Polityka gospodarcza i społeczna perspektywa europejska

Transkrypt

1 Polityka gospodarcza i społeczna perspektywa europejska Polityka Gospodarcza i Społeczna Semestr zimowy dr Agnieszka Chłoń-Domińczak prof. Marek Góra

2 Plan wykładu Strategia Europa 2020 Europejski Model Społeczny Otwarta Metoda Koordynacji w polityce społecznej Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego

3 Strategia Europa 2020 Celem strategii Europa 2020 jest osiągnięcie wzrostu gospodarczego, który będzie: inteligentny dzięki bardziej efektywnym inwestycjom w edukację, badania naukowe i innowacje; zrównoważony dzięki zdecydowanemu przesunięciu w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i konkurencyjnego przemysłu oraz; sprzyjający włączeniu społecznemu, ze szczególnym naciskiem na tworzenie nowych miejsc pracy i ograniczanie ubóstwa. Strategia koncentruje się na pięciu dalekosiężnych celach w dziedzinie zatrudnienia, badań naukowych, edukacji, ograniczenia ubóstwa oraz w zakresie klimatu i energii. Aby zagwarantować, że strategia Europa 2020 przyniesie oczekiwane rezultaty, ustanowiono solidny i skuteczny system zarządzania gospodarczego, który ułatwi koordynowanie działań politycznych na szczeblu unijnym i krajowym. 3

4 Cele strategii Europa Zatrudnienie 75 proc. osób w wieku lat powinno mieć pracę 2. Badania i rozwój na inwestycje w badania i rozwój powinniśmy przeznaczać 3 proc. PKB Unii 3. Zmiany klimatu i energia należy ograniczyć emisje gazów cieplarnianych o 20 proc. w stosunku do poziomu z 1990 r. (lub nawet o 30 proc., jeśli warunki będą sprzyjające) 20 proc. energii powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych efektywność energetyczna powinna wzrosnąć o 20 proc. 4. Edukacja odsetek młodych ludzi przedwcześnie porzucających naukę nie powinien przekraczać 10 proc. co najmniej 40 proc. osób w wieku powinno mieć wykształcenie wyższe 5. Ubóstwo i wykluczenie społeczne zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym o co najmniej 20 mln. 4

5 Inicjatywy przewodnie Inteligentny wzrost gospodarczy Europejska agenda cyfrowa Unia innowacji Mobilna młodzież Trwały wzrost gospodarczy Europa efektywnie korzystająca z zasobów Polityka przemysłowa w erze globalizacji Wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia Europejski program walki z ubóstwem 5

6 Narzędzia na rzecz wzrostu i zatrudnienia jednolity rynek Punktem wyjścia dla wyższego wzrostu gospodarczego i powstania nowych miejsc pracy są zdrowe, ściśle powiązane ze sobą rynki sprzyjające konkurencji i dostępne dla konsumentów, a dzięki temu stymulujące przedsiębiorczość i innowacyjność. Do pokonania pozostaje jednak kilka przeszkód: ograniczenia w działalności transgranicznej, zbyt mało połączeń między sieciami, nierówny poziom egzekwowania przepisów jednolitego rynku, zawiłości prawne związane ze współistnieniem 27 różnych zestawów przepisów regulujących niektóre transakcje. Konieczne jest również polepszenie dostępu do rynku wewnętrznego dla małych firm oraz wspieranie przedsiębiorczości poprzez: uproszczenie przepisów prawa spółek (procedur upadłościowych, statusu spółki prywatnej itd.), umożliwienie przedsiębiorcom, którzy ogłosili bankructwo, ponownego otwarcia działalności. Należy zwiększyć zaufanie indywidualnych konsumentów do bezpieczeństwa zakupu towarów i usług w innych krajach UE, szczególnie za pośrednictwem Internetu, oraz ułatwić im takie zakupy. 6

