Konspekt 5. Analiza kosztów.

Transkrypt

1 KRAJOWA SZKOŁA ADMINISTRJI PUBLICZNEJ Ryszard Rapacki EKONOMIA MENEDŻERSKA Konspekt 5. Analiza kosztów. A. Cele zajęć. 1. Wyjaśnienie istoty i rodzajów kosztów produkcji oraz związanych z nimi kategorii. W szczególności zdobycie umiejętności odróżniania kosztów alternatywnych i kosztów stałych oraz zysku księgowego i zysku ekonomicznego. 2. Zrozumienie istoty zależności między wielkością produkcji i kształtowaniem się kosztów oraz zastosowanie kategorii kosztów krótko- i długookresowych. 3. Wprowadzenie pojęć korzyści skali, korzyści zakresu i krzywej uczenia się oraz zbadanie możliwych ich zastosowań w praktyce. 4. Zastosowanie metod optymalizacji w podejmowaniu decyzji dotyczących minimalizacji kosztów. B. Najważniejsze pojęcia. * koszt alternatywny (utraconych możliwości) * zysk księgowy * zysk ekonomiczny * koszty utopione (sunk cost) * funkcja kosztów * koszty stałe i zmienne * korzyści skali * minimalna skala efektywna * korzyści zakresu * krzywa uczenia się * cena transferowa C. Podstawowe problemy I KATEGORIE KOSZTÓW PRODUKCJI A OPTYMALNE DECYZJE MENEDŻERSKIE 1. Koszt alternatywny i zysk ekonomiczny. 26

2 Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska Zasada 1: przy rozpatrywaniu różnych wariantów decyzji menedżer powinien brać pod uwagę wyłącznie różnice utargów i kosztów między poszczególnymi wariantami Zasada 2: należy wybrać tylko taki wariant, w którym dodatkowe korzyści przewyższają dodatkowe koszty (włącznie z kosztem alternatywnym). 2. Zysk księgowy a zysk ekonomiczny. 3. Koszty stałe i koszty utopione (historyczne - ang. sunk costs). 4. Podsumowanie: rodzaje kosztów, istotnych dla menedżerów, które powinni brać pod uwagę przy wyborze optymalnego wariantu decyzji (tabl. 5.1.). Tabl Rodzaje kosztów a decyzje w przedsiębiorstwie. Rodzaj kosztów Istotne dla księgowego? Koszty stałe Tak Nie Koszty historyczne Tak Nie Koszty zmienne Tak Tak Koszt alternatywny Nie Tak Istotne dla menedżera? II KOSZTY PRODUKCJI 1. Funkcja kosztów krótkim okresie. a/ koszty stałe i zmienne, b/ koszty przeciętne i krańcowe (rys. 5.1.), c/ przeciętny koszt stały i zmienny. Rys Koszty przeciętne i krańcowe w przedsiębiorstwie. S S 0 2. Koszty w długim okresie: a) znika podział na koszty całkowite (stałe) i zmienne; 27

3 Analiza kosztów b) kształt długookresowej krzywej kosztów zależy od charakteru przychodów ze skali: np. przy stałych przychodach ze skali koszty przeciętne są także stałe (krzywa kosztów równoległa do osi rzędnych). c/ koszty przedsiębiorstwa w krótkim i długim okresie (rys i 5.3.) Rys Koszty w krótkim i długim okresie (stałe przychody ze skali). S S' S" =L S S' S" 0 Rys Koszty w krótkim i długim okresie (zmieniające się przychody ze skali). LC S S' L S" S S" L S' 0 min III KORZYŚCI SKALI, ZAKRESU I EFEKTY UCZENIA SIĘ 1. Przychody ze skali (korzyści skali) produkcji (rys. 5.4.). a/ stałe przychody ze skali = stałe koszty przeciętne; występują zwykle w przypadku łatwo powtarzalnych (dających się powielać) procesów produkcji - np. naprawa sprzętu elektronicznego. 28

