Putnam Wiele twarzy realizmu

Transkrypt

1 Na podstawie: H. Putnam, Wiele twarzy realizmu, w: tenże, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, Warszawa 1998, Wykłady I, II, ss Putnam Wiele twarzy realizmu Czy jest jeszcze coś do powiedzenia na temat rzeczywistości i prawdy? Eddington: człowiek z ulicy: stół jawi się jako ciało stałe. ALE: fizyka: stół składa się głównie z wolnych przestrzeni. DLATEGO: Sellars: zaprzeczył istnieniu stołów w postaci, w jakiej je sobie zwykle wyobrażamy. Te wyobrażenia są fałszywe. ALE: pod postacią stołów i kostek lodu jawny wizerunek świata przedstawia przedmioty rzeczywiście istniejące. Istnieją przedmioty teoretyczne. PUTNAM nie zgadza się z Sellarsem. Rodzaje filozoficznego realizmu: I. Realizm (przez duże R) nie zawsze przynosi to, czego człek prostoduszny się spodziewa (który bazuje jedynie na zdroworozsądkowym poczuciu). Naukowy Realista: istnieje to i tylko to, czego istnienie stwierdzi ukończona nauka, czymkolwiek miałoby to być (Dinge an sich - rzeczy same w sobie). Tylko przedmioty nauki istnieją; potoczne doświadczenia, czy qualia są projekcjami. II. realizm (przez małe r) krzesła i kostki lodu naprawdę istnieją (i niektóre kostki lodu są naprawdę różowe). Czyli istnieją również jakości przedmiotów/przedmioty doświadczenia. Postawy względem realizmu Kategoria I: Realizm (podział: świat zewnętrzny jako projekcja, realnie istnieją pewne wewnętrzne własności rzeczy, przedmioty nauki, rzeczy same w sobie) Realizm metafizyczny Wszystkie własności przedmiotów to nasze dane zmysłowe, które rzutują na rzecz samą w sobie, która leży poza ludzkimi zdolnościami poznawczymi Realizm naukowy Wszystko co realnie istnieje to to, czego istnienie stwierdzi skończona nauka. Kategoria II: realizm (świat zewnętrzny i rzeczy, które postrzegamy istnieją realnie Realizm zdroworozsądkowy Przedmioty zewnętrzne stoły, krzesła, kostki lodu, itd. istnieją naprawdę. (Za tego realizmu wychodzi Putnam, a opowiada się za realizmem wewnętrznym (pragmatycznym)) Husserl uznawał, że od Galileusza rozumie się przedmioty doświadczenia jako skupiska cząstek. Prawdziwy opis, opis samego w sobie, składa się z formuł matematycznych. Przedmioty tego typu mają własności: a. rzeczywiste (położenie, wielkość, kształt) i b. wtórne, (nierzeczywiste; np. barwa). Własności wtórne są rozumiane jako dyspozycja przedmiotu (choć Putnam uważa, że nie jest dowiedzione naukowo, że np. wszystkie przedmioty zielone łączy jakaś cecha rzeczywista która za nią odpowiada). Często twierdzi się, że barwa jest po prostu funkcją zdolności odbijania światła, to znaczy dyspozycji przedmiotu. To jednak wcale nie podważa realności barw z powodu: a) barwy postrzegamy z powodu działania światła; b) różne przedmioty mają tę samą barwę z różnych powodów fizycznych (np. czerwoność gwiazdy a czerwoność jabłka). c) odcienie okazują się czymś o wiele bardziej subiektywnym, niż myśleliśmy. DLATEGO takich własności dyspozycyjnych o tak niejednolitym wyjaśnieniu niedyspozycyjnym po

