NARODOWY BANK POLSKI DEPARTAMENT ANALIZ MAKROEKONOMICZNYCH I STRUKTURALNYCH

Transkrypt

1 NARODOWY BANK POLSKI DEPARTAMENT ANALIZ MAKROEKONOMICZNYCH I STRUKTURALNYCH WSTĘPNA IINFORMACJA O KONDYCJII SEKTORA PRZEDSIIĘBIIORSTW ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIIENIIEM STANU KONIIUNKTURY W IIV KW 06

2 SPIS TREŚCI SYNTEZA 6 Popyt. Zamówienia. Produkcja. 8 Popyt, zamówienia 8 Stan popytu 8 Prognozy popytu 9 Prognozy nowych zamówień 9 Zmiany oceny popytu analiza w podstawowych przekrojach 9 Produkcja 15 Prognozy produkcji 15 Zmiany produkcji analiza w podstawowych przekrojach 15 I.1. Sytuacja ekonomiczna 18 Bieżące oceny sytuacji ekonomicznej 18 Zmiany sytuacji analiza w podstawowych przekrojach 19 Bariery rozwoju 19 Prognozy sytuacji ekonomicznej Prognozy sytuacji analiza w podstawowych przekrojach I.2. Zatrudnienie 24 Prognozy zatrudnienia 24 Prognozy zatrudnienia analiza w podstawowych przekrojach 25 Wybrane czynniki oddziałujące na zatrudnienie 25 Problemy ze znalezieniem pracowników 26 I.3. Wynagrodzenia 34 Prognozy wzrostu płac 34 Wybrane czynniki wzrostu płac 35 I.4. Inwestycje 37 Prognoza aktywności inwestycyjnej 37 Aktywność inwestycyjna analiza w podstawowych przekrojach 38 Nowe inwestycje w IV kwartale 39 Nowe inwestycje analiza w podstawowych przekrojach 39 Źródła finansowania nowych inwestycji 41 Różnice w finansowaniu inwestycji analiza w podstawowych przekrojach 41 I.5. Zapasy produktów gotowych w przemyśle 49 2

3 Oceny stanu zapasów produktów gotowych 49 Oceny zmian stanu zapasów analiza w podstawowych przekrojach 49 I.6. Wykorzystanie mocy produkcyjnych 53 Stopień wykorzystania mocy produkcyjnych 53 Zmiany wykorzystania mocy produkcyjnych analiza w podstawowych przekrojach 53 Koszty stałe 56 Zmiany kosztów stałych analiza w podstawowych przekrojach 56 I.7. Kredyt bankowy 58 Prognoza zadłużenia 58 Prognozy zadłużenia analiza w podstawowych przekrojach 59 Dostępność kredytów 59 I.8. Oprocentowanie kredytów 62 Oprocentowanie kredytów złotowych 62 Oprocentowanie kredytów dewizowych 62 Zmiany oprocentowania kredytów złotowych analiza w podstawowych przekrojach 62 Prognoza stóp procentowych 63 I.9. Płynność finansowa przedsiębiorstw 65 Oceny płynności 65 Oceny płynności analiza w podstawowych przekrojach 65 Środki pieniężne przedsiębiorstw 66 Środki pieniężne przedsiębiorstw analiza w podstawowych przekrojach 66 Obsługa zadłużenia kredytowego 67 Obsługa zadłużenia kredytowego analiza w podstawowych przekrojach 67 Obsługa zadłużenia pozakredytowego 67 Obsługa zadłużenia pozakredytowego analiza w podstawowych przekrojach 68 I.. Ceny 73 Prognozy PPI 73 Prognozy CPI 73 Prognozy cen wyrobów własnych 74 rognozy cen wyrobów własnych analiza w podstawowych przekrojach 74 Czynniki oddziałujące na zmiany cen 75 Prognozy cen surowców i materiałów 76 I.11. Kurs walutowy 79 Kurs opłacalności eksportu oraz produkcji krajowej 80 Wahania kursu walutowego jako jedna z barier rozwoju 80 I.12. Eksport. Import 83 3

4 Aktywność eksportowa 83 Opłacalność eksportu 83 Opłacalność eksportu analiza w podstawowych przekrojach 84 Prognozy eksportu 84 Import 84 Zmiany importochłonności analiza w podstawowych przekrojach 85 Cechy zbiorowości eksporterów i importerów 85 I.13. Bariery rozwoju wybrane problemy 90 ANEKS 1 UWAGI METODOLOGICZNE 91 ANEKS 2 FORMULARZ BADANIA ANKIETOWEGO 92 4

5 Podstawą opracowania są wyniki szybkiego monitoringu NBP, przeprowadzonego we wrześniu 06 r. na próbie 784 podmiotów niefinansowych, reprezentujących wszystkie sekcje PKD (poza rolnictwem, rybołówstwem i leśnictwem), zarówno sektor niepubliczny, jak i publiczny, przedsiębiorstwa z sektora MSP oraz duże jednostki. 5

6 SYYNNTTEEZZAA W świetle wyników szybkiego monitoringu NBP w III kw. 06 r. kondycja ekonomiczna w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych była bardzo dobra i jednocześnie lepsza niż w poprzednim kwartale. Korzystniej niż w poprzednim badaniu kształtowały się oceny popytu. W III kw. br. bariera popytowa osłabła do rekordowo niskiego poziomu informuje o niej jedynie 7% próby. Zwiększył się też odsetek firm deklarujących zbyt niski stan zapasów. W sposób znaczący wzrosło wykorzystanie mocy produkcyjnych do poziomu rekordowego w historii badań ankietowych. Przedsiębiorstwa poinformowały o zmniejszaniu się trudności z regulowaniem płatności. Poprawa w tym obszarze widoczna jest zarówno w odniesieniu do zdolności do spłaty zobowiązań wobec banków, jak i w przypadku regulowania płatności handlowych. Problemy płatnicze odczuwa obecnie ok. 6% próby. Zgodnie z deklaracjami respondentów 40% z nich posiada obecnie środki pieniężne przewyższające potrzeby bieżące firmy, w tym 12% ocenia swoje zasoby pieniężne jako wyraźnie wyższe niż jest to konieczne dla regulowania bieżących zobowiązań. Wyraźnie mniej przedsiębiorstw niż w poprzednim kwartale zadeklarowało występowanie trudności związanych z wahaniami bądź niekorzystnym z ich punktu widzenia kursem walutowym. Rzeczywisty kurs euro pozostał powyżej korytarza kursu granicznego (dla tej waluty) 1, wyznaczającego próg opłacalności eksportu, co oznacza, że większość przedsiębiorstw uznało sprzedaż na rynki zagraniczne za opłacalną. Powiększyło się również grono eksporterów, przy czym relacja eksportu do przychodów pozostała w próbie stabilna. Rekordowo wysoki poziom w historii badań osiągnął wskaźnik ocen sytuacji ekonomicznej. Jednocześnie najmniejszy odsetek przedsiębiorców od początku badań poinformował o istnieniu barier hamujących ich rozwój. Bliski rekordowym wskazaniom był również odsetek firm deklarujących brak poważniejszych problemów. Respondenci oczekują również, że w IV kw. br. ich sytuacja nadal będzie dobra. W nastrojach przedsiębiorstw odnośnie zmian popytu w IV kw. br. wyraźnie przeważył optymizm. Oczekiwania ankietowanych firm były, co prawda, nieco mniej optymistyczne niż w poprzednim 1 Kurs rzeczywisty euro pozostał powyżej przedziału wyznaczonego przez jedno odchylenie standardowe dla kursu granicznego (dla tej waluty) opłacalności eksportu 6

7 kwartale, pozostały jednak lepsze niż w IV kw. ub.r., a wartość wskaźnika prognoz popytu utrzymała się blisko swoich maksymalnych wskazań. Wzrósł również optymizm prognoz eksportu. Piąty kwartał z rzędu przedsiębiorstwa deklarowały wzrost popytu na pracę. Wskaźnik prognoz zatrudnienia po korekcie sezonowej podniósł się do najwyższego poziomu w historii badań. W efekcie zwiększyły się trudności ze znalezieniem wykwalifikowanych pracowników, a zjawisko to stało się w odczuciu respondentów na tyle dokuczliwe, że wymieniono je na drugim miejscu na liście barier rozwoju. Ponadto, dość wyraźnie wzrósł również, w relacji do analogicznego okresu ub.r., odsetek przedsiębiorstw deklarujących zamiar podniesienia płac (z 9% w IV kw. 05 r. do 16% w IV kw. 06 r.). Na przestrzeni 06 r. podnieść wynagrodzenia planowało w sumie 50% próby, wobec 44% rok wcześniej. W IV kw. br. średnie proponowane podwyżki płac pozostaną jednak na poziomie z III kw. Prognozy respondentów zapowiadają utrzymanie się aktywności inwestycyjnej na dotychczasowym, relatywnie wysokim, poziomie. W próbie istnieje jednak wyraźne zróżnicowanie w obszarze działalności inwestycyjnej między dużymi przedsiębiorstwami a sektorem MSP w grupie dużych firm odsetek inwestorów jest wyraźnie wyższy. Dodatkowo, w dużych przedsiębiorstwach aktywność inwestycyjna stopniowo rośnie; w sektorze MSP obserwujemy zaś stopniowy spadek odsetka inwestorów. Blisko górnego pułapu wskazań utrzymuje się wskaźnik kontynuacji inwestycji, informujący o zdolności do realizacji podjętych wcześniej zadań inwestycyjnych. Wskaźnik ten pokazuje, że obecnie brak jest poważniejszych przeszkód w dokończeniu rozpoczętych projektów. Wskaźnik prognoz zadłużenia z tytułu kredytów bankowych ważony wielkością zatrudnienia sugeruje dalszy wzrost zagregowanych zobowiązań wobec banków. Jednak trzeba też zauważyć, że począwszy od końca 05 r. w próbie pojawiły się różnice w planach dotyczących zmian zadłużenia między sektorem MSP i dużymi przedsiębiorstwami. Te ostatnie, w tym zwłaszcza największe jednostki, deklarują nieprzerwanie od pięciu kwartałów wzrost zadłużenia z tytułu kredytów bankowych. W sektorze MSP przeważają zaś plany redukcji tych zobowiązań. W próbie obserwuje się wyraźny wzrost oczekiwań inflacyjnych. Dotyczy on zarówno cen towarów konsumpcyjnych, jak i cen produkcji sprzedanej przemysłu. Wśród ankietowanych przedsiębiorstw przybyło firm planujących zwiększyć ceny (w IV kw. ceny planuje podnieść 48% firm wobec 45% w III kw.). Zwiększyła się również skala podwyżek. 7

8 Pooppyyt t.. Zaamóówi ieeni iaa.. Prrooddukkccj jaa.. POPYT, ZAMÓWIENIA stan popytu prognozy popytu i zamówień zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych wzrost popytu w IV kw. zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych spadek popytu w IV kw. wskaźnik bariery popytowej obniżył się do najniższego poziomu w historii badania lekko wzrósł wskaźnik bariery popytu w budownictwie, jednak pozostaje cały czas na niskim poziomie odsezonowany indeks prognoz popytu jest bliski wartości z poprzedniego miesiąca (lekko spadł) zmniejszył się odsetek przedsiębiorstw oczekujących trwałego wzrostu popytu jednak indeks ten pozostaje na bardzo wysokim poziomie wskaźnik prognoz liczby zamówień (po korekcie sezonowej) odnotował lekki wzrost, a jego wysoki poziom sugeruje utrzymanie dobrego klimatu w obszarze popytu w IV kwartale 06. sektor publiczny handel i naprawy producenci dóbr inwestycyjnych eksporterzy przemysł handel i naprawy duże przedsiębiorstwa STAN POPYTU problemy z popytem Oceny stanu popytu w III kwartale 06 roku były bardzo dobre. Wskaźnik bariery popytu spadł (w relacji do poprzedniego kwartału) o 1,9 pkt. i osiągnął najniższą wartość w historii badania. O problemach ze znalezieniem nabywcy na produkty przedsiębiorstw informowało 7% próby. Spadkowa tendencja tego wskaźnika utrzymuje się od roku (por. Rys. 1). Rys. 1 Niski popyt jako bariera rozwoju (na osi pionowej odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty) Problemy ze znalezieniem odbiorcy na produkty oferowane przez przedsiębiorstwa przesunęły się z trend XII 1998 III 1999 VI 1999 IX 1999 XII 1999 III 00 VI 00 IX 00 XII 00 III 01 VI 01 IX 01 XII 01 III 02 VI 02 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 czwartego na piąte miejsce wśród barier hamujących rozwój sektora przedsiębiorstw. W układzie sektorowym lekko (o 1,5%) wzrosła bariera popytu w budownictwie, ale jest to wzrost z najniższego poziomu, jaki wskaźnik osiągnął od początku okresu badania. Natomiast odsetek firm zgłaszających problemy z popytem wśród przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych jest obecnie najniższy od 1999 r. 8

9 PROGNOZY POPYTU W IV kwartale należy oczekiwać utrzymania pozytywnych tendencji w obszarze popytu. Świadczy o tym poziom wskaźnika prognoz popytu (PPOP): 17,7 pkt. (po uwzględnieniu wahań o charakterze sezonowym), który pomimo spadku o 1,2 pkt. w stosunku do poprzedniego kwartału jest nadal bardzo wysoki. Lekki spadek (do poziomu 8,1 pkt.) odnotował trwały komponent indeksu popytu. Odsetek firm, które spodziewają się trwałego wzrostu popytu jest jednak wciąż wysoki wyższy niż w IV kw. 05 r. (por. Rys. 2) wskaźnik trend SA trwały komponent wskaźnika I-99 II IV-99 I-00 II IV-00 I-01 II IV-01 I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 2 Wskaźnik prognoz popytu ogółem PPOP (różnica sald), trwały komponent wskaźnika (salda odpowiedzi) oraz trend wskaźnika prognoz popytu ogółem PROGNOZY NOWYCH ZAMÓWIEŃ Od ponad roku indeks liczby nowych zamówień (PNZ) po usunięciu wahań o charakterze sezonowym oscyluje wokół wysokiego poziomu około 23 pkt. (patrz Rys. 3). Wskaźnik ten lekko wzrósł w relacji do poprzedniego miesiąca, natomiast odsetek przedsiębiorstw spodziewających się wzrostu liczby nowych zamówień jest bliski wartości sprzed wskaźnik SA trend roku I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 3 Wskaźnik prognoz liczby nowych zamówień PNZ (salda odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika ZMIANY OCENY POPYTU ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Odpowiedzi przedsiębiorstw odnośnie oceny popytu w III kw. sugerują, że: Nastąpił spadek bariery popytu w grupie przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 pracowników, a zwłaszcza w grupie przedsiębiorstw średniej wielkości. Obecnie istnienie bariery popytowej zgłasza 6,8 proc. grupy dużych firm, i jest to najmniej w historii badań ankietowych (patrz Rys. 7). Lekki wzrost bariery popytowej (do poziomu 7,4 pkt. proc.) odnotowano wśród przedsiębiorstw produkujących dobra inwestycyjne. Wskaźnik dla producentów pozostałych dóbr spadł o 2,4 pkt. - do najniższego poziomu od 1999 roku (patrz Rys. 6). Od trzech kwartałów nie występuje zróżnicowanie oceny popytu pomiędzy przedsiębiorstwami eksportującymi i nieeksportującymi. Obecnie wskaźnik bariery popytu dla obu tych grup spadł do poziomu 7 proc. (patrz Rys. 9). Pomimo spadku indeksu bariery popytu dla firm publicznych - o 4,5 pkt. odsetek jednostek zgłaszających problemy z popytem jest tam nadal wyższy (wynosi,4 proc.) niż wśród firm prywatnych (6,4 9

10 proc.), w których wskaźnik obniżył się o 1,4 pkt. Wyraźnie lepsza sytuacja firm prywatnych w obszarze oceny popytu utrzymuje się od 04 roku (patrz Rys. 8). Optymizm prognoz popytu na IV kw. 06 roku na podstawie wskaźników PPOP oraz PNZ jest zróżnicowany w zależności od rodzaju prowadzonej przez przedsiębiorstwa działalności. W badanych klasach zaobserwowano m.in.: Ze względu na wzrost wskaźnika PPOP dla przedsiębiorstw publicznych indeks ten jest bliski wartości PPOP dla sektora prywatnego. Natomiast wartość wskaźnika PPOP dla firm prywatnych od roku utrzymuje się na stabilnym poziomie (Rys. 16). Obniżenie poziomu wskaźnika PPOP na IV kw. 06 r. było spowodowane spadkiem optymizmu wśród jednostek z działu Handel i naprawy. Obecny poziom indeksu dla tych przedsiębiorstw (14,2 pkt.) jest niższy niż dla firm przemysłowych (17,8 pkt.), czy budowlanych (28,7 pkt). Natomiast wysoki poziom wskaźnika w budownictwie utrzymuje się trzeci kwartał z rzędu (patrz Rys. 12, Rys. 13, Rys. 14). Wskaźnik PNZ w podziale na branże odnotował spadki w przedsiębiorstwach budowlanych (o 8,5 pkt.) i handlowych (o 3,1 pkt.) (patrz Rys. 21). Wzrost wskaźnika o 3,4 pkt. nastąpił natomiast w przemyśle (patrz Rys. ). Od trzech kwartałów najwięcej optymizmu w prognozowaniu liczby nowych zamówień wykazują podmioty z sekcji Budownictwo (wartość indeksu 28,0 pkt.) W ostatnim półroczu producenci dóbr inwestycyjnych charakteryzowali się wyższym poziomem indeksu PPOP niż pozostałe przedsiębiorstwa. Taka przewaga optymizmu prognoz popytu wytwórców dóbr inwestycyjnych pojawiła się po raz pierwszy od początku okresu badania (patrz Rys. 17). Poprawę oczekiwań dla producentów dóbr inwestycyjnych potwierdza także zaobserwowany lekki wzrost wskaźnika PNZ. Obecny poziom tego wskaźnika jest wysoki i wynosi 30,0 pkt. (wyższą wartość indeks uzyskał jedynie w IV kw. 05 roku.). Od dwóch okresów rysuje się wyraźny rozdźwięk między prognozami tych przedsiębiorstw, a producentami dóbr nieinwestycyjnych (patrz Rys.22). Poprawił się wskaźnik PNZ, zarówno w grupie eksporterów wyspecjalizowanych, jak i w grupie pozostałych eksporterów. Ci drudzy już od 2 lat wykazują większy optymizm jeśli chodzi o prognozy liczby nowych zamówień (patrz Rys.19). Jednocześnie obserwujemy stopniowe wyhamowywanie trwającej od roku tendencji spadkowej wskaźnika PNZ dla podmiotów nieeksportujących (patrz Rys.18). Nastąpił wzrost wskaźników PPOP i PNZ liczonych dla MSP. W rezultacie prognozy tej grupy przedsiębiorstw są bardziej optymistyczne niż w dużych przedsiębiorstwach (patrz Rys. 15, Rys.23).