4 Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska b/ zwiększające się przychody ze skali = spadające koszty przeciętne; są to w ścisłym tego słowa znaczeniu korzyści skali. Ich źródłem jest zazwyczaj zastosowanie kapitałochłonnych metod wytwarzania na wielką skalę, automatyzacja, specjalizacja, reklama i dystrybucja. Występują m.in. w przypadku monopolu naturalnego (telekomunikacja, telewizja kablowa, zaopatrzenie w energię, wodę i gaz w skali lokalnej). c/ zmniejszające się przychody ze skali (tzw. niekorzyści skali) = wzrastające koszty przeciętne; Są wynikiem m.in. rosnących trudności zarządzania wielkimi organizacjami (tzw. menedżerskie niekorzyści skali), kontroli przepływu informacji itp. Rys Charakter przychodów ze skali a koszty przeciętne. MSE MSE (a) zmniejszajace sie przychody (c) stale przychody ze skali (b) zwiekszajace sie przychody ze skali d/ pojęcie i istota minimalnej skali efektywnej (minimum effcient scale) - MSE. MSE - wielkość produkcji przedsiębiorstwa, przy której koszt przeciętny osiąga minimum. MSE jest ważnym wskaźnikiem (kryterium oceny) struktury rynku: im większe rozmiary produkcji (w stosunku do produkcji całej gałęzi), przy której pojedyncze przedsiębiorstwo osiąga minimalną skalę efektywną (czyli przestaje spadać koszt przeciętny), tym mniej przedsiębiorstw może "pomieścić" gałąź i tym struktura rynku bardziej zbliżona do monopolistycznej. 2. Korzyści zakresu (inaczej - produkcji łącznej, ang. economies of scope). 29

5 Analiza kosztów a/ pojęcie - występują wówczas, gdy łączny koszt produkcji dwóch lub więcej dóbr jest niższy niż suma kosztów wytworzenia każdego z nich oddzielnie. Zapis formalny: KZ = K ( 1) + K ( 2) K ( 1, 2) K ( 1) + K ( 2) [5.1.] b/ źródła, * produkty uboczne danej technologii, * uniwersalne (mające wielorakie zastosowania) know-how, * komplementarność popytu (np. aparaty fotograficzne i filmy), * rozwój systemów CAD/CAM oraz elastycznych metod wytwarzania (flexible manufacturing), * mikromarketing. c/ zmiany proporcji źródeł przewagi konkurencyjnej współczesnej firmy: ciężar coraz bardziej przesuwa się z korzyści skali w stronę korzyści zakresu. 3. Krzywa uczenia się: odwrotna zależność między kosztem przeciętnym i skumulowaną (w czasie) wielkością produkcji - rys W niektórych ujęciach efekty uczenia włącza się do kategorii korzyści skali i określa mianem dynamicznych korzyści skali (w odróżnieniu od tradycyjnie rozumianych statycznych korzyści skali). Rys Przychody ze skali a efekty (krzywa) uczenia się. (a) Krzywa uczenia sie (b) Skumulowana produkcja Wzrastajace przychody (rok 1) Uczenie sie (rok2) Roczna stopa wzrostu prod. 30

6 Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska IV ANALIZA KOSZTÓW A OPTYMALNE DECYZJE W PRZEDSIĘBIORSTWIE 1. Pojedynczy produkt - dwa przypadki błędnych przesłanek przy podejmowaniu decyzji menedżerskich (rys. 5.6.). a/ przekonanie o możliwości zwiększenia zysku przedsiębiorstwa w miarę powiększania korzyści skali (zbliżania się do minimum kosztów przeciętnych), por. warunek krańcowy zapewniający maksymalizację zysku; b/ przekonanie o konieczności podwyżki ceny w celu zwiększenia zysku, jeżeli obecny poziom produkcji i ceny w przedsiębiorstwie jest niezadowalający. Rys Optymalna wielkość produkcji w przedsiębiorstwie. $/jedn. produktu P P* Popyt' MR' MR " * ' min Popyt Rys Cena zamknięcia. $/jednostkę produktu P* AVC MR popyt * produkcja 2. Cena warunkująca przetrwanie przedsiębiorstwa (cena zamknięcia). Zasada: w krótkim okresie przedsiębiorstwo powinno kontynuuować produkcję dopóty, dopóki cena pokrywa (przewyższa) przeciętne koszty zmienne. Jeżeli warunek ten jest spełniony, firma maksymalizuje nadwyżkę utargu nad 31

7 Analiza kosztów kosztami zmiennymi (i minimalizuje straty), ustalając wielkość produkcji na poziomie, na którym utarg krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu (inaczej: maksymalizuje ona nadwyżkę jednostkową [product's contribution]) - rys Innymi słowy, zasada krańcowa pozwala w krótkim okresie zmaksymalizować zysk bądź zminimalizować straty. 3. Przedsiębiorstwo wieloasortymentowe. Występują tu m.in. problemy związane z prawidłową alokacją kosztów stałych i quasi-zmiennych między różne produkty (tzw. ośrodki kosztów/zysku). Przy podejmowaniu decyzji produkcyjnych tego rodzaju nie należy uwzględniać tych kategorii kosztów i kierować się wyłącznie tym, czy dany produkt zapewnia dodatnią nadwyżkę na pokrycie kosztów stałych (product's contribution). 4. Ceny transferowe - zasady ustalania cen w obrotach wewnętrznych w przedsiębiorstwie (rys. 5.8.). Rys Ustalanie cen transferowych. $/jedn. produktu P* Utarg krancowy P = T M M Popyt T A * Produkcja 32