7 Narzędzia na rzecz wzrostu i zatrudnienia budżet Kryzys finansowy znacząco obniżył możliwości europejskich przedsiębiorstw i rządów pod względem finansowania inwestycji i projektów innowacyjnych. Aby zrealizować założenia strategii Europa 2020, UE potrzebuje: otoczenia regulacyjnego, które zapewni skuteczność i bezpieczeństwo na rynkach finansowych, innowacyjnych instrumentów do finansowania niezbędnych inwestycji w tym partnerstw publiczno-prywatnych. Komisja włączyła te priorytety długofalowego rozwoju do swoich propozycji dotyczących następnych wieloletnich ram finansowych ( ) dla UE. Obecnie ponad jedna trzecia środków z budżetu UE przeznaczana jest na Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny oraz Fundusz Spójności. Fundusze te pozwalają ukierunkować inwestycje, tak by były one wydajne, a także by przyczyniały się do inteligentnego i trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu. 7

8 Narzędzia na rzecz wzrostu i zatrudnienia polityka zewnętrzna Aby stymulować wzrost gospodarczy, UE musi uwzględniając międzynarodowe regulacje wspierać handel na otwartych i sprawiedliwych rynkach na całym świecie. Będzie ona zwracać szczególną uwagę na: zewnętrzne aspekty poszczególnych obszarów polityki wewnętrznej (takich jak energetyka, transport, rolnictwo czy badania i rozwój), koordynację handlu i międzynarodowej polityki makroekonomicznej, zdecydowany i efektywny udział w forach międzynarodowych, takich jak G20, i wywieranie wpływu na kształtowanie przyszłego porządku gospodarczego na świecie. UE zamierza również budować strategiczne stosunki z krajami o szybko rozwijającej się gospodarce, aby móc razem omawiać zagadnienia stanowiące przedmiot wspólnego zainteresowania, wspierać współpracę w zakresie regulacji i innych kwestii oraz rozwiązywać problemy dwustronne. Dlatego też w listopadzie 2010 r. Komisja przedstawiła nową strategię handlową. UE udało się już wypracować faktyczne partnerstwo z krajami rozwijającymi się, którego założenia obejmują walkę z ubóstwem, wspieranie wzrostu gospodarczego i realizację milenijnych celów rozwoju. 8

9 9

10 Semestr europejski 10

11 Europejski Model Społeczny: geneza i charakterystyka W Białej Księdze z 1994 Komisja Europejska opisała Europejski Model Społeczny w kontekście: Wartości, w tym demokracji i praw jednostek Swobody negocjacji i układów zbiorowych Gospodarki rynkowej Równych szans dla wszystkich Ochrony społecznej i solidarności Wynika z niego założenie nierozdzielności konkurencyjności i solidarności: Konkurencyjność i solidarność występujące razem były elementami budowy Europy odnoszącej sukcesy w przyszłości

12 EMS w prawie UE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nawiązuje do głównych filarów EMS: Artykuł 8: We wszystkich swoich działaniach Unia zmierza do zniesienia nierówności oraz wspierania równości mężczyzn i kobiet Artykuł 9: Przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wykluczenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego Artykuł 10: Przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia dąży do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną

13 EMS w prawie UE Odniesienie do dialogu społecznego: Artykuł 152: Unia uznaje i wspiera rolę partnerów społecznych na swoim poziomie, uwzględniając różnorodność systemów krajowych. Ułatwia ona dialog między nimi, szanując ich autonomię. Trójstronny szczyt społeczny do spraw wzrostu i zatrudnienia przyczynia się do dialogu społecznego. Traktat o funkcjonowaniu UE zawiera również ramy prawne dla europejskiego dialogu społecznego (art ) Traktat ustanawia także otwartą metodę koordynacji dla Europejskiej Strategii Zatrudnienia (art )