2 prostu nie da się przedstawić w postaci funkcji matematycznej zmiennych dynamicznych (a możliwość takiego przedstawienia decyduje o cechach przedmiotów ). WIĘC (Putnam): Myśl, że istnieje własność wspólna wszystkim przedmiotom czerwonym jest pewnego rodzaju iluzją! -> impresje/idee = dane zmysłowe (w przednaukowym pojęciu barw). STĄD: dualizm: a) świat fizyczny i jego jakości pierwotne, vs. b) umysły i dane zmysłowe. Ale proces przejścia między jednym a drugim nie jest dostatecznie dobrze opisany naukowo. (niemal magiczne przejście od zdarzeń mózgowych do doświadczenia) Problem z powyższym: Jeżeli przedmiotom nie przysługują barwy, wbrew temu, co się nam naiwnie wydaje, nie przysługuje im też masywność, jak się nam naiwnie wydaje. DLATEGO (Sellars): przedmioty doświadczenia potocznego (np. kostki lodu) nie istnieją. Własności wewnętrzne (od Locke a): Jakości pierwotne - To własności, które tak naprawdę są w rzeczach - Nie dają się oddzielić od ciała, niezależnie w od jego jego stanu - To cechy, które ciało zachowuje stale i trwale, przy wszystkich modyfikacjach i przemianach. - Naukowo uchwytne, obiektywne własności rzeczy, zasadnicze dlatego co materialne - Przykłady: kształt, spoistość, budowa, masywność, mobilność, ruchomość (tj. bycie w spoczynku lub w ruchu) Jakości wtórne - Nie istnieją w przedmiotach jako takich - To zdolność do wywoływania w nas różnych doznań zmysłowych - Mogą być rozumiane treści świadomości, które odnosząc się do zmiennych cech przedmiotowych mogą odzwierciedlać tylko stan podmiotu poznającego. - Przykłady: barwy, dźwięki, smaki, etc. Własności wewnętrzne: dyspozycje Putnam: Twierdzę, że głęboko ukryte, systemowe źródło choroby stanowi idea własności wewnętrznej, własności, którą coś posiada samo w sobie, niezależnie od czegokolwiek, co wnosi język lub myśl. Piętą Achillesową: idea dyspozycji: 1) Dyspozycja ścisła: dyspozycja, która zmusza coś do czegoś bez względu na wszystko inne. Zakłada ideę konieczności fizycznej. Np. nic nie porusza się szybciej od światła. 2) Dyspozycja warunkowa: dyspozycja do czegoś w normalnych okolicznościach, czyli w sytuacjach, w których czynniki uboczne nie grają roli. Np. w normalnych warunkach cukier umieszczony w wodzie rozpuści się. DLATEGO: Jeżeli własności wewnętrzne rzeczy zewnętrznych mają być własnościami, które możemy przedstawić za pomocą formuł języka podstawowej fizyki, za pomocą odpowiednich funkcji zmiennych dynamicznych, to rozpuszczalność również nie jest własnością wewnętrzną żadnej rzeczy zewnętrznej. Własności wewnętrzne: intencjonalność Gdzie w naszym układzie pojęciowym umieścić zdolność umysłu do rzutowania czegokolwiek na 2

3 cokolwiek? Gdzie znajduje się projekcja? Rzutowanie (projekcja) jest odmianą myślenia, myślenia o czymś (intencjonalność). Jest to myśl o czymś (przypisywanie przedmiotowi), że coś ma właściwości których de facto nie ma. Jeśli tak to wyjaśnia się niemal każdą cechę świata w kategoriach myślenia (rzutowania, projekcji), skutkiem czego realizm tego typu neguje realność rzeczywistości (doświadczanej) uznając, że praktycznie wszystko co jest nam dane jest myślą. Intencjonalność opiera się analizie (kartezjańskiego dualizmu; materialistycznej kognitywistyki). BO: nie udało się podać teorii, według której myślenie byłoby pierwotną własnością jakiejś tajemniczej substancji, umysłu, jakiegokolwiek tworzywa. Współczesna próba obiektywizmu (twierdzenie: zjawiska psychiczne muszą być dalekimi pochodnymi