Szcze gó l ne go zna cze nia na bie ra w tym za kre sie

Transkrypt

1 26 nr 21 lato 2010 An drzej Ju ros, Ar ka diusz Bia³y Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed siê bior czo œci spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie W za le ce niach Unii Eu ro pe j skiej zwra ca się uwa gę, aby działania, któ re mają na celu roz wój społecz no ści lo ka l nej i przed się bior czo ści społecz nej oraz wa l kę z ubó stwem i wy klu cze niem społecz nym, były całościo we i an ga Ŝo wały nie ty l ko od po wied nie władze cen tra l ne, re gio na l ne, po wia to we i lo ka l ne, ale ta k Ŝe mie sz ka ń ców oraz re pre zen tujące ich or ga ni za cje, jak sto wa rzy sze nia, fun da cje czy społecz ne or ga ni za cje ko ście l ne. Do świa d cze nia kra jów Unii Eu ro pe j skiej po ka zują, Ŝe współpra ca in sty tu cji i or ga ni za cji z ró Ŝ nych se kto rów przy czy nia się do wy pra co wa nia długo fa lo wej stra te gii roz wo ju po li ty ki społecz nej w społecz no ściach lo ka l nych i sku te cz ne go prze ciw działania nie ko rzy st nym dla społecz no ści zja wi skom, któ re po wo dują wy klu cza nie nie ty l ko po je dyn czych osób, ale takŝe całych grup na duŝych obszarach. Szcze gó l ne go zna cze nia na bie ra w tym za kre sie współpra ca mię dzy in sty tu cja mi ryn ku pra cy, po mo cy społecz nej i se kto ra oby wate l skie go, któ ra moŝe sprzy jać 1 : pełnie jsze mu za spo ko je niu po trzeb społecz nych, wy pra cowy wa niu no wych, ory gi na l nych form świa d czeń i usług dla społecz no ści, ra cjo nali za cji wy da t ków bu dŝe to wych, efe kty w ne mu wy ko rzy sta niu za so bów społecz - nych, zwię ksze niu szy b ko ści re a kcji na po ja wiające się pro ble my, re du kcji nie po ro zu mień w komu ni ko wa niu się, po pra wie sa ty s fa kcji ze świa d czo nych usług, le p sze mu zarządza niu sy ste mem po mo cy społecz nej. Grupą naj bar dziej za an ga Ŝo waną w osiąga nie tych ce lów, zgod nie z po stu la ta mi akty w nej po li ty ki społecz nej, po win ni być sami oby wa te le, zwłasz cza oso by za gro Ŝo ne wy klu cze niem społecz nym oraz ci, któ rzy je wspie rają. Pro wa dze nie ta kich działań umo Ŝ li wia mię dzy in ny mi do brze roz wi nię ty se ktor eko no mii społecz nej, od po wie d nio uru cho mio ne me cha ni z my przed się bior czo ści społecz nej, a ta k Ŝe utwo rzo ne przed się bio r stwa eko no mii społecz nej. Ni nie j szy ar ty kuł opra co wa no na pod sta wie wy ni ków ba dań za wa r tych w ra po r cie Dia g no za w za kre sie współpra cy in sty tu cji ryn ku pra cy oraz po - mo cy i in te gra cji społecz nej na rzecz roz wo ju eko no - mii społecz nej na Lube lsz czy ź nie 2. Do prze pro wa - dze nia ana liz za sto so wa no me to dy ja ko ścio we, któ re po zwo liły: 1 Por.: M. Porąba niec: Współpra ca mia sta Kie l ce z orga ni za cja mi po zarządo wy mi w dzie dzi nie po mo cy społecz nej, [w:] B. Kro mo li cka (red.): Pra ca so cja l na w or ga ni za cjach po zarządo wych. Z pro ble mów działania i kształce nia, Wy daw ni c two Eduka cy j ne Aka pit, To ruń 2005, s. 185; B. Mun day, In te gra cja usług so cja l nych w Eu ro pie. Ra port Bria na Mun day z Uni wer sy te tu Kent w Wie l kiej Bry ta nii, kon su l tan ta CS-US, Can ter bu ry 2007, s. 8, 10 run ki/mun day.doc [dostęp: 17 lipca 2010 r.]. 2 Ra port sporządzo no na pod sta wie ba dań ob ję tych pro je ktem Par t ne r stwa na rzecz eko no mii społecz nej ( ne r stwa -es.pl), rea li zo wa nym w ra mach Pro gra mu Ope racy j ne go Ka pi tał Lu dz ki (PO KL), prio ry tet VII Pro mo cja in te gra cji społecz nej, pod działanie Wspa r cie eko no mii społecz nej. W ni nie j szym ar ty ku le ogra ni czy li śmy się do przed sta wie nia i omó wie nia naj istot nie j szych wnio sków i re ko men da cji. Sze rzej na te mat wy ni ków ba dań por. A. Ju ros, A. Biały: Dia g no za w za kre sie współpra cy in sty tu cji ryn ku pra cy oraz po mo cy i in te gra cji społecz nej na rzecz roz wo ju eko no mii społecz nej na Lube lsz czy ź nie, Lu be l ski Ośro dek Sa mo po mo cy, Lu b lin 2009 (wer sja ele ktro ni cz na [dostęp: 17 lipca 2010 r.]).

2 An drzej Ju ros, Ar ka diusz Bia³y Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed siê bior czo œci spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie 27 zwe ry fi ko wać doty ch cza so we dane na te mat współpra cy mię dzy in sty tu cja mi pub li cz ny mi, biz ne so wy mi i społecz ny mi (ana li za źró deł wtó r nych desk re se arch), wy ko nać pogłębio ne ba da nia z przed stawi cie - la mi wy bra nych pa r t nerstw na Lube l sz czy ź nie (prze pro wa dzo no 27 wy wia dów eks per ckich). Obok me tod ja ko ścio wych za sto so wa no rów - nieŝ ba da nia ilo ścio we. Do 300 wy bra nych pod mio - tów, akty w nie działających w ob sza rze po mo cy społecz nej, in te gra cji społecz nej lub ryn ku pra cy, rozesłano pocztą ze sta wy an kiet. Od po wie działo 158 in sty tu cji i or ga ni za cji 3. An kie tę Pe te ra Llo y da i Sa rah Kel ly Oce na trwałości i sku te cz no ści pa r t - nerstw 4 wypełniło 90 pod mio tów, któ re po dej mo - wały w ciągu osta t nie go roku działania par t ne r skie z in ny mi in sty tu cja mi i orga ni za cja mi. Jak się oka - zało, duŝa część prze ba da nych pa r t nerstw to part - ne r stwa pro je kto we, zor gani zo wa ne w celu re a li za - cji kon kre t nych pro je któw, na przykład uni j nych 5. W ni nie j szym opra co wa niu sku pi li śmy się na par t - ne r stwach tery to ria l nych. Ana li zę za wę zi li śmy do czte rech py tań: Jaki jest stan współpra cy mię dzyse kto ro wej w za - kresie wspie ra nia roz wo ju eko no mii społecz - nej w wo je wó dztwie lu be l skim? Dla cze go wię kszość pa r t nerstw tery to ria l nych na Lube lsz czy ź nie, któ re zgod nie z załoŝe - nia mi pro gra mów rea li zo wa nych od początku lat dzie wię ć dzie siątych XX wie ku miały być trwałym re zu l ta tem, za wie siło swoją działal - ność? Czy przy czy ny za wie sze nia działal no ści przez te par t ne r stwa były jed no li te czy zróŝ ni co wa ne? Ja kie go ro dza ju par t ne r stwa mogą sta no wić re - a l ne wspa r cie roz wi ja nia lo ka l nej przed się bior - czo ści społecz nej i lo ka l nych pod mio tów eko no mii społecz nej? Stan wspó³pra cy miê dzyse kto ro wej na rzecz roz wo ju eko no mii spo³ecz nej w re gio nie Wspie ra nie roz wo ju przed się bior czo ści spo - łecz nej na ob sza rach, któ re cha ra kte ry zują się wy - soką stopą bez ro bo cia i ni ski mi do cho da mi, sprzy ja po pra wie spó j no ści społeczno -eko nomi cz nej, będącej jed no cze ś nie głów nym ce lem po li ty ki stru - ktu ra l nej i re gio na l nej Unii Eu ro pe j skiej 6. Przed się - bio r stwa eko no mii społecz nej wnoszą do roz wo ju społeczno -eko nomi czne go nie ty l ko wa r to ści eko no - mi cz ne. Se ktor go spo dar ki społecz nej dys po nu je po - ten cjałem w za kre sie two rze nia społecz nej wa r to ści do da nej. Do brze roz wi nię ty wpływa na go spo dar kę i na da je sy ste mo wi go spo dar cze mu zna mio na mo - de lu społecz nej go spo dar ki ryn ko wej 7, w któ rym na pie r wszym mie j s cu sta wia się człowie ka, nie zaś zysk 8. Przed się bio r czość społecz na przez łącze nie go spo daro wa nia z bu do wa niem wię zi społecz nych moŝe się więc przy czy niać do wzma c nia nia bez - pie cze ń stwa eko nomi cz ne go czy so cja l ne go jed no - stek lu dz kich i tym sa mym spó j no ści społecz nej, bu - do wa nia za ufa nia, uma c nia nia lo ka l nej i gru po wej 3 Od se tek zwro tów na po zio mie 52,67% zo stał osiągnię ty dzię ki pro ce du rze po na glającej Dil l ma na (dwa mo ni ty). Stan dar do wo zwro ty os cy lują mię dzy 20 a 30%. Por.: F. Szta bi ń ski: An kie ta po czto wa i wy wiad kwe stio nariu szo wy, In sty tut Fi lo zo fii i So cjo lo gii PAN, Wa r sza wa 1997, s ; E. Bab bie: Pod sta wy ba dań społecz nych, przeł. W. Be t kie wicz, Wy daw ni c two Na uko we PWN, Warszawa 2008, s Narzędzie i metodologię Petera Lloyda i Sarah Kelly zastosowano między innymi w projektach realizowanych na Lubelszczyźnie w ramach programu PHARE 2000 Rozwój Zasobów Ludzkich. Ankieta składa się z 40 pytań dotyczących trzech obszarów: 1. Zaufanie, lokalne upodmiotowienie partnerów, 2. Przedsiębiorczość społeczna, przywództwo, innowacyjność, 3. Zarządzanie, zasoby, koncentracja na strategii. 5 Por.: A. Ju ros, A. Biały: Dia g no za w za kre sie współpra cy in sty tu cji ryn ku pra cy, op. cit., s. 63; A. Zybała: Siła par t ne r stwa. Jak par t ne r stwa społecz ne po ma gają lo ka l nym śro do wi skom po ko ny wać pro ble my i spro stać wy zwa niom przyszłości, Cen trum Par t ne r stwa Społecz ne go Dia log, Wa r sza wa 2007, s Por. J. Wi l kin: Dla cze go wa r to wspie rać go spo dar kę społecz nie za ko rze nioną?, [w:] A. Ry m sza (red.): Go spo dar ka społecz na w Pol sce. Mo Ŝ li wo ści, wy bra ne ini cja ty wy oraz szan se da l sze go roz wo ju, Fun da cja Ar chi diecezji Wa r sza wskiej Po mo cy Bez ro bo t nym i Bied nym NADZIEJA, Wa r sza wa 2008, s W Pol sce za sa da społecz nej go spo dar ki ryn ko wej jest roz wiąza niem ustro jo wym. Por. Kon sty tu cja Rze czypo spo li tej Pol skiej z 2 kwie t nia 1997 roku, DzU 1997, nr 72, poz Por.: J. La m precht: Spółdzie l czość so cja l na jako spo sób ogra ni cza nia zja wi ska mar gina li za cji i wy kluczenia społecz ne go w Unii Eu ro pe j skiej i w Pol sce, [w:] A. Ry m sza (red.): Go spo dar ka społecz na w Pol sce, op. cit., s. 25; Z. Na r ski: Eko no mia społecz na, Wy daw ni c two Adam Ma r szałek, To ruń 2002, s. 65.