14 Cechy i zadania EMS Główne cechy EMS (Anthony Giddens, 2006): Państwo z szerokim zakresem interwencjonizmu i odpowiednio wysokim poziomem fiskalizmu Bezpłatna i obowiązkowa edukacja Solidny system ochrony socjalnej Ograniczenie nierówności Główne zadania EMS (Tito Boeri, 2002): Ograniczenie nierówności dochodowych i ubóstwa Ochrona przed ryzykiem związanym z działaniem rynku pracy Wspieranie aktywności zawodowej

15 Jeden czy wiele? Systemy społeczne w Europie Andre Sapir (2005) zwraca uwagę, że w Europie wykształciły się różne odmiany modeli społecznych, w obrębie których w różnym stopniu osiągane są rozmaite cele Stąd klasyfikacja modeli społecznych w Europie (także Esping- Andersen, 1990, Tito Boeri, 2002) Nordycki Anglosaski Kontynentalny Śródziemnomorski

16 Charakterystyka odmian EMS Rodzaj polityki Model nordycki Model anglosaski Model kontynentalny Model śródziemnomorski Polityka rynku pracy Aktywna Aktywna Pasywna Pasywna Ochrona prawna zatrudnienia Niska Niska Wysoka Wysoka Rola związków zawodowych Duża Mała Duża Duża Struktura płac Spłaszczona Zróżnicowana Spłaszczona Spłaszczona Zakres ochrony socjalnej Powszechny Głównie ubodzy Powszechny Głównie emeryci Wiek emerytalny Wysoki Wysoki Średni Niski Dostępność usług społecznych Szeroka Niska Szeroka Średnia Podatki Wysokie Niskie Średnie Średnie Źródło: Rosati (2009)

17 Ocena odmian EMS Andre Sapir (2005) ocenia wyróżnione odmiany modeli społecznych w Europie z perspektywy: Efektywności mierzonej poziomem zatrudnienia Sprawiedliwości mierzonej skalą ubóstwa Klasyfikacja taka służyć może: Poszukiwaniu kompromisu między efektywnością i sprawiedliwością Ocenie trwałości, także finansowej, poszczególnych modeli społecznych

18 Sprawiedliwość niska wysoka Efektywność i sprawiedliwość w modelach społecznych w Europie niska Efektywność wysoka Kraje kontynentalne Kraje nordyckie Kraje śródziemnomorskie Kraje anglosaskie Źródło: Sapir (2005)

19 Europejski Model Społeczny w strategii Europa 2020 W strategii Europa 2020 Unia Europejska podtrzymuje europejski model społeczny: tworzenie więcej lepszych jakości miejsc pracy w całej UE Aby osiągnąć ten cel, Europejska Strategia Zatrudnienia wskazuje na trzy główne cele do 2020 r.: 75% osób w wieku zatrudnionych Odsetek wcześnie opuszczających system edukacji nie powinien przekroczyć 10%, a co najmniej 40% osób w wieku lata powinno mieć wykształcenie wyższe; Co najmniej 20 milionów osób mniej powinno być zagrożone ryzykiem ubóstwa i wykluczenia społecznego

20 Inicjatywy flagowe w ramach strategii istotne dla EMS Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia inicjatywa na rzecz modernizacji rynków pracy i wzmocnienia pozycji obywateli poprzez rozwój kwalifikacji przez całe życie w celu zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej i lepszego dopasowania popytu do podaży na rynku pracy, między innymi dzięki mobilności siły roboczej Europejski program walki z ubóstwem inicjatywa na rzecz zapewnienia spójności społecznej i terytorialnej, tak aby korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczyć w życiu społeczeństwa Młodzież w drodze - inicjatywa na rzecz poprawy wyników systemów kształcenia oraz ułatwiania młodzieży wejścia na rynek pracy

21 Europejski Model Społeczny: wyzwania przyszłości Wzrost bezrobocia i konsekwencje społeczne kryzysu: Wysokie bezrobocie młodzieży Wysokie odsetki osób zatrudnionych na umowach czasowych Ograniczenie wydatków na ochronę socjalną Źródło: Liddle i Diamond (2008)