11 IV IV kw III kw II II kw I % % 40% 60% 80% 0% wzrost.sez. wzrost bez zmian spadek sez. spadek Rys. 4 Prognozy popytu struktura odpowiedzi 0% % 40% 60% 80% 0% wzrost stabilne spadek nie dotyczy Rys. 5 Prognozy liczby nowych zamówień struktura odpowiedzi inwestycyjne nieinwestycyjne 25 duże małe XII 1999 III 00 VI 00 IX 00 XII 00 III 01 VI 01 IX 01 XII 01 III 02 VI 02 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 5 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 6 Odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach Rys. 7 Odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w klasach firm małych i zatrudniających 50 i więcej pracowników 30 prywatny 30 eksporter 25 publiczny 25 nieeksporter VI 01 IX 01 XII 01 III 02 VI 02 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 5 IX 00 XII III 01 VI 01 IX 01 XII III 02 VI 02 IX 02 XII III 03 VI 03 IX 03 XII III 04 VI 04 IX 04 XII- III 05 VI 05 IX 05 XII III 06 VI 06 IX 06 Rys. 8 Odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w sektorze publicznym i prywatnym Rys. 9 Odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w eksporterów i nieeksporterów 11

12 eksporterzy eksporterzy-trend eksporterzy-sa nieeksporterzy nieeksporterzy-trend nieeksporterzy-sa IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV eksport(0-50) eksport(0-50)-trend eksport(0-50)-sa eksport<50-0> eksport<50-0>-trend eksport<50-0>-sa IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV-06 Rys. Wskaźniki PPOP (różnice sald) w klasach eksporterów i firm produkujących wyłącznie na rynek krajowy Rys. 11 Wskaźniki PPOP (różnice sald) w klasach eksporterów o małym (do 50%) i dużym (od 50 do 0%) udziale eksportu w przychodach ogółem przemysł wskaźnik prognoz popytu SA trend bariera popytu XII 1999 III 00 VI 00 IX 00 XII 00 III 01 VI 01 IX 01 XII 01 III 02 VI 02 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX handel wskaźnik prognoz popytu SA trend bariera popytu XII 1999 III 00 VI 00 IX 00 XII 00 III 01 VI 01 IX 01 XII 01 III 02 VI 02 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 12 Wskaźniki PPOP (różnice sald) oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w przemyśle Rys. 13 Wskaźniki PPOP (różnice sald) oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty w handlu budownictwo wskaźnik prognoz popytu SA trend bariera popytu XII 1999 III 00 VI 00 IX 00 XII 00 III 01 VI 01 IX 01 XII 01 III 02 VI 02 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 MSP MSP trend MSP SA duże duże trend duże SA I-06 II IV-06 Rys. 14 Wskaźniki PPOP (różnice sald) oraz odsetek firm informujących o problemach ze znalezieniem odbiorcy na swoje produkty budownictwie Rys. 15 Wskaźniki PPOP (różnice sald) w sektorze MSP i w dużych przedsiębiorstwach 12

13 prywatny prywatny-sa prywatny-trend publiczny publiczny-sa publiczny-trend 01 IV-01 I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV inwestycyjne inwestycyjne-trend inwestycyjne-sa nieinwestycyjne nieinwestycyjne-trend nieinwestycyjne-sa I-00 II IV-00 I-01 II IV-01 I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 16 Wskaźniki PPOP (różnice sald) w sektorze publicznym i prywatnym Rys. 17 Wskaźniki PPOP (różnice sald) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach eksporterzy eksporterzy trend eksporterzy SA nieeksporterzy nieeksporterzy trend nieeksporterzy SA I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV eksport49 eksport(0-50) trend eksport(0-50) SA I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II-04 eksport50 eksport<50-0> trend eksport<50-0> SA 04 IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 18 Wskaźniki PNZ (salda odpowiedzi) w grupie eksporterów i nieeksporterów Rys. 19 Wskaźniki PNZ (salda odpowiedzi) w grupie eksporterów wyspecjalizowanych (pow. 50% udział eksportu w przychodach) i eksporterów niewyspecjalizowanych (do 50% udziału eksportu w przychodach) przemysł trend przemysł SA I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. Wskaźniki PNZ (salda odpowiedzi) w przemyśle budownictwo trend handel i naprawy trend budownictwo SA handel i naprawy SA I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 21 Wskaźniki PNZ (salda odpowiedzi) w handlu i budownictwie 13

14 inwestycyjne inwestycyjne trend inwestycyjne SA I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II-04 nieinwestyjne nieinwestyjne trend nieinwestyjne SA 04 IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV I I-04 małe MSP trend MSP SA 04 I duże duże trend duże SA I Rys. 22 Wskaźniki PNZ (salda odpowiedzi) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych przedsiębiorstwach Rys. 23 Wskaźniki PNZ (salda odpowiedzi) w MSP oraz dużych przedsiębiorstwach cała próba 23.6 cała próba 26.8 prywatny 23.4 prywatny 25.6 publiczny 27.0 publiczny.0 budownictwo 12.1 budownictwo 6.1 górnictwo i kopalnictwo 8.3 górnictwo i kopalnictwo 27.3 handel i naprawy 29.3 handel i naprawy 27.8 przetwórstwo przemysłowe 22.4 przetwórstwo przemysłowe 26.5 transport 15.8 transport.0 wytw. i zaopatr. w energię 63.9 wytw. i zaopatr. w energię 37.0 pozostałe.4 pozostałe 22.4 poniżej 50 pracow poniżej 50 pracow pracow pracow pracow pracow pracow pracow ponad 1999 pracow ponad 1999 pracow eksporterzy 23.7 eksporterzy 26.9 nieeksporterzy 25.4 nieeksporterzy.3 eksport(0-49) 25.7 eksport(0-49) 26.9 eksport(50-0).3 eksport(50-0) 26.8 importerzy 24.2 importerzy 26.8 nieimporterzy 22.1 nieimporterzy.0 inwestorzy 26.2 inwestorzy 22.5 nieinwestorzy 16.9 nieinwestorzy Rys. 24 Wskaźniki PPOP (różnice sald) w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na IV kw. 06 r. Rys. 25 Wskaźniki PNZ (salda odpowiedzi) w podstawowych klasyfikacjach prognozy na IV kw

15 PRODUKCJA prognozy produkcji niewielki spadek wskaźnika po korekcie sezonowej wskaźnik prognoz produkcji pozostał blisko swoich rekordowych wskazań zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych (obszary wzrostu) producenci dóbr inwestycyjnych MSP nieeksporterzy przemysł zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych (obszary spadku) eksporterzy handel i naprawy sektor prywatny PROGNOZY PRODUKCJI Przedsiębiorstwa oczekują dalszego znacznego wzrostu produkcji. Wskaźnik prognoz produkcji (PPRO) na IV kw. (26,7 pkt.) kształtuje się na poziomie bliskim wartości z poprzedniego kwartału, oraz jest o 1,5 pkt. wyższy niż w analogicznym okresie ub.r. Spadek wskaźnika po korekcie sezonowej może jednak sygnalizować niższe tempo wzrostu produkcji w ankietowanych przedsiębiorstwach w najbliższej przyszłości. (Rys. 26) wskaźnik trend IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV-06 SA Rys. 26 Wskaźnik prognoz produkcji (salda odpowiedzi) oraz trend tego wskaźnika ZMIANY PRODUKCJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Ogląd PPRO w podstawowych przekrojach skłania do następujących wniosków: Spadek odsezowanego PPRO jest wynikiem spadku optymizmu prognoz wśród eksporterów (spadek wskaźnika o 4,4 pkt.), zarówno wyspecjalizowanych, jak i z mniejszym niż 50% udziałem przychodów z eksportu w przychodach ogółem (patrz Rys. 30). Pomimo wyraźnego spadku eksporterzy nadal wykazują więcej optymizmu niż nieeksporterzy, dla których z kolei od początku 05 roku utrzymuje się tendencja wzrostowa wskaźnika prognoz produkcji (patrz Rys. 29). Bardziej optymistyczne niż w poprzednim kwartale są prognozy przedsiębiorstw przemysłowych: wzrost wskaźnika PPRO w tej grupie wynosi 1,2 pkt. (patrz Rys. 31). Mimo to nadal wyższy poziom osiąga indeks liczony dla firm budowlanych, które oczekują podobnego wzrostu produkcji jak w poprzednim kwartale. Najmniej optymizmu wykazują firmy z sekcji Handel i naprawy, dla których wskaźnik spadł o 11,7 pkt. (patrz Rys. 32). 15

16 W ostatnim okresie uwidoczniły się różnice w tendencjach jeśli chodzi o klimat prognoz produkcji w grupach producentów dóbr inwestycyjnych i producentów dóbr pozostałych. W pierwszej z grup optymizm prognoz rośnie i jest obecnie wyższy niż w pozostałych przedsiębiorstwach (patrz Rys. 33). Wzrost PPRO odnotował sektor publiczny, natomiast w firmach prywatnych PPRO nieznacznie spadł. Mimo to oczekiwania tych pierwszych są nadal mniej optymistyczne niż w sektorze prywatnym (patrz Rys. 35). cała próba 26.6 IV prywatny 26.6 publiczny 28.6 III budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy 27.8 II przetwórstwo przemysłowe 27.8 transport 15.8 I wytw. i zaopatr. w energię pozostałe IV poniżej 50 pracow pracow pracow % % 40% 60% 80% 0% pracow wzrost bez zmian spadek ponad 1999 pracow eksporterzy 27.0 Rys. 27 Prognozy produkcji struktura odpowiedzi nieeksporterzy eksport(0-49) eksport(50-0) 29.3 importerzy 29.3 nieimporterzy 23.8 inwestorzy 18.8 nieinwestorzy Rys. 28 Wskaźniki PPRO (salda odpowiedzi) w podstawowych klasyfikacjach plany na IV kw. 06 r eksporterzy eksporterzy trend eksporterzy SA nieeksporterzy nieeksporterzy trend nieeksporterzy SA IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV eksport49 eksport49 trend eksport49 SA eksport50 eksport50 trend eksport50 SA IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV-06 Rys. 29 Wskaźniki PPRO (salda odpowiedzi) w klasach eksporterów i przedsiębiorstw nie zajmujących się eksportem Rys. 30 Wskaźniki PPRO (salda odpowiedzi) w klasach eksporterów o małym (do 50%) i dużym (od 50 do 0%) udziale eksportu w przychodach ogółem 16

17 przemysł trend przemysł SA IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV budownictwo trend budownictwo SA handel i naprawy trend handel i naprawy SA IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV-06 Rys. 31 Wskaźniki PPRO (salda odpowiedzi) w przemyśle Rys. 32 Wskaźniki PPRO (salda odpowiedzi) w handlu i budownictwie MSP MSP trend MSP SA duże duże trend duże SA inwestycyjne inwestycyjne trend inwestycyjne SA nieinwestycyjne nieinwestycyjne trend nieinwestycyjne SA IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 33 Wskaźniki PPRO (salda odpowiedzi) w branżach oferujących dobra inwestycyjne oraz pozostałych przedsiębiorstwach Rys. 34 Wskaźniki PPRO (salda odpowiedzi) w sektorze MSP i dużych przedsiębiorstwach prywatny prywatny trend prywatny SA publiczny publiczny trend publiczny SA 01 IV-01 I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 35 Wskaźniki PPRO (salda odpowiedzi) w sektorach własności 17

18 II Syyt tuaaccj jaa eekkoonoomi icczznaa sytuacja bieżąca obszary poprawy sytuacji prognoza sytuacji wzrost optymizmu prognoz spadek optymizmu prognoz W III kw. br. wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej osiągnął wartość rekordową. Wzrósł odsetek przedsiębiorstw informujących o braku poważniejszych problemów hamujących ich rozwój. Syntetyczny wskaźnik barier hamujących rozwój przedsiębiorstw spadł do najniższego poziomu w historii badań, co oznacza, że uciążliwość tych barier zmniejszyła się do rekordowo niskiego poziomu niemal wszystkie grupy przedsiębiorstw, w tym najsilniej: budownictwo przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne eksporterzy niewyspecjalizowani Respondenci oczekują dalszej poprawy sytuacji w IV kw. br. Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw po usunięciu wahań sezonowych nieznacznie wzrósł w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego okresu ub.r. Skala poprawy będzie jednak niższa niż w rekordowym w historii badań II kw. br. budownictwo eksporterzy bez importu korekta w górę prognoz w sektorze MSP 2 górnictwo i kopalnictwo BIEŻĄCE OCENY SYTUACJI EKONOMICZNEJ W III kw. br. ankietowane przedsiębiorstwa oceniły swoją sytuację ekonomiczną wyraźnie lepiej niż w poprzednim kwartale, a przy tym najlepiej w historii badań por. Rys. 36. Skala poprawy (skala wzrostu wskaźnika BOSE 3 ) była najwyższa od II kw. 04 r. (tj kwartału, w którym nastąpiła akcesja do UE). W III kw. br. wzrósł do poziomu bliskiemu wartościom rekordowym 4 odsetek respondentów deklarujących brak poważniejszych problemów hamujących rozwój firmy z 25,9% do 28,2%. Jednocześnie zmniejszył się do poziomu najniższego w historii badań ankietowych syntetyczny wskaźnik barier hamujących rozwój przedsiębiorstw SBHR 5, co można tłumaczyć jako słabnięcie barier rozwoju. Głównym czynnikiem składającym się na spadek wskaźnika było zmniejszenie się bariery kursu walutowego, choć kurs walutowy pozostał najczęściej wymienianą barierą rozwoju. Do spadku wskaźnika przyczynił się również spadek bariery popytowej oraz spadek bariery presji konkurencyjnej. Wśród wymienianych przez respondentów barier wyraźnie zwiększył się natomiast problem braku wykwalifikowanych pracowników. 2 w sektorze MSP po głębokim spadku optymizmu prognoz na III kw. br. zanotowano znaczącą poprawę prognoz na IV kw. 3 Wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE został policzony jako różnica sald odsetka firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji minus odsetek firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji 4 wartość najwyższą w historii 28,3% uzyskano w I kw. 06 r. 5 SBHR liczony jest jako średnia wartość z liczb reprezentujących odsetek respondentów informujących o występowaniu () najpoważniejszych w danym okresie barier rozwoju 18

19 wskaźnik trend IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 36 Wskaźnik bieżącej oceny sytuacji ekonomicznej BOSE (różnica sald: odsetek firm w bardzo dobrej i dobrej sytuacji minus odsetek firm w słabej, złej i bardzo złej sytuacji) 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0,0 9,0 8,0 7,0 6,0 akcesja do UE 98 IV-98 I-99 II IV-99 I-00 II IV-00 I-01 II IV-01 I-02 II IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II Rys. 37 Syntetyczny wskaźnik barier hamujących rozwój przedsiębiorstw SBHR (średnia wartość z liczb reprezentujących odsetek respondentów informujących o występowaniu najpoważniejszych w danym okresie barier rozwoju) ZMIANY SYTUACJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy zmian wskaźnika BOSE w podstawowych przekrojach wynika, że w większości badanych klas nastąpiła poprawa bieżącej sytuacji ekonomicznej. Odnotowano ponadto, że: utrzymuje się wyraźna tendencja wzrostowa wskaźnika BOSE w grupie eksporterów niewyspecjalizowanych (w firmach z mniej niż 50% udziałem eksportu w przychodach), przy wyraźnie wolniejszej poprawie sytuacji w grupie eksporterów wyspecjalizowanych (por. Rys. 42), nieprzerwanie poprawia się sytuacja ekonomiczna w branży budowlanej. Wskaźnik BOSE dla tej sekcji po czterech latach pozostawania na poziomie niższym niż w pozostałych sekcjach od początku 06 r. kształtuje się na poziomie wyższym niż w branży handlowej i przetwórstwie przemysłowym (por. Rys. 43). obserwuje się stopniową poprawę sytuacji ekonomicznej w grupie przedsiębiorstw produkujących dobra inwestycyjne. W latach grupa tych przedsiębiorstw oceniała swoją sytuację znacznie gorzej niż pozostałe firmy 6. Różnice zaczęły się widocznie zmniejszać już pod koniec 05 r. Obecnie różnice między obiema grupami są minimalne (por. Rys. 44). BARIERY ROZWOJU Obszary nasilonego występowania poszczególnych barier rozwoju zostały zaprezentowane w Tab. 1. Dane tam zawarte sugerują, że: najbardziej uciążliwa z barier kurs walutowy pozostaje bolączką głównie dla przedsiębiorstw eksportujących oraz kredytobiorców (w tym głównie firm korzystających z kredytu dewizowego), ale też dla sektora publicznego i przetwórstwa przemysłowego, w tym zwłaszcza firm oferujących dobra inwestycyjne. problem wysokich cen paliw, surowców i energii dotyka przede wszystkim firmy z sektora publicznego, a ponadto przetwórstwo przemysłowe (wśród sekcji PKD) oraz eksporterów, 6 tj. wszystkie przedsiębiorstwa nie zaliczone do grupy firm oferujących dobra inwestycyjne 19

20 z brakiem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach zdecydowanie najczęściej borykają się firmy budowlane; jest to również częściej problem sektora prywatnego niż publicznego, występowanie takich trudności deklaruje również większy odsetek eksporterów niż firm nie eksportujących, o barierze popytu informowały w III kw. br. najczęściej przedsiębiorstwa usługowe (wśród sekcji PKD), a ponadto sektor publiczny oraz importerzy sprzedający swoje produkty wyłącznie na rynku krajowym. PROGNOZY SYTUACJI EKONOMICZNEJ W IV kw. br. przedsiębiorstwa oczekują nadal dobrej sytuacji ekonomicznej. Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej WPSE, po korekcie sezonowej, nieznacznie wzrósł w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego okresu ub.r. por. Rys. 38. Trend zjawiska sugeruje nieznacznie niższe tempo poprawy niż w rekordowym jak dotąd II kw. br. Optymizm odnośnie zmian sytuacji w IV kw. wykazała co piąta firma w próbie, natomiast pogorszenia sytuacji obawia się 4% badanych. 25,0,0 15,0,0 5,0 0,0-5,0 wskaźnik trend IV-00 I-01 II IV-01 I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 38 Wskaźnik prognoz sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw WPSE sa PROGNOZY SYTUACJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH We wszystkich podstawowych klasyfikacjach przeważyły prognozy poprawy sytuacji nad prognozami jej pogorszenia. Odnotowano ponadto, że: po spadku optymizmu prognoz w III kw. odnotowano poprawę nastrojów zarówno w grupie eksporterów, jak i nieeksporterów (por. Rys. 49). W ciągu ostatnich dziesięciu kwartałów WPSE w obu grupach kształtuje się na bardzo zbliżonym poziomie. począwszy od 03 r. stopniowo przybywa optymistów w branży budowlanej. W IV kw. br. poprawy sytuacji spodziewa się 23% sekcji por. Rys. 50, trzeci kolejny kwartał z rzędu obserwuje się spadek optymizmu prognoz w górnictwie por. Rys. 50. Obecny poziom wskaźnika WPSE dla tej grupy jest najniższy od 03 r. w sektorze MSP po silnym spadku optymizmu prognoz w III kw. br. oczekiwania na IV kw. powróciły do poziomu sprzed sześciu miesięcy. W efekcie optymizm w tej grupie ponownie okazał się wyraźnie wyższy niż w grupie dużych przedsiębiorstw por. Rys. 51. Dla tych spośród przedsiębiorstw, które obawiają się pogorszenia swojej sytuacji ekonomicznej największy problem we wrześniu br. stanowiła presja konkurencyjna oraz wysokie ceny surowców, paliw i energii (12,5% odsetek firm oczekujących pogorszenia sytuacji wskazało na istnienie silnej presji konkurencyjnej, podobny odsetek przedsiębiorstw deklarował problem wysokich cen). W poprzednich kilku badaniach problemem najczęściej wymienianym przez grupę przedsiębiorstw oczekujących pogorszenia sytuacji były wahania i niekorzystny z punktu widzenia firmy kurs walutowy.

21 cała próba 69,4 IX 06 17,7 67,0 11,7 2,9 0,8 prywatny publiczny 61,4 70,6 budownictwo 71,9 VI 06 14,7 66,0 14,3 3,6 1,4 górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy 66,9 0,0 przetwórstwo przemysłowe 64,7 III 06 16,5 63,0 16,0 3,7 0,8 transport wytw. i zaopatr. w energię 78,9 0,0 pozostałe 81,5 XII 05 13,9 63,9 16,5 4,7 1,1 poniżej 50 pracow pracow. 50,8 66, pracow. 76,2 IX 05 13,9 63,9 16,5 4,7 1, pracow. ponad 1999 pracow. 80,5 80,6 eksporterzy 72,2 0% % 40% 60% 80% 0% nieeksporterzy eksport(0-49) 65,1 76,1 bardzo dobra dosyć dobra słaba zła bardzo zła eksport(50-0) importerzy 65,7 73,5 Rys. 39 Bieżące oceny sytuacji ekonomicznej struktura odpowiedzi nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy 39,4 63,3 82,1 kredytobiorcy 72,9 niekorzystający z kredytu 60,2 0,0,0,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 0,0 Rys. 40 BOSE w podstawowych klasyfikacjach dane za wrzesień 06 r. 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0,0,0 0,0 -,0 -,0-30,0 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 eksport-import eksport import rynek kraj. 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0,0,0 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 eksport<50% eksport>=50% eksport>=80% SA kurs euro (pr.oś) III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 4,8 4,7 4,6 4,5 4,4 4,3 4,2 4,1 4,0 3,9 3,8 Rys. 41 BOSE w klasach importerów, eksporterów, nieimporterów i nieeksporterów wyjaśnienie skrótów: eksport eksporterzy nieimporterzy; import importerzy nie zajmujący się eksportem; eksport import eksporterzy importerzy; rynek kraj. nieeksporterzy z zerowym udziałem importu w kosztach Rys. 42 BOSE w grupie eksporterów oraz na tle zmian kursu euro w stosunku do PLN wyjaśnienie skrótów: eksport<50% eksporterzy z mniej niż 50% udziałem eksportu w przychodach; eksport>=50% eksporterzy z przynajmniej 50% udziałem eksportu w przychodach; eksport>=80% SA eksporterzy z przynajmniej 80% udziałem eksportu w przychodach ogółem (wskaźnik odsezonowany); kurs euro średniomiesięczny kurs euro/pln 21

22 80,0 60,0 40,0,0 0,0 budownictwo -,0 handel i naprawy przemysł -40,0 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 43 BOSE w przemyśle, budownictwie i handlu 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0,0 15,0,0 5,0 0,0-5,0 -,0-15,0 -,0 inwestycyjne nieinwestycyjne IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 44 BOSE w przedsiębiorstwach produkujących dobra inwestycyjne (w tym budownictwo) i w pozostałych przedsiębiorstwach 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0,0,0 duże MSP 30,0,0,0 publiczny prywatny 0,0 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 0,0 IX 02 XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 45 BOSE w klasach wielkości zatrudnienia Rys. 46 BOSE w sektorach własności Tab. 1 Obszary występowania najpoważniejszych problemów klasy kurs sektor własności publiczny (14%) sekcja PKD eksport/import pozostałe klasy przetwórstwo przemysłowe (14%) eksporterzy (16%) kredytobiorcy (14%) firmy produkujące dobra inwestycyjne (16%) ceny surowców i paliw publiczny (14%) przetwórstwo przemysłowe (12%) eksporterzy (12%) brak kadr konkurencja popyt przepisy prywatny (11%) budownictwo (24%) eksporterzy (11%) budownictwo (14%) publiczny (%) usługi (9%) importerzy bez eksportu (%) energetyka (17%) transport (11%) inwestorzy (8%) 22

23 cała próba 17,2 IV 06 21,3 74,6 4,1 prywatny publiczny 12,2 18,2 III 06 21,5 74,7 3,8 budownictwo górnictwo i kopalnictwo 9,1 16,7 handel i naprawy 19,8 II 06 27,0 69,0 4,0 przetwórstwo przemysłowe transport 16,4 28,9 wytw. i zaopatr. w energię 8,3 I 06 12,5 81,0 6,6 pozostałe poniżej 50 pracow. 18,3 22, pracow.,8 IV 05 19,6 75,0 5, pracow pracow. 16,3 13,4 ponad 1999 pracow. 12,5 0% % 40% 60% 80% 0% poprawa bez zmian pogorszenie eksporterzy nieeksporterzy eksport(0-49) 16,7 18,2 19,1 Rys. 47 Prognozy sytuacji ekonomicznej struktura odpowiedzi eksport(50-0) importerzy 12,7 17,7 nieimporterzy 17,5 inwestorzy 15,8 nieinwestorzy 19,0 kredytobiorcy 11,0 niekorzystający z kredytu 19,3 25,0,0 15,0,0 5,0 0,0-5,0 nieeksporter trend eksporter trend nieeksporter sa eksporter sa IV-00 I-01 II-01 IV-01 I-02 II-02 IV-02 I-03 II-03 IV-03 I-04 II-04 IV-04 I-05 II-05 IV-05 I-06 II-06 IV-06 Rys. 49 WPSE w klasach eksporterów oraz nieeksporterów 24,0 22,0,0 18,0 16,0 14,0 12,0,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 duże SA duże trend I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 51 WPSE w klasach wielkości zatrudnienia MSP SA MSP trend 0,0 5,0,0 15,0,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 Rys. 48 WPSE w podstawowych klasyfikacjach oczekiwania na IV kw. 06 r. 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0,0 15,0,0 5,0 0,0-5,0 -,0-15,0 górnictwo sa górnictwo trend budownictwo sa budownictwo trend IV-00 I-01 II IV-01 I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 50 WPSE w budownictwie oraz górnictwie i kopalnictwie 22,0,0 18,0 16,0 14,0 12,0,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 prywatny SA prywatny trend publiczny SA publiczny trend 01 IV-01 I-02 II IV-02 I-03 II IV-03 I-04 II IV-04 I-05 II IV-05 I-06 II IV-06 Rys. 52 WPSE w sektorach własności 23