3 28 nr 21 lato 2010 to Ŝ sa mo ści, urze czywi st nia nia de mo kra cji ucze st - niczącej 9. W stra te gi cz nych do ku men tach sa morządów lo ka l nych, któ re wy zna czają kie run ki roz wo ju na da nym te re nie oraz okre ślają prio ry te ty i spo sób re a - li za cji lo ka l nej po li ty ki społecz nej, akcen tu je się ko - nie cz ność mię dzy in ny mi współpra cy z trze cim se k - to rem, bi z ne sem i indy widu al ny mi mie szka ń ca mi w za kre sie za rów no bu do wa nia tej społecz no ści, jak i roz wiązy wa nia naj istot nie j szych pro ble mów lo ka l - nych. Na przykład w Stra te gii Roz wo ju Wo je wó dz - twa Lu be l skie go na lata jed nym z ce lów stra te gi cz nych jest zwię ksze nie zdo l no ści insty tucjo - na l nej re gio nu do pro wa dze nia efe kty w nej po li ty ki re gio na l nej, któ ra wiąŝe się nie ty l ko z ko nie cz no ścią efe kty w ne go wy ko rzy sta nia śro d ków po mo co wych z Unii Eu ro pe j skiej, ale ta k Ŝe ze zbu do wa niem sze ro kie go kon sensu su w re gio nie dla roz wiązy wa nia naj waŝ nie j szych pro ble mów roz wo jo wych wo je wódz - twa. Wy ma ga to spra w nej i otwa r tej na współpra cę ad mi ni stra cji pu b li cz nej oraz zawiąza nia sze ro kie go par t ne r stwa 10. Po do b nie Stra te gia Po li ty ki Społecz nej Wo je wó dz twa Lu be l skie go na lata zwra - ca uwa gę na po dej mo wa nie zin te gro wa nych i całoś - cio wych działań w celu ogra ni cze nia nie ko rzy st nych zja wisk i po bu dza nia akty w no ści społecz nej na Lube lsz czy ź nie 11. In ny mi słowy, zakłada się ko nie cz ność ścisłej współpra cy ró Ŝ nych pod mio tów, co na tu ra l nie po - win no zmie rzać do two rze nia się re la cji par t ne r skich i zinstytu cjona lizo wa nia sa mych pa r t nerstw. W prak - ty ce jed nak, juŝ na po zio mie pro gra mów ope ra cy j - nych, rze czy wi ste par t ne r stwo albo jest słabo uw z - ględ nia ne, albo przy bie ra czy sto fa sa do wy cha ra kter, ogra ni czo ny mery tory cz ny mi i cza so wy mi ra ma mi kon kre t ne go pro je ktu. Współpra ca mię dzy se kto rowa w za kre sie wspie ra nia roz wo ju lo ka l ne go i przed się bior czo ści społecz nej na Lube lsz czy ź nie na dal je sz cze po zo - sta je na ni skim po zio mie. JuŜ wstę p na ana li za ma te - riałów za sta nych wzbu dziła oba wy, Ŝe w tra kcie ba - dań mogą się po ja wić trud no ści z do ta r ciem do pa r t - nerstw z długo le t nim sta Ŝem. Z tego po wo du w ba - daniach an kie to wych i wy wia dach pogłębio nych po sta nowi li śmy za sto so wać do bór ce lo wy re spon - den tów i sku pić się na ana li zie pa r t nerstw bar dziej od stro ny ja ko ścio wej niŝ ilo ścio wej. Prze pro wa dzo - ne ba da nia po twier dziły wstę p ne oba wy. Oka zało się, Ŝe wie le pa r t nerstw powołanych do ist nie nia w la tach dzie wię ć dzie siątych XX wie ku i po w - stałych przed przystąpie niem Pol ski do Unii Eu ro - pe j skiej któ re pla no wa li śmy objąć ba da niem, juŝ nie działa lub za wie siło swoją działal ność. Wa r to w tym mie j s cu przy wołać ki l ka pro gra - mów zrea li zo wa nych na te re nie wo je wó dz twa lu bel - skie go, w któ rych za pla no wa no powołanie in sty tu cji par t ne r skich. W la tach dzie wię ć dzie siątych XX wie ku waŝną rolę w kształto wa niu re la cji par t ne r skich mię dzy se kto ra mi ode grał pro gram Unii Eu ro pe j - skiej okre śla ny mia nem PHARE (Po land, Hun ga ry As si stan ce for Re stru c tu ring of the ir Eco no mies). Jed nym z jego ko m po nen tów był Pro gram Roz wo ju Społeczno -Go spoda rcze go (The So cio -Eco no mic De ve lo p ment Pro gram me, SED) 12, w ra mach któ re - go rea li zo wa no mię dzy in ny mi Pro gram Ini cja tyw Lo ka l nych, słuŝący po dej mo wa niu ini cja tyw na rzecz za trud nie nia i roz wo ju społeczno -go spoda - rcze go. Z jed nej stro ny Pro gram Ini cja tyw Lo ka l - nych przy czy nił się do stwo rze nia po li ty ki re gio na l - nej uw z ględ niającej lo ka l ne uwa run ko wa nia, z dru giej zaś stro ny do po bu dze nia ini cja tyw i wy - siłków sa mych społecz no ści lo ka l nych na rzecz oŝy - wie nia go spo dar cze go 13. Zakłada no, Ŝe dzia łania rea li zo wa ne w ra mach Pro gra mu Ini cja tyw Lo ka l - nych będą łago dzić ne ga ty w ne zja wi ska związane z wpro wa dze niem reguł go spo dar ki ryn ko wej oraz wspie rać two rze nie no wych miejsc pra cy 14. Przy re - a li za cji tego pro gra mu po raz pie r wszy świa do mie wy ko rzy sta no ele men ty pode jścia part ne r skie go. W ce lach szcze gółowych Pro gra mu Ini cja tyw Lo - ka l nych za pi sa no mię dzy in ny mi: 9 Por. E. Leś: Eu ro pe j skie do świa d cze nia w spra wie przed się bior czo ści społecz nej na przykład zie Włoch i Fin lan dii, [w:] E. Leś (red.): Po moc społecz na. Od klien ty z mu do par ty cy pa cji, Ofi cy na Wy da w ni cza ASPRA-JR, Wa r sza wa , s Stra te gia Roz wo ju Wo je wó dz twa Lu be l skie go na lata , Lu b lin 2009, s Re gio na l ny Ośro dek Po li ty ki Społecz nej w Lu b li nie: Stra te gia Po li ty ki Społecz nej Wo je wó dz twa Lu be l skie go na lata , Lu b lin Pro gram rea li zo wa no w la tach W Pol sce był on koor dy no wa ny przez Mi ni ste r stwo Pra cy i Po li ty ki Społecz nej por. M. Bu t kie wicz, J. Mę ci na (red.): Pro gram Roz wo ju Społeczno -Go spoda rcze go (The So cio -Eco no mic De ve lo p ment Pro gram me SED), Mi ni ste r stwo Pra cy i Po li ty ki Społecz nej, Wa r sza wa 1995, s Por. R. Ol sza ń ski, R. Ste fa ń ski: Pla no wa nie par t ne r skie. Me to da społecz ne go opra co wy wa nia pro gra mów roz wo ju lo ka l ne go, Fun dusz Współpra cy, Pro gram Ini cja tyw Lo ka l nych, Wa r sza wa 1994, s M. Bu t kie wicz, J. Mę ci na (red.): Pro gram Roz wo ju Społeczno -Go spoda rcze go, op. cit., s. 11.

4 An drzej Ju ros, Ar ka diusz Bia³y Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed siê bior czo œci spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie 29 uma c nia nie samo dzie l no ści po moc otrzy my - wa na w ra mach pro gra mu wzma c niała zdo l - ność społecz no ści lo ka l nych do samo dzie l ne go roz wiązy wa nia włas nych pro ble mów, głów nie przez szko le nia dla lo ka l nych li de rów i two rze - nie no wych form orga niza cy j nych na po zio mie lo ka l nym oraz upo wsze ch nia nie wy so kich stan dar dów or ga ni za cji i za rządza nia, de cen tra liza cję zarządza nia i odpo wie dzial no - ści we wszy stkich fa zach Pro gram Ini cja tyw Lo ka l nych był two rzo ny od do l nie (społecz no - ści, któ re w nim ucze st ni czyły, same po dej mo - wały de cy zje o ty pie i kie run ku działań), in te gra cję i współdziałanie par t ne r skie w fa - zie przy go to wa nia pro gra mów roz wo ju we wszy stkich gmi nach po wstały ko mi te ty lo ka l - ne, któ re sku piały od ki l ku do kil ku dzie się ciu lo ka l nych li de rów (re pre zen tan tów władz lo - ka l nych, przed się bio r ców, ro l ni ków, związków za wo do wych, or ga ni za cji po zarządo wych, in - sty tu cji obsługujących ry nek pra cy), two rze nie trwałych me cha ni z mów roz wo ju lo - ka l ne go w re zu l ta cie prze pro wa dze nia pro - gra mu w wy bra nych gmi nach zakłada no po wsta nie trwałych me cha ni z mów po bu - dzających roz wój go spo dar ki lo ka l nej, ta kich jak agen cje roz wo ju re gio nal ne go czy in ku ba - to ry przed się bior czo ści, kład zio no na cisk, aby insty tu cje te działały na dal po za ko ń cze niu fi nan so wa nia z pro gra mu 15. Do pro je ktu wy ty po wa no pię t na ście gmin, z tej gru py dzie wię ciu po przed sta wie niu przez nie pro - gra mu roz wo ju przy zna no śro d ki. W wo je wó dz - twie lu be l skim wy bra no gmi nę Biłgo raj. Pro gram Ini cja tyw Lo ka l nych w ra mach Pro gra mu Roz wo ju Społeczno -Go spoda rcze go przy czy nił się do po w - sta nia ponad 900 no wych miejsc pra cy, głów nie dzię ki in ku ba to rom przed się bior czo ści. Dru gim pro gra mem par t ne r stwa lo ka l ne go, na któ ry wa r to zwró cić uwa gę, był rea li zo wa ny w la - tach pro gram przy go to wa ny przez Ame ry kańską Agen cję Roz wo ju Mię dzyna rodo we go (Uni ted Sta tes Agen cy for In ter na tio nal De ve lo p - ment, USAID). W sty cz niu 1997 roku, w ra mach pro je ktu Sie ci Demo kra ty cz nej (De m-net), uru - chomio no Pro gram Par t ne r stwa Lo ka l ne go 16. Re zul - ta tem było przy go to wa nie w pię t na stu mia stach współpra cujących z Ame ry kańską Agencją Roz wo ju Mię dzyna rodo we go pro gra mów współpra cy mię dzy wład za mi lo ka l ny mi a orga ni za cja mi po zarządo wy - mi. Obe j mo wały one cele, za sa dy i pro ce du ry wza jem - nego współdziałania oraz wdro Ŝe nie w tych mia - stach czy te l nych i ja s nych me cha ni z mów do to wa nia or ga ni za cji lub kon tra kto wa nia usług 17. We wszy s t - kich tych gmi nach po wstały lo ka l ne ko a li cje władz sa morządo wych i or ga ni za cji po zarządo wych, opra - co wa no ta k Ŝe pro gra my współpra cy i stra te gie roz - wo jo we. In nym isto t nym pro gra mem, któ ry za ini cjo wał po wsta nie pa r t nerstw, mię dzy in ny mi na te re nie wo - je wó dz twa lu be l skie go, był pro gram PHARE 2000 Spó j ność Społeczno -Go spoda r cza Wspie ra nie Roz wo ju Lo ka l nych Po ro zu mień na Rzecz Za trud - nie nia, rea li zo wa ny w la tach Długo - fa lo wym ce lem pro gra mu było roz wi ja nie umie ję t - no ści współpra cy par t ne r skiej or ga ni za cji i in sty tu cji działających w ob sza rze po wia to we go ryn ku pra cy oraz iden tyfi ko wa nie prio ry te tów i opra co wy wa nie pro je któw do tyczących roz wo ju za trud nie nia. W 2003 roku w czte rech wo je wó dztwach (lu be l skie, pod la skie, pod kar pa c kie, warmi ńsko- mazu r skie) roz po czę to re a li za cję pro je ktu Wspie ra nie Roz wo - ju Lo ka l nych Po ro zu mień na Rzecz Za trud nie nia. Pro gram po zwo lił zbu do wać par t ne r stwa trzech se k - to rów w dwu dzie stu po wia tach zie m skich wo je wódz - twa lu be l skie go. Uja w nił i wyłonił rze czy wi s tych li - de rów se kto ra po zarządo we go, któ rzy zdo by wając wie dzę na te mat roli or ga ni za cji po zarządo wych w par t ne r stwach, przy czy ni li się w wie lu po wia tach do skon soli do wa nia or ga ni za cji po zarządo wych (mię dzy in ny mi przez utwo rze nie lo ka l nych fo rów or ga ni za cji po zarządo wych, na przykład w Łuko - wie, Ja no wie Lu be l skim, Chełmie). 15 Ibi dem, s Pro jekt Sie ci Demo kra ty cz nej De m-net, Aca de my for Edu ca tio nal De ve lo p ment (AED), Wa r sza wa 1997, s Za sa dy, pro gra my i fo r my współpra cy sa morządu tery to rial ne go i or ga ni za cji po zarządo wych. Po rad nik dla sa morządów tery to ria l nych i or ga ni za cji po zarządo wych, Aka de mia Roz wo ju Fi lan tro pii w Pol sce, Wa r sza wa 1998, s Por. M. Ku bisz: Wpro wa dze nie, [w:] M. Ku bisz (red.): Pra ca, kształce nie, par t ne r stwo. Zbiór opra co wań po wstałych w ra mach re a li za cji pro gra mu PHARE 2000 Roz wój Za so bów Lu dz kich, Pol ska Agen cja Roz wo ju Przed się bior czo ści, Ra dom 2004, s. 5.