22 Europejski Model Społeczny: wyzwania przyszłości Długookresowy kryzys: zwycięzcy i przegrani w procesie globalizacji: Polaryzacja rynków pracy pomiędzy krajami EU Zwiększone ryzyko braku pracy u osób o niższych kwalifikacjach Polaryzacja pracy: dobre i śmieciowe miejsca pracy Źródło: Liddle i Diamond (2008)

23 Europejski Model Społeczny: wyzwania przyszłości Demografia i dalsze trwanie życia długookresowa efektywność EMS: Starzenie się ludności i rosnący udział osób w starszych grupach wieku Wyzwania dla systemu emerytalnego: Rosnące wskaźniki obciążenia Zachwianie stabilności rynków finansowych w efekcie kryzysu Potrzeba podnoszenia wieku emerytalnego i promocja zatrudnienia wśród osób dojrzałych Źródło: Liddle i Diamond (2008)

24 Europejski Model Społeczny: wyzwania przyszłości Migracje, integracja i tożsamość: Starzenie się ludności oznacza też potrzebę zwiększenia migracji z państw spoza UE jak również zwiększania przepływu osób w ramach UE Wyzwaniem pozostaje odpowiednie wykorzystanie potencjału i kwalifikacji migrantów Źródło: Liddle i Diamond (2008)

25 Europejski Model Społeczny: wyzwania przyszłości Wpływ dywergencji w UE: Kryzys finansowy i gospodarczy oznacza także narastanie różnic pomiędzy krajami UE Często także wzrasta dywergencja regionalna w obrębie krajów członkowskich Źródło: Liddle i Diamond (2008)

26 Podsumowanie Wartości Europejskiego Modelu Społecznego sformułowane przed dwiema dekadami, tj. powiązanie zatrudnienia i spójności społecznej są nadal aktualne Niemniej jednak EMS stoi obecnie przed wyzwaniami długookresowymi i musi się do nich odnieść Wysoka efektywność i sprawiedliwość EMS są niezbędne dla utrzymania jego długookresowej wiarygodności

27 Informacje ogólne Polityka społeczna należy do domeny polityki krajowej (zasada subsydiarności w UE) Emerytury jako element polityki społecznej objęte są miękkim procesem tzw. otwartej metody koordynacji (OMK), mającym charakter wspólnego ustalania polityki Świadczenia które narażone są na konsekwencje starzenia się ludności są również monitorowane pod kątem skali wydatków i jej zmiany w czasie Zakres regulacji twardych prawnych w zakresie polityki społecznej jest niewielki i związany jest z uznawaniem praw do świadczeń osób przemieszczających się Wiąże się z jedną z podstawowych swobód w UE swobodą przemieszczania się Jest to koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego

28 Otwarta metoda koordynacji Unia Europejska dąży do modernizacji swojego modelu społecznego w oparciu o wspólne wartości sprawiedliwości społecznej oraz aktywny udział wszystkich obywateli w życiu gospodarczym i społecznym. Niezbędna jest ciągła modernizacja europejskich systemów ochrony socjalnej celem zapewnienia ich przyszłej skuteczności. Przedmiotowe polityki muszą nadal propagować spójność społeczną, równość szans i solidarność między pokoleniami, a jednocześnie lepiej reagować na zmiany gospodarczo-społeczne oraz propagować wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia. Otwarta Metoda Koordynacji (OMK) umożliwiła Komisji, Państwom Członkowskim i innym podmiotom konstruktywną wymianę doświadczeń w zakresie wspólnych celów polityk, dobrych praktyk i dobrego zarządzania przy równoczesnym zachowaniu zasady pomocniczości. OMK motywowała Państwa Członkowskie do zwiększenia wysiłków w walce z ubóstwem i wykluczeniem społecznym oraz propagowała wymianę poglądów na temat polityk dotyczących zapewnienia odpowiednich i trwałych systemów emerytalnych w przyszłości.

