Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja

Transkrypt

1 Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład 4 Reprezentacja a koncepcje rozszerzonego umysłu i rozszerzonego narzędzia Andrzej Klawiter klawiter@amu.edu.pl

2 Rozszerzone narzędzie

3 Użyteczność narzędzia jako problem dla teorii reprezentacji Poprzedni wykład poświęcony był problemowi reprezentowania cech narzędzia, czyli użyteczności i składających się na tę własność subużyteczności Ani użyteczności, ani jej składowych nie da się sprowadzić do dających się spostrzec fizycznych cech przedmiotów (takich np. jak wielkość, kształt, barwa, ruch, itp.) Ponieważ posługiwanie się narzędziami wymaga posiadania odpowiednio rozwiniętego i sprawnie wytwarzającego reprezentacje umysłu, dlatego też pytanie Jak umysł reprezentuje narzędzia? to jedno z podstawowych zagadnień dla teorii reprezentacji.

4 Narzędzie jako reprezentacja Narzędzie jako obiekt fizycznego świata jest dopasowane do ciała użytkownika (Heideggerowska poręczność) oraz służy do wprowadzania zamierzonych przez użytkownika zmian w otoczeniu (Heideggerowska służebność) Tę fizyczną koncepcję narzędzia można rozszerzyć na wyrażenia językowe, a także na takie artefakty, które usprawniają czynności umysłowe.

5 Użyteczność wyrażeń językowych Jak jednak rozumieć to, że wyrażenia językowe są szczególnego rodzaju narzędziami? Co to miałoby znaczyć, że wyrażenie językowe jest poręczne oraz służebne? Przecież nie jest ono dopasowane do ciała tak jak zwykłe, fizyczne, narzędzie. Trudno też określić na czym polegać miałaby służebność takiego wyrażenia. O młotku powiemy, że służy do wbijania gwoździ, o pile, że do cięcia, o krześle, że do siedzenia, itp. A co powiemy o słowach 'młotek', 'piła' czy 'krzesło'? Jakie są ich służebności?

6 Narzędziowe ujęcie języka a problem reprezentacji Późna filozofia Ludwiga Wittgensteina (zawarta w wydanych pośmiertnie Badaniach filozoficznych) zawiera koncepcję narzędziowej natury języka. Jej autor twierdził, że słowa to narzędzia a znaczenie to użycie. Zwroty te traktowane są zwykle jako wypowiedzi o charakterze obrazowym czy też metaforycznym. Zgodnie z takim rozumieniem interpretuje się je jako stwierdzenia głoszące, że słowa pełnią w języku różne funkcje (służą nie tylko do opisywania), a ustalenie danej funkcji przejawia się w użyciu słowa.

7 Poręczność słowa jako pasowanie do stanu umysłu nadawcy Wypowiedzi Wittgestiena można jednak potraktować literalnie. Wtedy zwrot słowa to narzędzia znaczyć będzie, że są to szczególnego rodzaju obiekty dopasowane do użytkownika i służące do wprowadzania zmian w otoczeniu Słowa nie są jednak narzędziami dopasowanymi do ciała użytkownika. Wbrew intencjom samego Wittgensteina powiedzieć można, że analogon poręczności w przypadku słowa polega na jego pasowaniu do umysłu użytkownika. Skoro narzędzia fizyczne są poręczne, to słowa są pomyślne, czyli dopasowane do myśli, czyli stanów umysłu Aby poprawnie posłużyć się słowem trzeba dysponować odpowiednio ukształtowanym umysłem Za pomocą słów nie wprowadzamy zmian w fizycznym świecie lecz wprowadzamy je w umyśle. Niekiedy jest to nasz umysł a niekiedy cudzy

8 Służebność słowa jako zmiana lub generowanie stanu umysłu u odbiorcy Zgodnie ze standardowym rozumieniem znaczenia (sensu) słowa służy ono do identyfikacji obiektu denotowanego przez słowo Według proponowanego tu ujęcia służebnością słowa jest jego zdolność do zmiany lub wywołania określonego stanu umysłowego u odbiorcy. Wystąpienie tego stanu umysłowego nie musi być ostatecznym celem użycia słowa. Ten stan umysłowy mógł (choć nie musiał) być wywołany po to, by skłonić odbiorcę do odpowiedniego zachowania. Kiedy mówię Duszno tutaj to chcę skłonić osobę przebywającą w pomieszczeniu do otwarcia okna. Aby to zrobiła niezbędne jest wystąpienie w jej umyśle odpowiedniej sekwencji procesów, których efektem jest pojawienie się myśli, że osoba wypowiadająca powyższe zdanie prosi o otwarcie okna.

9 Rozszerzony umysł

10 Koncepcja rozszerzonego umysłu umysł to system podwójny, złożony z części umysłowej i części zewnętrznej wspomagającej teza Clarka-Chalmersa: jeśli do wykonania działania wykorzystuje się fragment świata w taki sposób, że gdyby jego umysłowy odpowiednik znalazł się w umyśle, to uznany byłby za fragment procesu poznawczego, wówczas ten fragment świata sam jest fragmentem umysłu The extended mind Andy Clark, David Chalmers, Analysis, 58, 1998

11 Podsumowanie dyskusji nad rozszerzonym umysłem Richard Menary (red.) The Extended Mind, MIT Press 2010 zbiór tekstów nawiązujących do idei rozszerzonego umysłu przedstawionej przez Clarka i Chalmersa w artykule z 1998 roku

12 Rozszerzenie umysłu: proteza, czy usprawnienie? Proteza zastępuje tę część układu, która została utracona lub uszkodzona (okulary, aparat słuchowy) Usprawnienie podwyższa sprawność układu albo jego części ponad to, co mieści się w granicach normy (but, lornetka, noktowizor) Trudno orzec, czy to, co nazywane jest rozszerzeniem umysłu jest protezą, usprawnieniem czy jeszcze czymś innym

13 Idea rozrzeszonej rzeczywistości rzeczywistość dostępna umysłowi, to nie tylko świat przedmiotów fizycznych pierwsze rozszerzenie rzeczywistości: narzędzia i ich użyteczności narzędzie nie jest zwykłym przedmiotem fizycznym, gdyż wymaga odpowiednio wyposażonego (cieleśnie) oraz wyszkolonego w posługiwaniu się nim użytkownika. narzędzie to para (obiekt fizyczny, użytkownik), a jego użyteczności to własności określone na tej parze

14 Drugie rozszerzenie rzeczywistości: przedmioty o cechach mentalnych Przedmiot o cechach mentalnych (bystry przedmiot - bystr), to obiekt, który posiada cechy takie jak pamięć czy spostrzeganie, które uaktualniane są w momencie, kiedy do przedmiotu tego podłączony zostaje umysł Bystry przedmiot zaczyna działać dopiero po podłączeniu do niego umysłu Przykłady bystrych przedmiotów: podręcznik, kalendarzyk, kalkulator, komputer

15 Odwrócona inżynieria mentalna Mając do czynienia z przedmiotem o własnościach mentalnych można podejmować próby ustalenia, jakie cechy posiadał umysł, który taki obiekt wytworzył