24 II Zaat trruddni ieeni iee prognozy zatrudnienia obszary wzrostu i spadku zatrudnienia braki kadrowe (Ramka 1) W IV kw. 06 r. ankietowane przedsiębiorstwa będą nadal zwiększać zatrudnienie. Wskaźnik prognoz po korekcie sezonowej osiągnął wartość najwyższą w historii badań. Wzrost zatrudnienia przewiduje większość analizowanych klas, poza górnictwem, energetyką i transportem oraz firmami należącymi do Skarbu Państwa Najbardziej optymistyczne prognozy formułują wyspecjalizowani eksporterzy, firmy usługowe z sekcji Pozostałe oraz firmy z przewagą kapitału zagranicznego Wskaźnik zatrudnienia wzrósł w relacji rocznej w prawie wszystkich analizowanych przekrojach, poza grupą firm najmniejszych, podmiotów samorządowych oraz przedsiębiorstw handlowych. Najbardziej optymistyczne prognozy zatrudnienia formułują przedsiębiorstwa w najlepszej kondycji ekonomicznej, a ponadto firmy prognozujące wzrost popytu, produkcji, eksportu, inwestycji. Od początku 06 r. rośnie skokowo problem braku kadr. Trudności ze znalezieniem pracowników, jako jedną z podstawowych barier w działalności przedsiębiorstw zgłosiło dwukrotnie więcej firm niż w poprzednim kwartale (ponad % próby). Problemy te przesunęły się z 7 na 2 miejsce na liście tych barier. W ciągu pół roku znacząco wzrósł odsetek przedsiębiorstw informujących o braku wykwalifikowanych pracowników z 42% do 51%. Braki kadrowe dotyczą przede wszystkim pracowników wykwalifikowanych, choć szybciej narastają trudności z pozyskaniem pracowników niewykwalifikowanych. Problem braku odpowiednich pracowników najsilniej odczuwany jest: o w przedsiębiorstwach budowlanych, oferujących dobra inwestycyjne i w sekcji Pozostałe (firmy usługowe) o u wyspecjalizowanych eksporterów o w przedsiębiorstwach prywatnych (zwłaszcza krajowych) Ok. połowa firm mających problemy ze znalezieniem odpowiednich pracowników (czyli ¼ całej próby) odczuwa negatywne skutki takich trudności, najczęściej w postaci wzrostu kosztów wynagrodzeń. PROGNOZY ZATRUDNIENIA wskaźnik prognoz zatr trend wskaźnik SA IV 00 I 01 II 01 III 01 IV 01 I 02 II 02 III 02 IV 02 I 03 II 03 III 03 IV 03 I 04 II 04 III 04 IV 04 I 05 II 05 III 05 IV 05 I 06 II 06 III 06 IV 06 trudnienia, po korekcie sezonowej, wzrósł do najwyższego poziomu w historii badań. Poprawa wskaźnika prognoz zatrudnienia jest nadal w większym stopniu skutkiem tendencji ograniczania redukcji zatrudnienia (o prawie 4 pkt. proc w ciągu roku) niż intensyfikacji procesu przyjmowania nowych pracowników (wzrost o mniej niż 1 pkt. proc. Rys.68). Rys. 53 Wskaźnik prognoz zatrudnienia 7 (saldo odpowiedzi wzrost i spadek ) IV kw. 06 r. jest piątym kwartałem z kolei, w którym ankietowane przedsiębiorstwa planują zwiększać zatrudnienie. Wskaźnik prognoz za- 7 Zmiany zatrudnienia są w badanych przedsiębiorstwach dobrze skorelowane z prognozami (p. Rys.17). Współczynnik korelacji dla zmiennych reprezentujących prognozowane oraz przeprowadzone zmiany zatrudnienia wynosi 0,82 24

25 PROGNOZY ZATRUDNIENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W porównaniu do sytuacji sprzed roku niemal we wszystkich analizowanych klasach (Rys. 70) wskaźnik prognoz zatrudnienia poprawił się, poza grupą przedsiębiorstw najmniejszych (do 50 osób), handlowych oraz samorządowych. Największą poprawę optymizmu prognoz zatrudnienia w skali roku stwierdzono w grupie przedsiębiorstw największych (ponad 00 osób). Wzrostu zatrudnienia należy spodziewać się głównie w: o grupie wyspecjalizowanych eksporterów, o firmach usługowych z sekcji Pozostałe, o klasie firm oferujących dobra inwestycyjne, o przedsiębiorstwach o przewadze kapitału zagranicznego. Redukcji zatrudnienia można natomiast oczekiwać w przedsiębiorstwach: o górniczych, energetycznych (pomimo wyraźnego wzrostu wskaźnika w skali roku dla tych klas) oraz transportowych, o Skarbu Państwa, o nie będących inwestorami o nie zajmujących się importem. W podziale na formy własności występują dwie wyraźne tendencje: firmy zagraniczne od prawie 3 lat przewidują niezmiennie wzrost zatrudnienia, podczas gdy przedsiębiorstwa Skarbu Państwa stale prognozują jego redukcję (choć i dla tych firm trend wskaźnika zatrudnienia jest rosnący). Niejednolita jest także charakterystyka branżowa prognoz zatrudnienia. Przedsiębiorstwa transportowe systematycznie prognozują redukcję zatrudnienia. W pozostałych sekcjach trend oczekiwań, co do poziomu zatrudnienia jest rosnący. Jest to obserwowane zarówno w tych klasach, w których prognozy zmniejszenia zatrudnienia stale są silniejsze niż wzrostu (górnictwo i energetyka), jak i w tych, które od wielu kwartałów (od 1,5 roku) częściej przewidują zwiększenie zatrudnienia niż redukcję (przetwórstwo przemysłowe oraz handel). Także w sekcjach, w których oczekiwania, co do poziomu zatrudnienia mają charakter wyraźnie sezonowy (czyli budownictwo oraz przedsiębiorstwa usługowe z sekcji Pozostałe ), widoczna jest wyraźna tendencja wzrostowa w zatrudnieniu. WYBRANE CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZATRUDNIENIE Prognozy zatrudnienia są ściśle związane z istniejącą oraz przewidywaną kondycją firmy (Rys.72 Rys.76). Przewaga prognoz wzrostu zatrudnienia nad prognozami jego redukcji wystąpiła, po raz kolejny, w grupie przedsiębiorstw oceniających swoją sytuację jako bardzo dobrą bądź dobrą. Wzrost zatrudnienia zapowiadany jest w przedsiębiorstwach oczekujących wzrostu popytu, zarówno trwałego, jak i sezonowego, jak też wzrostu zamówień i produkcji. Drugi kwartał z rzędu utrzymuje się równowaga wskazań wzrostu i spadku zatrudnienia w przedsiębiorstwach spodziewających się utrzymania na niezmienionym poziomie swojej kondycji ekonomicznej, popytu lub zamówień. 25

26 O zwiększeniu zatrudnienia informują również eksporterzy, którzy prognozują wzrost bądź stabilizację eksportu. Wzrostowi zatrudnienia sprzyja także fakt posiadania w pełni opłacalnej sprzedaży eksportowej (Rys.77 Rys.79). Zmiany zatrudnienia są w dużym stopniu związane z faktem realizowania przez przedsiębiorstwo inwestycji (Rys.81, Rys.82). W grupie przedsiębiorstw planujących zwiększenie inwestycji (także w formie nowych inwestycji) występuje wyraźna przewaga wskazań wzrostu zatrudnienia nad jego spadkiem. Nieznaczną redukcję zatrudnienia zapowiadają zaś nieinwestorzy. Częściej przewidują spadek niż wzrost zatrudnienia przedsiębiorstwa, które: o są w złej lub bardzo złej kondycji, o spodziewają się spadku popytu, produkcji, zamówień, o oczekują spadku eksportu, o charakteryzuje niski stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, o mają częste problemy z płynnością (jednak sporadyczne problemy z płynnością nie powodują redukcji zatrudnienia). PROBLEMY ZE ZNALEZIENIEM PRACOWNIKÓW W ostatnim czasie respondenci sygnalizują narastające problemy ze znalezieniem odpowiednich pracowników. Trudności te obecnie stały się jedną z najważniejszych barier rozwoju dla ponad % grupy przedsiębiorstw (p. Ramka 1). Odpowiedzi na pytanie o trudności z pozyskaniem pracowników pozwalają stwierdzić, że problem braku kadr dotyczy 51% przedsiębiorstw, głównie są to trudności ze znalezieniem pracowników wykwalifikowanych. Najbardziej dotkliwe są one w firmach oferujących dobra inwestycyjne, w tym zwłaszcza w budownictwie, natomiast najmniej odczuwalne w zakładach energetycznych. W większym stopniu niedobór odpowiednich pracowników dotyka przedsiębiorstwa: o prywatne (przede wszystkim krajowe) niż publiczne, o eksporterów, zwłaszcza wyspecjalizowanych niż nieeksporterów, o należące do sektora MSP niż firmy największe. 26

27 Ramka 1 Trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników W 06 r. w sposób coraz bardziej widoczny narastają trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników. W otwartym pytaniu o istotne bariery rozwoju w ostatniej edycji badania ankietowego dwukrotnie więcej przedsiębiorstw w por. z poprzednim kwartałem (czyli ponad % badanych firm) zgłosiło trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników. O takich problemach poinformowało obecnie prawie 6-krotnie więcej respondentów niż w IV kw. 05 r. Problemy z pozyskaniem pracowników przesunęły się z 7 miejsca w II kw. 06 r. na liście tych barier na miejsce 2 w III kw. 06 r. (ex aequo z problemami wysokich cen surowców i paliw, a zaraz za kursem walutowym; w IV kw. 05 r. i w I kw. 06 r. były to kolejno 13 i 11 miejsce). Ankietowane firmy coraz częściej informują nie tylko o problemach z pozyskaniem nowych pracowników, ale i o trudnościach z utrzymaniem już zatrudnionych; najczęściej w związku z ich emigracją 8. Z pytania zamkniętego o ocenę możliwości pozyskania odpowiednich pracowników wynika, że połowa ankietowanych firm (51%) ma z tym trudności, podczas gdy w marcu 06 r. było to 41,6% (p. Rys.55). Ponad 3-krotnie częściej przedsiębiorstwa poszukują pracowników wykwalifikowanych niż niewykwalifikowanych. Warto jednak zauważyć, że trudności z pozyskaniem pracowników niskowykwalifikowanych nasilają się w sposób bardziej intensywny, prawdopodobnie w efekcie rosnącej migracji tych pracowników. Obecnie bowiem odsetek przedsiębiorstw informujących o problemach ze znalezieniem pracowników o niższych umiejętnościach jest prawie dwukrotnie wyższy niż w marcu 06 r., podczas gdy kadra wykwalifikowana jest poszukiwana tylko nieco częściej (o %) niż przed sześcioma miesiącami. III 06 36,9 2,8 11,3 49, ,1 5,3 1,8 3,0 05 IV 06 I 06 II 06 III I 06 34,2 1,4 6,0 58,4 0% % 40% 60% 80% 0% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych Rys. 55 Odsetek przedsiębiorstw, informujących o problemach ze znalezieniem odpowiednich pracowników (pytanie zamknięte o barki kadrowe) Rys. 54 Odsetek przedsiębiorstw, informujących o problemach ze znalezieniem odpowiednich pracowników w pytaniu otwartym o najważniejsze bariery rozwoju Najczęściej problemy z pozyskaniem odpowiednich kadr zgłasza budownictwo. Branża ta odnotowała także najszybszy wzrost skali tych trudności. Aż 82% przedsiębiorstw budowlanych skarży się na brak pracowników (w poprzednim kwartale 57%). Wśród tych firm wszystkie mają kłopoty ze znalezieniem pracowników wykwalifikowanych, a 1/5 także niewykwalifikowanych. W ponad połowie przypadków trudności tego typu odczuwa także przetwórstwo przemysłowe (w 55% firm, wzrost o 12 pkt. proc.; w 51% - poszukiwani pracownicy wykwalifikowani, 16% - niewykwalifikowani). Znaczne, choć nieco mniej dotkliwe, są trudności ze znalezieniem pracowników w sekcjach usługowych (w handlu 47% firm wzrost o 8 pkt. proc.; w przedsiębiorstwach z sekcji Pozostałe 37% - w tej ostatniej sekcji skala problemu zmniejszyła się w ciągu 6 miesięcy o 8 pkt. proc.). Nadal najmniej problemów ze znalezieniem odpowiedniej kadry mają firmy energetyczne, w których trudności te zmalały (z 16% przedsiębiorstw w tej grupie do 8%). Zmniejszył się także odsetek przedsiębiorstw górniczych, informujących o takich problemach. Bardziej szczegółowa analiza występowania problemów z pozyskaniem odpowiednich pracowników w oparciu o rodzaj aktywności badanych przedsiębiorstw nie jest wprawdzie na podstawie zebranych danych w pełni możliwa (ze względu na niewielką liczbę podmiotów w 8 Przykładowe cytaty: - ograniczenie mocy produkcyjnych ze względu na ucieczkę wykwalifikowanego personelu - emigracja zarobkowa. Firma nie ma możliwości podniesienia płac do poziomu mogącego konkurować z zarobkami w wielkiej Brytanii czy Norwegii; brak nowych wykwalifikowanych pracowników na rynku pracy - trudności w znalezieniu pracowników wykwalifikowanych, ci co zostali w kraju podnieśli znacząco swoje stawki - bardzo duża rotacja zatrudnienia, masowe wyjazdy pracowników za granicę utrudniają stworzenie fachowej, stabilnej kadry - Obserwuje się znaczny wzrost fluktuacji zatrudnienia w przedsiębiorstwie, przy czym pozyskiwanie pracowników wykwalifikowanych i z doświadczeniem zawodowym staje się coraz trudniejsze. 27

28 niektórych branżach), ale pozwala na sformułowanie kilku wniosków. Pokazuje mianowicie, że braki kadrowe są obecnie częste w wielu działach gospodarki: budownictwie, poligrafii, niektórych działach przemysłu lekkiego (przemysł skórzany), usługach hotelowych i restauracyjnych, przemyśle drzewnym, w wielu działach przemysłu ciężkiego (produkcja wyrobów metalowych, pojazdów i sprzętu transportowego). Trudności ze znalezieniem pracowników dotyczą w większym stopniu podmiotów prywatnych takie kłopoty zgłosiło blisko dwa razy większy odestek przedsiębiorstw niepublicznych niż publicznych. Warto dodać, że w podmiotach z sektora publicznego braki kadrowe nie nasiliły się w ciągu ostatniego półrocza i firmy te nie zgłaszają nadal zapotrzebowania na pracowników niewykwalifikowanych. Problemy z pozyskaniem pracowników są bardziej odczuwalne dla eksporterów niż dla przedsiębiorstw nieeksportujących (tu szczególnie dotkliwe są one dla firm, których działalność jest skierowana w większości na rynki zagraniczne. Z pozyskaniem odpowiednich kadr największy problem mają podmioty małe i średnie (do 250 osób) 57%. Najrzadziej tak problem występuje w firmach największych (ponad 00 osób) w 32%. W tej grupie są to niedobory wyłącznie pracowników wykwalifikowanych. Problemy z pozyskaniem pracowników zgłaszają w największym stopniu te przedsiębiorstwa, które planują wzrost zatrudnienia (Rys.56) blisko 72% z nich. Jednak nawet wśród tych firm, które zredukują liczebność swoich załóg, 40% zgłasza problemy z pozyskaniem odpowiednich kadr, które dotyczą przede wszystkim pracowników wykwalifikowanych.. wzrost zatr. 45,6 4,9 21,4 28,2 Przemysl 36,0 3,6 11,2 49,3 spadek 31,3 4,5 4,5 59,7 Budownictwo 62,1 0,0 19,7 18,2 bez zmian 35,7 2,2,3 51,7 Usługi 31,2 1,8 9,2 57,8 0% % 40% 60% 80% 0% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych Rys. 56 Prognozy zatrudnienia a trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników 0% % % 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 0% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych Rys. 57 Odsetek przedsiębiorstw informujących o problemach ze znalezieniem odpowiednich pracowników sektorach działalności przedsiębiorstw ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 50% eksport- udział 50% i więcej importerzy nieimporterzy 0-49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne brak kadr brak wykwalifikowanych brak niewykwalifikowanych Rys. 58 Brak odpowiednich kadr - odsetek odpowiedzi ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 50% eksport- udział 50% i więcej importerzy nieimporterzy 0-49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne nieinwestycyjne -15,3-7,5-8,2-3,3 9,4,9 1,4,8 4,5 7,8 12,2,0 5,6 12,7 6,4 9,4 9,4 7,2 11,1 5,5 9,3 9,8 3,3 6,7 7,8 1,6,6 11,3 11,8 12,8 8,3 24, Rys. 59 Brak odpowiednich kadr ogółem zmiana I kw 06/III kw

29 poprawa syt. ekon. 50,0 4,4,6 35,0 prognozy podwyżek płac 51,2 1,7 19,8 27,3 pogorszenie 21,9 3,1 18,8 56,3 bez zmian 33,8 2,3 11,2 52,7 bez podwyżek 34,2 3,0 9,8 c 53,0 0% % % 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 0% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych 0% % 40% 60% 80% 0% brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej nie ma problemów kadrowych Rys. 60 Prognozy sytuacji ekonomicznej a trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników Rys. 61 Prognozy podwyżek płac a trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników problemy kadrowe brak problemów 52,4 70,5 47,6 29,6 0% % 40% 60% 80% 0% nie planowane plany usług podwykonawczych Rys. 62 Trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników a plany usług podwykonawczych Te firmy, które oceniają swoją bieżącą kondycję bardzo dobrze rzadziej borykają się z brakami pracowników niż pozostałe jednostki. Trudności ze znalezieniem pracowników mogą być jednak barierą dalszego rozwoju przedsiębiorstw, gdyż 2/3 firm, spodziewających się poprawy kondycji, informuje o takich brakach (p. Rys. 60). Problem braku odpowiednich pracowników jest zróżnicowany również regionalnie od 44% wskazań w woj. podlaskim do 60% w woj. opolskim. Najszybciej problemy z pozyskaniem pracowników narastają w woj. warmińsko-mazurskim, w którym odsetek informacji o trudnościach tego typu wzrósł aż o 29 pkt. proc. 56,5 55,6 51,2 47,1 45,5 16,3 11,6 9,0 4,8 4,5 Rys. 63 Trudności kadrowe ogółem wg województw IX.06 r. Rys. 64 Zmiana występowania problemów kadrowych wg województw (w pkt. proc.) w okresie III IX.06 r. Trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników wywołały negatywne skutki już w blisko połowie przedsiębiorstw, zgłaszających ten problem (ponad 47% - Rys.65), a więc w ¼ badanej populacji. Najrzadziej odczuwają te trudności firmy, które poszukują głównie pracowników niewykwalifikowanych (40%), najczęściej zaś te przedsiębiorstwa, które mają trudności z pozyskaniem zarówno osób z wyższymi kwalifikacjami, jak i pracowników niewykwalifikowanych (60%). Przedsiębiorstwa informują, że podstawową konsekwencją braku kadr jest wzrost kosztów pracy (21,4% firm borykających się z takimi trudnościami), 7% przedsiębiorstw liczy się z koniecznością ograniczania produkcji; 16,5% przedsiębiorstw odczuwa inne skutki takiej sytuacji (np. spadek jakości, opóźnienia w realizacji zleceń itp.). Dla 2,7% ankietowanych podmiotów problemy te są przyczyną wstrzymania planów inwestycyjnych. To, że brak pracowników powoduje presję płacową potwierdza także to, że jednostki planujące podniesienie płac w IV kw. 06 r. dwa razy częściej informują o problemach z pozyskaniem pracowników niż te, które nie będą podwyższać wynagrodzeń (p. Rys.61). 29

30 Jednym ze skutków braków kadrowych jest też szersze wykorzystywanie usług podwykonawczych. Wśród firm, które odczuwają braki kadrowe blisko 48% planuje wykorzystanie takich usług, podczas gdy w pozostałej grupie przedsiębiorstw jest to ok. 30% (p. Rys.62). 21,4 6,7 16,5 52, wzrost kosztów pracy spadek produkcji wstrzymanie inwestycji inne brak skutków Rys. 65 Skutki braków kadrowych (odsetek przedsiębiorstw, które zgłaszają trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników) brak kadry głównie wykwalifikowanej głównie niewykwalifikowanej jedenj i drugiej 21,7,0 26,7 6,3,0,0 8,1 15,4 24,4 53,7 60,0 39, wzrost kosztów pracy spadek produkcji wstrzymanie inwestycji inne brak skutków Rys. 66 Skutki braku pracowników z/bez kwalifikacji (odsetek przedsiębiorstw, które zgłaszają trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników) ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 50% eksport- udział 50% i więcej importerzy nieimporterzy 0-49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne nieinwestycyjne 81,8 51,0 55,1 27,9 53,7 44,0 50,8 51,5 54,5 43,4 52,5 57,9 55,3 45,0 50,4 56,3 46,0 49,0 32,3 32,3 26,7 12,5 56,0 53,2 30,0 54,8 8,3 47,5 33,3 37,0 70,5 46,3 wzrost kosztów pracy spadek 140 produkcji wstrzymanie inwestycji inne brak skutków braki kadr_% próby Rys. 67 Skutki braków kadrowych w różnych przekrojach (odsetek przedsiębiorstw, które zgłaszają trudności ze znalezieniem odpowiednich pracowników) Na narastanie problemu wskazują także wyniki badań koniunktury gospodarczej przemysłu GUS. Również wg GUS istotnie wzrosły trudności z pozyskaniem wykwalifikowanych pracowników: z 12,7% w II kw. 06 r. do 17,6% III kw. Nieporównywalność tych danych z wynikami NBP wynika z różnic w metodologii. GUS pyta bowiem przedsiębiorstwa o problem braku wykwalifikowanych kadr wśród wielu innych barier działalności, natomiast w badaniu NBP zagadnienie jest oddzielnym, zamkniętym pytaniem. Jeszcze większa dysproporcja występuje pomiędzy odpowiedziami na to pytanie a barierami rozwoju z tej samej ankiety NBP w pytaniu o charakterze otwartym (p. informacja na początku tej ramki). Wszystkie te trzy różniące się wyniki, tak GUS jak i NBP, potwierdzają szybko narastającą skalę problemu. 30

