałowej Komisji Wyborczej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu, , członka Rady Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej SUM w Sosnowcu, 2010 do nadal, członka Uczelnianej Okręgowej Komisji Wyborczej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach w kadencji ; , członka Komisji Rekrutacyjnej Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego na kierunku farmacja w języku angielskim, W 2007 otrzymałam Zespołową Nagrodę I Stopnia Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach za działalność organizacyjną Recenzje prac dla czasopism Zrecenzowałam 14 prac nadesłanych do czasopism anglojęzycznych, takich jak: Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies od 2015 (1 publikacja), Analytical Methods od 2015 (2 publikacje), Analytical Letters od 2013 (2 publikacje), Current Analytical Chemistry od 2015 (1 publikacje), Current Pharmaceutical Analysis od 2016 (1 publikacja), International Research Journal of Pure and Applied Chemistry od 2015 (2 publikacje), European Journal of Medicinal Plants od 2015 (2 publikacje), Journal of International Research in Medical and Pharmaceutical Sciences od 2015 (1 publikacja), Journal of Basic Applied Research International od 2015 (1 publikacja), British Journal of Pharmaceutical Research od 2015 (1 publikacja). 41 S t r o n a

42 Udział i kierowanie projektami badawczymi W latach byłam kierownikiem i jedynym wykonawcą 4 grantów indywidualnych, przyznanych przez Wydziałową Komisję ds. Nauki WFzOML Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach SUM na badania własne pt.: Oznaczania poziomu kwasów żółciowych w mieszaninie kwasów żółciowych odpowiadającej składowi żółci ludzkiej oraz w żółci pacjentów cierpiących na schorzenia wątroby i dróg żółciowych metodą chromatografii cieczowej. Numer projektu: NN-2-035/07 (2007), Oznaczanie poziomu kwasów żółciowych w żółci pacjentów cierpiących na schorzenia wątroby i dróg żółciowych metodą chromatografii cieczowej. Numer projektu: KNW-2-078/08 (2008), Chromatograficzna analiza kwasów żółciowych obecnych w wybranych preparatach farmaceutycznych. Numer projektu: KNW-2-023/09 (2009) Zastosowanie chromatografii cieczowej do identyfikacji i oznaczania substancji o działaniu anabolicznym w wybranych preparatach farmaceutycznych. Numer projektu KNW-2-092/10 (2010). W latach byłam współwykonawcą 5 grantów przyznanych przez Wydziałową Komisję ds. Nauki WFzOML Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach na badania statutowe pt.: Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu paracetamolu. Numer projektu KNW-1-004/P/1/0 (2011), Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu estradiolu, triprolidyny, difenhydraminy oraz wybranych glikozydów nasercowych. Numer projektu KNW-1-001/P/2/0 (2012), Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu octanu hydrokortyzonu, lidokainy, lewocetyryzyny i desloratadyny oraz wybranych steroidowych związków przeciwzapalnych. Numer projektu KNW-1-013/N/3/0 (2013), Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu nikotynamidu, wybranych leków antyhistaminowych, izomerycznych form wolnych i związanych z glicyną oraz tauryną kwasów żółciowych oraz ocena interakcji benzo(a)pirenu z glonami Chlorella vulgaris. Numer projektu KNW-1-006/N/4/0 (2014), Nowe aspekty analityczne i fizykochemiczne w badaniu wybranych substancji leczniczych. Numer projektu KNW-1-024/N/5/0 (2015). 42 S t r o n a

43 Wszystkie granty zostały rozliczone w postaci publikacji o zasięgu międzynarodowym i krajowym powstałych na podstawie uzyskanych wyników (Załącznik 3a) Członkostwo w towarzystwach naukowych 2001 do nadal: członek Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego (PTFarm), 2007 do nadal: sekretarz katowickiego oddziału PTFarm, 2007: sekretarz XX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego Farmacja XXI wieku - wyzwania i nadzieje", który odbył się w dniach roku w Katowicach, brałam udział w przygotowywaniu dwutomowych materiałów zjazdowych wydanych w ramach tego zjazdu. Zostałam wyróżniona za pracę na rzecz Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego przez Zarząd Główny PTFarm medalem im. Jana Szastera oraz Odznaką Honorową PTFarm. 5. Podsumowanie osiągnięć naukowych na dzień według bazy Web of Science (WoS) Zgodnie z analizą bibliometryczną (Załącznik 6) jestem autorem i współautorem 54 oryginalnych prac naukowych, 2 prac poglądowych, 4 rozdziałów w podręcznikach, 27 artykułów, w tym 23 dokumentujących działalność naukowo-szkoleniową oraz organizacyjną katowickiego oddziału PTFarm oraz 54 opublikowanych streszczeń pokonferencyjnych. Sumaryczny Impact Factor zgodny z rokiem opublikowania według listy Journal Citation Reports (JCR) wynosi 32,477, punktacja MNiSW 767. Liczba cytowań publikacji według bazy Web of Science (WoS) wynosi 137 a według Scopus 163. Natomiast H-indeks według bazy Web of Science (WoS) to 7 a według Scopus Literatura 1. Farmakopea Polska, wyd. X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa, Farmakopea Amerykańska, Twinbrook Parkway. Rockville, USA, J. Sherma, J. AOAC Int. 93 (2010) S. A. Bhawani, O. Suleiman, R. Hashim, M. N. Mohamad, Trop. J. Pharm. Res. 9 (2010) ICH Harmonized Tripartite Guideline: Validation of Analytical Procedures: Text and Methodology, Q2(R1), ICH, Geneva, Switzerland, 2005, /Step4/Q2_R1 Guideline.pdf. 6. K. Ferenczi-Fodor, B. Renger, Z. Végh, J. Planar Chromatogr. Modern TLC 23 (2010) S t r o n a

