Europejski model społeczny. Polityka społeczna w Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Europejski model społeczny Polityka społeczna w Unii Europejskiej Maciej Frączek Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie maciej.fraczek@uek.krakow.pl

2 Czym jest EMS? Nie ma jednoznacznej definicji EMS. Najczęściej charakteryzuje się go poprzez: o silne instytucje demokratyczne, o wysoce wydajną gospodarkę, o rozwinięte instytucje dialogu społecznego, o równe szanse dla wszystkich, o solidarność, o wysoki poziom ochrony socjalnej, o zapewnienie wszystkim dostępu do kształcenia i ochrony zdrowia. [1] EMS to przede wszystkim pewien system wartości (takich jak: równość, niedyskryminacja, solidarność i redystrybucja), rozumiany jako płaszczyzna odniesienia / kierunkowskaz dla państw członkowskich, a nie twarde wytyczne / wymogi odnoszące się do świadczeń i usług socjalnych dostarczanych w tych krajach.

3 Podwójne rozumienie EMS W pierwszym znaczeniu przez EMS rozumiane są charakterystyczne, wspólne dla krajów UE-15 (przed rozszerzeniem w 2014 r.) wartości i cechy strategii PS realizowanych w tych krajach po II wojnie światowej. Ze względu na różnorodność modeli PS w poszczególnych krajach UE są to te cechy PS, które odróżniają te polityki od m.in. modelów amerykańskiego i realizowanych w południowowschodniej Azji. [1] W drugim znaczeniu o EMS mówi się w odniesieniu do różnych modeli socjalnych występujących w krajach europejskich: anglosaskim, skandynawskim, kontynentalnym, śródziemnomorskim i krajów Europy Środkowo-Wschodniej. [1]

4 Źródła EMS Traktat rzymski z 1957 r. Karta Socjalna Wspólnoty Europejskiej z 1989 r. ( Karta podstawowych praw socjalnych pracobiorców w krajach Wspólnoty Europejskiej ). Europejska Karta Społeczna Rady Europy z 1961 r. (zrewidowana w 1996 r.) ratyfikowana przez Polskę w 1997 r. Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego Rady Europy oraz Protokół do Kodeksu z 1964 r. (zrewidowany w 1990 r.). Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Liczne dyrektywy ramowe i szczegółowe.

5 Traktat rzymski W traktacie rzymskim wymienione zostały następujące zadania EWG w sferze socjalnej: stopniowe urzeczywistnianie swobody migracji siły roboczej (wraz z zapewnieniem świadczeń socjalnych migrującym pracownikom), gwarantowanie równego wynagrodzenia za taką samą pracę dla M i K, harmonizacja polityk poszczególnych krajów w takich sferach jak: zatrudnienie, prawo do pracy i warunki pracy, zabezpieczenie społeczne, kształcenie zawodowe, zapobieganie wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, ochrona zdrowia w procesie pracy, prawo zrzeszania się i zawierania układów zbiorowych. [1]

6 Karta Socjalna Wspólnoty Europejskiej Określa ona minimalne standardy socjalne, które powinny być uwzględniane w systemach socjalnych wszystkich krajów członkowskich. Standardy obejmują 12 grup praw socjalnych. Są to: oswobodny przepływ siły roboczej na obszarze EWG, oswoboda wyboru i wykonywania zawodu, opoprawa warunkówżycia i pracy, oochrona socjalna, owolność zrzeszania się pracobiorców i pracodawców, oswobodny dostęp do kształcenia zawodowego przez cały okres pracy zarobkowej; orówne traktowanie K i M, oinformacja, konsultacja i współudział pracobiorców w zarządzaniu przedsiębiorstwami (zwłaszcza wielonarodowymi), oochrona zdrowia i bezpieczeństwa pracy, oochrona dzieci i młodzieży, oodpowiedni standardżycia oraz pomocy socjalnej i medycznej dla emerytów, ozapewnienie niepełnosprawnym środków ułatwiającym im integrację społeczną i zawodową [1]