31 wzrost zatrudnienia_sa spadek _SA wzrost spadek Tab. 2 Prognozy zmian zatrudnienia na III kwartał 06r. a prognozy na IV kwartał 06r. odsetek próby (próba ograniczona do przedsiębiorstw, które wzięły udział w obu monitoringach) IV kw.06 III kw.06 bez zmian spadek wzrost ogółem bez zmian 65,9 4,4 6,8 77,1 spadek 4,9 3,3 0,3 8,4 wzrost 8,1 0,9 5,5 14,5 ogółem 78,9 8,6 12,6 0,0 IV 00 I 01 II 01 III 01 IV 01 I 02 II 02 III 02 IV 02 I 03 II 03 III 03 IV 03 I 04 II 04 III 04 IV 04 I 05 II 05 III 05 IV 05 I 06 II 06 III 06 IV 06 Rys. 68 Prognozy zatrudnienia I 03 II 03 III 03 IV 03 I 04 II 04 III 04 IV 04 I 05 II 05 III 05 wskaźnik prognoz zatr wskaźnik zmian zatr Rys. 69 Saldo prognoz zatrudnienia ( wzrost spadek ) oraz zmian zatrudnienia (odsetek przedsiębiorstw, które odnotowały wzrost zatr - odsetek przedsiębiorstw, które odnotowały spadek zatr; zmiany zatr. do 1% są traktowane jako bez zmian ) IV 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV IV 05 I 06 inwestycyjne inne róznica wskaźników (inwestycyjne-inne_trend ) Rys. 71 Wskaźnik zatrudnienia ( wzrost spadek ) w działach, produkujących dobra inwestycyjne oraz w pozostałych II 06 III 06 IV 06 ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 50% eksport- udział 50% i więcej importerzy nieimporterzy 0-49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne nieinwestycyjne IV kw.06 zmiana-kwartał zmiana-rok -2,2-2,9 4,3 5,5 4,4 3,5-1,7 2,3 9,2-4,0 3,2 4,0 6,7 2,7 4,1-3,2 6,7 4,1-1,41,56,7-0,1 6,3 3,4-3,5 1,25,5-1,2 3,0 1,4 11,6 1,96,9-0,5 8,2 5,9-3,3-0,82,9-6,0-5,1 2,5-3,2-2,7 5,8 6,4 6,9 6,4 3,9 5,7 7,7 9,4 6,5 18,2-3,0 6,6 12,7 0,0 0,0,3-5,0-11,,0-2,2 3,0 3,2-4,3,5 3,9-1,0 4,8 4,1-2,8 2,4 7,5-15,8-4,2-1,7 6,1 11,0-3,3-7,9 0,9-2,5-2,8 11,3,9 15,9 8,0-2,1 2,7 3, Rys. 70 Saldo prognoz zatrudnienia ( wzrost spadek ) oraz zmiana od poprzedniego kwartału i roku. Wartości ujemne oznaczają de facto przewagę prognoz spadku zatrudnienia nad jego wzrostem bardzo dobra kondycja dosyć dobra słaba zła i bardzo zła 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 72 Zależność prognoz zatrudnienia od kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa (saldo odpowiedzi w klasach dot. kondycji) 31

32 poprawa kondycji pogorszenie bez zmian 00 IV 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 73 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian sytuacji ekonomicznej (saldo odpowiedzi w klasach dot. prognoz kondycji) wzrost popytu sezonowy wzrost trwały bez zmian spadek sezonowy lub trwały 00 IV 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 74 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian popytu (saldo odpowiedzi w klasach dot. popytu) wzrost produkcji spadek bez zmian IV 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III wzrost zamówień spadek bez zmian 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 75 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian produkcji skali działalności (saldo odpowiedzi w klasach dot. produkcji) eksport do 50% <50-90%) 90% i więcej nieeksporter 00 IV 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 76 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy zmian liczby zamówień (saldo odpowiedzi w klasach dot. zamówień) wzrost eksportu spadek bez zmian nieeksporter 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 77 Wskaźnik zatrudnienia a udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem (saldo w klasach dot. eksportu) Rys. 78 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy eksportu (saldo odpowiedzi w klasach dot. eksportu) 32

33 eksport oplacalny w całości nieopłacalny przynajmniej w części 00 IV 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV próg_opłacalności<kurs_rzeczywisty Є próg_opłacalności>=kurs_rzeczywisty Є 00Q4 01Q1 01Q2 01Q3 01Q4 02Q1 02Q2 02Q3 02Q4 03Q1 03Q2 03Q3 03Q4 04Q1 04Q2 04Q3 04Q4 05Q1 05Q2 05Q3 05Q4 06Q1 06Q2 06Q3 06Q4 Rys. 79 Wskaźnik zatrudnienia a opłacalność eksportu (saldo odpowiedzi w klasach wg opłacalności eksportu, dotyczy jedynie eksporterów) Rys. 80 Wskaźnik zatrudnienia a deklaracje o przekroczeniu przez kurs euro progu opłacalności eksportu (tylko eksporterzy) III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II wzrost inwestycji nieinwestor 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV bez zmian zakończenie wg planu nowe inwestycje_sa brak nowych inwestycji_sa Rys. 81 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy kontynuacji inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji). Przypadki, dotyczące redukcji lub rezygnacji z inwestycji mają mały udział w próbie moce-do 75%_SA <75-90%)_SA 90% i więcej_sa 00 IV 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 83 Wskaźnik zatrudnienia a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych (saldo odpowiedzi w klasach dot. mocy przetwórczych) 00 IV 01 I 01 II 01 III 01 IV 02 I 02 II 02 III 02 IV 03 I 03 II 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 82 Wskaźnik zatrudnienia a prognozy nowych inwestycji (saldo odpowiedzi w klasach dot. inwestycji) częste problemy z płynnością brak problemów sporadyczne problemy 03 I 03 III 03 IV 04 I 04 II 04 III 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 84 Wskaźnik zatrudnienia a problemy z płynnością (saldo odpowiedzi w klasach) 33

34 II Wyynaaggrrooddzzeeni iaa prognozy wynagrodzeń wysokość podwyżek wynagrodzeń Zakres podwyżek płac w IV kw. 06 r. będzie zbliżony do poprzedniego kwartału, ale wyraźnie większy niż w IV kw. 05 r. (16% przedsiębiorstw, rok wcześniej 9%). Plany wzrostu wynagrodzeń zgłaszają najczęściej firmy państwowych osób prawnych, przedsiębiorstwa o profilu inwestycyjnym, w tym firmy budowlane, niewyspecjalizowani eksporterzy lub importerzy. Średnia wysokość podwyżek wynagrodzeń na poziomie zbliżonym do poprzedniego kwartału, ale niższa niż rok wcześniej Mediana na poziomie z III kw., wyższa niż rok wcześniej PROGNOZY WZROSTU PŁAC W IV kw. 06 r. 15,7% firm planuje podwyższyć wynagrodzenia. Po uwzględnieniu wielkości przedsiębiorstwa, mierzonej liczbą zatrudnionych, można oszacować, że podwyżki wynagrodzeń obejmą blisko 15% pracowników. Są to wyniki bardzo zbliżone do danych z poprzedniego kwartału, ale jest to też wyraźnie wyższy odsetek niż w analogicznym kwartale 05 r. Należy dodać, że w 06 r. obserwujemy zmianę modelu wprowadzania podwyżek płac przez przedsiębiorstwa (p. Rys. 86). Zamiary dokonania tych podwyżek są bowiem mniej skoncentrowane na początku roku (w I kwartale) niż w I kw. 05 r. O ile bowiem w kolejnych kwartałach 05 r. szybko malał odsetek firm, planujących wzrost płac w tych okresach, to w 06 r. zamiary podwyżek wynagrodzeń zgłasza zbliżony odsetek przedsiębiorstw. W efekcie podwyżki w ciągu czterech kwartałów 06 r. objęły większą grupę przedsiębiorstw. W próbie jest bowiem prawie 50% firm, które przynajmniej raz w ciągu 06 r. planowały podwyższyć płace, podczas gdy w ciągu 05 r. było ich 44% 9 (p. Rys. 87). Warto zauważyć, że choć zakres podwyżek wynagrodzeń jest szerszy niż rok wcześniej, to ich wysokość nie odbiega od poziomu sprzed roku ,2 13,1 04 IV 39,4 28,1 18,6 15,1 8,4 11,1 05 I 05 II 05 III odsetek przedsiębiorstw odsetek zatrudnionych 28,6 25,7 6,1 8,9 05 IV 23,0,3 06 I 06 II 06 III Rys. 85 Planowane podwyżki wynagrodzeń ,1 22,6 16,4 18, ,9 17,3 14,7 14,6 16,5 15,7 7,2 I kw II kw III kw IV kw 06 IV Rys. 86 Odsetek przedsiębiorstw planujących wzrost płac w kolejnych kwartałach (próba ograniczona do przedsiębiorstw, które brały udział w badaniu w czterech kolejnych edycjach w ciągu całego roku) ,9 50,5 0 prognoz podwyżek 30,8 32,5, ,8 1,9 3,9 0,6 14,1 1, prognozy podwyeżk Rys. 87 Ile razy (w ilu kwartałach) planowano podwyżki wynagrodzeń w ciągu roku (odsetek firm; próba ograniczona do przedsiębiorstw, które brały udział w badaniu w czterech kolejnych edycjach w ciągu całego roku) 9 dotyczy przedsiębiorstw, które brały udział w badaniu w czterech kolejnych edycjach w ciągu całego roku 34

35 WYBRANE CZYNNIKI WZROSTU PŁAC Plany wzrostu płac są częstsze w firmach w dobrej bądź bardzo dobrej kondycji, a także w przedsiębiorstwach, oczekujących jej poprawy. Należy jednak zauważyć, że przedsiębiorstwa w najgorszej sytuacji najbardziej poprawiły swoje prognozy podwyżek płac (choć te dane należy traktować z ostrożnością, ponieważ jest to stosunkowo nieliczna grupa w badanej próbie). Częściej skłonne podnosić pracownikom pensje są te przedsiębiorstwa, które przewidują wzrost produkcji, wzrost popytu i zamówień, także eksportowych, wzrost inwestycji (tak rozpoczętych, jak i nowych). Podwyżki wynagrodzeń łączą się też z planami wzrostu zatrudnienia (ponad 3 i półkrotnie częściej będą zwiększać płace przedsiębiorstwa planujące wzrost zatrudnienia niż te, które zatrudnienie zredukują). Do podwyżek płac skłaniają przedsiębiorstwa m. in. istniejące problemy ze znalezieniem pracowników (p. Ramka 1). Podmioty, które informują o takich trudnościach dwa i pół razy częściej zamierzają zwiększać płace niż pozostałe firmy. Jeśli chodzi o formy własności, to w IV kw. 06 r. podwyżki płac najczęściej planują przedsiębiorstwa państwowych osób prawnych (22%), najrzadziej zaś firmy samorządowe (6%) sytuacja bardzo dobra dosyć dobra słaba ogółem zła, możliwość poprawy 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV IV bez zmian spadek wzrost produkcji 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 88 Planowane podwyżki wynagrodzeń a kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa (odsetek odpowiedzi w klasie; grupa najsłabsza jest niezbyt liczna więc należy ostrożnie traktować wyniki w tej klasie) Rys. 89 Planowane podwyżki wynagrodzeń a prognozy produkcji (odsetek odpowiedzi w klasie) 50 wzrost zatrudnienia bez zmian spadek brak podwyżek 86, wzrost do 5% <5 - %) 4,2 8, IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV % i więcej 1, Rys. 90 Planowane podwyżki wynagrodzeń a prognozy zatrudnienia (odsetek odpowiedzi klasach prognoz zatrudnienia) Rys. 91 Rozkład planowanych podwyżek wynagrodzeń (dane ważone zatrudnieniem) Należy podkreślić, że dane o planowanych podwyżkach wynagrodzeń są zbierane w ramach SM NBP dopiero od 4 kw. 04 r. i dlatego jak na razie nie można na ich podstawie mówić o tendencjach zmian wynagrodzeń. 35

36 ogółem niepubliczne publiczne kredytobiorcy bez kredytu inwestorzy nieinwestorzy eksporterzy nieeksporterzy eksport-do 50% eksport- udział 50% i więcej importerzy nieimporterzy 0-49 osób i więcej Skarbu Państwa państw. osób pr. samorządowa prywatna krajowa prywatna zagraniczna Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przem. Produkcja i zaop. w energię Budownictwo Handel i naprawy Transport Pozostałe inwestycyjne nieinwestycyjne 06 kw4 zmiana-kwartał zmiana-rok -0,9-0,2-4,4-2,2-3,3-4,8-5,9-4,3-7,3-4,3-6,3-3,8-2,2-6,3-4,5-9,5-2,2-7,8-4,9-0,9-0,9 15,7 15,7 15,8 15,2 16,7 15,0 14,8 18,1 11,7 19,0 16,6 18,3 12,0 16,1 16,5 16,2 17,5 9,4 6,3 15,2 21,9 6,3 1,5 14,8 17,5 9,1 9,1 17,2 8,3 3,2 18,2 13,3 13,2 15,1 19,7 14,7 6,8 7,4 3,9 7,3 2,9 5,3 5,6 1,87,1 1,3 9,3 3,5 1,2 9,2 1,4 9,4 2,78,5 3,8 5,7 0,5 7,4 0,2 6,0 2,011,1 3,6 8,6 3,8 4,9 6,8 4,6 2,1 2,36,7 13,2 12,5 5, Rys. 92 Planowane podwyżki płac (odsetek przedsiębiorstw zamierzających dokonać podwyżek wynagrodzeń w klasach) oraz zmiana od poprzedniego kwartału i roku. 4,0 OGÓŁEM dobra lub bdb. kondycja ekon. słaba lub zła kondycja poprawa kondycji pogorszenie kondycji bez zmian wzrost produkcji spadek produkcji bez zmian wzrost zatrudnienia spadek zatr. bez zmian brak kadr bez problemów kadrowych 8,1 7,1 9,0 15,7 17,8 15,2 13,3 13,5 13,6 14,6 21,1 23,6 22,9 26, Rys. 93 Odsetek przedsiębiorstw zamierzających podnieść płace a różne czynniki 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 średnia średnia-ważona mediana 3,5 04 IV 05 I 05 II 05 III 05 IV 06 I 06 II 06 III 06 IV Rys. 94 Średnia i mediana planowanych podwyżek wynagrodzeń (dla tych przedsiębiorstw, które posiadają tego typu plany; dane za 4 kw. 04 r. dotyczą podwyżek przeprowadzonych, a nie planowanych) 36

37 II IInweesst tyyccj jee prognoza aktywności inwestycyjnej obszary zmian aktywności inwestycyjnej kontynuacja inwestycji wzrost wskaźnika aktywności inwestycyjnej, w tym także wskaźnika ważonego, kw/kw i r/r. przebieg wskaźnika sugeruje stabilizację aktywności inwestycyjnej przynajmniej na dotychczasowym poziomie, a rosnący wskaźnik ważony nowych inwestycji może być zapowiedzią pewnego przyspieszenie tej dynamiki poprawa w większości przekrojów, m.in. w: przedsiębiorstwach samorządowych, przedsiębiorstwach usługowych skupionych w sekcji pozostałe, budownictwie, w działach zajmujących się wytwarzaniem dóbr inwestycyjnych, w dużych przedsiębiorstwach rośnie nadal aktywność inwestycyjna dużych przedsiębiorstw w sektorze publicznym pozytywnie oceniających swoją kondycje ekonomiczną osłabienie w handlu od początku 06 r. utrzymuje się bardzo wysoka ocena możliwości kontynuacji już rozpoczętych inwestycji PROGNOZA AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ W IV kw. 06 r. wzrósł wskaźnik aktywności inwestycyjnej 11 surowy oraz odsezonowany; zarówno w porównaniu z poprzednim kwartałem, jak i IV kwartałem ub.r. Od połowy ub. r. wskaźnik aktywności inwestycyjnej tylko nieznacznie się wahał wokół relatywnie wysokiego poziomu. Taki przebieg wskaźnika może zapowiadać stabilizację aktywności inwestycyjnej przynajmniej na dotychczasowym poziomie 12, a rosnący wskaźnik ważony nowych inwestycji może być zapowiedzią pewnego przyspieszenie tej dynamiki (Rys. 1). 77,0 75,0 73,0 71,0 69,0 67,0 65,0 63,0 61,0 59,0 01Q1 01Q4 02Q3 03Q2 04Q1 04Q4 05Q3 06Q2 wskaźnik aktywności inwestycyjnej trend x11 SA Rys. 95 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej. Pełna próba W IV kw. b.r. poprawił się wskaźnik ważony wielkością zatrudnienia (Rys. 99), choć poprawa ta nie wpłynęła na odwrócenie malejącego trendu tego wskaźnika. Zwraca uwagę rosnąca aktywność inwestycyjna dużych przedsiębiorstw w sektorze publicznym (Rys. 4). Trend wskaźnika ważonego dla tej grupy podmiotów rośnie bowiem wyraźnie od połowy ub. r. Jednocześnie można przypuszczać, że alokacja inwestycji jest prawidłowa, gdyż wyższą i rosnącą aktywność w grupie dużych publicznych przedsiębiorstw wykazują podmioty pozytywnie oceniające swoją kondycję ekonomiczną. Od początku 06 r. utrzymuje się bardzo wysoka ocena możliwości kontynuacji już rozpoczętych inwestycji 13 (Rys. 1), co jest zgodne z opiniami respondentów, z których wynika, że słabnie oddziaływanie 11 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej jest liczony jako udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji, oraz kończących inwestycje zgodnie z planem. 12 Utrzymanie poziomu dynamiki inwestycji na stabilnym poziomie sugeruje porównanie wskaźnika aktywności inwestycyjnej z dynamiką inwestycji w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych (próba F01 GUS, Rys. 98). 13 Wskaźnik kontynuacji inwestycji jest liczony jako udział w grupie inwestorów przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji. 37

38 barier w działalności przedsiębiorstw. Kontynuację inwestycji zapowiedziało łącznie podobnie jak przed kwartałem - 98% badanych inwestorów. Z tej grupy większość inwestorów będzie kontynuowała rozpoczęte zadania bez większych zmian (77% inwestorów), a 12% inwestorów (o 2 pkt. mniej niż w pop. kw.) przewiduje zwiększenie inwestycji w stosunku do wcześniejszych planów. Niespełna 9% przedsiębiorstw w IV kw. b.r. zgodnie z planem zakończy realizowane inwestycje (o 1,5 pkt. proc. mniej niż w pop. kw.). Zapowiedzi redukcji czy rezygnacji z realizowanych inwestycji występowały marginalnie (1,7% inwestorów, a ok. 1% próby). AKTYWNOŚĆ INWESTYCYJNA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Wzrostu aktywności inwestycyjnej w IV kw. w porównaniu z III kw. można spodziewać się w większości z analizowanych przekrojów (Rys. 9) - szczególnie zaś w przedsiębiorstwach samorządowych, gdzie nastąpił największy wzrost odsezonowanego wskaźnika aktywności inwestycyjnej, a także m.in. w przedsiębiorstwach usługowych z sekcji Pozostałe i w budownictwie, w firmach produkujących dobra inwestycyjne oraz w firmach dużych (powyżej 250 pracowników). Osłabienie aktywności inwestycyjnej sygnalizują jedynie przedsiębiorstwa handlowe (w tej grupie trend wskaźnika wyraźnie maleje od początku b.r.), podmioty najmniejsze (o zatrudnieniu nie przekraczających 50 pracowników), oraz przedsiębiorstwa państwowych osób prawnych. Z analizy wskaźnika aktywności inwestycyjnej w wybranych grupach przedsiębiorstw wynika również, że: utrzymuje się dodatnia zależność pomiędzy poziomem aktywności inwestycyjnej i wielkością przedsiębiorstwa (Rys. 9). Przebieg wskaźnika sugeruje także, że aktywność inwestycyjna w sektorze MSP jest bardziej zmienna niż w sektorze dużych przedsiębiorstw. Sektor MSP np. silniej zareagował zwiększoną aktywnością w okresie akcesyjnym niż sektor dużych przedsiębiorstw (Rys. 5). zróżnicowanie aktywności inwestycyjnej obserwowane jest również w grupie eksporterów i nieeksporterów. Przedsiębiorstwa eksportujące utrzymują wyższy i bardziej stabilny poziom wskaźnika aktywności inwestycyjnej niż firmy nieeksportujące (Rys. 6), gdzie z kolei można mówić obecnie nawet o pewnym słabnięciu tej aktywności. Wyniki te wskazują, że konkurowanie na rynkach zagranicznych może być ważnym czynnikiem stymulującym rozwój przedsiębiorstw. 38