5 30 nr 21 lato 2010 Ba da nia prze pro wa dzo ne w 2006 roku przez Zo fię Rze p kę 19, do tyczące sta nu pa r t nerstw na rzecz za trud nie nia po wstałych w 2004 roku w ka Ŝ dym po - wie cie zie m skim w ra mach pro gra mu PHARE 2000, wy ka zały jed nak, Ŝe po za ko ń czo nym pro je kcie (ści - ślej po wy cze r pa niu się śro d ków fi nan so wych) stop - nio wo, z roku na rok, malała ich akty w ność, a wie le z nich prze stało ist nieć 20. Ze zna cz nie gorszą sy tu - acją zet k nę li śmy się w 2009 roku, gdy pró bo wa li śmy do trzeć do tych pa r t nerstw, nie mówiąc juŝ o pró bie po wtó rze nia prze pro wa dze nia oce ny ich sku te cz noś - ci i trwałości za po mocą mię dzy in ny mi an kie ty Pe te ra Llo y da i Sa rah Kel ly. Mo Ŝ na więc stwier dzić, Ŝe w wy pa d ku pa r t nerstw na rzecz za trud nie nia w woje wó dztwie lu be l skim mamy do czy nie nia z sys - te ma ty cz nym re gre sem tych in sty tu cji. Mimo Ŝe wię kszość tych pa r t nerstw nie ist nie je lub jest w sta nie uś pie nia, wa r to się gać do wy pra co - wa nych re zu l ta tów, gdyŝ za sto so wa ne wów czas pro - ce sy powoływa nia pa r t nerstw tery to ria l nych były pró ba mi za ko rze nia nia i po bu dza nia roz wo ju lo ka l - nej przed się bior czo ści społecz nej. Na le Ŝałoby jed - nak naj pierw spró bo wać usta lić przy czy ny nie po - wo dze nia re a li za cji wspo mnia nych pro gra mów w wie lu po wia tach wo je wó dz twa lu be l skie go, aby w przyszłości uniknąć po do bnych błędów przy two - rze niu ko le j nych pa r t nerstw. Po trze b ne są do tego od po wied nie na rzę dzia i me to do lo gie moni to ro wa - nia oraz ba da nia trwałości i sku te cz no ści pa r t nerstw, a ta k Ŝe roli po dej ścia part ne r skie go w roz wo ju eko - no mii społecz nej. Na rzę dzia te mogą mieć isto t ny wpływ na sku te cz ność i ja kość działań po dej mo wa - nych przez par t ne r stwo. Ko nie cz ne jest ta k Ŝe po szu - ki wa nie sku te cz nych me tod za pe w nia nia trwałości fun kcjo no wa nia in sty tu cji par t ne r skich na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed się bior czo ści społecz nej. Wię kszość obe c nie fun kcjo nujących part - ner stw, któ re udało nam się zi den tyfi ko wać, utwo - rzo no po 2007 roku (po wstały mię dzy in ny mi dzię - ki dofi nan so wa niu z Euro pe j skie go Fun du szu Społecz ne go). Ba da nia wy ka zały, Ŝe duŝa część tych pa r t nerstw cha ra kte ryzu je się zwy kle kró t kim okre sem trwania naj czę ściej są one zawiązy wa ne na czas re a li za cji pro je ktu (tzw. par t ne r stwa pro jek - towe). Oce niając stan współpra cy mię dzyse kto ro wej na rzecz roz wo ju eko no mii społecz nej na Lu bel - szczy ź nie, na le Ŝy stwier dzić, Ŝe: 1. Wspa r cie roz wo ju przed się biorstw społecz - nych w re gio nie w nikłym sto p niu jest po bu dza ne hi sto ry cz nym roz wo jem społecz nej działal no ści go - spo da r czej. Z jed nej stro ny, zna cz na część re gio nu do dziś nie sie pokłosie za bo ru ro sy j skie go w za kre sie sto p nia zin te gro wa nia społecz ne go. Z dru giej stro - ny, okres ko mu ni z mu prze rwał nić łączącą z doj - rzałymi fo r ma mi przed się bior czo ści społecz nej, jaką re pre zen to wał na przykład fe no men spółdzie l czo ści by cha wskiej czy ogro m na rola Lu be l skie go To wa - rzy stwa Do bro czyn no ści w ini cjo wa niu pro ce sów in wes tycy j nych i roz wo jo wych Lu b li na. 2. Rola władz lo ka l nych w roz wo ju eko no mii społecz nej jest zni ko ma, nie wy ka zują one ini cja ty - wy, rza d ko są li de rem czy pa r t ne rem w pro ce sie roz - wi ja nia eko no mii społecz nej (poza pe w ny mi wy - jątka mi 21 ). 3. Oto cze nie wspie rające roz wój lo ka l ny i przed - siębiorczość społeczną na Lube lsz czy ź nie jest je sz cze słabo roz wi nię te. Cho dzi prze de wszy stkim o: nie wy sta r czające ukształto wa nie pro gra mów po li ty ki pu b li cz nej ukie run ko wa nych na przed - siębiorstwa społecz ne (na przykład Pro gram Roz wo ju Pol ski Wschod niej nie obe j mu je wspa r cia przed się biorstw społecz nych, słabo uw z ględ nia me cha ni z my eko no mii społecz nej i nie sto su je me cha ni z mów oce ny społecz ne go zwro tu nakładów po nie sio nych na rzecz pod - mio tów eko no mii społecz nej), nie do sta teczną li cz bę prawdziwych pa r t ner - stw, któ re zakładałyby akty w ność oby wa - telską, były na nią otwa r te i uw z ględ niały me cha ni z my eko no mii społecz nej oraz fun k - cjo nujących w ich ra mach przed się biorstw społecz nych jako siły na pę do wej roz wo ju społecz no -go spo dar cze go, 19 Zob. Z. Rze p ka: Roz wój pa r t nerstw lo ka l nych na rzecz za trud nie nia. Na pod sta wie ba dań w wo je wó dztwach lu be l skim i pod kar pa c kim, Lu b lin 2006 [mps pra cy ma gi ste r skiej na pi sa nej pod kie run kiem prof. dr hab. Sta nisława Cie śli w Ka to li c kim Uni wer sy te cie Lu be l skim Jana Pawła II]. 20 Ewaluacja programu PHARE 2000 wykazała, Ŝe działania podejmowane w ramach programu Wspieranie rozwoju paktów na rzecz zatrudnienia charakteryzowały się niską trwałością. Por. B. CięŜka, M. Kochanowicz, M. Milczarczyk, M. Kotnarowski: Ewaluacja ex-post programu PHARE 2000 SSG komponent RZL, Pracownia Badań Społecznych w Sopocie, Sopot 2005, s [dostęp: 17 lipca 2010 r.]. Zob. teŝ: A. Zybała: Siła partnerstwa, op. cit., s Zob. pod roz dział Mo de lo we po dej ścia par t ne r skie na rzecz roz wo ju eko no mii społecz nej na Lube lsz czy ź nie w ni nie j szym ar ty ku le.

