Analiza kosztów. Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz

Transkrypt

1 Opracowała: dr inż. Magdalena Węglarz

2 Plan prezentacji 1.Koszty istotne 2.Koszty produkcji w krótkim i długim okresie 3.Korzyści skali, zakresu i procesu uczenia się 4.Analiza kosztów i optymalne decyzje 2

3 Alokacja kosztów Producent obuwia sportowego planuje rozpoczęcie produkcji obuwia męskiego. Do tej pory produkował obuwie damskie w ilości 8000 par na tydzień. Tygodniowa produkcja par obuwia męskiego wynosi 2400 szt. Ogólne koszty produkcji wynoszą dolarów tygodniowo. Ustalona cena obuwia męskiego wynosi 36 dolarów. Jednak całkowity utarg nie pokrywa całkowitych kosztów produkcji. 3

4 Alokacja kosztów W obliczu ponoszonych strat zarząd ma kilka wariantów: 1. Główny księgowy proponuje podwyżkę ceny butów do 40 dol. 2. Kierownik działu marketingu zgadza się z podwyżką ale obawia się spadku sprzedaży. 3. Kierownik działu produkcji sugeruje ustalić wielkość produkcji przy minimalnych kosztach bezpośrednich na jednostkę. 4

5 Analiza kosztów stanowi podstawę bardzo wielu decyzji menadżerskich. Dokładna znajomość kosztów jest warunkiem określenia faktycznego poziomu zyskowności przedsiębiorstwa. Decyzje mające na celu maksymalizacje zysku zależą od wyników projekcji kosztów występujących przy innych możliwych wielkościach produkcji. Menedżerowie muszą zwracać szczególną uwagę na wzajemne powiązania między kosztami i wolumenem produkcji. 5

6 Menedżerowie podejmują decyzje dokonując wyboru spośród różnych wariantów działania zwracając uwagę tylko na występujące między nimi różnice utargów i kosztów. Zatem jedynymi istotnymi kosztami są te, które zmieniają się w poszczególnych wariantach. Przy podejmowaniu decyzji menedżerskich najistotniejsze znacznie mają: koszty alternatywne i koszty zmienne. 6

7 Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) związany jest z podjęciem konkretnej decyzji, jest mierzony wielkością utraconych korzyści, jakie mógłby przynieść najlepszy z alternatywnych wariantów działania. 1. Jaki jest koszt alternatywny podjęcia studiów MBA? 2. Jaki jest koszt alternatywny wykorzystania wolnych mocy produkcyjnych do realizacji dodatkowego zamówienia? 3. Jaki jest koszt alternatywny przeznaczenia ziemi komunalnej pod budowę ogólnodostępnego parkingu? 7

8 Koszt alternatywny dóbr, usług lub nakładów jest często wyznaczany przez ceny rynkowe przy założeniu, że takie ceny istnieją. Koncepcja kosztu alternatywnego jest innym sposobem porównania argumentów za i przeciw określonej decyzji. Podstawowa reguła podejmowania optymalnych decyzji: Wybierz dany wariant decyzyjny wtedy i tylko wtedy, gdy dodatkowe korzyści z jego realizacji przekraczają dodatkowe, wynikające z niego koszty (włączając w to koszt alternatywny). 8

9 W przypadku decyzji podejmowanych przez menedżerów dane księgowe (dane te zawierające wszystkie przychody i rzeczywiście poniesione wydatki) nie odzwierciedlają w pełni zysku. W takim przypadku ma zastosowanie zysk ekonomiczny, gdzie uwzględnia się wszystkie koszty ekonomiczne, obejmujące koszt alternatywny (koszt kapitału i koszt zarządzania). 9

10 Podjęcie działalności gospodarczej Oszacowano koszty i przychody przez 3 lata. Zysk księgowy wynosi Czy jest to opłacalne? Pozycja Wartość Wynagrodzenie za usługi doradcze Inne przychody Wynajem biura Inne wydatki biurowe Płace personelu