7 Europejska Karta Społeczna Rady Europy Wskazuje ona 31 praw socjalnych. Są to m.in. prawa: do pracy; do sprawiedliwych, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; do godziwego wynagrodzenia; do organizowania się i do rokowań zbiorowych; prawo dzieci, młodocianych i pracujących kobiet do ochrony; prawo do poradnictwa i szkolenia zawodowego; do ochrony zdrowia; do zabezpieczenia społecznego; do pomocy społecznej i medycznej; prawo niepełnosprawnych do szkolenia zawodowego, rehabilitacji i readaptacji; prawo matek, dzieci i rodziny do ochrony społecznej; prawo do prowadzenia działalności zarobkowej w innych krajach oraz prawo pracowników migrujących do ochrony i pomocy; do równych szans i równego traktowania w sferze zatrudnienia; do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną; do mieszkania. [2]

8 Unijne standardy socjalne Wymienione akty prawne, deklaracje, konwencje i praktyczne rozwiązania stanowią podstawę dla zestawu unijnych standardów socjalnych zasad, na których bazuje profil europejskiej PS oraz strategie PS w poszczególnych krajach członkowskich. Standardy te składają się na specyfikę EMS. Zaliczane są do nich przede wszystkim: specyficznie pojmowana zasada sprawiedliwości społecznej, przekonanie, że prowadzenie PS jest nieodzowne dla możliwości osiągania postępu społeczno-gospodarczego, szerokie możliwości uczestnictwa wszystkich interesariuszy w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą, czyli przywiązywanie dużej wagi do praktyki dialogu społecznego. [1]

9 Struktura wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych w krajach UE-28 (2014 r.) Transfery socjalne świadczenia społeczne w gotówce i transfery socjalne w naturze (nabyta produkcja rynkowa)

10 Zasady EMS rozbudowany system praw socjalnych; nastawienie programów PS na włączanie wszystkich jednostek i grup społecznych oraz traktowanie ich w taki sam sposób, bez uprzywilejowania kogokolwiek; powiązanie świadczeń pieniężnych z działalnością personalnych służb społecznych; te pierwsze mają zagwarantować godny standard życia, te drugie wszystkie potrzebne usługi (zwłaszcza edukacyjne, zdrowotne i opiekuńcze); finansowanie programów socjalnych dzięki solidarności społecznej, polegającej na płaceniu podatków i składek ubezpieczeniowych proporcjonalnych do osiąganych dochodów; niewielkie jest znaczenie działań charytatywnych; zaspokojenie podstawowych potrzeb jednostek nie zależy wyłącznie od mechanizmów rynkowych;

11 Zasady EMS c.d. praca najemna nie jest traktowana jako towar rynkowy, a zatrudnieni korzystają z wysokiego poziomu ochrony stosunku pracy; gospodarka opiera się na mechanizmach rynkowych, ale jest równocześnie odpowiedzialna społecznie ; wydatki na cele socjalne są traktowane jako produktywne inwestycje; odpowiedni poziom bezpieczeństwa socjalnego i spójności społecznej są podstawą osiągania wzrostu gospodarczego; realizacja praw socjalnych jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania mechanizmów demokratycznych. [1]

12 Cele EMS zagwarantowanie jednostkom i grupom społecznym ochrony przed różnymi rodzajami ryzyk społecznych i przed zachodzącymi w społeczeństwie negatywnymi zmianami; zapewnienie wszystkim obywatelom/mieszkańcom godnego poziomu życia i możliwości pełnego uczestnictwa w różnych wymiarachżycia społecznego; minimalizowanie przejawów dyskryminacji i tworzenie możliwie równych szans dla wszystkich; zapobieganie marginalizacji i integracja osób wykluczonych ze społeczeństwa; ograniczanie zjawiska dziedziczenia statusu społecznego; zmniejszanie występujących różnic materialnych wśród jednostek i grup społecznych. [1]

13 Implikacje regulacji unijnych dla PS w krajach członkowskich UE Sfera zabezpieczenia społecznego charakteryzuje się dużą swobodą decyzyjną pozostawioną państwom członkowskim UE. Instytucje unijne nie podejmują działań (ze względu na brak traktatowych uprawnień), które mogłyby prowadzić do ujednolicenia rozwiązań prawnych na poziomie ponadnarodowym. Organizacja, finansowanie, rodzaje ryzyk objętych ochroną w systemach zabezpieczenia społecznego, zakres przedmiotowy i podmiotowy oraz wysokość świadczeń są przedmiotem regulacji ustalanych w ramach ustawodawstw krajowych. [3]