29 Ewolucja OMK OMK w tej dziedzinie ewoluowała w świetle strategicznego celu, określonego na szczycie Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 r., który obejmował zamiar stworzenia zwiększonej spójności społecznej. W następstwie wystosowanego przez Radę wezwania do pracy na poziomie unijnym na rzecz zadania decydującego ciosu w walce o eliminację ubóstwa (ust. 32) oraz do tego, aby przyszłe systemy emerytalne były odpowiednie i trwałe (ust. 31) stworzono proces integracji społecznej oraz OMK dotyczącą odpowiednich i trwałych systemów emerytalnych. Następnie Rada Europejska czyniła wysiłki na rzecz rozszerzenia prac i objęcia nimi w przyszłości opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej.

30 Otwarta metoda koordynacji Przez OMK, Unia Europejska tworzy ramy dla rozwoju strategii krajowych oraz koordynacji polityk pomiędzy krajami w zakresie: Integracji społecznej Emerytur Ochrony zdrowia i opieki długoterminowej Jest to proces dobrowolny, oparty o wspólne uzgodnienie: Celów (ostatnia rewizja wspólnych celów w 2006 r) Wskaźników pokazujących stopień realizacji celów rozwijanych na bieżąco przez Grupę ds. wskaźników SPC

31 Otwarta metoda koordynacji Rządy krajów przedstawiają raporty, w których opisują sposób realizacji celów: Krajowe raporty strategiczne W ramach strategii Europa 2020: element Krajowych Programów Reform Na podstawie oceny raportów krajowych powstają wspólne raporty, które odnoszą się do inicjatyw na poziomie UE OMK to także proces wzajemnego uczenia się: w ramach tzw. seminariów peer-review następuje wymiana praktyk i doświadczeń dotyczących konkretnych tematów

32 Monitorowanie OMK Komitet Ochrony Socjalnej (SPC) powołany na podstawie art. 160 Traktatu o funkcjonowaniu UE w ramach otwartej metody koordynacji: Promuje współpracę między krajami członkowskimi oraz z Komisją Europejską Monitoruje rozwój sytuacji społecznej, w tym integracji społecznej w krajach UE Jest jednym z głównych graczy w ramach Europejskiej strategii walki z ubóstwem

33 Monitorowanie OMK Prace koordynowane przez Komitet ds. Ochrony Socjalnej Prace nad wskaźnikami: Grupa Komitetu ds. Wskaźników Komitet Rady Europejskiej Raportuje bezpośrednio Ministrom odpowiedzialnym za zabezpieczenie społeczne w ramach Rady EPSCO Opracowuje wspólne raporty Inicjuje inne działania w zakresie OMK

34 OMK zalety i wady Otwarta koordynacja zabezpieczenia emerytalnego wywołuje spore zainteresowanie i kontrowersje w państwach członkowskich. Wskazuje się zarówno na jej plusy, jak i problemy. Do najważniejszych zalet tej metody zalicza się sprzyjanie większej przejrzystości rozwiązań w poszczególnych krajach, ułatwiającej porównania międzynarodowe, także w celu wzajemnego uczenia się Zwraca się także uwagę na charakter tych porównań, odbiegający od dotychczas dominującego standardu porównań rozwiązań prawnych. Otwarta metoda koordynacji zakłada natomiast porównanie raczej efektów systemów emerytalnych, w tym głównie ekonomicznych

35 OMK zalety We wszystkich dokumentach dotyczących otwartej metody koordynacji w zabezpieczeniu emerytalnym deklarowany jest pełen respekt przed odmiennymi tradycjami zabezpieczenia emerytalnego państw członkowskich. Wielokrotnie przywoływana jest w dokumentach zasada subsydiarności W założeniu mamy tutaj do czynienia z oddolnym benchmarkingiem socjalnym, zamiast odgórnej konwergencji. Zwraca uwagę fakt, że proces otwartej koordynacji wychodzi od państw członkowskich