39 NOWE INWESTYCJE W IV KWARTALE W IV kw. b.r. wskaźnik nowych inwestycji 14 po korekcie sezonowej utrzymał się na poziomie z poprzedniego kwartału, ale jest wyższy niż przed rokiem (Rys. 96). Wskaźnik surowy co jest typowe dla tego okresu roku obniżył się w stosunku do ub. kw. Poziom wskaźnika nowych inwestycji dla IV kw. roku jest jednak obecnie najwyższy w historii badania Q2 00Q2 01Q2 02Q2 03Q2 04Q2 05Q2 06Q2 udział przedsiębiorstw planujących nowe inwestycje trend x11 SA Rys. 96 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału W próbie rośnie odsetek nowych projektów inwestycyjnych rozpoczynanych przez duże przedsiębiorstwa świadczy o tym wzrost ważonego wskaźnika nowych inwestycji, który w IV kw b.r. osiągnął rekordowy poziom (po odsezonowaniu, Rys. 1). Istotny dla efektywności alokacji inwestycji jest fakt, że zainteresowanie nowymi inwestycjami zwiększa się wyraźnie wśród dużych przedsiębiorstw sektora prywatnego (trend wskaźnika ważonego rośnie od III kw ub.r.), podczas gdy w sektorze publicznym od początku roku słabnie (Rys. 113). NOWE INWESTYCJE ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Wzrost odsezonowanego wskaźnika nowych inwestycji odnotowano w 17 spośród 30 analizowanych przekrojów największy zaś m.in. w przedsiębiorstwach największych (powyżej 00 pracowników), w firmach usługowych działających w sekcji Pozostałe, w przedsiębiorstwach państwowych Skarbu Państwa, w grupie importerów oraz wyspecjalizowanych eksporterów (Rys. 124). Prognozy badanych firm sygnalizują, że nowych inwestycji może być mniej niż w poprzednim kwartale szczególnie w budownictwie, a także w transporcie i energetyce, oraz w przedsiębiorstwach państwowych osób prawnych. Z analizy wskaźnika nowych inwestycji w wybranych przekrojach wynika także, że: od początku badania duże przedsiębiorstwa częściej zapowiadały rozpoczęcie nowych inwestycji niż podmioty mniejsze (Rys. 114). Wzrost optymizmu w planowaniu nowych inwestycji, obserwowany jako rosnący trend wskaźnika nowych inwestycji, widoczny był w dwóch klasach: w firmach największych (ponad 00 pracowników) oraz w grupie podmiotów średnich ( pracowników). W ciągu ostatnich trzech kwartałów pewną poprawę widać także w przedsiębiorstwach najmniejszych (poniżej 50 pracowników). utrzymuje się nadal znacząca przewaga optymizmu w planowaniu nowych inwestycji w przedsiębiorstwach publicznych niż prywatnych (udział przedsiębiorstw zapowiadających rozpoczęcie nowych inwestycji wyniósł odpowiednio 33 i 25%), przewaga ta jednak zaczęła maleć. W sektorze publicznym pojawił 14 Wskaźnik nowych inwestycji liczony jest jako udział w próbie przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w ciągu kwartału. 39

40 się bowiem trend malejący wskaźnika nowych inwestycji, natomiast w przedsiębiorstwach prywatnych zaczął się odbudowywać trend rosnący (Rys. 112). W sektorze prywatnym nowe inwestycje częściej zapowiadają przedsiębiorstwa z przewagą kapitału zagranicznego niż krajowe. od początku badań eksporterzy, w tym zwłaszcza niewyspecjalizowani, częściej informowali o planach rozpoczęcia nowych inwestycji niż przedsiębiorstwa nieeksportujące (Rys. 115, Rys. 116). przedsiębiorstwa produkujące dobra inwestycyjne nadal przejawiały mniej optymizmu w prognozach nowych inwestycji niż pozostałe podmioty w próbie, jednak zauważyć trzeba, że optymizm tej grupy firm od końca ub. r. rośnie (rosnący trend wskaźnika nowych inwestycji, Rys. 117) Czynniki oddziałujące na poziom aktywności inwestycyjnej: plany nowych inwestycji były zróżnicowane ze względu na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstw. Podobnie jak w latach wcześniejszych rozpoczęcie nowych inwestycji w ciągu kwartału najczęściej zapowiadały firmy znajdujące się w przynajmniej dobrej sytuacji ekonomicznej (28% takich firm informowało o rozpoczęciu nowych inwestycji, wobec 18% w grupie firm oceniających swoją kondycję jako słabą Rys. 119), nie zgłaszające trudności z płynnością finansową. Wyższą aktywność wykazywały ponadto przedsiębiorstwa o lepszych prognozach, tzn. oczekujące wzrostu popytu, eksportu i produkcji. Nowych inwestycji, zgodnie z przewidywaniami respondentów, będzie także więcej wśród przedsiębiorstw planujących zwiększyć zatrudnienie i płace. z opinii badanych podmiotów wynika, że bariera popytowa słabnie, jednak można przypuszczać, że w pewnej grupie przedsiębiorstw mogła mieć ona wpływ na obniżenie aktywności inwestycyjnej. Prognozy na IV kw. b.r. zapowiadają bowiem wyraźny spadek odsetka firm planujących nowe inwestycje wśród firm deklarujących występowanie bariery popytowej (Rys. 1). pewną barierą dla inwestycji mogą być problemy z pozyskaniem pracowników (Ramka 1), w tym szczególnie pracowników niewykwalifikowanych (Rys. 123). Przedsiębiorstwa informujące o trudnościach ze znalezieniem takich pracowników w IV kw. b.r. będą rzadziej niż pozostałe podmioty realizowały inwestycje (67% wobec 72% w grupie nie mających problemów z pozyskaniem pracowników); częściej zapowiadają one przy tym trudności z kontynuowaniem inwestycji (kontynuować inwestycję będzie odpowiednio 92% i 98,8% inwestorów). wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych nie skłania na razie przedsiębiorstwa do większych inwestycji niż w przypadku pozostałych firm (Rys. 118). Przedsiębiorstwa dysponujące tylko niewielką rezerwą zdolności produkcyjnych (do % wolnych mocy), co mogłoby wskazywać na potrzebę rozbudowy potencjału wytwórczego, nie były bardziej zainteresowane realizowaniem nowych inwestycji, niż przedsiębiorstwa, które posiadały więcej wolnych mocy produkcyjnych (odsetek nowych inwestycji w obu grupach był zbliżony ok. 27%). Można przypuszczać, że przedsiębiorstwa o wysokim wykorzystaniu mocy chętniej sięgają po beznakładowe metody zwiększenia zdolności produkcyjnych poprzez wykorzystanie usług podwykonawczych (Ramka 2, str. 27). Świadczyć może o tym rosnący wraz ze stopniem wykorzystania mocy produkcyjnych odsetek przedsiębiorstw zlecających wykonanie usług podwykonawczych (Rys. 121). 40

41 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA NOWYCH INWESTYCJI W zakresie finansowania nowych inwestycji w próbie obserwujemy dalszy wzrost wykorzystania kredytów bankowych i spadek wykorzystania własnych środków finansowych 15 (Rys. 125). Według prognoz respondentów w IV kw. b.r., po raz pierwszy od 02 r., dojdzie niemal do zrównania znaczenia obu tych źródeł. Pokrycie wydatków inwestycyjnych ze środków własnych zadeklarowało 39% inwestorów, zaś z kredytów bankowych - 38% (wzrost o ok. 3 pkt. kw/kw, Rys. 97). 06Q4 38,0 39,0 13,2 9,8 06Q3 35,4 38,5 18,5 7,7 06Q2 37,3 44,8 14,0 3,9 06Q1 32,4 47,0 15,0 5,7 05Q4 31,9 43,4 17,0 7, kredyt bankowy środki własne pozabankowe środki obce inne źródła Rys. 97 Główne źródło finansowania nowo planowanych inwestycji. Grupa inwestorów RÓŻNICE W FINANSOWANIU INWESTYCJI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza danych w wybranych przekrojach pozwala stwierdzić, że: zainteresowanie kredytem, mierzone udziałem inwestorów deklarujących finansowanie nowych inwestycji z tego źródła, było wyższe w sektorze prywatnym niż publicznym (udział inwestorów kredytujących nowe inwestycje wyniósł dla obu tych sektorów odpowiednio: 41% i 24%, Rys. 128) i w obu tych sektorach rosło. W sektorze prywatnym kredyty częściej były wskazywane jako główne źródło finansowania inwestycji niż środki własne (odpowiednio 41% i 35%). Natomiast przedsiębiorstwa publiczne dla finansowania nowych inwestycji nadal najczęściej deklarowały wykorzystanie środków własnych (55% inwestorów sektora publicznego zamierzało sfinansować inwestycje ze środków własnych). dotychczasowe wyniki pokazują, że kredyty bankowe częściej były podstawowym źródłem finansowania nowych inwestycji dla przedsiębiorstw małych i średnich (zatrudniających do 250 pracowników) niż dużych. W obu tych sektorach znaczenie kredytów stopniowo rosło (Rys. 129). możliwości finansowania inwestycji określa sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa, w tym jego zdolność do generowania środków finansowych. Potwierdzają to wyniki analizy deklarowanych źródeł finansowania w zależności od posiadanych nadwyżek finansowych (wyniki te są zgodne z jedną z teorii finansowania przedsiębiorstw - pecking-order theory - według której przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności sięgają po najtańsze źródła finansowania, jakim są zasoby własne). Przedsiębiorstwa, które mają wystarczające środki własne najczęściej samodzielnie sfinansują swoje inwestycje (ze środków własnych inwestycje zrealizuje 82% przedsiębiorstw posiadających nadmiar środków finansowych w relacji do bieżących potrzeb, a jedynie 32% w pozostałej grupie badanych, Rys. 126). Po kredyty bankowe sięgną przeważnie fir- 15 Wyniki te zgodne są z danymi statystyki bankowej. Według tych danych na koniec lipca b.r. poziom zadłużenia z tytułu kredytów o terminie wymagalności powyżej 1 roku wzrósł nominalnie o 12% r/r. Nadal bardzo szybko rosną także depozyty przedsiębiorstw, co świadczy o znaczących możliwościach finansowych przedsiębiorstw. W lipcu zanotowano nominalny wzrost tej kategorii o 26% r/r. 41

42 my, w których nie mają nadwyżkowych środków własnych (ok. 50% takich inwestorów wydatki inwestycyjne pokryje zaciągając kredyty). Powyższa obserwacja raczej nie stanowi zagrożenia dla alokacji kredytu. Widać bowiem wyraźnie, że szybciej rośnie zainteresowania kredytem ze strony podmiotów pozytywnie oceniających swoją kondycję ekonomiczną. Warto tu także zauważyć, że relatywnie często posiadanie nadwyżek finansowych deklarowały przedsiębiorstw, które nie będą rozpoczynały nowych inwestycji w ciągu kwartału (duże nadwyżki finansowe posiadało 11% nieinwestorów, a praktycznie żaden inwestor spośród firm, które dla sfinansowania inwestycji wykorzystają kredyty bankowe lub środki pozabankowe). WSKAŹNIK AKTYWNOŚCI INWESTYCYJNEJ I KONTYNUACJA INWESTYCJI ROZPOCZĘTYCH Q2 00Q1 00Q4 01Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 SM prognoza inwestycji (na podst. planów kontynuacji inwestycji) F01 Realna dynamika inwestycji z F01 Rys. 98 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej oraz dynamika inwestycji w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych (realnie r/r, próba F01 GUS, wskaźniki wystandaryzowane) 91 78, , , , , , , , Q1 03Q3 04Q1 04Q3 05Q1 05Q3 06Q1 06Q3 nieważony SA nieważony TREND ważony SA - PRAWA OŚ ważony TREND - PRAWA OŚ Rys. 99 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej ważony zatrudnieniem (trend i wsk. odsezonowany) udział przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem). Pełna próba 06Q4 8,7 55,4 6,2 28,5 99,0 97,0 06Q3 9,8 53,9 5,0 30,2 95,0 06Q2,9 53,5 6,4 28,1 93,0 91,0 06Q1 8,0 56,2 6,0 28,8 89,0 05Q4 8,3 52,4 8,6 28,3 0,0,0 40,0 60,0 80,0 0,0 wzrost inwestycji inwestycje bez zmian redukcja rezygnacja zakończenie inwestycji brak inwestycji 87,0 85,0 00Q4 01Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 udział inwestorów kontynuujących inwestycje trend x11 SA Rys. 0 Przewidywany przebieg rozpoczętych inwestycji. % odpowiedzi w próbie Rys. 1 Wskaźnik kontynuacji inwestycji w grupie inwestorów udział inwestorów przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji (zaliczono tu również inwestorów kończących inwestycje zgodnie z planem). Podgrupa inwestorów 42

43 Q1 01Q4 02Q3 03Q2 04Q1 04Q4 05Q3 06Q2 przetw. przem. SA przetw. przem. SALDO przetw. przem. TREND budownictwo SA budownictwo SALDO budownictwo TREND handel SA handel SALDO handel TREND Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 prywatny SA prywatny SALDO prywatny TREND publiczny SA publiczny SALDO publiczny TREND OGÓŁEM SALDO Rys. 2 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w 3 sekcjach PKD Rys. 3 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w podziale na sektory własności Q1 03Q3 04Q1 04Q3 05Q1 05Q3 06Q1 06Q3 prywatny SA prywatny SALDO prywatny TREND publiczny SA publiczny SALDO publiczny TREND OGÓŁEM SALDO Q1 03Q3 04Q1 04Q3 05Q1 05Q3 06Q1 06Q3 duże SA duże SALDO duże TREND PRAWA OŚ MSP SA PRAWA OŚ MSP SALDO PRAWA OŚ MSP TREND Rys. 4 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej ważony zatrudnieniem (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w podziale na sektory własności Rys. 5 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w sektorze MSP i w sektorze dużych przedsiębiorstw Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 eksporter SA eksporter SALDO eksporter TREND nieeksporter SA nieeksporter SALDO nieeksporter TREND 57 01Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 eksporter49 SA eksporter49 SALDO eksporter49 TREND eksporter50 SA eksporter50 SALDO eksporter50 TREND Rys. 6 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) a export Rys. 7 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) a udział eksportu w przychodach 43

44 Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 inwestycyjne SA inwestycyjne TREND nieinwestycy SALDO inwestycyjne SALDO nieinwestycy SA nieinwestycy TREND prywatny publiczny Skarbu Państwa państw. os. prawnych samorządowa prywatna kraj. z przew. kap. zagr. Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe MSP duże ponad poniżej 50 pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany importer nieimporter inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM Rys. 8 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) a przeznaczenie produkcji Q4 przyrost q/q - GÓRNA OŚ NOWE INWESTYCJE Rys. 9 Wskaźnik aktywności inwestycyjnej SA (udział w próbie przedsiębiorstw przewidujących kontynuację rozpoczętych inwestycji) w wybranych przekrojach Q1 03Q3 04Q1 04Q3 05Q1 05Q3 06Q1 06Q3 ważony SA nieważony SA ważony TREND_X11 nieważony TREND_X Q1 01Q4 02Q3 03Q2 04Q1 04Q4 05Q3 06Q2 przetw. przem. SA przetw. przem. SALDO przetw. przem. TREND budownictwo SA budownictwo SALDO budownictwo TREND handel SA handel SALDO handel TREND Rys. 1 Wskaźnik nowych inwestycji ważony zatrudnieniem (trend i wsk. odsezonowany) udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału Rys. 111 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w podziale na 3 sekcje Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 prywatny SA prywatny SALDO prywatny TREND publiczny SA publiczny SALDO publiczny TREND Q1 03Q3 04Q1 04Q3 05Q1 05Q3 06Q1 06Q3 prywatny SA prywatny SALDO prywatny TREND publiczny SA publiczny SALDO publiczny TREND Rys. 112 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w podziale na sektory Rys. 113 Wskaźnik nowych inwestycji ważony zatrudnieniem udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w podziale na sektory 44

45 Q1 03Q3 04Q1 04Q3 05Q1 05Q3 06Q1 06Q3 ponad poniżej 50 pracow Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 eksporter SA eksporter SALDO eksporter TREND nieeksporter SA nieeksporter SALDO nieeksporter TREND Rys. 114 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w podziale wg wielkości zatrudnienia. Trend Rys. 115 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału a eksport Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 eksporter49 SA eksporter49 SALDO eksporter49 TREND eksporter50 SA eksporter50 SALDO eksporter50 TREND 01Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 inwestycyjne SA inwestycyjne SALDO inwestycyjne TREND nieinwestycy SA nieinwestycy SALDO nieinwestycy TREND Rys. 116 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału a udział eksportu w przychodach Rys. 117 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału a przeznaczenie produkcji Q4 00Q4 01Q4 02Q4 03Q4 04Q4 05Q4 06Q4 <0,60) <60,80) <80,0> Q4 01Q2 01Q4 02Q2 02Q4 03Q2 03Q4 04Q2 04Q4 05Q2 05Q4 06Q2 06Q4 b. dobra lub dobra słaba zła i b. zła Rys. 118 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach wykorzystania mocy produkcyjnych (trend) Rys. 119 Wskaźnik nowych inwestycji w klasach oceny sytuacji ekonomicznej (trend) 45

46 40 <0-60) 30, moce < ,0 25 <80-0> 42, Q2 00Q2 01Q2 02Q2 03Q2 04Q2 05Q2 06Q2 przedsiębiorstwa, deklarujące istnienie bariery popytowej TREND SA pozostałe przedsiębiorstwa TREND SA Rys. 121 Udział przedsiębiorstw zlecających usługi podwykonawcom a stopień wykorzystania mocy produkcyjnych Rys. 1 Wskaźnik nowych inwestycji w grupie przedsiębiorstw informujących o występowaniu bariery popytowej i w pozostałej grupie badanych (trend i szereg odsezonowany). Identyfikacja bariery popytowej na podstawie wyników pytania otwartego brak pracowników wykwalifikowanych niewykwalifikowanych wykw. i niewykw. problemy - razem brak problemów,9 23,8 28,9 26,8 26, Rys. 122 Udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji a problemy z pozyskaniem pracowników brak pracowników brak prac. wykwalifikowanych niewykwalifikowanych wykw. i niewykw. problemy - razem brak problemów 92,9 97,4 97,7 0,0 98, Rys. 123 Udział przedsiębiorstw zapowiadających kontynuację inwestycji a problemy z pozyskaniem pracowników prywatny publiczny Skarbu Państwa państw. os. prawnych samorządowa prywatna kraj. z przew. kap. zagr. Górnictwo Przetw. przemysł. Wytw. en. elektr. Budownictwo Handel Transport Pozostałe MSP duże ponad poniżej 50 pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany importer nieimporter inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM Q4 przyrost q/q - GÓRNA OŚ Rys. 124 Wskaźnik nowych inwestycji udział przedsiębiorstw planujących rozpoczęcie nowych inwestycji w perspektywie kwartału w wybranych przekrojach SA 46

47 FINANSOWANIE INWESTYCJI nadwyżki finansowe brak małe nadwyżki duze nadwyżki 3,6 35,2 49,0 82,1 40,8 26,0 16,3 8,7 14,1 9,9 14, kredyt bankowy środki własne pozabankowe środki obce inne źródła Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 kredyty SA środki własne SA SALDO SALDO TREND TREND Rys. 125 Udział inwestorów deklarujących finansowanie nowych inwestycji z wybranych źródeł (kredyty bankowe, środki własne). Podgrupa inwestorów planujących nowe przedsięwzięcia Rys. 126 Główne źródło finansowania nowych inwestycji a wielkość środków pieniężnych w relacji do bieżących potrzeb syt. ekonom. b i dobra słaba 31,3 38,8 38,3 56,3 13,1 6,3 6,3 0,0,0 40,0 60,0 80,0 0,0 kredyt bankowy środki własne pozabankowe środki obce inne źródła Rys. 127 Główne źródło finansowania nowych inwestycji a ocena sytuacji ekonomicznej Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 06Q4 prywatny SA prywatny SALDO prywatny TREND publiczny SA publiczny SALDO publiczny TREND Q1 03Q3 04Q1 04Q3 05Q1 05Q3 06Q1 06Q3 MSP SA MSP SALDO MSP TREND duże SA duże SALDO duże TREND Rys. 128 Udział inwestorów finansujących nowe inwestycje z kredytów bankowych w podziale na sektory własności Rys. 129 Udział inwestorów finansujących nowe inwestycje z kredytów bankowych w sektorze dużych przedsiębiorstw i MSP 47

48 Ramka 2 Usługi podwykonawcze W obecnej edycji monitoringu podjęto próbę zbadania znaczenia usług podwykonawczych (są to usługi zakupione w innych przedsiębiorstwach w celu dalszej odsprzedaży) w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych 16. Około 39% przedsiębiorstw zlecało w b.r. wykonanie usług podwykonawcom. Łączna wartość zleceń przekazywanych do firm zewnętrznych najczęściej nie przekraczała jednej czwartej produkcji przedsiębiorstwa (64% badanych - Rys. 130). Analiza dynamiki zjawiska nie pokazała wzrostu zainteresowania takimi usługami na przestrzeni analizowanego okresu 17 (odsetek przedsiębiorstw korzystających z takich usług oraz udział produkcji zlecanej poza przedsiębiorstwo nie zmienił się w stosunku do ub. r.). Również prognozy na IV kw. 06 r. nie przewidują większych zmian w tym obszarze. Badania wskazują, że przedsiębiorstwa wykorzystują usługi podwykonawcze najczęściej ze względów finansowych, gdyż rozwiązanie to umożliwia obniżenie kosztów działalności (ok. 58% firm korzystających z takich usług wskazało czynnik finansowy jako jeden dwóch najważniejszych powodów zatrudnienia podwykonawców - Rys. 131), bądź z uwagi na specjalizowanie się przedsiębiorstwa i koncentrowanie się na podstawowej działalności (również ok. 58% badanych). Odnotowano ponadto, że czynnik finansowy szczególnie istotny był dla przedsiębiorstw spodziewających się pogorszenia popytu, zaś specjalizacja i możliwość poszerzenia zdolności produkcyjnych dla firm o prognozach wzrostu popytu (Rys. 132). Kolejnym, ale już mniej znaczącym motywem skłaniającym przedsiębiorstwa do korzystania z usług podwykonawczych, jest brak wolnych mocy produkcyjnych (ponad 27% odpowiedzi) 18 oraz podniesienie poziomu technologicznego (21% odpowiedzi). plany na IV kw. 06 I-IX 06 I-IX 05 18,0 16,4 16,9 17,6 18,7 18,8 64,5 64,9 64, ponad 50% 25-49% 1-24% Rys. 130 Struktura próby pod względem udziału zlecanej podwykonawcom produkcji. Grupa przedsiębiorstw korzystających z usług podwykonawczych inne reorganizacja poprawa poziomu technolog. brak wolnych mocy specjalizacja zmniejszenie kosztów 8,3 7,0,8 12,7 30,2 16,5 47,0 27,6 1 przyczyna 2 przyczyna, Rys. 131 Przyczyny wykorzystania usług podwykonawczych (przedsiębiorstwo mogło wskazać dwie przyczyny). Grupa przedsiębiorstw korzystających z usług podwykonawczych prognoza popytu wzrost trwały wzrost sezonowy bez zmian spadek sezonowy spadek trwały zmniejszenie kosztów specjalizacja brak wolnych mocy poprawa poziomu technolog. reorganizacja inne Rys. 132 Główna przyczyna wykorzystania usług podwykonawczych a prognoza popytu. Grupa przedsiębiorstw korzystających z usług podwykonawczych Porównano istotność usług podwykonawczych, mierzoną udziałem zlecanej produkcji w całkowitej produkcji przedsiębiorstwa, w zależności od przyczyn ich wykorzystania. Okazuje się, że usługi podwykonawcze w relatywnie większej skali stosowane są w grupie przedsiębiorstw, które zlecają wykonanie takich usług w celu obniżenia kosztów (% takich firm zleca podwykonawcom więcej niż połowę swojej produkcji, wobec 11% w pozostałej grupie respondentów). 16 Wykorzystanie takich usług ma dla przedsiębiorstw szereg zalet; przede wszystkim daje możliwość beznakładowego i szybkiego powiększenia potencjału produkcyjnego. Wykorzystanie usług podwykonawczych może więc być w obecnej sytuacji interesującą alternatywą dla inwestycji. 17 Informacja na temat wykorzystania usług podwykonawczych w 05 r. ma charakter retrospektywny. 18 O tym, że przedsiębiorstwa wykorzystują usługi podwykonawcze dla rozszerzenia zdolności produkcyjnych może również świadczyć obserwacja, że chętniej zlecają takie usługi przedsiębiorstwa działające przy wyższym stopniu wykorzystania mocy produkcyjnych. Odsetek przedsiębiorstw deklarujących wykorzystanie takich usług rósł wraz z wykorzystaniem mocy produkcyjnych od 31% wśród firm z dużym zasobem wolnych mocy - do 43% w grupie przedsiębiorstw nie posiadających praktycznie wolnych mocy (Rys. 121). 48