14 Charakterystyka odmian EMS [3]

15 PS w UE wymiar instytucjonalno-programowy Komisja Europejska wspiera i uzupełnia politykę poszczególnych państw członkowskich w dziedzinie włączenia społecznego i ochrony socjalnej. Włączenie społeczne i ochrona socjalna są obszarem działania Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego (departament/ministerstwo w ramach KE). Główną płaszczyzną odniesienia dla działań w sferze społecznej jest strategia Europa Do osiągania celów strategii służy jedna z siedmiu inicjatyw przewodnich - Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Tzw. Pakiet inwestycji społecznych służy Komisji do udzielania wskazówek państwom członkowskim, jak zmodernizować systemy opieki społecznej, tak by mogły spełniać funkcje inwestycji społecznych przez całe życie. W praktycznym wymiarze realizacji działań UE w sferze społecznej duże znaczenie mają środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego. [5]

16 Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Działalność platformy dotyczy przede wszystkim pięciu obszarów. Są to: Działania obejmujące wszystkie obszary polityki, takie jak rynek pracy, gwarantowany dochód minimalny, opieka zdrowotna, edukacja, warunki mieszkaniowe i dostęp do podstawowego rachunku bankowego. Skuteczniejsze wykorzystanie funduszy UE wspierających włączenie społeczne. Komisja zaproponowała, aby 20% środków z Europejskiego Funduszu Społecznego przeznaczyć na walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Wspieranie rzetelnego sprawdzania skuteczności innowacyjnych rozwiązań w obszarze polityki społecznej, zanim zostaną one powszechnie wdrożone. Współpraca partnerska ze społeczeństwem obywatelskim, aby skuteczniej wspierać realizację reform polityki społecznej. Udział osób dotkniętych ubóstwem ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia strategii włączenia społecznego. Ściślejsza koordynacja polityki poszczególnych krajów UE prowadzona w ramach otwartej metody koordynacji w dziedzinie ochrony socjalnej i włączenia społecznego (społeczna OMK) i przy pomocy Komitetu Ochrony Socjalnej. [5]

17 Pakiet inwestycji społecznych Pakiet inwestycji społecznych: daje wskazówki krajom UE dot. bardziej skutecznego i efektywnego wykorzystanie ich budżetów socjalnych w celu zapewnienia odpowiedniej i trwałej ochrony socjalnej; ma na celu wzmocnienie obecnych i przyszłych zdolności ludzi i zwiększenie możliwości ich uczestniczenia w życiu społecznym i na rynku pracy; koncentruje się na zintegrowanych pakiet świadczeń i usług, które pomagają ludziom przez całe ich życiu i dają trwałe, pozytywne efekty społeczne; preferuje zapobieganie od leczenia, poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na świadczenia. W ten sposób, gdy ludzie potrzebują wsparcia, społeczeństwo może im pomóc; podkreśla znaczenie inwestowania w dzieci i młodzieży, aby zwiększyć ich szanse wżyciu; jest skierowany do: dzieci i młodzieży, poszukujących pracy, kobiet, osób starszych, osób niepełnosprawnych, bezdomnych, pracodawców, całego społeczeństwa. [5]

18 PS a Strategia Europa 2020 Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu jest długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego UE na lata Zakłada ona cele w obrębie 5 obszarów: Zatrudnienie cel: pracę powinno mieć 75% ludności w wieku od 20 do 64 lat; Innowacje cel: 3% unijnego PKB należy inwestować w badania i rozwój; Zmiana klimatu cel: należy osiągnąć cele 20/20/20 w zakresie klimatu i energii, a jeżeli będą ku temu warunki zredukować emisje o 30%; Edukacja cel: odsetek osób przedwcześnie kończących naukę powinien spaść poniżej 10%, a co najmniej 40% ludzi w wieku od 30 do 34 lat powinno uzyskać wykształcenie wyższe lub równoważne; Ubóstwo cel: zmniejszenie liczby ludzi ubogich dzięki uchronieniu przed ubóstwem lub wykluczeniem co najmniej 20 milionów osób.