6 An drzej Ju ros, Ar ka diusz Bia³y Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed siê bior czo œci spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie 31 małą li cz bę cen trów in te gra cji społecz nej, klu - bów in te gra cji społecz nej, Ośro dek Wspie ra nia Spółdzie l czo ści So cja l nej w Za mo ściu (z jed nym od działem w Ja no wie Lu be l skim), któ ry nie moŝe się wy ka zać wię k - szy mi osiągnię cia mi w za kre sie ani mo wa nia no wych spółdzie l ni so cja l nych, nie ist niejącą stru ktu rę fe de ra cyjną przed się - biorstw społecz nych (była jed na pró ba powołania se kcji eko no mii społecz nej w ra - mach Fo rum Lu be l skich Or ga ni za cji Po za - rządo wych, ale poza dys kusją i wstępną apro batą nie pod ję to Ŝad nych kro ków fo r ma l - nych i orga niza cy j nych). Ist nie je po trze ba ini cjo wa nia i za ko rze nia nia przed się biorstw eko no mii społecz nej we wspól no - cie lo ka l nej tak, aby przyczy niały się do jej roz wo - ju, ale tak Ŝe mogły li czyć na jej wspa r cie 22. Two - rze nie ta kich przed się biorstw wy ma ga dys ku sji z orga niza to ra mi Ŝy cia społecz ne go na po zio mie lo ka l nym. Cho dzi za rów no o two rze nie sfor mali - zowa ne go par t ne r stwa na rzecz roz wo ju przed się - bior czo ści, działającego na pod sta wie wy pra co wa - nej stra te gii i za pe w niającego mie sz ka ń com sze ro kie mo Ŝ li wo ści an ga Ŝo wa nia się w bu do wa nie wspól no ty lo ka l nej, jak i o sku te cz ne wspie ra nie indy widu al ne go roz wo ju osób po dej mujących pra cę w przed się bio r stwach społecz nych. Przed - się bio r stwo społecz ne (zwłasz cza za trud niające oso by wy klu czo ne), z za sa dy wy ma gające udziału ka pi tału społecz ne go i re a li zujące mi sję społeczną (re in te gra cja społecz na i za wo do wa), nie jest zdo l - ne efe kty w nie spełniać tych fun kcji bez stwo rze nia wcze ś niej par t ne r stwa inte re sa riu szy 23. Par t ne r stwo to moŝe być mniej lub bar dziej sfor mali zo wa ne, ale musi sta no wić re a l ne, społeczno -insty tucjo nal ne za ple cze two rzo nych i fun kcjo nujących przed się - biorstw. Przed się bio r stwo społecz ne po win no wy - ra stać z mo Ŝ li wie sze ro kie go par t ne r stwa lo ka l ne go (lub wspól no ty lo ka l nej). Ty l ko wte dy moŝe m.in. tra f nie zi den tyfi ko wać dla sie bie ni szę ryn kową, nie za bu rzając me cha ni z mów konku rency j no ści na lo - ka l nym ryn ku (zwłasz cza na eta pie wyko rzy sty wa - nia śro d ków pu b li cz nych) 24. Cel przy świe cający powołaniu i fi nan so wa niu przed się bio r stwa społecz ne go musi być za tem 25 : wi do cz ny mo Ŝ li wy do dokład ne go okre śle - nia, lo ka l ny przy wra cający oby wa te lom po czu cie odpo wie dzial no ści za roz wiąza nie pro ble mu (w opi nii nie któ rych prze ba da nych przez nas przed sta wi cie li in sty tu cji i or ga ni za cji społecz - nych, wspó l ne działania w par t ne r stwie mają sens ty l ko wte dy, kie dy są po dej mo wa ne od do l - nie), a ta k Ŝe wska zujący lo kalną ni szę ryn kową dla przed się bio r stwa, mo Ŝ li wy do osiągnię cia opa r ty na lo ka l nie do stę p nych śro d kach i au to ry te tach (nie moŝe to być ini cja ty wa ze w nę trz na, po mi jająca zaan ga Ŝo wa nie lo ka l ne go ka pi tału fi nan so we - go i społecz ne go). Po li ty ka społecz na po win na być ukie run ko wa - na prze de wszy stkim na wzma c nia nie in te gra cji społecz nej i za wo do wej całych społecz no ści lo ka l - nych. Do brze zor gani zo wa ne wspól no ty lo ka l ne muszą za pe w niać szan sę ucze st ni c twa w wy mia nie go spo da r czej wszy stkim swo im oby wa te lom, rów - nieŝ tym oso bom czy gru pom, któ re jak się wy da je 22 Por. M. Ry m sza: Za po mnia ny ka pi tał Soli da r no ści. Eko no mia so li da r na w Pol sce po 1989 roku, Więź 2008, nr 4 5 ( ), s Wśród załoŝycieli spółdzielni socjalnej musi być co najmniej 50% (wcześniej nawet 80%) osób bezrobotnych (kategoria wykluczenia społecznego). Włosi przyjęli 30% pułap zatrudnienia (co nie jest równoznaczne z członkostwem), zakładając, Ŝe często do załoŝenia spółdzielni socjalnych jest potrzebna inicjatywa interesariuszy spoza kategorii wykluczenia społecznego (na przykład ogromny lęk przed członkostwem osób chorych psychicznie, wynikający z nieprzewidywalności nawrotu choroby). Trudno oceniać skalę społecznego zwrotu poniesionych inwestycji (interesariuszy), gdyŝ w Polsce nie ma jeszcze kryteriów takiej oceny. Szacunki takie prowadzi się w Wielkiej Brytanii, gdzie panuje przekonanie, Ŝe ponad 50%, czyli większość dochodu powinna zostać wypracowana (poprzez sprzedaŝ podmiotom prywatnym lub kontrakty publiczne realizowane na zasadach rynkowych), jednak w badaniu przeprowadzonym przez rządowy Social Enterprise Unit do zdefiniowania sektora zastosowano kryterium 25% dochodu. Wyjaśnić to moŝna faktem, Ŝe niektóre przedsiębiorstwa społeczne są «w fazie rozwojowej» i dopiero zmierzają do progu 50% samodzielnie wypracowanego dochodu (R. Spear: Ramy instytucjonalne dla przedsiębiorstwa społecznego: wyzwania dla Polski i innych nowych krajów członkowskich, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2006, s. 9). JuŜ to wskazuje, Ŝe czysta kalkulacja w obrębie samego przedsiębiorstwa jest niewystarczająca. 24 A. Ju ros, współpra ca M. Łazaro wicz- Ko wa lik, M. Ry m sza, T. Ka ź mie r czak: Au dyt i spra woz da w czość przed się bio r stwa społecz ne go, In sty tut Spraw Pu b li cz nych, Wa r sza wa 2008, s Por. J. McKnight, J. Kre t z mann: Com mu ni ty Or ga ni zing in the ei g h ties: To ward a Post -A lin sky Agen da, [w:] J. McKnight (red.): The Ca re less So cie ty: Com mu ni ty and Its Coun te r fe its, Ba sic Bo oks, New York 1995, s (za: A. Ju ros, współpra ca M. Łazaro wicz- Ko wa lik, M. Ry m sza, T. Ka ź mie r czak: Au dyt i spra woz da w czość przed się bio r stwa społecz ne go, op. cit., s. 6).

7 32 nr 21 lato 2010 nie mają mo Ŝ li wo ści par tycy po wa nia w Ŝy ciu społecz nym, go spo da r czym czy kul tu ra l nym 26. Istotną cechą pra wdzi we go roz wo ju jest bo wiem jego in te gra l ny cha ra kter, któ ry po wi nien przy czy niać się do roz wo ju całego człowie ka i ka Ŝ de go człowie ka 27. Zin te gro wa ne działania po dej mo wa ne przez pu b li - cz ne słuŝby za trud nie nia, in sty tu cje po mo cy i in te - gra cji społecz nej oraz or ga ni za cje społecz ne na rzecz osób i grup wy klu czo nych lub za gro Ŝo nych wy klu - cze niem społecz nym są szcze gó l nie wa Ŝ ne z pun ktu wi dze nia roz wa Ŝań nad eko no mią społeczną. Ich har mo ni j na współpra ca lub brak współpra cy bez po - śred nio wpływa na wa run ki i per spe kty wy roz wo ju eko no mii społecz nej w re gio nie. Bu do wa nie ko a li cji na rzecz wspie ra nia i roz - wo ju eko no mii społecz nej w re gio nie lu be l skim za - le Ŝy ta k Ŝe mię dzy in ny mi od tego, jak da le ce po ję cia eko no mii społecz nej i przed się bior czo ści społecz nej będą fun kcjo no wały w men ta l no ści na przykład li - de rów społecz no ści lo ka l nej, któ rzy mają wpływ na po li ty kę społeczną w re gio nie, czy li wśród pra co w ni - ków in sty tu cji ryn ku pra cy, po mo cy i in te gra cji społecz nej oraz pra co w ni ków i działaczy or ga ni za cji społecz nych. Ba da nia wy bra nych, ale naja ktyw nie j - szych przed sta wi cie li in sty tu cji i or ga ni za cji po ka - zują, Ŝe po ziom świa do mo ści na te mat tego, czym jest eko no mia i przed się bio r czość społecz na, jest ni - ski 28. Czę sto nie są oni świa do mi, Ŝe nie któ re działania rea li zo wa ne przez ich in sty tu cje czy or ga - ni za cje wpi sują się w ob szar eko no mii społecz nej. Mo de lo we po dej œcia par t ne r skie na rzecz roz wo ju eko no mii spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie 29 Ana li za ma te riałów źródłowych i wy ni ki prze - pro wa dzo nych ba dań po zwo liły wy ró Ŝ nić na Lube l - sz czy ź nie czte ry mo de lo we po dej ścia par t ne r skie na rzecz roz wo ju eko no mii społecz nej oraz je den qu a si - -mo del lu be l ski, któ ry trud no na zwać po dej ściem mo de lo wym (choć jest chara ktery sty cz ny dla wie lu tego typu ini cja tyw na Lube lsz czy ź nie): Model biłgo ra j ski. Na te re nie po wia tu biłgo raj - skie go, mimo si l nych tarć po li ty cz nych i per so na l - nych, od początku lat dzie wię ć dzie siątych XX wie - ku mamy do czy nie nia z po dej ściem par t ne r skim, któ re go klu czo wy mi po sta cia mi są li de rzy bi z ne su i ad mi ni stra cji sa morządo wej. Rolę zwo r ni ka i li de ra od gry wa Biłgo ra j ska Agen cja Roz wo ju Re gio nal ne - go SA, utwo rzo na w pie r wszym par t ne r skim Pro gra - mie Ini cja tyw Lo ka l nych (PIL PHARE SED 021). Biłgo ra j ska Agen cja Roz wo ju Re gio nal ne go jest in - sty tucją wspa r cia i in ku ba to rem dla wie lu ini cja tyw go spo da r czych oraz społecz nych. Dwo ma spe kta - kula rny mi przykłada mi tych osta t nich są Fun da cja Fun dusz Lo ka l ny Zie mi Biłgo ra j skiej (FFLZB) 30 oraz Biłgo ra j skie Przed się bio r stwo Społecz ne Sp. z o.o. 31, któ re zo stało utworzo ne dzię ki pro je kto wi W stro nę pol skie go mo de lu go spo dar ki społecz nej bu du je - my nowy Li sków 32, rea lizo wa ne mu w ra mach Ini - cja ty wy Wspól no to wej EQUAL, mającej za za da nie mini mali zo wa nie dys kry mi na cji i nie rów no ści społecz nych na ryn ku pra cy. Ce lem pro je ktu było roz wi ja nie pol skie go mo de lu przed się bior czo ści społecz nej przez wy pra co wa nie i spra w dze nie w pra kty ce stra te gii mobi li zo wa nia społecz no ści lo - ka l nych do two rze nia przed się biorstw społecz nych. Kie ro wa ne przez Biłgo rajską Agen cję Roz wo ju Re gio nal ne go par t ne r stwo po wia to we wy ka zu je się duŝą inno wacy j no ścią w za kre sie ani ma cji lo ka l nej, zarządza nia sa mym par t ne r stwem oraz kształto wa - niem utwo rzo ne go przed się bio r stwa społecz ne go i admi ni stro wa nia nim. Jest to przykład trwałego i mo c no ugrun to wa ne go par t ne r stwa, dys po - nującego zinsty tucjo nali zo waną agendą (Biłgo ra j - ska Agen cja Roz wo ju Re gio nal ne go) i fun du sza mi 26 Por. Be ne dykt XVI: En cy kli ka Ca ri tas in ve ri ta te, Wy daw ni c two AA, Kra ków 2009, nr Por. Paweł VI: En cy kli ka Po pu lo rum pro gres sio, Wy daw ni c two Znak, Ośro dek Do ku men ta cji i Stu diów Społecz nych, Kra ków Wa r sza wa 1967, nr Zob. A. Ju ros, A. Biały: Dia g no za w za kre sie współpra cy in sty tu cji ryn ku pra cy, op. cit., s Być moŝe za miast po ję cia mo de lo we le piej byłoby za sto so wać wy ra Ŝe nie do bra pra kty ka. Ta kie okre śle nie su ge ro wałoby jed nak, Ŝe jest to juŝ roz wiąza nie op ty ma l ne, a tak w wię kszo ści opi sy wa nych pa r t nerstw nie jest. Przez te r min mo de lo we chce my wska zać, Ŝe moŝe to być punkt od nie sie nia w two rze niu ko le j nych pa r t nerstw w re gio nie, po zwa lający uchwy cić po do b ne uwa run ko wa nia powoływa nia i fun kcjo no wa nia pa r t nerstw oraz wska zać kie run ki ich roz wo ju. Par t ne r stwa te bo wiem ist nieją i prze trwały pró bę cza su. Z ko lei sto sując te r min qu a si-mo del, mó wi my o pra kty kach, któ re w wa r stwie fo r ma l nej wy ko rzy stują fo r mułę pa r t nerską, przy czym nie jest ona za ko rze nio na w społecz no ści, a jej funkcjonowanie jest uwarunkowane zewnętrznymi środkami finansowymi skow.org.pl