49 Wpływ wykorzystania usług podwykonawczych na działalność inwestycyjną. W próbie nie obserwujemy, aby wykorzystanie usług podwykonawczych osłabiało aktywność inwestycyjną przedsiębiorstw przedsiębiorstwa planujące rozpoczęcie nowych inwestycji w ciągu kwartału nawet nieco częściej będą korzystać z usług podwykonawców niż pozostałe przedsiębiorstwa (Rys. 133). Niezależnie od planów inwestycyjnych przedsiębiorstwa w podobny sposób uzasadniały cele wykorzystania usług podwykonawczych, były to: zmniejszenie kosztów i specjalizacja. brak inwestycji planuje rozpoczęcie nowych inwestycji 37,2 42, Rys. 133 Udział przedsiębiorstw korzystających z usług podwykonawców a plany rozpoczęcia nowych inwestycji II Zaappaassyy pprrooddukkt tóów ggoot toowyycch w pprrzzeemyyśśl lee stan zapasów saldo ocen zapasów zbliżone do poziomu neutralnego 19 zmiany w podstawowych przekrojach klasyfikacyjnych wzmacniają się sygnały niedostatecznych zapasów produktów gotowych do rekordowego poziomu wzrósł odsetek firm informujących o niedoborach zapasów wzrost wskaźnika zapasów nastąpił w większości analizowanych grup i w większości klas zmiana ta oznaczała poprawę stopnia dopasowania poziomu zapasów w przedsiębiorstwach OCENY STANU ZAPASÓW PRODUKTÓW GOTOWYCH Ocena zapasów w przedsiębiorstwach poprawia się w próbie stopniowo już od połowy ub.r., wskazując na zmniejszanie się problemu nadmiernych zapasów, i zbliża się obecnie do poziomu neutralnego (Rys. 134, rozkład ocen cząstkowych prezentuje Rys. 135). Trzeba przy tym podkreślić, że jednocześnie wzmacniają się sygnały niedostatecznych zapasów produktów gotowych. Odsetek firm informujących o niedoborach zapasów rośnie od III kw. 05 r. i jest obecnie najwyższy w historii, co jest zbieżne z informacją o słabnięciu bariery popytu Q4 01Q2 01Q4 02Q2 02Q4 03Q2 03Q4 SALDO Rys. 134 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych (saldo ocen = zbyt niski poziom zapasów - zbyt wysoki) w przemyśle (bez energetyki) 04Q2 04Q4 05Q2 05Q4 06Q2 OCENY ZMIAN STANU ZAPASÓW ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W III kw. b.r. poprawę wskaźnika zapasów odnotowano w większości analizowanych grup przedsiębiorstw (Rys. 143). W III kw. w największym stopniu poprawiła się ocena zapasów w przedsiębiorstwach dużych oraz u wyspecjalizowanych eksporterów (w obu tych grupach nastąpił wzrost ujemnego salda oznaczający zmniejszenie się problemu nadmiernych zapasów). W ciągu kwartału zwiększyła się liczba grup firm, w których saldo zapasów było dodatnie (wzrost z 5 do 9). 19 Poziom neutralny wskaźnika oznacza zrównoważenie się odsetka przedsiębiorstw z nadmiernymi oraz ze zbyt małymi zapasami. 49

50 Dodatni poziom wskaźnika, sygnalizujący zbyt niski stan zapasów, w III kw. zanotowali: nieeksporterzy (dodatnie saldo wskaźnika w tej grupie podmiotów obserwuje się od początku 04 r., przy czym od początku b.r. zjawisko niedostatecznych zapasów nasilało się) 21. MSP, w tym zwłaszcza firmy małe zatrudniające poniżej 50 pracowników. Jednocześnie utrzymuje się dystans pomiędzy oceną zapasów w sektorze MSP i w sektorze dużych przedsiębiorstw (w firmach dużych saldo ocen jest ujemne, co oznacza większe problemy z nadmiarem zapasów, Rys. 137), przedsiębiorstwa z opłacalnym eksportem (wzrost wskaźnika z poziomu ujemnego), przedsiębiorstwa produkujące dobra inwestycyjne (ale skala niedoborów zapasów jest w tej grupie niższa niż w rekordowym pod tym względem 04 r. - Rys. 141), nieimporterzy (dodatnie saldo obserwuje się już trzeci kwartał z kolei), sektor publiczny (w tej grupie utrzymuje się stabilne dodatnie saldo zapasów - Rys. 136). Spadek wskaźnika zapasów nastąpił w grupie najmniejszych firm (poniżej 50 pracowników), ale także w przedsiębiorstwach największych (powyżej 00 pracowników) oraz w grupie nieimporterów (spadek dodatniego wskaźnika). W przypadku nieimporterów oraz podmiotów najmniejszych zmiana ta świadczy o poprawie stopnia dopasowania zapasów (obniżył się dodatni wskaźnik). Oceny zapasów były zgodne z diagnozą bieżącego i prognozowanego popytu. Problem nadmiernych zapasów powiązany był zwykle z występowaniem bariery popytowej i słabszym wykorzystaniem mocy produkcyjnych (Rys. 142). Natomiast niedobory zapasów częściej występowały w grupie przedsiębiorstw oczekujących spadku popytu w IV kwartale (o zbyt niskich zapasach informowało 30% firm spodziewających się spadku popytu i 12% firm oczekujących wzrostu popytu). 06Q3 11,9 77,2,9 5 06Q2 12,1 79,1 8, Q1 16,3 76,5 7, Q4 13,1 79,8 7,1-05Q3 15,0 79,4 5,5 0,0,0 40,0 60,0 80,0 0,0 zbyt duże wystarczające zbyt małe Rys. 135 Odsetek ocen poziomu zapasów produktów gotowych Q1 02Q4 03Q3 04Q2 05Q1 05Q4 06Q4 prywatny SALDO publiczny SALDO Rys. 136 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w podziale na sektory własności por. przypis nr Nadmierne zapasy relatywnie częściej wykazywały przedsiębiorstwa eksportujące niż podmioty sprzedające produkty wyłącznie w kraju (w grupie eksporterów było 13% przedsiębiorstw informujących o nadmiernych zapasach, wobec niespełna 2% wśród firm nieeksportujących). Większy poziom zapasów u eksporterów jest jednak stałą cechą tej zbiorowości. Utrzymywanie wyższych zapasów przez eksporterów wynikać może m.in. z tego, że zapasy w tej grupie przedsiębiorstw pełnią rolę bufora umożliwiającego szybsze dostosowanie się do zmian wielkości zapotrzebowania. Ważnym czynnikiem wpływającym na poziom zapasów może być opłacalność eksportu. W grupie eksporterów nadmierny poziom zapasów częściej wykazywały bowiem przedsiębiorstwa z nie w pełni opłacalnym eksportem niż eksporterzy osiągający pełną opłacalność eksportu (odsetek przedsiębiorstw deklarujących nadmierny poziom zapasów wyniósł odpowiednio 17% i 11%, Rys. 139). Wśród przedsiębiorstw nieeksportujących (nieeksporterzy stanowili ok. 13% próby) od początku 04 r. wskaźnik zapasów utrzymywał się na dodatnim poziomie, co wskazuje na przewagę przedsiębiorstw sygnalizujących zbyt niski stan zapasów (Rys. 138). W ostatnim kwartale problem niedostatecznych zapasów w grupie nieeksporterów dodatkowo nasilił się i jest on obecnie największy od początku badań (ponad 14% nieeksporterów odczuwało brak zapasów). 50

51 Q2 03Q4 04Q2 04Q4 05Q2 05Q4 06Q2 MSP SALDO duże SALDO Rys. 137 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w podziale na wielkość przedsiębiorstwa Q1 02Q4 03Q3 04Q2 05Q1 05Q4 06Q3 opłacalny SALDO nieopłacalny SALDO Rys. 139 Ocena poziomu zapasów produktów gotowych a opłacalność eksportu Q1 02Q4 03Q3 04Q2 05Q1 05Q4 06Q3 inwestycyjne SALDO nieinwestycy SALDO Rys. 141 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych a przeznaczenie produkcji Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 eksporter SALDO nieeksporter SALDO Rys. 138 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych a działalność eksportowa Q3 02Q2 03Q1 03Q4 04Q3 05Q2 06Q1 importer SALDO nieimporter SALDO Rys. 140 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych a import Q1 01Q4 02Q3 03Q2 04Q1 04Q4 05Q3 06Q2 przedsiębiorstwa informujace o barierze popytowej pozostałe przedsiębiorstwa Rys. 142 Saldo ocen poziomu zapasów w grupie przedsiębiorstw odczuwających oddziaływanie bariery popytowej i w pozostałej grupie badanych. 51

52 sektor zatrud. prywatny publiczny MSP duże ponad zatrud. eksport poniżej 50 pracow. eksporter nieeksporter eksp. niewyspec. wyspecjalizowany opłacalny eksport nieopłacalny eksport importer nieimporter przezn. prod. inwestycyjne nieinwestycy OGÓŁEM -9,0-4,0 1,0 6,0 11,0 16,0 06Q4 przyrost q/q Rys. 143 Wskaźnik poziomu zapasów produktów gotowych w wybranych przekrojach 52

53 II Wyykkoorrzzyysst taani iee mooccyy pprrooddukkccyyj jnyycch sytuacja bieżąca obszary wzrostu Zarówno wskaźnik surowy, jak i wskaźnik po korekcie sezonowej sugerują wyraźny wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorze przedsiębiorstw. W III kw. br. poziom wykorzystania mocy produkcyjnych wśród ankietowanych firm osiągnął poziom rekordowy w historii badań. większość badanych klas, w tym najsilniej: budownictwo (wśród sekcji PKD) przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne wielkie przedsiębiorstwa (ponad 00 zatrudnionych) sektor MSP sektor prywatny STOPIEŃ WYKORZYSTANIA MOCY PRODUKCYJ- NYCH Pod koniec III kw. br. wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych, po korekcie sezonowej, wzrósł w porównaniu do II kw. br. o 0,4 pp. do poziomu 81,7% najwyższego w historii badania (por. Rys. 144). Średnia i mediana rozkładu (dane surowe) wyniosły odpowiednio 82,3% i 85% (por. Rys. 146). Wskaźnik ważony wielkością zatrudnienia po korekcie sezonowej wzrósł nieznacznie w stosunku do poprzedniego kwartału, pozostał przy tym minimalnie poniżej swoich wartości maksymalnych (por. Rys. 145), natomiast wskaźnik ważony (dane surowe) zwiększył się do rekordowego poziomu 86%. ZMIANY WYKORZYSTANIA MOCY PRODUKCYJ- NYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKRO- JACH W większości badanych przekrojów klasyfikacyjnych odnotowano wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych. Zauważono ponadto, że: 82,5 82,0 81,5 81,0 80,5 80,0 79,5 79,0 78,5 78,0 77,5 77,0 76,5 76,0 75,5 75,0 74,5 74,0 73,5 73,0 wskaźnik trend sa IX 1999 XII III 00 VI 00 IX 00 XII III 01 VI 01 IX 01 XII III 02 VI 02 IX 02 XII III 03 VI 03 IX 03 XII III 04 VI 04 IX 04 XII- III 05 VI 05 IX 05 XII III 06 VI 06 IX 06 Rys. 144 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych 86,5 86,0 85,5 85,0 84,5 84,0 83,5 83,0 82,5 82,0 81,5 81,0 80,5 80,0 średnia ważona sa trend XII 02 III 03 VI 03 IX 03 XII 03 III 04 VI 04 IX 04 XII-04 III 05 VI 05 IX 05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 145 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych ważony wielkością zatrudnienia po wyraźnym spadku stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w grupie nieeksporterów, obserwowanym w 05 r., obecnie widoczny jest stopniowy wzrost wskaźnika por. Rys. 148, co świadczyć może o wzroście popytu krajowego, wskaźnik stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w grupie eksporterów pozostaje stabilny, głównie za sprawą stabilizacji poziomu wykorzystania majątku wytwórczego w grupie niewyspecjalizowanych 53

54 eksporterów, przy pewnej poprawie i jednocześnie bardzo wysokim stopniem wykorzystania majątku wytwórczego w grupie wyspecjalizowanych eksporterów Rys. 149, jeśli chodzi o sekcje PKD, to obserwujemy zwiększającą się różnicę pomiędzy wyraźnie rosnącym stopniem wykorzystania mocy produkcyjnych w budownictwie i relatywnie słabiej rosnącym poziomem wykorzystania mocy w przemyśle por. Rys W budownictwie stopień wykorzystania mocy produkcyjnych osiągnął rekordowy poziom dla tej sekcji 90,2%. rośnie stopień wykorzystania majątku wytwórczego w grupie firm oferujących dobra inwestycyjne. W III kw. br. osiągnął on kolejny kwartał z rzędu wartość rekordową 86,3% (wskaźnik sa). Tym samym utrzymuje się wyraźna różnica między poziomem wykorzystania mocy produkcyjnych w tej grupie oraz w grupie pozostałych przedsiębiorstw, na korzyść firm oferujących dobra inwestycyjne (obecnie różnica ta wynosi 5,6 pkt-u). maleje różnica w stopniu wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorze MSP i w dużych przedsiębiorstwach. Wynika to z szybciej niż w przypadku dużych przedsiębiorstw rosnącego poziomu wykorzystania mocy wytwórczych w sektorze MSP por. Rys Jednak w grupie dużych przedsiębiorstw największe jednostki zatrudniające ponad 1999 osób odnotowały wyraźny wzrost stopnia wykorzystania majątku wytwórczego w III kw. do poziomu 87,7% rekordowego dla tej grupy. obserwujemy stopniowy wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorze prywatnym i jednocześnie pewną stabilizację tego zjawiska w sektorze publicznym (por. Rys. 152); w efekcie powiększa się rozpiętość w poziomie wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorze prywatnym i publicznym. cała próba 82,3 prywatny 83,2 publiczny 76,6 budownictwo 90,2 górnictwo i kopalnictwo 85,3 handel i naprawy 83,8 przetwórstwo przemysłowe 82,0 transport 79,6 wytw. i zaopatr. w energię 71,1 pozostałe 78,5 poniżej 50 pracow. 79, pracow. 82, pracow. 81, pracow. 83,6 ponad 1999 pracow. 87,7 eksporterzy 83,7 nieeksporterzy 79,8 eksport(0-49) 81,9 Rys. 146 Rozkład wykorzystania mocy produkcyjnych we wrześniu 06 r. eksport(50-0) importerzy nieimporterzy inwestorzy 83,3 80,5 82,4 86,7 nieinwestorzy 82,2 kredytobiorcy 83,3 niekorzystający z kredytu 79,3 60,0 65,0 70,0 75,0 80,0 85,0 90,0 95,0 Rys. 147 Średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w podstawowych klasyfikacjach dane za wrzesień 06 r. 54

55 84,0 82,0 80,0 78,0 76,0 74,0 72,0 70,0 eksporterzy eksporter trend eksporter SA brak eksportu nieeksporter trend nieeksporter SA IX-00 XII VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX 04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 88,0 86,0 84,0 82,0 80,0 78,0 76,0 74,0 72,0 70,0 eksport (0-50) eksport(0-50) trend eksport(0-50) SA eksport <50-0> IX-00 XII VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX 04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 148 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów i nieeksporterów 95,0 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 budownictwo budownictwo trend budownictwo SA przemysł przemysł trend przemysł SA VI-00 IX-00 XII VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX 04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 150 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w budownictwie oraz przemyśle Rys. 149 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasie eksporterów wyspecjalizowanych (z ponad 50% udziałem eksportu w przychodach eksport50) i niewyspecjalizowanych (z mniej niż 50% udziałem eksportu w przychodach) 88,0 87,0 inwestycyjne 86,0 inwestycyjne trend 85,0 84,0 inwestycyjne SA 83,0 nieinwestycyjne 82,0 81,0 80,0 79,0 78,0 77,0 76,0 75,0 74,0 73,0 72,0 71,0 70,0 VI-00 IX-00 XII VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX 04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 151 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w branżach oferujących dobra inwestycyjne i w pozostałych branżach 84,0 83,0 82,0 81,0 80,0 79,0 78,0 77,0 76,0 75,0 74,0 73,0 72,0 71,0 70,0 prywatny prywatny trend prywatny SA publiczny publiczny trend publiczny SA VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX 04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 88,0 87,0 86,0 85,0 84,0 83,0 82,0 81,0 80,0 79,0 78,0 77,0 76,0 75,0 74,0 73,0 72,0 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX 04 XII VI-05 ponad 1999 prac. duże duże trend duże sa MSP MSP trend MSP sa IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 152 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w sektorach własności Rys. 153 Średni poziom wykorzystania mocy produkcyjnych w klasach wielkości przedsiębiorstw 55

56 KOSZTY STAŁE sytuacja bieżąca obszary wzrostu obszary spadku niewielki wzrost kosztów stałych, które nadal utrzymują się na jednym z najniższych historycznie poziomów, wzrost kosztów stałych nastąpił mimo wzrostu stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w budownictwie i górnictwie, mimo wzrostu stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w grupie nieeksporterów spadkowa tendencja w zakresie kosztów stałych w przetwórstwie przemysłowym, transporcie oraz w grupie eksporterów po okresie wzrostu od kilku kwartałów obserwuje się spadek kosztów stałych w grupie kredytobiorców W III kw. 06 r. średnia rozkładu udziału kosztów stałych w kosztach ogółem wzrosła w relacji do II kw. o 0,4 punktu proc., osiągając poziom 36,3% kosztów ogółem. Najsilniejszy wzrost relacji kosztów stałych do kosztów ogółem (o 2,2 pkt-u) odnotowano w grupie przedsiębiorstw, w których stopień wykorzystania majątku wytwórczego znajdował się w przedziale od 75% do 85%. W tej też grupie miał miejsce dalszy wzrost stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych (o 2,2 pkt-u). 39,0 38,5 38,0 37,5 37,0 36,5 36,0 35,5 średnia trend IX-00 XII- 01 VI-01 IX-01 XII- 02 VI-02 IX-02 XII- 03 VI-03 IX-03 XII- 04 VI-04 IX 04 XII- 05 VI-05 IX-05 XII III 06 VI 06 IX 06 Rys. 154 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem ZMIANY KOSZTÓW STAŁYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza zmian relacji kosztów stałych do kosztów ogółem w kilku podstawowych klasyfikacjach pozwala na sformułowanie następujących wniosków: nastąpił wyraźny wzrost kosztów stałych w budownictwie, przy jednoczesnym wzroście stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w tej branży. Podobne zjawisko wystąpiło w górnictwie, utrzymała się tendencja malejąca wskaźnika udziału kosztów stałych w przetwórstwie przemysłowym oraz w transporcie, utrzymał się trend spadkowy kosztów stałych w grupie eksporterów; utrzymała się również tendencja wzrostowa udziału kosztów stałych w kosztach w grupie nieeksporterów, po okresie wzrostu kosztów stałych w grupie kredytobiorców od końca 05 r. obserwuje się stopniowy spadek tych kosztów. 56

57 Rys. 155 Rozkład udziału kosztów stałych w kosztach ogółem we wrześniu 06 r. cała próba prywatny publiczny budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię pozostałe poniżej 50 pracow pracow pracow pracow. ponad 1999 pracow. eksporterzy nieeksporterzy eksport(0-49) eksport(50-0) importerzy nieimporterzy inwestorzy nieinwestorzy kredytobiorcy niekorzystający z kredytu 36,3 35,0 43,5 26,5 39,5 33,0 41,4 43,6 41,1 37,6 33,4 34,1 31,4 32,4 43,9 33,1 31,3 32,8 41,2 35,5 38,5 34,9 39,6 52,5 61,1 0,0,0,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Rys. 156 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w podstawowych klasyfikacjach dane na wrzesień 06 r. 37,0 36,5 36,0 35,5 35,0 34,5 34,0 33,5 33,0 32,5 32,0 Przetwórstwo przemysłowe trend (Przetwórstwo przemysłowe) IX-00 XII VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX-04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 31,0 30,0 29,0 28,0 27,0 26,0 25,0 24,0 budownictwo górnictwo i kopalnictwo IX-00 XII VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX-04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 50,0 Rys. 157 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w przetwórstwie przemysłowym Rys. 158 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w budownictwie 48,0 46,0 37,0 36,5 46,0 44,0 44,0 42,0 40,0 38,0 36,0 brak kredytu kredytobiorcy trend (brak kredytu) trend (kredytobiorcy) VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX-04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 159 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w grupie kredytobiorców i firm nie korzystających z kredytu 36,0 35,5 35,0 34,5 34,0 33,5 42,0 40,0 38,0 36,0 34,0 32,0 30,0 eksporterzy nieeksporterzy trend (nieeksporterzy) trend (eksporterzy) IX-00 XII VI-01 IX-01 XII VI-02 IX-02 XII VI-03 IX-03 XII VI-04 IX-04 XII VI-05 IX-05 XII 05 III 06 VI 06 IX 06 Rys. 160 Średni udział kosztów stałych w kosztach ogółem w klasie eksporterów i nieeksporterów 57