11 Prawidłowa odpowiedź jest zależna od rozpoznania i uwzględnienia wszystkich istotnych kosztów alternatywnych. Zamierza zainwestować jako kapitał obrotowy (koszt zainwestowanego kapitału na 8% na 3 lata = 6400) Koszt kapitału ludzkiego (obecny dochód z pracy to ) Zysk ekonomiczny zmniejsza się do Wartość dodatnia. Czy zysk ten jest całkowicie pewny? Ryzyko związane z podjęciem własnej działalności. 11

12 Koszty stałe, czyli koszty, których wysokość nie zmienia się w zależności od przyjętego wariantu działania, nie są dla menedżera istotne i nie musi ich brać pod uwagę. Przy obliczaniu zysku, jaki zapewniają różne warianty, zawsze odejmujemy takie same koszty stałe. Kierownik ds. produkcji musi podjąć decyzję czy w produkcji stosować dotychczasową metodę wytwarzania, czy przestawić się na nową technologię. Nowa technologia wymaga modyfikacji aparatu wytwórczego, jest jednak mniej pracochłonna. Która z metod produkcji jest bardziej opłacalna? Pominięcie przy porównaniu kosztów stałych. 12

13 Nowa metoda powinna zostać wdrożona wtedy i tylko wtedy, gdy oszczędności w kosztach osobowych przewyższają dodatkowe koszty modernizacji. Wybór rodzajów kosztów, które uznamy za istotne byłby zupełnie inny, gdyby zarząd musiał podjąć decyzję czy kontynuować dotychczasową produkcję czy ją przerwać i zamknąć przedsiębiorstwo. Pomijanie kosztów stałych jest ważne gdyż zmusza menedżerów do skupienia się na różnicach kosztów, które są rzeczywiście istotne dla podejmowanej decyzji. Pomijanie kosztów stałych jest prostsze w teorii niż w praktyce. Przypadek kosztów utopionych. 13

14 Koszty utopione (historyczne) są poniesionym wydatkiem, którego nie można odzyskać. Budowa fabryki mogła się wiązać z dużym nakładem środków. Jednak przy podejmowaniu obecnych decyzji ten utopiony, historyczny wydatek nie ma żadnego znaczenia. W bardziej ogólnym ujęciu koszty utopione mają pewien wpływ na decyzje inwestycyjne o charakterze sekwencyjnym. Gdy przedsiębiorstwo wydało 20 mln na B+R w celu opracowania nowego produktu. Na opracowanie prototypu trzeba wydać kolejne 10 mln. Jednakże konkurenci mogą wejść na rynek. Poniesione wydatki (20 mln) należy uznać za koszty utopione a zatem nieistotne przy podejmowanej decyzji. 14

15 Koszty utopione elektrownie atomowe 15

16 Nie tylko przedsiębiorstwa prywatne muszą podejmować decyzje, w których występują koszty historyczne. Rząd USA w latach 80. i 90. XX w. wstrzymał finansowanie przedsięwzięć dotyczących: paliwa syntetycznego (wydano na nie 25 mld dol.), budowy 4 elektrowni atomowych w stanie Tennessee (1,85 mld dol.), zakładów przerabiających uran (2,6 mld dol.). Pentagon przerwał prace rozwojowe nad działkiem przeciwlotniczym Sergeant York (1,8 mld dol.) a Kongres wstrzymał finansowanie prac nad bombowcem B- 1A (4,7 mld dol.). 16

17 17

18 Kiedy listopadzie 2001 roku podpisywano kontrakt na budowę siedmiu korwet, mówiono, że jest to największe seryjne zamówienie na nowe okręty dla Polskiej Marynarki Wojennej od lat. Faktycznie, porównywalnie długą serię dużych jednostek bojowych ostatnim razem zamówiono przed... II wojną światową. Początki projektu "Gawrona" sięgają 1998 roku, kiedy admirał Ryszard Łukasik przedstawił plan rozbudowy floty. To właśnie projekt niemieckiego konsorcjum okazał się najlepszy i dokonano zakupu dokumentacji oraz licencji na budowę okrętu w Polsce. Sama dokumentacja "Gawrona" i dostosowanie jej do polskich warunków, jak mówi się nieoficjalnie, kosztowały prawdopodobnie ok. 20 mln złotych. Okręty lub licencję na ich budowę zakupiły dotychczas Niemcy i 11 innych państw, w tym Polska. Również nieoficjalnie mówiło się, że niemiecka stocznia zaproponowała budowę pierwszej jednostki w Hamburgu, przy udziale polskich stoczniowców i z użyciem polskich materiałów. Strona polska jednak się na to nie zgodziła. Budowę okrętu rozpoczęła Stocznia Marynarki Wojennej, która kończy właśnie budowanie prototypu. W tym czasie Niemcy zwodowali i wprowadzili do służby 8 takich okrętów, a 4 kolejne są w budowie. 18