zjawisk fizycznych) (założenia): 1) można rozróżnić własności obiektywne i subiektywne; 2) istnieje nauka, która pozwala nam mówić o własnościach obiektywnych (dziś fizyka). Dziś obiektywizm stał się materializmem. Wg. Sellarse a czucia da się włączyć do fizycznego opisu świata, natomiast intencjonalność da się opisać przy pomocy teorii użycia wyrazów. Centralnym problemem Materializmu jest wyjaśnienie powstania myślenia. Funkcjonalizm (Putnam) istoty myślące są ustrojowo plastyczne. Uznanie myślenia jako struktury czynnościowej pozwala uznać, że różne układy mogą być w tym samym sensie świadome przy różnej budowie materialnej. Putnam: porzuca swój program funkcjonalizmu [s ], ponieważ sądzi, że istnieją dowody na to, że stany umysłu są nie tylko ustrojowo plastyczne, ale też obliczeniowo plastyczne. (Istnieje nieskończenie wiele sposób, aby sformułować w kategoriach obliczeniowych warunki wystąpienia danego procesu mentalnego, jak i ustalenie nieskończonej ilości możliwych struktur fizycznych dla danego stanu mentalnego]. Putnam nie wierzy w to, że wszyscy ludzie podzielający to samo mniemanie (żyjący w różnych kulturach lub o niejednakowej wiedzy i odmiennych środkach pojęciowych) mają pewną cechę fizyczną cum obliczeniową, którą można byłoby utożsamić z tym mniemaniem. Poziom intencjonalny nie daje się zredukować do poziomu obliczeniowego ani fizycznego. Jeśli Putnam ma rację to Obiektywista musi dojść do wniosku, że intencjonalność też jest zwykłą projekcją. Stanowisko Putnama realizm wewnętrzny (pragmatyczny); cechy podstawowe: (1). Realizm nie wyklucza względności pojęciowej. (2). Liczba przedmiotów zależy od wyboru układu pojęciowego. Kiedy wybieramy dany układ pojęciowy (lub opis) wydzielamy ze świata konkretne przedmioty. (3). Różne warianty układów pojęciowych są traktowane, jako jednakowo poprawne, o ile są wewnętrznie spójne. Żaden z nich nie jest poprawny w sensie absolutnym. (4). Możemy i powinniśmy twierdzić, że są pewne fakty do wykrycia a nie do ustanowienia przez nas, ale możno to powiedzieć dopiero, gdy przyjmie się pewien sposób mówienia, pewien język, pewien układ pojęciowy. Mówienie o faktach bez sprecyzowania języka, którym mamy się posługiwać jest mówieniem o niczym. (5). Odrzucenie idei rzeczy samej w sobie : Jest pozbawiona sensu, gdyż 3

4 Mówiąc o rzeczach samych w sobie nie wiemy o czym mówimy. Nie ma tu sprecyzowanego układu pojęciowego. Względność pojęciowa: Może kojarzyć się z relatywizmem, lecz nie posiada żadnych jego implikacji w rodzaju: nie ma nic takiego, jak prawda do odkrycia <<prawda>> jest po prostu nazwą tego, z czym zgodzi się jakiś krąg ludzi. Przykład ( Carnap i polski logik ): Świat 1 Świat 2 x1, x2, x3 x1, x2, x3, x1 + x2, x1 + x3, x2 + x3, x1 + x2, x1+x2+x3 Świat wg Carnapa; (świat, w którym są trzy indywidua) - Wykład II Realizm i rozumność Świat wg polskiego logika (dla dowolnych dwóch konkretów istnieje przedmiot będący ich sumą; mamy tu więc 7 przedmiotów, a jeżeli dodać tzw. przedmiot pusty, czyli 0, to ten świat będzie zawierał 8 przedmiotów.) W ramach konkretnego ujęcia pytanie Ile jest przedmiotów? ma konkretną odpowiedź: (1). Trzy (świat Carnapa) lub (2). Siedem (świat logika polskiego). Z chwilą, kiedy ustalimy