19 Wskaźniki do monitorowania Europy 2020 w wymiarze ubóstwa i wykluczenia społecznego Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym: odsetek osób, które są zagrożone ubóstwem lub doświadczają pogłębionej deprywacji materialnej lub żyją w gospodarstwach domowych o bardzo niskiej intensywności pracy, jako udział z całej populacji. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych: odsetek osób z ekwiwalentnym dochodem do dyspozycji niższym od progu zagrożenia ubóstwem, który wynosi 60% mediany krajowych ekwiwalentnych dochodów do dyspozycji, po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych. Wskaźnik bardzo niskiej intensywności pracy w gospodarstwie domowym: odsetek osób w wieku 0-59 lat mieszkających w gospodarstwach domowych o bardzo niskiej intensywności pracy, tzn. takich, w których osoby dorosłe (w wieku lat) przepracowały w minionym roku mniej niż 20% ich całkowitego potencjału pracy.

20 Wskaźniki do monitorowania Europy 2020 w wymiarze ubóstwa i wykluczenia społecznego c.d. Wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej - odsetek osób w gospodarstwach domowych, deklarujących brak możliwości zaspokojenia ze względów finansowych co najmniej 4 z 9 wymienionych poniżej potrzeb: 1) opłacenia tygodniowego wyjazdu wszystkich członków gospodarstwa domowego na wypoczynek raz w roku; 2) spożywania mięsa, ryb (lub wegetariańskiego odpowiednika) co drugi dzień; 3) ogrzewania mieszkania odpowiednio do potrzeb; 4) pokrycia niespodziewanego wydatku (w wysokości odpowiadającej miesięcznej wartości granicy ubóstwa relatywnego, przyjętej w danym kraju, w roku poprzedzającym badanie); 5) terminowego regulowania opłat związanych z mieszkaniem, spłatą rat i kredytów; 6) posiadania telewizora kolorowego; 7) posiadania samochodu; 8) posiadania pralki; 9) posiadania telefonu (stacjonarnego lub komórkowego). [4]

21 People at risk of poverty or social exclusion Cumulative difference from 2008, in thousands 2014 target EU BE BG CZ DK DE 163 : EE 48 : IE GR ES FR HR -78 : IT CY LV LT LU 24-6 HU MT 18-6,56 NL AT PL PT RO SI SK -151 : FI 16 : SE 269 : UK 1202 : [7]

22 Wskaźnik bardzo niskiej intensywności pracy w gospodarstwie domowym 2015 r. [7]

23 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych 2015 r. [7]

24 Wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej 2015 r. [7]

25 Wyzwania dla EMS Bezrobocie i nieaktywność zawodowa dotykające dużej części społeczeństwa. Polaryzacja rynków pracy w UE dobre i śmieciowe miejsca pracy. Konsekwencje społeczne i gospodarcze kryzysu. Wpływ demografii na rynek pracy i system zabezpieczenia społecznego (w tym: system emerytalny). Migracje (problemy integracyjne i tożsamościowe). Wpływ dywergencji w UE (między krajami i wewnątrz krajów). [8]

26 Wykorzystane źródła i polecane opracowania [1] Księżopolski M. (2013), Europejski model socjalny, [w:] G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny (red.), Polityka społeczna. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. [2] Europejska Karta Społeczna, sporządzona w Turynie , Rada Europy (Dz.U nr 8 poz. 67). [3] Uścińska G. (2013), Międzynarodowe standardy i formy współpracy w polityce społecznej oraz ich wpływ na Polskę, [w:] G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny (red.), Polityka społeczna. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. [4] GUS (b.d.), Praca badawcza pt. Dezagregacja wskaźników strategii Europa 2020 na poziom NTS 2 z zakresu pomiaru ubóstwa i wykluczenia społecznego. Końcowy raport metodologiczny zawierający wyniki prac I i II etapu, Centrum Badań i Edukacji Statystycznej GUS. [5] Serwis Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, [6] Rosati D.K. (2009), Europejski Model Społeczny. Osiągnięcia, problemy i kierunki zmian, [w:] D.K. Rosati (red.), Europejski Model Społeczny. Doświadczenia i przyszłość, PWE. [7] Baza danych Eurostatu. [8] Liddle i Diamond (2008), Aftershock: The Coming Social Crisi in the EU and What is to Be Done, [w:] E. Malier i D. Natali (red.), Europe Towards a More Social EU? Peter Lang.