44 7. A. Nagy-Tunik, Z. Vegh, K. Ferenczi-Fodor, 1. Planar Chromatogr. - Modem TLC 8 (1995) K. Ferenczi-Fodor, A. Nagy-Tunik, Z. Vegh, J. Planar Chromatogr. - Modem TLC 8 (1995) P. Konieczka, J. Namieśnik, Walidacja procedur analitycznych, [W] P. Konieczka, 1. Namieśnik(red.), Ocena i kontrola jakości wyników pomiarów analitycznych, Warszawa, WNT 2007, , J. Lorenc, Diagn. Lab. 32 (1996) A. Pyka, M. Dołowy, J. Liq. Chromatogr. &Rel. Technol. 27 (2004) M. Dąbrowska, J. Krzek, J. Planar Chromatogr.-Mod. TLC 23 (2010) T. Momose, M. Mure, T. lida, J. Goto, T. Nambara, J. Chromatogr. 811 (1998) C. L Dax, S. Mlillner, Chromatographia 48 (1998) T. Sasaki, M. Wakabayashi, T. Yamaguchi, Y. Kasuga, M. Nagatsuma, T. lida, T. Nambara, Chromatographia 49 (1999) L. Wulandari, G. Indrayanto, J. Planar Chromatogr. Modem TLC 16 (2003) M. 1. Tikkanen Handb. Exp. Pharm. 170 (2005) H. Y. Chang, C. H. Kuo, S. W. Sun, J. Pharm. Biomed. Anal. 32 (2003) D. L. Lin, H.G. Chang, C.P. Chang, C.Y. Chen, J. Forensic Sci. 42 (1997) A. H. M. Sarrafi, M. Bahmaei, A. Z. Mousavi, J. Iran Chem. Res. 3 (2010) M. Lemus Gallego, A. Perez, J. Anal. Bioanal. Chem. 374 (2002) Z. T. Cao, T. A. Swift, C. A. West, T. G. Rosano, R. Rej, Clin. Chem. 50 (2004) B. Jancic-Stojanović, A. Malenović, S. Marković, D. Ivanović, M. Medenica, J. AOAC Int. 93 (2010) L. Wang, y. Q. Cai, B. He, C. G. Yuan, D. Z. Shen, J. Shao, G. B. Jiang, Talanta 70 (2006) R. Gatti, M. G. Gioia, A.M. Di Pietra, V. Cavrini, J. Pharm. Biomed. Anal. 9 (1999) P. N. Kotiyan, P. R. Vavia, J. Pharm. Biomed. Anal. 22 (2000) K. Jóźwiak, H. Szumiło, E. Soczewiński, Wiad. Chem. 55 (2001) E. Rutkowska, K. Pająk, K. Jóźwiak, Acta Pol. Pharm. Drug. Res. 70 (2013) M. Janicka, K. Stępnik, A. Pachuta-Stec, Chromatographia 75 (2012) L V. Tetko, V. Yu. Tanchuk, J. Chem. Inf. Comput. Sci. 42 (2002) Tetko LV, Tanchuk V.Y, Villa A.E. 1. Chem InfComput Sci. 41 (2001) E. Soczewiński, C. A. Wachtmeister, 1. Chromatogr. 7 (1962) VCCLAB, Virtual Computational Chemistry Laboratory, O. Trott, A. J. Olson, J. Comp. Chem. 31 (2010) J. Devillers, A. T. Balaban, Topological indices and related descriptors in QSAR and QSPR, Gordon and Breach Science Publishers, The Netherlands, A. Pyka Wiad. Chem. 51 (1997) A. Pyka Wiad. Chem. 52 (1998) S t r o n a