58 II Krreeddyyt t bbaankkoowyy Prognozy zadłużenia kredytowego Prognozy zadłużenia w podstawowych przekrojach Dostępność kredytu wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudnienia sugeruje wzrost zobowiązań z tytułu kredytów bankowych w IV kw. br. w grupie mniejszych przedsiębiorstw kolejny kwartał z rzędu przeważyły prognozy spadku zadłużenia plany zwiększenia zadłużenia kredytowego przeważały wśród przedsiębiorstw planujących wzrost inwestycji, zwiększać zadłużenie planują także przedsiębiorstwa usługowe z sekcji Pozostałe, redukcje zadłużenia zapowiadają głównie przedsiębiorstwa nie planujące realizować inwestycji w nadchodzącym kwartale. w III kw. 06 r. spadł w stosunku do poprzedniego kwartału odsetek przedsiębiorstw w próbie ubiegających się o kredyt, więcej problemów z uzyskaniem kredytu (w porównaniu do poprzedniego kwartału) zgłaszały głównie przedsiębiorstwa z sekcji Transport Górnictwo i kopalnictwo, przedsiębiorstwa z sektora publicznego, a także najmniejsze przedsiębiorstwa i nieinwestorzy. PROGNOZA ZADŁUŻENIA W IV kwartale 06 r. wskaźnik prognoz zadłużenia ważony wielkością zatrudnienia kolejny kwartał z rzędu sugeruje wzrost zadłużenia przedsiębiorstw wobec banków 22 (aczkolwiek saldo ważone zatrudnieniem uległo lekkiemu obniżeniu w stosunku do poprzedniego kwartału). Z kolei surowy wskaźnik prognoz zadłużenia (dla całej próby), oczyszczony z wpływu czynników sezonowych, był ujemny i tylko nieznacznie wzrósł w stosunku do poprzedniego kwartału. (Rys. 161) II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV saldo odsezonowane saldo prognoz saldo ważone wielkością zatrudnienia trend X11 salda prognoz Rys. 161 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=0) 22 Kierunek zmian salda ważonego zatrudnieniem jest zbieżny z wynikami analizy danych pochodzących ze statystyki bankowej. Dynamika kwartalna wskazuje na wzrost kredytów dla przedsiębiorstw od stycznia br. 58

59 PROGNOZY ZADŁUŻENIA ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza prognoz zadłużenia kredytowego w podstawowych przekrojach pokazuje, że w IV kw. br. większość grup przedsiębiorstw planuje zmniejszyć zadłużenie kredytowe. Zamiar głębszej redukcji zgłaszały głównie: firmy nieinwestujące, przedsiębiorstwa z sekcji Transport i Przetwórstwo przemysłowe, przedsiębiorstwa średniej wielkości. Z kolei plany zwiększenia zadłużenia posiadały trzy klasy: przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 00 osób, przedsiębiorstwa usługowe w sekcji Pozostałe, a także podmioty sektora publicznego (Rys. 165). Trudno jednoznaczne ocenić, co w nadchodzącym kwartale będzie stanowić istotny czynnik wpływający na zmiany wielkości zadłużenia kredytowego. Wydaje się, że głównym impulsem do zwiększania zadłużenia pozostanie aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw - Rys DOSTĘPNOŚĆ KREDYTÓW W III kw. 06 r. nieznacznie zmniejszył się w stosunku do poprzedniego kwartału odsetek przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt. Jednocześnie odsetek przedsiębiorstw, którym przyznano kredyt zwiększył się. Zasadniczą przyczyną odmów przyznania kredytu pozostawały czynniki niezależne od przedsiębiorstwa, a tylko w około 2% przedsiębiorstw był to brak zdolności kredytowej (Rys. 162) ,0 31,3 28,9 4,8 28, ,1 3,3 0,4 2,0 8 17,2 2,3 12,4 13,7 11,1,7 11,8 9,9,4,2 4 7,9 0 III kw 05 IV kw 05 I kw 06 II kw 06 III 06 odsetek ubiegających się o kredyt odmowa kredytu, brak zdolności kredytowej odmowa kredytu, czynniki niezależne odmowy przyznania kredytu ogółem Rys. 162 Udział przedsiębiorstw w próbie ubiegających się o kredyt oraz odsetek przedsiębiorstw (w próbie przedsiębiorstw ubiegających się o kredyt), którym banki odmówiły przyznania kredytu wraz z przyczynami odmów W III kw. 06 r. najczęściej o kredyt ubiegały się przedsiębiorstwa zatrudniające od 250 do 499 osób ponad 31%, a najrzadziej przedsiębiorstwa największe około 21% klasy. Najmniejszy odsetek odmów przyznania kredytu był w klasie przedsiębiorstw zatrudniających między 250 a 499 osób. Najczęściej kredytu nie uzyskiwały przedsiębiorstwa małe, zatrudniające do 50 osób (Rys. 169). W III kw. 06 r., podobnie jak w poprzednich okresach banki najrzadziej odmawiały przyznania kredytu przedsiębiorstwom, które oceniały swoją sytuację ekonomiczną jako dobrą i bardzo dobrą, a także podmiotom, które nie mają problemów z płynnością i terminowo wywiązują się z zobowiązań kredytowych i handlowych (Rys. 170). Wysoki odsetek odmów udzielenia kredytu utrzymał się w stosunku do przedsiębiorstw nieinwestujących (Rys. 173). 59

60 86 saldo prognoz stan różnica kw\kw różnica r\r -9,4-5,6-0, znaczny bez zmian wzrost wzrost stan różnica kw\kw różnica r\r stan różnica kw\kw różnica r\r stan różnica kw\kw różnica r\r -0,7-2,5-2,8 12,1 1,1 17,0 0,7 3,1 32, spadek stan różnica kw\kw różnica r\r 1,8 0,2 30,9 70 I'99 III I'00 III I'01 III I'02 III I'03 III I'04 III I'05 III I'06 III znaczny spadek stan różnica kw\kw różnica r\r -1,6 7,6 0, Rys. 163 Udział kredytobiorców w próbie Rys. 164 Planowane zmiany w obszarze zadłużenia kredytowego w nadchodzącym kwartale (populacja kredytobiorców=0) imp. eksp. inwest. sektor zatrud. sekcja Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo-37,5 Handel i naprawy Pozostałe Przetw. przemysłowe Transport Wytw.i zaopatr.w energie poniżej 50 pracow powyżej 00 prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter -30,8-30,8-4,0-5,0-12,8 -,0-18,3-0,8-2,8-11,0-1,2-8,4-12,9-6,6-12,5 0,0 1,3 18,8,0 prognoza prognoza nowych prognoza prognoza prognoza syt. inwestycji prognoza inwestycjizatrudnienia produkcji prognoza popytu eksportu ekonom. sytuacja ekonom bardzo dobra dość dobra s łaba z ła bardzo zła poprawa pogorszenie bez zm ian wzrosnie spadnie bez zm ian wzrost sezon. wzrost trwały bez zm ian spadek sezon. spadek trwały bez zm ian spadek wzrost bez zm ian spadek wzrost bez zm ian nie dotyczy redukcja rezygnacja wzrost zakoń czenie nowe inwest. brak nowych inwest -7,4-33,9-66,7-21,4-8,0-5,4-4,3 -,4 -,8-3,8 -,7-7,9-16,7 -,8 -,0-1,8-9,6-6,5-30,8-8,3-58,3 0,0 6,7 13,6 0,0 0,0 40,0 0,0 18,2 5, Rys. 165 Prognoza zadłużenia kredytowego na najbliższy kwartał wg. klas. Saldo prognoz jest różnicą między prognozami wzrostu i spadku zadłużenia. Kolorem szarym zaznaczono klasy niedoreprezentowane w próbie Rys. 166 Elementy oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw oraz prognozy a przewidywane zadłużenie kredytowe w perspektywie kwartału (kolorem szarym zaznaczono klasy o nielicznej liczebności). Saldo obliczone jako odsetek prognoz wzrostu i spadku w klasach odpowiedzi III IV I II III IV I II III IV I II III IV saldo saldo ważone wielkością zatrudn III IV I II III IV I II III IV I II III IV saldo saldo ważone wielkością zatrudn. Rys. 167 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego wśród podmiotów bez problemów z płynnością (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=0) Rys. 168 Wskaźnik prognoz zadłużenia kredytowego wśród podmiotów posiadających problemy z płynnością (saldo odpowiedzi: wzrost zadłużenia - spadek zadłużenia, populacja kredytobiorców=0) 60

61 powyżej 00 poniżej 50 pracow ,9 14,3 24,0 24,1 27,1 7,1 30,3 9,2 31,4 6,8 85,7 75,9 92,9 90,8 93, łaczny odsetek złożonych wniosków kredytowych w klasie odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpoatrzenie wniosku kredytowego Rys. 169 Odsetek przedsiębiorstw klas wg wielkości zatrudnienia, ubiegających się o kredyt w III kw. 06 r. (udział % w klasie), oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków kredytowych w tych klasach (udziały sumują się do 0) problemy z regulowaniem zobow kredytowych problemy z płynnością problemy z regulowaniem zobow pozabank są problemy brak problemów sporadycznie nie często sporadyczne brak częste problemy 58,3 5,2 13,7 3,6 40,0 9,1 3,3 46,2 24,6 24,2 38,7 37,0 36,7 37,9 34,9 35,6 94,8 96,4 90,9 96,7 86,3 60,0 53,8 41, łaczny odsetek złożonych wniosków kredytowych w klasie odmowne rozpatrzenie wniosku kredytowego pozytywne rozpoatrzenie wniosku kredytowego problemy z problemy z obsługą zob. obsługą zob. problemy z prognoza syt. sytuacja pozabank. kredyt. płynnością ekonom. ekonom. dobra s ł aba z ła poprawa pogorszenie bez zm ian często nie sporadycznie brak brak ale bę d ą s ą problem y nie, nigdy tak, sporadycznie tak, czę sto 4,6 39,1 50,0 9,1 9,1,2 40,0 3,6 13,7 4,3 33,3 58,3 3,3 9,1 46, Rys. 170 Odsetek przedsiębiorstw klas wg wybranych elementów oceny sytuacji ekonomicznej, ubiegających się o kredyt w I kw. 06 r. (udział % w klasie), oraz udział pozytywnych i negatywnych rozpatrzeń wniosków kredytowych w tych klasach (udziały sumują się do 0) Rys. 171 Udział podmiotów, którym odmówiono kredytu w ostatnim kwartale, a wybrane elementy oceny sytuacji ekonomicznej zatr sekcja poniż ej 50 pracow powyż ej 00 Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel Pozostale 0,0 Przetwórstwo przem yslowe Transport W ytwarz. i zaopatr. w energie 6,3 6,7 16,7 15,4 14,3 17,4 23,3 8,0 2,8 0,0 8,3 0,0 16,7 25,0 5,9 22,7 7,7,0 0,0 14,3 9,5 15,0 11,8 6,7 0,0 14,4 4,8 6,3 15,4 4,5 18,4 14,8 11,6 9,7 33,3 6,8 7,1 14,1 17,9 16,7 13,9 14,6 17,6 9,5 16,7 13,4 15,4 14,3 24,1 9,2 9,9 22, q3 05q4 06q1 06q2 06q3 sektor importer inwest. eksporter eksporter nieeksporter inwestor nieinwestor importer nieimporter prywatny publiczny 14,7 17,1 16,5 11,7 12,9,0 31,3 28,6 8,0,8 9,1 8,6 12,9 7,9,6 12,3 9,8 7,9 12,5 12,5 11,4 17,6 11,4 11,7 12,1 16,5 4,5 12,3 8,6,2 14,5 24,1 12,9 17,6 9,4,8 22,0 22,9 23,2, q3 05q4 06q1 06q2 06q3 Rys. 172 Odsetek przedsiębiorstw w wybranych klasyfikacjach, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w kolejnych kwartałach (odsetki w klasach nie sumują się do 0) Rys. 173 Odsetek przedsiębiorstw w wybranych klasyfikacjach, które otrzymały odmowę przyznania kredytu w kolejnych kwartałach (odsetki w klasach nie sumują się do 0) 61

62 II Opprroocceent toowaani iee kkrreeddyyt tóów Skala zmian oprocentowania Zmiany w oprocentowaniu kredytów w podstawowych przekrojach Prognozy stóp procentowych nadal spada oprocentowanie kredytów nominowanych w złotych (krótko- i długoterminowych), aczkolwiek w przypadku oprocentowania kredytów długoterminowych spadek jest nieznaczny. oprocentowanie kredytów dewizowych (krótko- i długoterminowych) uległo niewielkiemu spadkowi w stosunku do poprzedniego kwartału, w III kw br. o najniższym koszcie kredytu krótkoterminowego poinformowały przedsiębiorstwa zatrudniające od 500 do 1999 osób, a także przedsiębiorstwa największe, oraz przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie i Przetwórstwo przemysłowe, przedsiębiorstwa dobrze oceniające swoją sytuację ekonomiczną tradycyjnie pozyskują najtańszy kredyt bankowy, w populacji kredytobiorców rośnie przekonanie o przyszłym wzroście oprocentowania kredytów bankowych, drugi kwartał z rzędu wśród przedsiębiorstw oczekujących zmiany oprocentowania kredytów bankowych przeważały prognozy wzrostu nad prognozami spadku ceny kredytu. OPROCENTOWANIE KREDYTÓW ZŁOTOWYCH W III kw. 06 r. oprocentowanie kredytów złotowych krótkoterminowych nadal spadało, aczkolwiek tempo spadku było niższe niż w poprzednich okresach. Średnie oprocentowanie kredytów krótkoterminowych wyniosło 5,9% (Rys. 174). Tempo spadku średniego oprocentowania długoterminowych kredytów złotowych było jeszcze słabsze. W ostatnim kwartale oprocentowanie kredytu wyniosło 5,7% (Rys. 176) średnia krótkoterm. stóp procentowych min. stopa kredytów PLN krótkoterm. max. stopa kredytów PLN krótkoterm. prognoza stóp prognoza+odch. st. prognoza-odch.st Rys. 174 Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych, korytarz średnich stóp minimalnych i maksymalnych, oraz prognoza stóp w korytarzu wahań (średnia prognozowana stopa procentowa dla złotowego kredytu krótkoterminowego +/-odch. std.) OPROCENTOWANIE KREDYTÓW DEWIZOWYCH Średnie oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dewizowych w ostatnim kwartale nie uległo zmianie. W III kw. 06 r. średnie oprocentowanie tej kategorii kredytów wyniosło 4,2% (Rys. 177). Oprocentowanie dewizowych kredytów długoterminowych, po trzech kwartałach wzrostu minimalnie obniżyło się o 0,08 pkt. proc. Obecnie średnie oprocentowanie dewizowych kredytów długoterminowych utrzymuje się na poziomie z przełomu 03-04, i wynosi 4,4% (Rys. 178). ZMIANY OPROCENTOWANIA KREDYTÓW ZŁOTOWYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W III kw. 06 r. średnie oprocentowanie kredytu krótkoterminowego spadło w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku we wszystkich analizowanych klasach przedsiębiorstw. (Tab. 3). Najtaniej kredyty krótkoterminowe uzyskiwały przedsiębiorstwa największe (zatrudniające powyżej 500 osób). Podobnie jak w okresach wcześniejszych relatywnie najwyżej oprocentowany kredyt krótkoterminowy otrzymywały przedsiębiorstwa zatrudniające do 50 osób, a także firmy z sekcji Budownictwo 23 oraz nieinwestorzy. 23 Wysokie procentowanie kredytów dla przedsiębiorstw budowlanych jest wynikiem dużego udziału w sekcji przedsiębiorstw sektora MSP, dla których cena kredytu jest najwyższa. 62

63 I I I I I I I I Kredyt długoterminowy najtaniej pozyskiwały przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię podmioty sektora publicznego oraz przedsiębiorstwa zatrudniające od osób. Firmy największe wciąż mają dostęp do relatywnie taniego długoterminowego kredytu bankowego, aczkolwiek w stosunku do tej klasy przedsiębiorstw nastąpił niewielki wzrost oprocentowania w stosunku do poprzedniego kwartału. Z kolei przedsiębiorstwa najmniejsze (zatrudniające do 50 pracowników), przedsiębiorstwa z sekcji Budownictwo, nieinwestorzy oraz nieeksporterzy złotowy kredyt długoterminowy pozyskiwały najdrożej. W III kw. br. średnie oprocentowanie kredytu długoterminowego dla przedsiębiorstw najmniejszych uległo największej redukcji o 0,7 pkt. proc. Widoczna jest wyraźnie ujemna zależność między sytuacją ekonomiczną firmy a ceną kredytu bankowego. W III kw. 06 r. oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw bardzo dobrze i dobrze oceniających swoją sytuację ekonomiczną spadło do najniższego poziomu w historii badania - 5,7%. Obniżeniu uległo również oprocentowanie kredytów dla przedsiębiorstw w złej sytuacji ekonomicznej i wyniosło 7,3%. (Rys. 180). PROGNOZA STÓP PROCENTOWYCH Badane przedsiębiorstwa oczekują wzrostu stóp procentowych w perspektywie kwartału (Rys. 175). Odsetek przedsiębiorstw prognozujących obniżki oprocentowania kredytów w IV kw. br. spadł z 15% w poprzednim kwartale do 8%. Z kolei odsetek przedsiębiorstw prognozujących wzrost oprocentowania kredytów wzrósł z 17% do % (Rys. 181) prog. spadku oproc. kred. (lewa oś) prog. wzrostu oproc. kred. (lewa oś) średnie oproc. krótkoterm. kred. PLN Rys. 175 Prognozy zmian oprocentowania kredytów oraz średnie oprocentowanie złotowego kredytu krótkoterminowego średnie długoterm. oproc. kredytów PLN prognoza stóp długoterm. min. stopa kredytów PLN długoterm. prognoza długoterm. +odch.std. max. stopa kredytów PLN długoterm. prognoza długoterm. -odch.std IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III średnie min oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie oproc. krótkoterm. kred. dewiz. Rys. 176 Oprocentowanie złotowych kredytów długoterminowych, korytarz średnich stóp minimalnych i maksymalnych, oraz prognoza stóp w korytarzu wahań (średnia prognozowana stopa procentowa dla złotowego kredytu długoterminowego +/-odch. std.) Rys. 177 Oprocentowanie krótkoterminowych kredytów dewizowych oraz minimalna i maksymalna średnia stopa oprocentowania kredytu 63

64 I I I I I I I I IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III średnie min oproc. długoterm. kred. dewiz. średnie max oproc. krótkoterm. kred. dewiz. średnie oproc. długoterm. kred. dewiz IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III poniżej 50 pracow powyżej 00 Rys. 178 Oprocentowanie długoterminowych kredytów dewizowych oraz minimalna i maksymalna średnia stopa oprocentowania kredytu Rys. 179 Oprocentowanie złotowych kredytów krótkoterminowych a wielkość zatrudnienia I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III dobra lub bardzo dobra słaba zła sytuacja Rys. 180 Średnie oprocentowanie kredytów krótkoterminowych w zależności od sytuacji ekonomicznej podmiotu zmiana oproc. oproc. kredytów krótkotermin. krótkoterm. r/r oproc. kredytów długoterm. zmiana oproc. długotermin. r/r ,39 83,42 5,63 86, ,21 86,66 6,19 84, ,09 80,75 5,05 86,44 poniżej 50 pracow 7,59 87,53 6,27 61,17 powyżej 00 5,55 73,40 5,58 4, prywatny 5,93 84,91 5,83 82,84 publiczny 5,58 82,65 5,51 91,66 Budownictwo 7,06 88,54 7,22 85,49 Górnictwo i kopalnictwo 5,93 83,00 5,19 80,18 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa 6,01 88,06 6,05 76,57 Pozostałe 6,09 81,91 5,82 82,47 Przetwórstwo przemysłowe 5,69 82,43 5,61 84,89 Transport 6, 91,32 5,75 89,49 Wytwarz. i zaopatr. w energie 4,68 82,01 4,73 91,59 importer 5,54 83,47 5,56 80,80 nieimporter 6,40 84,73 6,06 88,82 inwestor 5,64 83,74 5,54 85,00 nieinwestor 6,50 82,81 6,32 81,99 eksporter 5,73 84,80 5,57 80,31 nieeksporter 6,32 84,86 6, 89, Tab. 3 Średnie oprocentowanie kredytów złotowych w podstawowych klasach przedsiębiorstw w II kw. 06 r. Zmiana oprocentowania w stosunku do analogicznego kwartału poprzedniego roku 0% 80% 60% 68,9 72,2 44,0 28,3 62,2 48,6 50,7 49,4 62,2 51,3 67,7 70,7 40% % 0% 67,8 49,5 12,5 13,0 18,6 14,8 6,5 3,9 24,1 13,7 8,5 5,1 4,6 42,8 44,2 46,0,9 27,0 6,6 42,1 17,5,6 14,8 8,7 kw I kw II kw III kw IV kw I kw II kw III kw IV kw I kw II kw III kw IV prognoza obniżki stóp proc. prognoza wzrostu stóp proc. brak zmian Rys. 181 Oczekiwane przez kredytobiorców zmiany oprocentowania kredytów w perspektywie kwartału 64