19 Koszty produkcji funkcja kosztów produkcji powinna być zawsze traktowana jako funkcja zakładająca najniższe możliwe koszty. C = C(Q) Krótki okres to czas, w którym przedsiębiorstwo nie może zmienić wielkości nakładów niektórych czynników produkcji. W długim okresie nakłady wszystkich czynników produkcji można dowolnie zmieniać. 19

20 W krótkim okresie kapitał jest czynnikiem stałym, jedynym zaś zmiennym czynnikiem pozostaje praca. Oczywiście do kosztów całkowitych zaliczamy: wydatki na pracę, kapitał, materiały i inne czynniki produkcji a także odpowiednie koszty alternatywne. Przykład: firma dokonująca napraw sprzętu elektronicznego. Koszty stałe, zmienne, przeciętny koszt całkowity, przeciętny koszt zmienny, koszt krańcowy wyjaśnić pojęcia. 20

21 21

22 Krzywa krótkookresowych kosztów przeciętnych (SAC) przyjmuje kształt litery U. 22

23 Jakie czynniki wpływają na wzrost krótkookresowych kosztów krańcowych (SMC) przedsiębiorstwa? Gdy jedynym zmiennym czynnikiem jest praca: SMC = P L /MP L P L - cena dodatkowej jednostki pracy MP L - krańcowy produkt tej pracy Załóżmy: płaca 20 dol. za godzinę, krańcowy produkt pracy wynosi 0,5 jednostki za godzinę. Krańcowy koszt pracy firmy wynosi 40 dol. za kolejną wykonaną naprawę. Krańcowy koszt przedsiębiorstwa będzie rósł wraz ze wzrostem ceny bądź spadkiem jest krańcowej produktywności. 23

24 Jeśli przedsiębiorstwo używa dodatkowej pracy do wytworzenia dodatkowej produkcji, działa wówczas prawo malejących przychodów. Przy stałych nakładach innych czynników wytwórczych dodanie kolejnej porcji czynnika zmiennego wywołuje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Oznacza to, że w pewnym momencie krańcowy produkt pracy zacznie się zmniejszać. W rezultacie koszty krańcowe rosną wraz ze wzrostem produkcji. 24

25 Kształtowanie się krótkookresowych kosztów przeciętnych. Przy bardzo niskim poziomie produkcji (np jednostek) koszty całkowite składają się przede wszystkim z kosztów stałych (koszty zmienne są niskie). SAC są wysokie ponieważ koszty całkowite rozkładają się na małą liczbę wyprodukowanych jednostek. Krzywa SAC opada. Przy niewielkich rozmiarach produkcji krzywa SAC leży powyżej krzywej SMC. Tak długo, jak koszt krańcowy dodatkowych jednostek produktu jest niższy od kosztu przeciętnego całej dotychczasowej produkcji, wzrost produkcji prowadzi do spadku kosztów przeciętnych. 25

26 Kształtowanie się krótkookresowych kosztów przeciętnych. Gdy koszty krańcowe będą nadal rosnąć, dojdzie do sytuacji, w której SMC przewyższą SAC. W momencie, gdy wytworzenie dodatkowych jednostek stanie się droższe niż - średnio biorąc produkcja wszystkich dotąd wytworzonych jednostek, koszty przeciętne zaczną rosnąć. Prawidłowość ta wyjaśnia fakt wznoszenia się krzywej SAC oraz potwierdza zależność: krzywa kosztów krańcowych przecina krzywą kosztów przeciętnych w jej minimalnej wartości. 26