sposób użycia pojęcia przedmiot (lub istnieje) powyższe pytanie ma odpowiedź, która nie jest w żadnym wypadku nie jest kwestią przyjęcia konwencji. Stąd, Putnam twierdzi, że przykłady takie jak powyższy nie przemawiają na korzyść radykalnego relatywizmu kulturowego. o Nasze pojęcia mogą być faktycznie kulturowo względne, jednak nie wynika z tego, że o prawdziwości lub fałszu wszystkiego, co twierdzi się używając danych pojęć rozstrzyga kultura. [s. 345] 1. Istota realizmu wewnętrznego: Odrzucenie następujących dychotomii: (i). Subiektywne obiektywne (ii). Projekcja Własność rzeczy w samej w sobie (iii). Siła własność rzeczy samej w sobie (iv). Warunki sprawdzalności warunki prawdziwości. Żądać by wszystkie te ujęcia, w jakich staramy się zrozumieć i opisać świat były redukowalne do jednego, to błędnie zakładać, że pytanie, Które przedmioty są rzeczywiste? ma sens niezależnie od wyboru pojęć. [s. 346] Cyt. Jeśli odrzucam przedstawione wyżej dychotomie, to przecież nie dlatego, że nie dostrzegam ich intuicyjnych powabów, że nie znajdują one uznania w moich oczach, lecz dlatego, że owe dychotomie stały się ciemnymi okularami, prze 4

5 które nie widać rzeczywistych zjawisk ( ) w całej ich okazałości. [s. 357] 2. XVII wieczny realizm, czyli realizm metafizyczny (na przykładzie Locke a): Jakości pierwotne w rzeczach Działanie na Zmysły Jakości wtórne w umyśle Rzutuwanie na Argumenty Putnama przeciwko Realizmowi metafizycznemu (Realizmowi przez duże R ): Argument #1: (1). Zgodnie z tym ujęciem Realizmu, własności takie jak masywność czy ruchomość istnieją naprawdę w rzeczach (są własnościami wewnętrznymi) a własności takie jak kolory czy dźwięki są albo danymi zmysłowymi, które rzutują na przedmioty, lub też zdolnością rzeczy do wywoływania w nas doznań (danych) zmysłowych. (2). Jednak takie rozróżnienie nie może być podtrzymane, jako, że tzw. wewnętrzne własności nie są tak naprawdę przedmiotami. (3). Stąd Realizm metafizyczny daje nam ujęcie rzeczywistości, do której nikt z nas nie ma dostępu. (4). Dlatego też jest on raczej wrogiem, niż obrońcą zdroworozsądkowego realizmu. Argument #2: (1). Zgodnie z Realizmem metafizycznym istnieją różne nauki, które ostatecznie połączą się w jedną zunifikowaną naukę podstawową (fundamentalną). To właśnie ta nauka podstawowa - w szczególności wymienia się tu fizykę - morze orzec, czym tak naprawdę jest rzeczywistość. (2). Nie ma dowodu na to, że takie połączenie nauk w ogóle jest możliwe. (3). Stąd, Realizm daje nam fałszywą przesłankę. Opowiadając się za tą teorią możemy nigdy nie dowiedzieć się, czym jest ta Rzeczywistość. Konkluzja: 3.1. Rzeczywistość bez dychotomii: (1). Nie ma rzeczy samej w sobie jest to pojęcie pozbawione sensu. (2). Nie istnieją rzeczy niezależne od wyboru pojęć. [patrz: metafora foremek do ciasta, gdzie ciasto to rzeczy niezależne od wyboru pojęć a kształt foremki nasz wkład pojęciowy] (3). Nie ma żadnych faktów, które czekają na wykrycie. [Możemy tak twierdzić, kiedy nasz układ pojęciowy nie jest sprecyzowany] (4). Nie istnieje Uniwersalna Relacja między (domniemanym) ogółem wszystkich faktów a dowolnym prawdziwym zdaniem dowolnego języka ani absolutna relacja między zdaniami a faktami (lub przedmiotami) samymi w sobie. 5