8 An drzej Ju ros, Ar ka diusz Bia³y Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed siê bior czo œci spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie 33 opa r ty mi na Ŝe la z nym ka pi ta le (Fun da cja Fun dusz Lo ka l ny Zie mi Biłgo ra j skiej), któ re słuŝą do wspie - ra nia oraz roz wi ja nia lo ka l nej przed się bior czo ści społecz nej. Mo del chełmski. Li de rem par t ne r stwa są przed sta wi cie le ad mi ni stra cji sa morządo wej (po- wiat gro dz ki z po wia tem zie m skim owo cem współpra cy jest mię dzy in ny mi wspó l ny Urząd Pra - cy), któ rym to wa rzyszą or ga ni za cje po zarządowe. Re zu l ta tem pro je ktu Wspie ra nie roz wo ju lo ka l - nych pa któw na rzecz za trud nie nia 33 jest na przykład powołane Par t ne r stwo Zie mi Chełmskiej Za trud nie nie, In te gra cja, Roz wój (ZIR), któ re jest płasz czyzną uz gad nia nia i ani mo wa nia wie lu ini - cja tyw na rzecz za trud nie nia i roz wo ju eko no mii społecz nej. Obe c nie jest ono insty tucjo nalizo wa ne w fo r mie Chełmskie go Cen trum Par t ne r stwa Lo ka l - ne go, któ re do ce lo wo ma się stać trwałym, sy ste mo - wym par t ne r stwem działających lo ka l nie in sty tu cji ryn ku pra cy oraz po mo cy i in te gra cji społecz nej 34. W ra mach par t ne r stwa wy pra co wa no ta kie re zu l ta - ty, jak cho ć by pro gram asy sten tów osób nie pełno - spra w nych, całościo wy pro gram in te gra cji społecz - nej gmi ny Sa win (mię dzy in ny mi utwo rze nie wa r szta tów te ra pii za ję cio wej, śro dowi sko we go domu sa mo po mo cy, pla ny utwo rze nia spółdzie l ni so cja l nej) czy Cen trum In te gra cji Społecz nej Go s - po da r stwo Po mo c ni cze Urzę du Mia sta Chełm. Mo del ja no wski. Na te re nie po wia tu ja no w - skie go działa si l ne, zinsty tucjo nalizo wa ne par t ne r - stwo Sto wa rzy sze nie Lo ka l na Gru pa Działania Le ś ny Krąg 35, wy ko rzy stujące zna cz ny po ziom in - tegra cji społecz nej, chara ktery sty cz nej dla mie sz kań - ców tego te re nu, pogłębio ny ucze st ni c twem w ki l ku efe kty w nie wy ko rzy sta nych pro gra mach wspie ra nia bu do wy pa r t nerstw. Klu czową rolę w roz wo ju od - gry wa par t ne r stwo or ga ni za cji po zarządo wych z wład za mi sa morządo wy mi. Li de rem par t ne r stwa na rzecz eko no mii społecz nej jest or ga ni za cja po - zarządowa (Sto wa rzy sze nie Akty wi za cji Społecz nej SAS i pro wa dzo na przez nie Agen cja Współpra cy i Roz wo ju) i cha ryz maty cz ny ani ma tor lo ka l ny. Po - dej mo wa na na sze roką ska lę akty wi za cja społecz na sku t ku je ini cjo wa niem wie lu in te re sujących przed - się w zięć o cha ra kte rze społecz nym, go spo da r czym i kul tu ra l nym, po wsta wa niem li cz nych sto wa rzy - szeń za pe w niających roz wój kon kre t nych małych społecz no ści lo ka l nych, ani mo wa niem wio sek te - ma ty cz nych (Ja r mark Gar n ca r ski w ŁąŜku Gar n ca - r skim), lan so wa niem pro du któw lo ka l nych (mię - dzy in ny mi Fe styn Ka szy, Świę to Ka r pia), po wsta niem Klu bu 4H. DuŜe zna cze nie ma pra ca Mie j skie go Ośro d ka Po mo cy Społecz nej me todą Cen trum Akty w no ści Lo ka l nej jako swo i ste go in - ku ba to ra przed się bior czo ści społecz nej i za ple cza roz wo ju wo lon ta ria tu. Kon kre t nym re zu l ta tem pro wa dzo nej na sze roką ska lę akty wi za cji było rów nieŝ powołanie mię dzy in ny mi Klu bu In te gra - cji Społecz nej (pro wa dzo ne go obe c nie przez Ja no - wskie Sto wa rzy sze nie Nie sie nia Po mo cy Hu ma - nus ) i od działu Ośro d ka Wspa r cia Spółdzie l czo ści So cja l nej (główna sie dzi ba ośro d ka zna j du je się w Za mo ściu i pro wa dzi ją Sto wa rzy sze nie Nowa Szan sa ). Mo del łukowski. Zinsty tucjo nalizo wa ne w for - mie sto wa rzy sze nia par t ne r stwo na rzecz za trud - nienia (Par t ne r stwo Zie mi Łuko wskiej MY ) 36, któ re jest pla t formą spo t ka nia li de rów i idei eko no - mii społecz nej, od gry wa mi ni malną rolę in te grującą przy zna cz nej roli pod mio tów insty tucjo na l nych, mię dzy in ny mi Urzę du Gmi ny Łuków (ko or dy na - tor wie lu inno wa cy j nych pro je któw) z działającym na te re nie gmi ny Sto wa rzy sze niem Dzie li my się tym co mamy oraz Łuk sja Sp. z o.o., będącą ani - ma to rem po wsta nia na te re nie po wia tu wa r szta tów te ra pii za ję cio wej, Zakładu Akty w no ści Za wo do wej, dwóch spółdzie l ni so cja l nych. Ta k Ŝe re a li za cja przez ki l ka gmin inno wa cy j nych pro je któw w ra - mach Pro gra mu In te gra cji Społecz nej po twier dza duŝy po ten cjał roz wo jo wy i zna cz ne za so by ka pi tału społecz ne go. Qu a si-mo del lu be l ski. Jest to mo del za rów no mia sta Lu b li na, jak i po wia tu zie m skie go lu be l skie - go. Oba po wia ty cha ra kte ry zują się słabo ścią part - 33 PHARE 2000 ko m po nent RZL PL log spo lecz ny.pl/tabs/in dex/131 [do stęp: 17 li pca 2010 r.] s ny krag.pl. JuŜ w pie r wszym roku ist nie nia sto wa rzy sze nie zo stało na gro dzo ne wy ró Ŝ nie niem Perełka Lube lsz czy z ny. Par t ne r stwo od lat jest re zu l ta tem kon sek went ne go pro ce su in te gro wa nia społecz no ści w ra mach ró Ŝ nych ini cja tyw lo ka l nych i efe kty w ne go wyko rzy sty wa nia ze w nę trz nych mo Ŝ li wo ści (przykładem moŝe być zaan ga Ŝo wa nie sto wa rzy sze nia w wyŝej wspomniany projekt PHARE 2000). 36 W Strategii rozwoju Powiatu Łukowskiego na lata (Starostwo Powiatowe w Łukowie, Łuków 2008, s. 53) partnerstwo jako stowarzyszenie jest wymienione w grupie organizacji mających potencjalnie największy wpływ na rozwój powiatu. Inicjatywa ta takŝe zrodziła się w ramach projektu PHARE 2000

9 34 nr 21 lato 2010 ne r skich re la cji ad mi ni stra cji sa morządo wej z orga - ni za cja mi po zarządo wy mi i lo ka l nym bi z ne sem. Ogro m ny po ten cjał se kto ra or ga ni za cji po zarządo - wych nie jest w pełni wy ko rzy sta ny do roz wo ju i po - wia tu gro dz kie go, i po wia tu zie m skie go. Przy metro poli ta l nych aspi ra cjach Lu b li na słabo jest za - ry so wa na współpra ca obu stru ktur sa morządo wych. Przekłada się to na słabość tzw. oby wa te l skiej me tro - po lii. Utwo rzo ne w ra mach pro je ktu W stro nę pol - skie go mo de lu go spo dar ki społecz nej bu du je my nowy Li sków Par t ne r stwo Po wia tu Lu be l skie go oka zało się two rem pro je kto wym (sta ro stwo, jako li - der two rzo nej Lo ka l nej Gru py Działania Kra i na wokół Lu b li na, nie wi działo po trze by wy ko rzy sta - nia wcze ś niej wy pra co wa nych re zu l ta tów w tym pro je kcie). Przy go to wa na w ra mach par t ne r stwa po - wia to wa stra te gia in te gra cji społecz nej i roz wo ju przed się bior czo ści społecz nej nie zo stała uchwa lo na przez Radę Po wia tu. In nym ar gu men tem prze ma - wiającym za ni skim po zio mem współpra cy mię dzy - sektoro wej na te re nie po wia tu zie m skie go lu be l skie go jest brak w zawiąza nym par t ne r stwie Lo ka l nej Gru py Działania Kra i na wokół Lu b li na 37 or ga ni - za cji po zarządo wych, któ re w po prze dnim par t ne r - stwie utwo rzyły w po wie cie trzy in no wa cyj ne przed - się bio r stwa społecz ne. Swo istą oceną sta nu współ pracy mię dzyse kto ro wej w po wie cie zie m skim lu be l skim wy da je się juŝ sam tytuł ar ty kułu: Ba rie ry współpra cy mię dzyse kto ro wej na przykład zie Par t ne r - stwa Lo ka l ne go Lu b lin w pro je kcie Bu du je my nowy Li sków, któ ry uka zał się w jed nym z nu me rów kwa rta l ni ka Trze ci Se ktor 38. Z po wy Ŝsze go ze sta wie nia trud no wnio sko - wać, jak po wi nien wyglądać wspó l ny mo del, mo Ŝ - liwy do po wie la nia w in nych po wia tach na Lube l sz - czy ź nie. Pie r wsze czte ry roz wiąza nia to par t ne r stwa si l nie za ko rze nio ne w społecz no ściach lo ka l nych, uw z ględ niające mie j s co we uwa run ko wa nia geo gra - fi cz ne, społecz ne, go spo da r cze, ku l tu ro we. Ka Ŝ da gmi na, ka Ŝ dy po wiat czy re gion ma swo je szcze gó l - ne ce chy. W wy pa d ku Lube lsz czy z ny jest to spe cy fi - ka wie j ska o wy ra zi stym ry sie ku l tu ro wym i włas - nym cza sie hi sto ry cz nym. Spo ra gru pa li de rów społecz nej przed się bior czo ści działa właś nie na ob - sza rach wie j skich, któ re wy ma gają pod ję cia wie lu inno wa cy j nych działań. Two rze nie par t ne r stwa nie moŝe za tem po le - gać na prze no sze niu wzo r co we go mo de lu z jed ne go re gio nu Pol ski do in ne go, ale po win no się roz po czy - nać od pra cy u pod staw, od ani mo wa nia społecz no - ści lo ka l nej i odbu do wy wa nia za ufa nia, wię zi społecz nych, wspól not lo ka l nych, a nie od od gó r ne - go kształto wa nia par t ne r stwa. W prze ciw nym ra zie utwo rzo ne par t ne r stwa (czę sto w ra mach ró Ŝ nych pro je któw) mogą stać się part ne r stwa mi je dy nie pro - je kto wy mi, pa pie ro wy mi, któ rych wska ź ni ki trwa - łości (nie wspo mi nając juŝ o wska ź ni kach sku te cz - no ści po dej mo wa nych przez nie działań) będą na ni skim po zio mie. Za gro Ŝe nia, ja kie niosą ze sobą nie prze my śla - ne stra te gie bu do wa nia pa r t nerstw lo ka l nych, prze - ja wiają się nie ty l ko w tym, Ŝe mogą one być kró t ko - trwałe, do ra ź ne i mało sku te cz ne, ale ta k Ŝe co rów nieŝ uwi do cz niło się w ba da niach mogą sku te - cz nie znie chę cać do zakłada nia no wych czy ua kty w - nie nia ist niejących, lecz uś pio nych pa r t nerstw lo ka l - nych. Nie któ rzy ba da ni z in sty tu cji pu b li cz nych, ryn ku pra cy i or ga ni za cji po zarządo wych pod kre śla - li, Ŝe nie chcą wcho dzić w nowe czy ist niejące par t - ne r stwa, bo ich zda niem kie dyś po do b ne stru ktu - ry były juŝ zawiązy wa ne i nic po nich nie zo stało. Oba wiają się po wta rzać to, co ty l ko moŝe zma r no - wać ich ene r gię, czas, a na wet ich za so by fi nan so we czy rze czo we. Nie po ko je te były fo r mułowa ne w związku z obecną po li tyką fi nan sową pa ń stwa. Brak de cen tra liza cji fi nan sów pu b li cz nych, połączo - ny z obli gato ryj no ścią wy ko ny wa nia za dań zle co - nych i nikłym zain tere so wa niem władz wo je wó dz - kich (odpo wie dzia l nych za roz dys pono wa nie na przykład fun du szy Unii Eu ro pe j skich) włącze niem pa r t nerstw w re a li za cję ko le j nych za dań, spra wia, Ŝe władze lo ka l ne na po zio mie gmin i po wia tów, a ta k - Ŝe li de rzy społecz ni, post rze gają par t ne r stwa jako zbyt ko szto w ne (w ka te go riach do ra ź nych) przed - się w zię cie 39. Ist nie je za tem pi l na po trze ba stwo rze - nia ta kich in stru men tów, któ re po zwolą na sta bi l ny 37 Par t ne r stwo jest zdo mi no wa ne przez człon ków re pre zen tujących se ktor pu b li cz ny (44,4%). Sze rzej na te mat Lo ka l nej Gru py Działania Kra i na wokół Lu b li na por. nawo kollu bli na.pl/. 38 Por. D. Tra w ko wska: Ba rie ry współpra cy mię dzyse kto ro wej na przykład zie Par t ne r stwa Lo ka l ne go Lu b lin w pro je kcie Bu du je my nowy Li sków, Trze ci Se ktor 2008, nr 14, s Wo je wó dz ki Urząd Pra cy od gry wał klu czową rolę we wdra Ŝa niu i w moni to ro wa niu pro je ktu Wspie ra nie roz wo ju lo ka l nych pa któw na rzecz za trud nie nia PHARE 2000 ko m po nent RZL PL , juŝ jed nak w ko le j nych pro gra mach, na przykład w Pro gra mie Ope ra cy j nym Ka pi tał Lu dz ki, pod czas two rze nia kry te riów i spra w dza nia wy ma gań par t ne r stwa w składa nych wnio skach nie odwoływał się do tamtych rezultatów.