27 Funkcja kosztów analizowanego przedsiębiorstwa może zostać przedstawiona w postaci równania: C C Q Koszty stałe i zmienne Q 0,3 Q Koszty przeciętne dane są równaniem: SAC C Q / Q 270/ Q (30 0,3 Q) Wraz ze wzrostem produkcji przeciętne koszty stałe stopniowo maleją, natomiast przeciętne koszty zmienne rosną. Wyjaśnia to kształt litery U przyjmowany przez krzywą SAC. 27

28 W długim okresie przedsiębiorstwo może dowolnie zmieniać nakłady wszystkich czynników produkcji. Wszystkie koszty są kosztami zmiennymi. 1. Możliwość zmiany nakładów wszystkich czynników wytwórczych oznacza, że w długim okresie przedsiębiorstwo produkuje taniej niż w krótkim okresie. Zadaniem przedsiębiorstwa jest ciągłe poszukiwanie najtańszej kombinacji czynników wytwórczych. 2. Kształt krzywej kosztów długookresowych (LAC) zależy od charakteru przychodów ze skali produkcji. 28

29 Załóżmy, że w przedsiębiorstwie występują stałe przychody ze skali produkcji (stałe korzyści skali), niezależnie od wielkości produkcji. Oznacza to, że jeśli zwiększymy nakłady wszystkich czynników produkcji o 20%, to w takim samym stopniu wzrośnie produkcja. Przy założeniu, że ceny czynników produkcji pozostają niezmienne, wydatki przedsiębiorstwa na te czynniki wzrastają również o 20%. Zatem wzrostowi produkcji towarzyszy dokładnie taki sam wzrost kosztów i w rezultacie koszty przeciętne nie zmieniają się. Koszty przeciętne pozostają na stałym poziomie dopóty, dopóki występują stałe przychody (korzyści) ze skali produkcji. 29

30 Produkcja wykazuje stałe przychody ze skali, zatem długookresowe koszty przeciętne (LAC) są stałe. Jednakże krótkookresowe koszty przeciętne zależą od wielkości zakładu, a ich wykres przyjmuje kształt litery U. Kiedy zakład już istnieje jedynym zmiennym czynnikiem jest praca. Zmiany nakładów pracy powodują ruch po krzywej SAC. 30

31 Wymiana międzynarodowa opiera się na wzajemnie korzystnej specjalizacji poszczególnych krajów. Ważnymi przyczynami wyjaśniającymi różnice specjalizacji są m.in.: wyposażenie poszczególnych krajów w zasoby naturalne, różnice w zasobach pracy, a także w jej wydajności, zróżnicowane wyposażenie w kapitał. Przykład: handel dwoma dobrami: cyfrowe zegarki i farmaceutyki pomiędzy USA i Japonią. Płaca w USA wynosi 15 dol. za godzinę, natomiast w Japonii wynosi 1000 jenów za godzinę. Kurs walutowy wynosi 100 jenów za dolara. 31

32 Czynniki wpływające na koszty produkcji: wydajność pracy oraz ceny czynników wytwórczych. USA mają przewagę w wydajności produkcji obu dóbr. Japonia jest bardziej konkurencyjna pod względem kosztów produkcji zegarków. Jej źródłem jest fakt, że Japonia ma przewagę komparatywną. 32

33 Przychody ze skali są ważnym czynnikiem decyzji menedżerskich, gdyż od ich charakteru zależy kształt krzywej długookresowych kosztów przeciętnych. Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych w kształcie litery U odzwierciedla rosnące korzyści ze skali przy małej wielkości produkcji oraz zmniejszające się przychody ze skali przy dużych jej rozmiarach. Jeśli przedsiębiorstwo może wybrać dowolną wielkość zakładu, to jego długookresowe koszty przeciętne odzwierciedla krzywa LAC. 33