36 OMK - obawy Obawy związane z otwartą koordynacją w zabezpieczeniu emerytalnym dotyczą, w pierwszym rzędzie, wątpliwości co do niedostatecznego uwzględnienia w tym procesie narodowych uwarunkowań i szerszego kontekstu zabezpieczenia emerytalnego historycznego, instytucjonalnego. W szczególności wątpliwości budzi mniejsza waga przypisywana w tej metodzie celom poszczególnych systemów emerytalnych, bez których jednak trudno oceniać skutki. Polityczny benchmarking przedstawiany jest jako obiektywny, tymczasem określenie celów wymaga decyzji politycznych Szczególne emocje wywołuje dobór wskaźników, które mają być zastosowane w otwartej koordynacji. czy mogą być neutralne, czy nie preferują z góry określonego systemu Wskaźniki adekwatności Wskaźniki stabilności

37 Stabilność finansów publicznych: AWG Monitorowanie wydatków emerytalnych w kontekście starzenia się ludności Koordynowany przez Komitet ds. Polityki Gospodarczej oraz Grupę ds. Starzenia się Ludności (Working Group on Ageing AWG) Główna praca: Publikowanie (co 3 lata) projekcji wydatków związanych ze starzeniem się ludności Emerytury Zdrowie Edukacja Rynek pracy Prognozy oparte o prognozy demograficzne Eurostat

38

39

40

41

42

43 Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego Osoby, które mieszkają i wykonują pracę w jednym państwie korzystają z ochrony w zakresie zabezpieczenia społecznego na podstawie wewnętrznych przepisów tego państwa. Przepisy te regulują prawa i obowiązki tych osób w odniesieniu do obciążeń (składek) oraz korzyści (świadczeń) w ramach systemu zabezpieczenia społecznego państwa, w którym mieszkają. Kiedy osoby te wyjeżdżają za granicę, w celu wykonywania pracy zarobkowej lub zamieszkania, przepisy wewnętrzne nie wystarczają dla zapewnienia im takiej ochrony. Gwarancje ochrony osoby te mogą uzyskać dopiero dzięki aktom prawa międzynarodowego w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

44 Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego to regulacje prawne, które uzupełniają prawo wewnętrzne danego państwa, chroniąc osoby wykonujące pracę za granicą przed utratą ochrony w zakresie zabezpieczenia społecznego. Regulacje te - poprzez zapewnienie harmonijnego współistnienia systemów zabezpieczenia społecznego poszczególnych państw - służą ochronie interesów osób przemieszczających się w celu podejmowania zatrudnienia i posiadających okresy zatrudnienia przebyte na terytorium różnych państw. W ramach Unii Europejskiej koordynację systemów zabezpieczenia społecznego zapewniają przepisy w randze rozporządzeń Rady i Parlamentu. Natomiast w stosunkach z innymi państwami - ratyfikowane umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym. Dlatego też możemy wyróżnić koordynację systemów zabezpieczenia społecznego: wielostronną (wspólnotową/unijną) oraz dwustronną (umowną).

45 Bibliografia Boeri, T. (2002), Let Social Policy Models Compete and Europe Will Win, opracowanie zaprezentowane na konferencji w Kennedy School of Government, Harvard University, Kwietnia European Comission (1994), European Social Policy a way forward for the Union. A white paper, Com (94) 333 Giddens, A. (2006), A Social Model for Europe? w: A.Giddens, P. Diamond, R.Liddle (red) Global Europe, Social Europe, Polity Press, Cambridge Liddle i Diamond (2008), Aftershock: The Coming Social Crisi in the EU and What is to Be Done, w: E.Malier i D.Natali (red.), Europe Towards a More Social EU?, Peter Lang Rosati, D.K. (2009), Europejski Model Społeczny. Osiągnięcia, problemy i kierunki zmian, w: D.K. Rosati (red.), Europejski Model Społeczny. Doświadczenia i przyszłość, PWE Sapir, A. (2005), Globalisation and the Reform of European Social Models, dokument na nieformalne spotkanie ECOFIN, Manchester, 9 września SPC (2011), Program pracy na 2011 r., Bruksela