10 An drzej Ju ros, Ar ka diusz Bia³y Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed siê bior czo œci spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie 35 (a nie ty l ko tym cza so wy) i opa r ty na zinsty tucjo - nalizo wa nych par t ne r stwach roz wój od do lnych ini - cja tyw, w któ rych wspól no ty lo ka l ne będą miały szan sę na po dej mo wa nie działań na rzecz swo jej miej s co wo ści, gmi ny, po wia tu, nie zaś na by cie je dy - nie ciągłym od biorcą usług społecz nych czy szko leń. Tery to ria l nie osa dzo ne par t ne r stwo po win no sta no - wić pod sta wo wy me cha nizm bu do wa nia roz wo ju lo ka l ne go i przed się bior czo ści społecz nej od dołu, dzię ki cze mu bę dzie ist niała re a l na szan sa na sze ro - ki udział społecz no ści lo ka l nej w prze mia nach społeczno -go spoda r czych jej gmi ny, po wia tu czy re - gio nu. Two rze nie przez in sty tu cje i pro gra my gran - to da w cze no wych li nii pro je kto wych, wy ma gających zawiązy wa nia pa r t nerstw, bez powiąza nia tego wy - ma ga nia z roz li cze niem się z po prze dnich re zu l ta - tów, do pro wa dza do czy sto in stru menta lne go tra k - to wa nia pa r t nerstw 40. Doty ch cza so we pro gra my wspie rające po wsta wa nie pa r t nerstw pochłonęły zna cz ne śro d ki fi nan so we, po zo sta wiając po so bie zni ko me re zu l ta ty. Tym cza sem mo Ŝ na byłoby się podjąć utwo rze nia na przykład Woje wó dz kie go Fo rum Pa r t nerstw Lo ka l nych, któ re mogłoby być pa r t ne rem dla władz wo je wó dz kich w pro gra mo wa - niu i moni to ro wa niu wyda t ko wa nia fun du szy Unii Eu ro pe j skiej, oraz ban ku in fo r ma cji o par t ne r stwach i zrea li zo wa nych ini cja tyw par t ne r skich. Zaan ga Ŝo - wa nie w pro ce sy roz wo jo we re gio nu pa r t nerstw uspołecz nio nych, rze czy wi ście ist niejących i za ko - rze nio nych w społecz no ści lo ka l nej, pod kre ślałoby do da t ko wo ich rolę jako isto t nych pod mio tów kształtujących wspólną po li ty kę społeczną i go spo - darczą re gio nu 41. Na le Ŝy za tem stwier dzić, Ŝe nie ma jed no li tych czyn ni ków odpo wie dzia l nych za rozkład pa r t nerstw na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed się bior czo ści społecz nej na Lube lsz czy ź nie. Przy czy ny, któ re do - pro wa dziły do spa d ku ich akty w no ści, są ró Ŝ no - rodne. Naj czę ściej wska zy waną przez ba da nych trud - no ścią w fun kcjo no wa niu pa r t nerstw jest po pro stu brak śro d ków fi nan so wych na po dej mo wa nie wspó l - nych ini cja tyw w ra mach par t ne r stwa. Na le Ŝy jed - nak pod kre ślić, Ŝe ana li za wy ni ków ba dań wy ka zała, Ŝe w opi nii ba da nych mimo ni skich za so bów fi - nan so wych, ja ki mi dys po nują par t ne r stwa, ist nieją duŝe szan se na osiągnię cie załoŝo nych przez nie ce - lów 42. Brak śro d ków fi nan so wych nie jest więc naj - isto t niejszą przy czyną za nie cha nia przez par t ne r - stwa działal no ści, choć nie jest to przy czy na bez zna cze nia. Par t ne r stwa nie po win ny po wsta wać ty l - ko po to, Ŝeby się gać po ze w nę trz ne fun du sze para do ksa l nie, to właś nie na sta wie nie wyłącz nie na po zy ski wa nie śro d ków fi nan so wych i uza le Ŝ nie - nie ist nie nia pa r t nerstw od tego, czy mają fun du sze, czy teŝ nie, w pe w nym sto p niu do pro wa dziło wie le z nich do re gre su. Pod sta wo wa przy czy na za nie cha - nia działal no ści pa r t nerstw tery to ria l nych wy da je się związana prze de wszy stkim z bra kiem za ko rze nie - nia i do sto so wa nia stru ktu ry par t ne r stwa do społecz - nych, go spo da r czych, kul tu ra l nych, hi sto ry cz nych uwa run ko wań pa nujących na da nym te re nie. Par t - ne r stwa te nie po wstały w pro ce sie od do lnym, lecz w zna cz nej mie rze były one popu lary zo wa ne i wdra Ŝa ne w ra mach pro gra mów za gra ni cz nych za po śred ni c twem krajo wych or ga ni za cji po zarządo - wych lub w od po wie dzi na mo Ŝ li wość po zy ska nia śro d ków z tych pro gra mów 43. Nie utwo rzo no ich więc w celu roz wiąza nia mie j s co wych pro ble mów czy po dej mo wa nia wspó l nych działań na rzecz roz - wo ju lo ka l ne go, ale głów nie dla te go, Ŝe wy ma gały tego in sty tu cje wspie rające je fi nan so wo. Być moŝe kró t ko trwałość pa r t nerstw tery to ria l - nych jest rów nieŝ związana z bra kiem da l sze go ich uma c nia nia, ani mo wa nia, po bu dza nia czy teŝ asy - sto wa nia im tak, Ŝeby sta wały się sa mo dzie l ne w po - dej mo wa niu działań ini cjo wa nych przy wy ko rzy sta - niu lo ka l ne go po ten cjału społecz ne go, rze czo we go, infra stru ktura lne go czy fi nan so we go. Ta kie wspa r - cie mo Ŝ na za ini cjo wać mię dzy in ny mi przez uru - cho mie nie pro gra mów uw z ględ niających ró Ŝ ne po - zio my za awan so wa nia fun kcjo no wa nia pa r t nerstw. Pro gra my te po win ny ponad to umo Ŝ li wiać two rze - nie i pro wa dze nie przez par t ne r stwa (o za się gu po - wia to wym lub re gio na l nym) lo ka l nych fun du szy gran to wych czy poręcze niowo- poŝycz ko wych, któ re 40 Do ty czy to szcze gó l nie stro ny pu b li cz nej, któ ra jest zdo l na stwo rzyć na pa pie rze właści wie ka Ŝ dy typ par t ne r stwa. 41 Po do b ne wnio ski wy pra co wa li ucze st ni cy kon fe ren cji kończącej pro jekt Wspie ra nie roz wo ju lo ka l nych pa któw na rzecz za trud nie nia PHARE 2000 ko m po nent RZL PL log spo lecz ny.pl/tabs/in dex/131 [do stęp: 17 li pca 2010 r.]. Zob. teŝ na przykład: T.G. Gros se: Zmierzch de cen tra liza cji w Pol sce? Po li ty ka roz wo ju w wo je wó dztwach w kon te k ście in te gra cji eu ro pe j skiej, In sty tut Spraw Pu b li cz nych, Warszawa Por. A. Ju ros, A. Biały: Dia g no za w za kre sie współpra cy in sty tu cji ryn ku pra cy, op. cit., s M. Fu r man kie wicz: Współpra ca mię dzy se kto rowa w ra mach pa r t nerstw tery to ria l nych na ob sza rach wie j skich w Pol sce, Stu dia Re gio na l ne i Lo ka l ne 2006, nr 2 (24), s. 130.