34 34

35 Na kształt krzywej LAC wpływa kilka czynników: stałe koszty przeciętne (stałe przychody ze skali) występują wówczas gdy proces produkcji można łatwo powielać; spadające koszty przeciętne są spowodowane m.in. przez: metody produkcji masowej charakteryzujące się wysoką kapitałochłonnością, automatyzację, specjalizację pracy, reklamę i metody dystrybucji; spadek kosztów przeciętnych może wynikać z istnienia różnych rodzajów kosztów stałych (reklama, promocja, dystrybucja i regulacje państwowe); zwiększające się koszty przeciętne są związane ze sposobem organizacji, kontroli i przepływu informacji oraz z koordynacją i procesem zarządzania. 35

36 W wielu gałęziach krzywa LAC przyjmuje kształt litery L (rys.b), co jest związane z korzyściami skali przy małym wolumenie, które przeradzają się w stałe korzyści skali, przy większych rozmiarach produkcji. W przypadku niewielkiej liczby produktów występuje stały spadek LAC (rys.c) monopol naturalny. 36

37 Większość przedsiębiorstw wytwarza różnorodna gamę produktów. Często powodem zróżnicowania struktury produkcji są potencjalne korzyści w postaci obniżki kosztów w przypadku wytwarzania wielu blisko ze sobą powiązanych wyrobów. W procesie produkcji występują korzyści zakresu (korzyści produkcji łącznej), jeśli łączne koszty wytworzenia różnych produktów są niższe od sumy kosztów ich wyprodukowania oddzielnie. Miarą tych korzyści jest: SC C( Q 1 ) C( Q2 ) C( Q C( Q ) C( Q ) 1 2 1, Q 2 ) 37

38 Istnieje wiele źródeł korzyści zakresu: w pojedynczym procesie produkcyjnym można otrzymać kilka różnych wyrobów (np. hodowcy bydła sprzedają mięso i skóry); przy produkcji podstawowego wyrobu powstają nieuniknione produkty uboczne, które po niewielkich dostosowaniach mogą być wprowadzone na rynek (np. trociny jako produkt uboczny obróbki drewna); niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych (np. szkoły publiczne udostępniają swoje sale po lekcjach); 38

39 Istnieje wiele źródeł korzyści zakresu: wiedza techniczna, którą można zastosować do wytwarzania wielu produktów (np. doświadczenie zdobyte przy produkcji napojów gazowanych przyczynia się do uzyskania korzyści w produkcji napojów pokrewnych); wzajemne powiązanie popytu, konsumpcja wielu rodzajów dóbr i usług jest komplementarna (np. przedsiębiorstwo oddające w leasing wyposażenie biurowe może oferować serwis posprzedażny, kancelarie adwokackie). 39

40 Przedsiębiorstwa dążące do maksymalizacji zysku wciąż szukają sposobów obniżki kosztów. Ważny czynnik obniżki kosztów wynika z obserwacji, że im więcej razy wykonuje się jakąś czynność, tym lepsze osiąga się wyniki. Krzywa uczenia się jest ilustracją odwrotnej zależności między kosztami przeciętnymi a skumulowaną wielkością produkcji. Wraz ze wzrostem skumulowanej produkcji następuje spadek kosztów przeciętnych. 40

41 Proces uczenia może wynikać z różnych źródeł: robotnicy często na początku wykonują swoje zadania wolniej, aż do chwili, gdy oswoją się z nowym procesem produkcji; może istnieć kilka sposobów wykonania określonej czynności i potrzeba czasu na wypróbowanie każdego z nich, aby znaleźć najlepszy; menedżerowie muszą nauczyć się jak ustawić proces produkcji oraz jak zorganizować i zgrać w czasie różne czynności produkcyjne; 41

42 Proces uczenia może wynikać z różnych źródeł: potrzeba czasu, aby za pomocą kontroli jakości wykryć potencjalne zagrożenia w przypadku nakładów i produktów; kadra inżynierska uczy się w trakcie procesu produkcji, dzięki przeprojektowaniu części produktu może wypracować efektywne oraz tańsze metody produkcji; dostawcy, szczególnie w przypadku specjalnie zaprojektowanych podzespołów i części, sami podlegają procesowi uczenia się. 42