11 36 nr 21 lato 2010 po zwo liłyby zre a li zo wać nie za le Ŝ ne działania pro jek - to we do sto so wa ne do mie j s co wych uwa run ko wań, w myśl za sa dy, Ŝe do złotów ki wyłoŝo nej przez lo kal - ne pod mio ty pu b li cz ne, bi z ne so we czy po za - rządowe ko lejną złotów kę dołoŝą pod mio ty na przykład spo za re gio nu (przykład mo de lu biłgo ra j - skie go). Ta kie roz wiąza nie umo Ŝ li wiłoby prze ję cie przez społecz no ści tery to ria l ne odpo wie dzial no ści za swój roz wój i do bro byt. W pe w nym sto p niu ułatwiłoby to rów nieŝ uni k nię cie błędów, ja kie popełnio no mię dzy in ny mi w połud nio wych Włoszech, gdzie przez długi okres, ko sztem ogro mnych nakładów fi nan so wych, pró bo wa no nie sku te cz nie na rzu cić ze w nę trz ny mo del roz wo jo wy, któ ry w Ŝad nej mie rze nie opie rał się na ist niejących za - so bach en do gen nych te ry to riów (wa run kach eko - no micznych, społecz nych, hi sto ry cz nych czy ku l tu - ro wych) 44. Inną waŝną przy czyną re gre su in sty tu cji par t - ne r skich na Lube lsz czy ź nie, o któ rej wa r to wspo m - nieć, jest ni ski po ziom ku l tu ry współpra cy, naj czę - ściej związany z nie do sta t kiem lo ka l nych li de rów i orga ni za cji społecz nych, nie wielką mo ty wacją waŝ - nych osób działających w lo ka l nym śro do wi sku do po dej mo wa nia wspó l nych ini cja tyw, ni skim po zio - mem za ufa nia do sie bie na wza jem i nie do sta tecz - nym sto p niem samo orga ni za cji mie j s co wych społecz no ści 45. Nie bez zna cze nia są rów nieŝ uwa - run ko wa nia hi sto ry cz ne, szcze gó l nie sku t ki za bo - rów czy po li ty ki pro wa dzo nej w cza sie Pol ski Lu do - wej. Przed siê bio r czoœæ spo³ecz na (na Lube lsz czy Ÿ nie) po trze bu je pa r t nerstw tery to ria l nych Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju eko no mii społecz nej nie ko nie cz nie muszą po wsta wać na ob - sza rze gmi ny, szcze gó l nie w małych gmi nach wie j - skich. Naj lepszą stru kturą or ga ni za cyjną wspie ra jącą pro ces za ko rze nia nia przed się biorstw społecz nych w okre ślo nej społecz no ści wy dają się par t ne r stwa tery to ria l ne, po dej mujące działania zmie rzające do wspie ra nia roz wo ju przed się biorstw społecz nych na po zio mie sze r szym niŝ gmi na. Za tym, Ŝe op ty ma l - nym ob sza rem dla two rze nia tego typu pa r t nerstw wy dają się po wia ty, prze ma wia przy naj mniej ki l ka wzglę dów: Po wia to wy Urząd Pra cy jest odpo wie dzia l ny za pod sta wową gru pę be ne fi cjan tów przed się - biorstw społecz nych, ja ki mi w dzie dzi nie za - trud nie nia są długo trwa le bez ro bo t ni, dys po - nu je ta k Ŝe in stru men ta mi (bez po śred ni mi i po śred ni mi) wspa r cia (fi nan so we go i poza fi - nan sowe go) dla two rzo nych spółdzie l ni so cja l - nych. Przy Po wia to wych Urzę dach Pra cy są zlo kali - zo wa ne, kie ro wa ne przez sta ro stę, Po wia to we Rady do spraw Za trud nie nia, sku piające li de - rów społecz nych i lo ka l ne go bi z ne su, któ rzy są wa Ŝ ny mi par t ne ra mi w wy pra co wa niu ni szy ryn ko wej dla two rzo nych przed się biorstw społecz nych (ma to klu czo we zna cze nie dla suk - ce su pod mio tu eko no mii społecz nej, co po ka - zują do świa d cze nia par t ne r stwa biłgo ra j skie go w ra mach pro je ktu Ini cja ty wy Wspól no to wej EQUAL). Po wia to we Cen tra Po mo cy Ro dzi nie dys po - nują in stru men ta mi wspa r cia mię dzy in ny mi dla osób nie pełno spra w nych, któ rych w całej po pu la cji Lube lsz czy z ny jest ponad 19% 46. W wy pa d ku małych gmin wie j skich two rze nie systemu wspa r cia dla przed się biorstw społecz - nych jest zbyt du Ŝym obciąŝe niem (na przy - kład kre dy ty, po rę cze nia kre dy to we, do radz - two). Rolę mo de rującą moŝe w tym wy pa d ku ode grać sta ro stwo ze swo i mi par t ne ra mi społecz ny mi. Na po zio mie po wia tu są zlo kali zo wa ne Po wia - to we Ośro d ki Do ra dz twa Ro l ni cze go, bar dzo wa Ŝ ne dla akty wi za cji ob sza rów wie j skich Lube lsz czy z ny w za kre sie roz wo ju no wo cze s - nych form przed się bior czo ści (na przykład pro dukt re gio na l ny, agro tu ry sty ka, wsie te ma - ty cz ne). Oce niając za awan so wa nie pro ce su de cen tra - liza cji z per spe kty wy pa r t nerstw po wia to wych, mo Ŝ - na za uwa Ŝyć, Ŝe po li ty cz nie wy stę pu je wola przy - zna nia sa morządowi po wia to we mu, dla któ re go par t ne r stwa są naj bli Ŝ sze pod wzglę dem kom pe ten - 44 Zob.: A. Gąsio r - Nie miec: Mez zo gio r no: pró ba rein ter pre ta cji, Stu dia Re gio na l ne i Lo ka l ne 2003, nr 1 (11), s ; A. Zybała, Siła par t ne r stwa, op. cit., s Wię kszość or ga ni za cji po zarządo wych zare je stro wa nych w wo je wó dztwie lu be l skim ma swoją sie dzi bę w du Ŝych mia stach por. A. Ju ros, A. Biały: Dia g no za w za kre sie współpra cy in sty tu cji ryn ku pra cy, op. cit., s Por. Ze spół Obse r wa to rium In te gra cji Społecz nej: Dia g no za sta nu za sta ne go Re gio nal ne go Ośro d ka Po li ty ki Społecz nej w Lu b li nie, Re gio na l ny Ośro dek Po li ty ki Społecz nej w Lu b li nie, Lu b lin 2010, s. 25.

12 An drzej Ju ros, Ar ka diusz Bia³y Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed siê bior czo œci spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie 37 cyj nym, roli in te grującej. JuŜ jed nak na płasz czy ź nie admi ni stra cyj nej nie jest to ta kie oczy wi ste, zwłasz - cza w sy tu a cji zna cz ne go obciąŝe nia sa morządu po - wia to we go za da nia mi obli gato ryj ny mi, a ta k Ŝe słabo ścią ko m pe ten cyjną w sto sun ku do władz gmin nych. Naj wię kszym za gro Ŝe niem dla pa r t - nerstw po wia to wych jest brak re fo r my fi nan sów pu - b li cz nych, co spra wia, Ŝe mo Ŝ li wo ści par ty cy pa cji fi - nan so wej sa morządu po wia to we go w ini cja ty wach par t ne r skich są zni ko me (sta ro stwa są bar dzo słabym pa r t ne rem) 47. Jest rów nieŝ poŝądane po wsta nie na po zio mie wo je wó dz kim od po wied niej stru ktu ry Par t ne r stwa Pa r t nerstw na rzecz roz wo ju re gio nu, ana lo gi cz nej do stru ktu ry pa r t nerstw na po zio mie po wia tów, z jed no cze s nym powiąza niem jej działań z part ne r - stwa mi po wia to wy mi 48. Je śli w ska li ogól no po l skiej mo Ŝ na mó wić o ka - te go riach osób (grup) pod le gających wy klu cze niu społecz ne mu, to w wy pa d ku Lube lsz czy z ny są to juŝ pro ce sy wy klu cze nia, któ re mu są pod da wa ne całe ob sza ry (nie kie dy mówi się na wet o wy klu cze niu re - giona lnym). W ta kiej sy tu a cji w wo je wó dztwie lu bel - skim nie wy sta r czy in wes to wać je dy nie w ka pi tał lu dz ki pod sta wową kwe stią w tym re gio nie jest prze de wszy stkim wzma c nia nie en do gen nych pro - ce sów społecz nych. Po je dyn cze oso by w ze t k nię ciu z per spe ktywą pod ję cia włas nej działal no ści go spo - da r czej uwa Ŝają, Ŝe jest to dla nich zbyt trud ne, ry zy - ko w ne czy prze kra czające indy widu a l ne mo Ŝ li wo - ści. Jed no cze ś nie po ziom in te gra cji społecz nej na Lube lsz czy ź nie wy da je się je sz cze zbyt ni ski do po - dej mo wa nia wspó l nych ini cja tyw go spo da r czych, ta k Ŝe tych z ob sza ru eko no mii społecz nej. Za gad nie nie prze mian społecz nych na ob sza - rach wie j skich, a w za sa dzie ich po wol ność czy nie - obe cność, odsłania brak spó j nej kon ce pcji roz wo ju społeczno -go spoda rcze go tych te re nów. Wieś lu be l - ska wy ma ga wy pra co wa nia spe cy fi cz nych me tod kształto wa nia eko no mii społecz nej i ukształto wa nia od po wied nich pa r t nerstw tery to ria l nych, któ re będą wspie rać roz wój wspól not lo ka l nych i przed się bior - czo ści społecz nej. Par t ne r stwa po wstające na po zio - mie lo ka l nym po win ny być be ne fi cjan tem upra w - nio nym do uzy ski wa nia po mo cy, a ta k Ŝe otrzy mać mo Ŝ li wość rea li zo wa nia włas nych pro gra mów mi ni - gran to wych wspie rających ró Ŝ ne mi kro ini cja tywy (względ nie nie wie l ki mi kwo ta mi) na po zio mie lo ka l - nym 49. Oz na czałoby to ta k Ŝe ko nie cz ność stwo rze - nia pro gra mu wspa r cia (do ra dz two, po moc w bu do - wa niu pa r t nerstw i stra te gii oraz ko rzy sta niu z do - stę p nych pro gra mów) dla tych wspól not, któ re same nie dys po nują od po wied ni mi za so ba mi orga niza cyj - ny mi i insty tucjo nal ny mi, a tym sa mym nie po tra fią sa mo dzie l nie ko rzy stać z szans na roz wój. W prze - ciw nym ra zie wię kszość z nich ni g dy nie sko rzy sta z do bro dziejstw wspa r cia ze stro ny mię dzy in ny mi fun du szy Unii Eu ro pe j skiej 50. Przykładową ini cja tywą ini cjującą współpra cę pa r t nerską na ob sza rach wie j skich był rea li zo wa ny od początku 2008 roku Pro gram In te gra cji Społecz - nej w ra mach Po akce syj ne go Pro gra mu Wspa r cia Ob sza rów Wie j skich. W wo je wó dztwie lu be l skim brało w nim udział 97 gmin (spo śród 500 naj bied niej - szych gmin na te re nach wie j skich i miej sko- wie j - skich z trzy na stu wo je wództw w Pol sce) 51. Za da - niem władz wszy stkich gmin było opra co wa nie, w dia lo gu oby wa te l skim z mie szka ń ca mi, lo ka l ne go pla nu in te gra cji społecz nej w fo r mie stra te gii roz - wiązy wa nia pro ble mów społecz nych. Współpra ca z par t ne ra mi społecz ny mi (lo ka l ny mi li de ra mi i przed sta wi cie lami mie sz ka ń ców) miała się przy czy - nić do roz wo ju mie j s co wych or ga ni za cji po zarządo - wych, oŝy wie nia przed się bior czo ści społecz nej, prze - ciw działania wy klu cze niu społecz ne mu. Pro wadząc do pod nie sie nia po zio mu in te gra cji społecz nej 47 Zob. na przykład: A. Ostro wska: Sy stem pra wno- finan so wy po wia tów a de cen tra liza cja fi nan sów pu b li cz nych, Wy Ŝsza Szkoła Fi nan sów i Zarządza nia w Białym sto ku, Białystok 2006, s. 11, 32 39, 234; J. Hryn kie wicz (red.): De cen tra liza cja fun kcji społecz nych pa ń stwa, In sty tut Spraw Pu b li cz nych, Wa r sza wa Był to po stu lat wy su nię ty przez ucze st ni ków kon fe ren cji kończącej pro ces two rze nia po wia to wych pa r t nerstw na rzecz za trud nie nia w wo je wó dztwie lu be l skim. 49 Fun kcję tę pełni na przykład Fun da cja Fun dusz Lo ka l ny Zie mi Biłgo ra j skiej. 50 Pro gram taki mógłby być wzo ro wa ny w pe w nym sto p niu na Pro gra mie Ini cja tyw Lo ka l nych, któ ry fun kcjo no wał w Pol sce na początku lat dzie wię ć dzie siątych XX wie ku. In nym do brym przykładem mogą być roz wiąza nia za sto so wa ne w Pro gra mie Ope ra cy j nym Fun dusz Ini cja tyw Oby wa te l skich, w któ rym na cisk połoŝo no na dofi nan so wa nie pro je któw małych or ga ni za cji, czy w Mecha ni z mie Fi nan so wym Euro pe j skie go Ob sza ru Go spo dar cze go oraz No r we skim Me cha ni z mie Fi nan so wym (po to cz nie zna nych jako fun du sze no r we skie), w któ rych były spe cja l nie wy dzie lo ne śro d ki dla młodych lub rozpoczynających swoją działalność podmiotów trzeciego sektora. 51 Uwz glę d nio no mię dzy in ny mi ta kie wska ź ni ki, jak ni ski do chód na mie sz ka ń ca, pery fe ry j ność połoŝe nia, li cz ba klien tów po mo cy społecz nej, stru ktu ra demo gra fi cz na, nie ko rzy st na stru ktu ra go spo da r cza i mała akty w ność społeczna.