43 (a) Obserwujemy spadek kosztów przeciętnych wraz ze wzrostem produkcji skumulowanej w czasie. (b) Różnica między korzyściami skali a efektami uczenia się. 43

44 Podstawą krzywej uczenia się jest zależność kosztów przeciętnych od skumulowanej produkcji. Przedsiębiorstwo rozpoczyna wytwarzanie od 500 sztuk miesięcznie, to skumulowana wielkość produkcji po roku wynosi 6000 sztuk. Największe możliwości obniżki kosztów występują we wczesnej fazie życia produktu. Analizy pokazują, że wraz z każdym podwojeniem skumulowanej wielkości produkcji koszt przeciętny maleje o 20%. Przy większych rozmiarach produkcji krzywa opada coraz wolniej, a w końcu staje się niemal równoległa do osi poziomej, co oznacza, że możliwości dalszej obniżki kosztów przeciętnych stopniowo się wyczerpują. 44

45 Optymalne decyzje niezależnie od kształtu jaki przyjmuje krzywa kosztów AC, przedsiębiorstwo maksymalizuje swój zysk, ustalając wolumen produkcji wynoszący Q *, przy którym utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym. 45

46 Dwa błędy decyzyjne: przedsiębiorstwo może zawsze zwiększyć zysk dzięki korzyściom skali produkcja przy minimalnej efektywnej skali; jeśli obecna wielkość produkcji i cena są niezadawalające, to przedsiębiorstwo powinno podnieść cenę aby zwiększyć zyski. Pytanie: Zarząd ustalił produkcje na poziomie Q. Cena P jest nieco niższa od kosztów przeciętnych i przedsiębiorstwo ponosi stratę. Czy podwyżka ceny pozwoli zwiększyć zyski? 46

47 Zasada zamknięcia przedsiębiorstwa W krótkim okresie przedsiębiorstwo powinno kontynuować produkcję na poziomie Q* (nawet jeśli ponosi straty) dopóty, dopóki cena przewyższa przeciętny koszt zmienny. W długim okresie przedsiębiorstwo powinno przerwać produkcję, jeśli cena spadnie poniżej kosztu przeciętnego. 47

48 Alokacja kosztów Producent obuwia sportowego planuje rozpoczęcie produkcji obuwia męskiego. Do tej pory produkował obuwie damskie w ilości 8000 par na tydzień. Tygodniowa produkcja par obuwia męskiego wynosi 2400 par Koszty stałe produkcji wynoszą dolarów tygodniowo dla obu rodzajów par butów. Ustalona cena obuwia męskiego wynosi 36 dolarów. Czy produkcję męskich butów sportowych należy zwiększyć, zmniejszyć czy może wstrzymać? 48

49 Alokacja kosztów Koszty stałe produkcji wynoszą dolarów tygodniowo dla obu rodzajów par butów. Księgowi przyporządkowali te koszty obu typom obuwia w proporcji odpowiadającej wolumenowi produkcji. Liczba par butów męskich cena Utarg Koszty bezpośrednie Koszty przyporządkowane Koszty przeciętne całkowite , , , , ,50 49

50 Alokacja kosztów Problem polega na alokacji dolarów wspólnych kosztów stałych. Ekonomiczne przykazanie nie dokonuje się alokacji kosztów stałych. W przedsiębiorstwie wytwarzającym wiele produktów jedyną poprawną miarą zyskowności określonego produktu jest zawarta w jego cenie nadwyżka na pokrycie, czyli nadwyżka ceny nad kosztem jednostkowym lub inaczej mówiąc nadwyżka utargu nad kosztami zmiennymi. 50

51 Podsumowanie Koszty są ważną zmienną w procesie podejmowania decyzji. Dokonując wyboru optymalnego wariantu decyzyjnego należy brać pod uwagę tylko różnice utargu i kosztów między poszczególnymi wariantami. Podstawą decyzji podejmowanych przez menedżerów powinien być zysk ekonomiczny a nie księgowy. Koszty stałe są nieistotne przy analizie różnych wariantów decyzyjnych. Kształt krzywej długookresowych kosztów przeciętnych wynika z charakteru przychodów ze skali produkcji (kształt litery U bądź L). 51