13 38 nr 21 lato 2010 i akty wi za cji lo ka l nych społecz no ści, pro gram miał je przy go to wać do le p sze go i sku te cz ne go pla no wa - nia usług społecz nych oraz ko rzy sta nia z in nych pro gra mów. In nym wa Ŝ nym pro gra mem sku pio nym na two rze niu pa r t nerstw lo ka l nych na Lube lsz czy ź nie, któ re mogą mieć duŝe zna cze nie w za kre sie roz wo ju eko no mii społecz nej w re gio nie, jest wdra Ŝa ny w całym kra ju Pro gram Roz wo ju Ob sza rów Wie j - skich , szcze gó l nie zaś rea li zo wa na w ra - mach tego pro gra mu oś IV: Le a der, któ rej ce lem jest prze de wszy stkim bu do wa nie ka pi tału społecz ne go przez akty wi za cję mie sz ka ń ców i przy czy nia nie się do po wsta wa nia no wych miejsc pra cy na ob sza rach wie j skich, a ta k Ŝe po pra wa zarządza nia lo ka l ny mi za so ba mi wsku tek po śred nie go włącze nia lo ka l nych grup działania w sy stem zarządza nia da nym ob - sza rem. W wy ni ku wdra Ŝa nia Pro gra mu Roz wo ju Ob sza rów Wie j skich na Lube lsz czy ź nie po wstało 26 Lo ka l nych Grup Działania 52, któ re mogą sta no wić ogro m ny po ten cjał w za kre sie re a li - za cji działań, zwłasz cza na te re nach wie j skich, związa nych z eko no mią społeczną, w tym z uru cho - mie niem me cha ni z mu przed się bior czo ści społecz - nej w całych społecz no ściach. Na za ko ń cze nie wa r to rów nieŝ wspo mnieć o rea li zo wa nym od li pca 2009 roku ogól no po l skim pro jekcie sy ste mo wym Zin te gro wa ny sy stem wspar - cia eko no mii społecz nej 53, któ re go ce lem jest pod - nie sie nie po zio mu roz wo ju i po pra wa kon dy cji eko - no mii społecz nej w Pol sce przez utwo rze nie stałych, zinsty tucjo nalizo wa nych me cha ni z mów wspa r cia mery tory cz ne go pod mio tów eko no mii społecz nej i ich oto cze nia. Jed nym z klu czo wych działań za pla - no wa nych w pro je kcie jest opra co wa nie i wdro Ŝe nie mo de li pa r t nerstw na rzecz eko no mii społecz nej, któ re będą odpo wie dzia l ne za wzma c nia nie oto cze - nia in sty tu cji eko no mii społecz nej na po zio mie lo - ka l nym 54. Na le Ŝy jed nak pod kre ślić, Ŝe re a li za cja tego działania po win na być po pa r ta dogłębną dia g nozą re zu l ta tów wy pra co wa nych w po prze dnich pro gra - mach, za ko ń czo nych powołaniem pa r t nerstw lo ka l - nych (mię dzy in ny mi na Lube lsz czy ź nie). Za sto so - wa nie się do po wy Ŝsze go po stu la tu po zwo li zmi nima li zo wać ry zy ko ko le j nych nie po wo dzeń. Two rze nie pa r t nerstw na rzecz za trud nie nia w pro - gra mie PHARE 2000 wy ma gało du Ŝych nakładów fi nan so wych, mimo to wię kszość z nich nie wy trzy - mała pró by cza su. *** Zgod nie z ideą eko no mii społecz nej, przed się - bio r stwa społecz ne nie mogą być ko le j ny mi in sty tu - cja mi udzie lającymi wspa r cia oso bom z tzw. krę gu wy klu cze nia społecz ne go. Prze ciw nie fun kcjo no - wa nie przed się bio r stwa społecz ne go po win no przy - czy niać się do roz wo ju lo ka l ne go przez łącze nie wszy stkich człon ków społecz no ści, któ rzy je wspie - rają. Mówiąc, Ŝe jest to eko no mia roz wo ju lo ka l ne - go, ro zu mie my przez to, Ŝe jej me cha ni z my przy - czy niają się do zwię ksze nia szans roz wo jo wych lo ka l nych społeczeństw. Uru cho mie nie tego me cha - ni z mu wy ma ga soli da r no ści wszy stkich mie sz ka ń - ców, zwłasz cza zaś ich re pre zen tan tów. W obe cnych wa run kach społeczno -go spoda r czych jed nak, bez rze czy wi ste go par t ne r stwa mię dzyse ktoro we go za - ko rze nio ne go w śro do wi sku lo ka l nym, nie jest mo Ŝ - li we efe kty w ne fun kcjo no wa nie w wa run kach ryn - ko wych firm, któ rych trzon sta no wią oso by do tknię te na przykład cho ro ba mi psy chi cz ny mi. Eko no mia społecz na po win na być roz pa try wa na jako me cha nizm umo Ŝ li wiający fun kcjo no wa nie za rów no na płasz czy ź nie za wo do wej, jak i spo - łecz nej sze ro kim rze szom społecze ń stwa. Jed no - cze ś nie po win na być si l nie i sze ro ko za ko rze nio na lo ka l nie. Jej kształt i po wo dze nie za le Ŝy prze de wszy stkim od społecz nych, kul tu ra l nych i re li gi j - nych wa r to ści wspól not lo ka l nych. Aby tego do ko nać na Lube lsz czy ź nie, jest po - trze b na sze ro ko ro zu mia na współpra ca, w któ rej wszy stkie stro ny do ko nują ana li zy po trzeb społecz - no ści lo ka l nej, wspó l nie z se kto rem ryn ko wym i mie szka ń ca mi kon stru ują długo fa lową stra te gię roz wo ju lo ka l ne go i przed się bior czo ści społecz nej, de cy dują o ro dza ju po dej mo wa nych działań i ra zem je re a li zują. Par t ne r stwo mię dzy se kto rowe jest klu - czo we dla roz wo ju społecze ń stwa oby wate l skie go i przed się bior czo ści społecz nej. Or ga ni za cje czy in - 52 Dnia 27 maja 2009 roku zostały podpisane umowy między samorządem wojewódzkim w Lublinie a 26 Lokalnymi Grupami Działania na realizację Lokalnych Strategii Rozwoju. Zob. E. Dubaniewicz: Umowy z LGD php/spo/newsitem/120 [dostęp: 12 czerwca 2009 r.]. 53 In fo r ma cje o pro je kcie Zin te gro wa ny sy stem wspa r cia eko no mii społecz nej por. opra co wa nie Iza be li Przy bysz za mie sz czo ne w tym nu me rze kwa rta l ni ka Trze ci Se ktor [przyp. red.]. 54 Ibi dem.

14 An drzej Ju ros, Ar ka diusz Bia³y Par t ne r stwa na rzecz roz wo ju lo ka l ne go i przed siê bior czo œci spo³ecz nej na Lube lsz czy Ÿ nie 39 sty tu cje, któ re nie współpra cują, zwy kle po dej mują działania krót koo kre so we, do ra ź ne, za spo ka jając tyl - ko naj pil nie j sze po trze by grup za gro Ŝo nych wy klu - cze niem społecz nym, za miast wspó l nie dia g no zo - wać i kie ro wać swoją akty w ność do wię kszej gru py społecz nej. W wo je wó dztwie lu be l skim są po trze b ne nie tylko pro gra my ini cjujące po wsta wa nie no wych part - nerstw, ale co naj waŝ nie j sze po bu dzające ich dal - szy roz wój. W prze ciw nym wy pa d ku bę dzie my mie li do czy nie nia głów nie z part ne r stwa mi słomia ny mi. Bu do wa nie długo fa lo wej współpra cy par t ne r skiej ofe ru je nowe i le p sze mo Ŝ li wo ści zrów - nowa Ŝo ne go roz wo ju re gio nu, z wy ko rzy sta niem pro ce sów en do gen nych, któ re wzma c niają pod mio - to wość społecz no ści lo ka l nych, przy czy niając się do stwo rze nia zróŝ ni co wa nych mo Ŝ li wo ści za spo ka ja - nia po trzeb społecz nych, nie mo Ŝ li wych do osiągnię - cia przez Ŝa den z pod mio tów oso b no. Współpra ca mię dzy se kto rowa i zawiązy wa nie pa r t nerstw na rzecz roz wo ju lo ka l ne go oraz przed - się bior czo ści społecz nej wy da je się dziś ko nie cz no - ścią. Ry szard Sza r fen berg za uwa Ŝa, Ŝe ka Ŝ dy se ktor ma swo je mo c ne i słabe stro ny, a pra wdzi wie i mądrze zarządza ne społecze ń stwo po win no pro - wa dzić do wy kre o wa nia ta kie go porządku społecz - ne go, w któ rym si l ne stro ny se kto rów zo staną do brze wy ko rzy sta ne, a słabe od po wie d nio zre kom pen - sowa ne 55. Bez wza je mne go współdziałania wszy st - kich trzech se kto rów oraz po mo cy i zaan ga Ŝo wa nia społecz no ści lo ka l nej Ŝa den sa morząd nie bę dzie w ta nie za pe w nić le p sze go stan dar du Ŝy cia, no wej in fra stru ktu ry i no wych miejsc pra cy w lo ka l nym śro do wi sku. Dr An drzej Ju ros jest psy cho lo giem i politykiem spo³ecznym, wyk³adowc¹ w In sty tu cie So cjo lo gii Kato li c kie go Uni wer sy te tu Lu be l skie go Jana Paw³a II. Ar ka diusz Bia³y jest te o lo giem i so cjo lo giem, do kto ran - tem w In sty tu cie So cjo lo gii Kato li c kie go Uni wer sy te tu Lu be l skie go Jana Paw³a II. 55 R. Sza r fen berg: Trze ci se ktor i jego ogra ni cze nia, Pra ca So cja l na 2004, nr 2, s. 43. Por. L.M. Sa la mon: Pa r t ners in Pu b lic Se r vi ce. Go ve r n ment Non - pro fit Re la tions in the Mo dern We lfa re Sta te, Ba l ti mo re 1995, s