65 II Płyynnoośśćć ffi inaanssoowaa pprrzzeeddssi ięębbi ioorrsst tw Płynność finansowa Zmiany płynności w podstawowych przekrojach pie- Środki niężne zwiększył się udział przedsiębiorstw w próbie deklarujących brak problemów z płynnością, utrzymuje się wysoki odsetek przedsiębiorstw terminowo regulujących swoje zobowiązania kredytowe i pozabankowe. Oba wskaźniki osiągnęły swoje najwyższe poziomy od początku badania, a trendy obu wskaźników sugerują dalszą poprawę. najwyższą płynnością finansową charakteryzowały się przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię, przedsiębiorstwa duże (zatr. powyżej 00 osób). stosunkowo najwięcej problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych mają przedsiębiorstwa z sektora MSP, z sekcji Budownictwo, a także przedsiębiorstwa nieinwestujące. około 40% badanych przedsiębiorstw posiada środki pieniężne przekraczające bieżące potrzeby OCENY PŁYNNOŚCI 74 W III kw. 06 r. odsetek respondentów informujących o posiadaniu właściwej płynności finansowej osiągnął historyczne maksimum (Rys. 182) ,0 62,4 64,0 65,7 63,4 65,8 68,4 69,3 70,3 68,8 73,3 50 I II III IV I II III IV I II III Rys. 182 Udział przedsiębiorstw nie zgłaszających problemów z utrzymaniem płynności finansowej. OCENY PŁYNNOŚCI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Problemy z utrzymaniem płynności najrzadziej zgłaszały przedsiębiorstwa z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię oraz firmy usługowe z sekcji Pozostałe. Odnotowano ponadto poprawę ocen płynności firm w sekcji Górnictwo i kopalnictwo. Najczęściej o posiadaniu problemu informowały firmy z sekcji Budownictwo, jednak tu zauważalna była wyraźna poprawa. W III kw. br. po raz pierwszy w historii badania odsetek firm budowlanych bez problemów z płynnością przekroczył poziom 63%. (Rys. 187). Utrzymuje się ujemna zależność między występowaniem problemów z płynnością, a wielkością przedsiębiorstwa. Im mniejszy podmiot, tym częściej boryka się z niedostateczną płynnością finansową. W III kw. 06 r. odsetek przedsiębiorstw informujących o braku problemów z płynnością zwiększył się we wszystkich klasach. W klasie przedsiębiorstw najmniejszych udział przedsiębiorstw bez problemów z płynnością przekroczył 65% populacji (Rys. 191). Przedsiębiorstwa dobrze oceniające swoją sytuację ekonomiczną informowały najczęściej o braku problemów z płynnością (było to ponad 80% klasy), zmniejszył się również odsetek firm w słabej i złej sytuacji ekonomicznej posiadających problemy z płynnością (w tych klasach udział przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wzrósł kolejno do 36% i 11%). W III kw. 06 r. w klasie inwestorów brak problemów z płynnością deklarowało ponad 80% klasy, podczas gdy wśród nieinwestorów niecałe 60% przedsiębiorstw posiadało wystarczającą płynność. (Rys. 188) Praktycznie zniknęły różnice w ocenie płynności pomiędzy grupą eksporterów i nieeksporterów, a także importerów i 65

66 nieimporterów. Było to głównie efektem szybkiej poprawy płynności w grupach nieeksporterów i nieimporterów. (Rys. 189). ŚRODKI PIENIĘŻNE PRZEDSIĘBIORSTW W III kw br. około 60% badanych przedsiębiorstw poinformowało, że środki pieniężne w całości wykorzystuje do finansowania bieżących potrzeb. Pozostałe 40% przedsiębiorstw dysponowało środkami przekraczającymi bieżące potrzeby (wśród nich niecałe 12% próby posiadało wyraźnie wyższy stan środków w relacji do bieżących potrzeb) - Rys W III kw. br. przedsiębiorstwa, które poinformowały, że posiadają środki pieniężne przekraczające bieżące potrzeby, w I kw. br. 24 deklarowały, że zwiększone środki pieniężne gromadzą na realizację przyszłych inwestycji lub korzystnie inwestują na rynku finansowym - Rys ,9 28,2 11,9 0% % 40% 60% 80% 0% środki pienieżne wykorzystywane na bieżące potrzeby środki pieniężne nieznacznie przekraczające bieżące potrzeby środki pieniężne wyraźnie przekraczające bieżące potrzeby Rys. 183 Rozkład posiadanych środków pieniężnych w badanej próbie ŚRODKI PIENIĘŻNE PRZEDSIĘBIORSTW ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Wyniki analizy w wybranych przekrojach wskazują, że posiadanie środków pieniężnych przekraczających bieżące potrzeby zadeklarowało: około 33% populacji kredytobiorców wobec ponad 58% odsetka takich deklaracji wśród przedsiębiorstw nie korzystających z kredytów - Rys. 192, ponad 60% przedsiębiorstw w bardzo dobrej sytuacji ekonomicznej, wobec 15% odsetka przedsiębiorstw źle oceniających swoją sytuację, około 50% klasy przedsiębiorstw bez problemów z płynnością, wobec około % klasy przedsiębiorstw często lub sporadycznie zmagających się z problemami z płynnością - Rys. 195, a także około 65% grupy przedsiębiorstw terminowo regulujących zobowiązania kredytowe i 47% grupy firm terminowo regulujących zobowiązania pozabankowe - Rys. 196, ponad 70% przedsiębiorstw z sekcji Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię i około 60% firm z sekcji Transport - Rys W I kw. br. przedsiębiorstwa zapytano o najważniejszą przyczynę utrzymywania środków pieniężnych istotnie przekraczających obsługę bieżących zobowiązań. Wśród odpowiedzi znalazły się następujące możliwości: a) zamiar realizowania inwestycji w niedalekiej przyszłości i konieczność gromadzenia środków, b) osiąganie korzyści z inwestowania na rynku finansowym, c) inne przyczyny, d) przedsiębiorstwo nie posiada nadwyżkowych środków. Szerszy analiza pytania jest dostępna w Raporcie o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w II kw 06 r. 66

67 I I I I I I I I OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO W III kw. 06 r. nastąpił wzrost odsetka przedsiębiorstw regulujących terminowo swoje zobowiązania kredytowe w stosunku do poprzedniego kwartału. W bieżącym kwartale odsetek ten osiągnął najwyższy poziom od początku badania (trend tego wskaźnika wskazuje na dalszą jego poprawę) Rys IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III IV II III udział podmiotów bez problemów z obsługą zadłużenia kredytowego trend _ARIMA X11 Rys. 184 Udział podmiotów regulujących zadłużenie kredytowe zgodnie z umową OBSŁUGA ZADŁUŻENIA KREDYTOWEGO ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH W III kw. 06 r. w większości analizowanych przekrojów obserwowany był wzrost odsetka przedsiębiorstw terminowo regulującego zobowiązania wobec banku. Spadek udziału przedsiębiorstw terminowo wywiązujących się z zobowiązań nastąpił w sekcji Pozostałe oraz Transporcie. Z kolei w sekcji Budownictwo niemal wszystkie przedsiębiorstwa deklarują brak problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych - Rys Największa poprawa w stosunku do poprzedniego kwartału nastąpiła wśród przedsiębiorstw najmniejszych po raz pierwszy w historii badania odsetek najmniejszych przedsiębiorstw terminowo regulujących zobowiązania kredytowe przekroczył 90%- Rys. 1. Ponadto rzadziej problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych w III kw 06 r. zgłaszali: inwestorzy niż nieinwestorzy (Rys. 2). przedsiębiorstwa publiczne niż prywatne - Rys. 2. OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZAKREDYTOWEGO W III kw. 06 r. o poprawie obsługi zobowiązań pozakredytowych poinformowało więcej przedsiębiorstw niż w poprzednim kwartale. Saldo ocen obsługi zobowiązań handlowych osiągnęło najwyższy poziom w historii badań (trend tego wskaźnika wskazuje na dalszą jego poprawę) (Rys. 185) I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III saldo odsetka podmiotów termionowo i nieterminowo regulujących zobow. pozabankow trend ARIMA X11 Rys. 185 Wskaźnik obsługi zadłużenia pozakredytowego (saldo odpowiedzi: poprawa obsługi pogorszenie obsługi) 67

68 OBSŁUGA ZADŁUŻENIA POZAKREDYTOWEGO ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Z analizy zdolności do obsługi zobowiązań pozakredytowych w podstawowych przekrojach wynika, że terminowość regulowania zobowiązań w większości badanych przekrojów wzrosła (Rys. 4 - Rys. 8). Ponadto odnotowano, że: najwyższy odsetek przedsiębiorstw terminowo regulujących swoje zobowiązania pozabankowe ma sekcja Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię, a także przedsiębiorstwa duże (zatrudniających powyżej 500 osób), dynamicznie wzrósł odsetek inwestorów oraz przedsiębiorstw z sektora publicznego deklarujących brak problemów z regulowaniem zobowiązań handlowych, w III kw. 06 r. największy odsetek przedsiębiorstw deklarujących problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań odnotowało Budownictwo (ponad 55% klasy), przedsiębiorstwa średniej wielkości, zatrudniające od 50 do 249 osób (około 40% klasy). W III kw. 06 r. tylko wśród przedsiębiorstw nieinwestujących przybyło firm zgłaszających problemy z terminowym regulowaniem zobowiązań wobec kontrahentów około 50% klasy. brak problemów stan różnica kw\kw róż nica r\r 4,5 4,9 73, sporadyczne problemy z płynnością stan różnica kw\kw róż nica r\r -3,1-0,6 18, często stan 8,5 różnica kw\kw róż nica r\r -1,4-4, III IV I II III IV I II III IV I II III Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel Pozostale Przetwórstwo przemysł. Transport Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 186 Występowanie problemów z płynnością w III kw. 06 r. oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału oraz analogicznego kwartału poprzedniego roku Rys. 187 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg sekcji PKD III IV I II III IV I II III IV I II III prywatny publiczny inwestor nieinwestor 45 III IV I II III IV I II III IV I II III eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 188 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg sektora oraz w klasach inwestorów i nieinwestorów Rys. 189 Odsetek przedsiębiorstw bez problemów z płynnością wg udziału przychodów z importu i eksportu w przychodach ogółem 68

69 powyżej 1999 pracow. 90,3 9, poniżej 50 pracow. 65,9 22, ,6 13, ,0, ,1 15,7 35 II III IV I II III IV I II III IV I II III % % 40% 60% 80% 0% brak problemów sporadyczne częste problemy poniżej 50 pracow powyżej 1999 Rys. 190 Częstotliwość problemów z płynnością w zależności od wielkości zatrudnienia w ostatnim kwartale Rys. 191 Udział procentowy przedsiębiorstw bez problemów z płynnością a wielkość zatrudnienia 0% kredytobiorcy 66,7 25,8 7,5 80% 60% 40% niekredytobiorcy 42,0 34,4 23,6 % 0% 0% % 40% 60% 80% 0% gromadzi kapitał na przyszłe inwestycje inwestuje na rynku finansowym inne przyczyny nie posiada nadmiernych środków środki pienieżne w całości pokrywają bieżące potrzeby środki pieniężne nieznacznie przekraczają bieżące potrzeby posiadane środki wyraźnie przekraczają bieżące potrzeby środki pieniężne wyraźnie przekraczające bieżące potrzeby środki pieniężne nieznacznie przekraczające bieżące potrzeby środki pienieżne wykorzystywane na bieżące potrzeby Rys. 192 Rodzaj środków pieniężnych posiadanych w III kw br. przez kredytobiorców i niekredytobiorców Rys. 193 Rodzaj środków pieniężnych posiadanych przez przedsiębiorstwo w III kw br. a przyczyny posiadania środków pieniężnych większych niż wymagała tego obsługa zobowiązań bieżących w I kw br. 25 imp. eksp. inwest. sektor zatr. sekcja Budownictwo Górnictwo i kopalnictwo Handel i naprawy Pozostale Przetw. przemysłowe Transport Wytw. i zaopatr.w energie poniżej 50 pracow powyżej 00 prywatny publiczny inwestor nieinwestor eksporter nieeksporter importer nieimporter 0% % 40% 60% 80% 0% środki pienieżne w całości pokrywają bieżące potrzeby środki pieniężne nieznacznie przekraczają bieżące potrzeby posiadane środki wyraźnie przekraczają bieżące potrzeby sytuacja ekonom prognoza syt. ekonom. problemy z płynnością bardzo dobra dość dobra słaba zła bardzo zła poprawa pogorszenie bez zmian częste problemy brak problemów sporad. problemy 0% % 40% 60% 80% 0% środki pienieżne w całości pokrywają bieżące potrzeby środki pieniężne nieznacznie przekraczają bieżące potrzeby posiadane środki wyraźnie przekraczają bieżące potrzeby Rys. 195 Relacja środków pieniężnych do potrzeb bieżących przedsiębiorstwa w wybranych klasach oceny sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw Rys. 194 Relacja środków pieniężnych do potrzeb bieżących przedsiębiorstwa w wybranych klasach przedsiębiorstw (cała populacja) 25 W I kw. br. przedsiębiorstwa zapytano o najważniejszą przyczynę utrzymywania środków pieniężnych istotnie przekraczających obsługę bieżących zobowiązań. Wśród odpowiedzi znalazły się następujące możliwości: a) zamiar realizowania inwestycji w niedalekiej przyszłości i konieczność gromadzenia środków, b) osiąganie korzyści z inwestowania na rynku finansowym, c) inne przyczyny, d) przedsiębiorstwo nie posiada nadwyżkowych środków. Szerszy analiza pytania jest dostępna w Raporcie o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w II kw 06 r. 69

70 nieterminowe regulowanie zobow. handl. 84,4 14,11,5 terminowe regulowanie zobow. handl. 47,2 35,6 17,3 nieterminowe regulowanie zobow. bank. 93,5 6,5 terminowe regulowanie zobow. bank. 64,8 27,1 8,1 0% % 40% 60% 80% 0% środki pienieżne w całości pokrywają bieżące potrzeby środki pieniężne nieznacznie przekraczają bieżące potrzeby posiadane środki wyraźnie przekraczają bieżące potrzeby Rys. 196 Występowanie problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych i handlowych a posiadane środki pieniężne brak probl. z obsługą zobow. kredyt. brak problemów ale będą są problemy ale się zmniejszą są problemy i będą udział zmiana kw/kw zmiana r/r udział zmiana kw/kw zmiana r/r udział zmiana kw/kw zmiana r/r udział zmiana kw/kw zmiana r/r -0,5-0,6-0,5-1,8-1,9-2,2 2,9 4,6 3,5 3,5 1,9 91, III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Górnictwo i kopalnictwo Pozostale Przetwórstwo przemysł. Wytwarz. i zaopatryw. w energie Rys. 197 Stopień terminowości obsługi zadłużenia kredytowego, oraz zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału i analogicznego kwartału poprzedniego roku Rys. 198 Udział podmiotów w sekcjach PKD terminowo regulujących zobowiązania kredytowe III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Budownictwo Handel Transport 70 III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 199 Udział podmiotów w sekcjach PKD terminowo regulujących zobowiązania kredytowe Rys. 0 Udział podmiotów wg udziału przychodów z importu i eksportu w przychodach ogółem terminowo regulujących zobowiązania kredytowe 70

71 I II III IV I II III IV I II III IV I II III III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III poniżej 50 pracow powyżej 1999 prywatny publiczny inwestor nieinwestor Rys. 1 Udział podmiotów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe a wielość zatrudnienia Rys. 2 Udział podmiotów wg sektora oraz w klasach inwestorów i nieinwestorów terminowo regulujących zobowiązania kredytowe terminowe regulow zobow. pozabank udział zmiana kw/kw zmiana r/r 4,4 5,6 66,0 sporadyczne problemy udział zmiana kw/kw zmiana r/r -2,3-1,9 24,6 częste problemy udział zmiana kw/kw zmiana r/r -3,7-2,2 9, Rys. 3 Stopień terminowości obsługi zadłużenia pozakredytowego, zmiana w stosunku do poprzedniego kwartału oraz do analogicznego kwartału poprzedniego roku II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemysł. Pozostale Wytwarz. i zaopatryw. w energie Budownictwo Handel Transport Rys. 4 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych wg sekcji PKD Rys. 5 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych wg sekcji PKD 71

72 II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III prywatny publiczny inwestor nieinwestor II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III eksporter nieeksporter importer nieimporter Rys. 6 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych w klasie inwestorów i nieinwestorów i wg sektora Rys. 7 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych wg udziału przychodów importu i eksportu w przychodach ogółem 80 częste problemy 26,4 73, ,0 3,0 60 sporadyczne problemy 9,4 90, IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III poniżej 50 pracow powyżej 1999 Rys. 8 Udział przedsiębiorstw bez problemów z regulowaniem zobowiązań pozabankowych w klasach wielkości zatrudnienia brak problemów z płynnością 1,5 12,2 nieterminowe regulowanie zobow. bank. nieterminowe regulowanie zobow. handl. 91,5 98,5 87,8 8,5 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 terminowe regulowanie zobow. bank. terminowe regulowanie zobow. handl. Rys. 9 Występowanie w ostatnim kwartale problemów z płynnością, a częstość pojawiania się problemów z terminowym regulowaniem zobowiązań kredytowych i handlowych 72

73 II Ceenyy prognozy CPI i PPI prognozy kwartalnego i rocznego CPI oraz PPI sugerują wzrost inflacji; zarówno w horyzoncie najbliższych 3 miesięcy, jak i roku prognozy cen surowców i materiałów używanych do produkcji przedsiębiorstwa oczekują wzrostu dynamiki cen materiałów i surowców w relacji kw/kw prognozy cen własnych przedsiębiorstwa planują większe niż w poprzednim kwartale podwyżki cen wyrobów inflacja jako jedna z barier rozwoju problem rosnących kosztów działalności (ceny materiałów i surowców, paliw, energii i gazu) pozostaje na drugim miejscu wśród barier rozwoju przedsiębiorstw (zgłasza go co dziesiąte przedsiębiorstwo). PROGNOZY PPI W IV kw. 06 r. respondenci oczekują wzrostu dynamiki cen produkcji sprzedanej przemysłu. Średnia prognoz przedsiębiorstw w skali roku wzrosła o 0,5 pkt., do poziomu 2,6% (patrz Rys. 214). Zwiększył się również wskaźnik wzrostu PPI (WW PPI) 26, co oznacza, że więcej przedsiębiorstw (niż w poprzednim badaniu ankietowym) ocenia, że PPI (r/r) w IV kwartale będzie wyższy niż w kwartale poprzednim - por. Rys 'ods wzrostu PPI PPI(r/r) 2 okr. śr. ruch. ('ods wzrostu PPI) Rys. 2 Wskaźnik WW PPI (skonstruowany jako odsetek respondentów spodziewających się większego wzrostu PPI (r/r) w okresie bieżącym niż w poprzednim) a wskaźnik PPI (prawa oś) PROGNOZY CPI Bieżący kwartał przyniósł widoczny wzrost kwartalnych oczekiwań inflacyjnych. Średnia szacunków kwartalnego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w IV kw. br. wyniosła 1,1% (por. Rys. 215). Prognozy rocznej dynamiki cen towarów i usług konsumpcyjnych (w ciągu najbliższych 12 miesięcy) również sugerują wzrost oczekiwań inflacyjnych. Średnia ocen wzrosła w porównaniu z poprzednim kwartałem o 0,6 pkt. proc. i kształtuje się na poziomie 2,2% (por. Rys. 213) ods wzrostu infl CPI (r/r) 2 okr. śr. ruch. (ods wzrostu infl) Rys. 211 Wskaźnik wzrostu inflacji WWI (skonstruowany jako odsetek respondentów spodziewających się większego wzrostu CPI (r/r) w okresie bieżącym niż w poprzednim) a rzeczywisty wskaźnik CPI (prawa oś) 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, Wskaźnik wzrostu PPI (WW PPI) obliczony został jako odsetek przedsiębiorstw prognozujących większy wzrost wskaźnika PPI w okresie bieżącym niż poprzednim. 73

74 Analiza wskaźnika wzrostu inflacji 27 (WWI) również wskazuje, że nastąpi wzrost dynamiki cen towarów i usług konsumpcyjnych widać bowiem, że wskaźnik WWI wzrósł w porównaniu z poprzednim kwartałem, zbliżając się do poziomu z 04 r. (por. Rys. 211). W IV kw. 06 r., po raz pierwszy w badaniu monitoringowym, przedsiębiorstwa zostały spytane, czy inflacja w IV kw. 06 r. (r/r) będzie wyższa niż w analogicznym okresie poprzedniego roku (wówczas wyniosła ona 1,1%). Blisko 60% respondentów uznało, że wskaźnik CPI w nadchodzącym kwartale przekroczy poziom sprzed roku. Jedynie 8% firm uważało, że będzie on niższy. PROGNOZY CEN WYROBÓW WŁASNYCH W IV kw. 06 r. przedsiębiorstwa planują większe podwyżki cen oferowanych wyrobów i usług niż w III kw. (również po wyeliminowaniu sezonowości zjawiska). Wg ankietowanych firm ceny w IV kw. wzrosną średnio o 1,3%. Wzrost ten wynika m.in. z wyższych niż w poprzednim kwartale oczekiwanych podwyżek cen materiałów i surowców. Prognozowany wzrost cen wyrobów jest wyższy niż w analogicznym okresie roku poprzedniego oraz w latach ,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Rys. 212 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług (linia zielona), średnia odsezonowana (linia żółta), średnia ważona wielkością firmy (linia niebieska) oraz mediana tych oczekiwań (linia różowa) Podwyżki cen planuje niemal 48% respondentów, o blisko 3 pkt. proc. więcej niż w poprzednim kwartale (por. Rys. 219) 28. Zwraca również uwagę wyraźnie rosnący trend tej zmiennej. Większe podwyżki cen wyrobów planują podmioty mniejsze - średnia oczekiwanego wzrostu cen ważona wielkością zatrudnienia jest o 0,6 pkt. proc. niższa niż średnia dla całej badanej próby. Widać też, że w IV kw. br. udział przedsiębiorstw planujących podwyżki cen wyrobów jest znacznie mniejszy w przedsiębiorstwach dużych (wskaźnik prognoz zmian cen (WPC) 29 zważony wielkością zatrudnienia osiągnął w IV kw. poziom znacznie mniejszy (o blisko 12 pkt.) niż wskaźnik liczony dla całej populacji /por. Rys. 217/). ROGNOZY CEN WYROBÓW WŁASNYCH ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza prognozowanych zmian cen wyrobów i usług własnych w różnych przekrojach pokazuje, że: częściej zamierzają podnosić ceny podmioty pozytywnie oceniające swoją bieżącą sytuację ekonomiczną, 27 Wskaźnik wzrostu inflacji (WWI) - (analogicznie jak WW PPI) obliczony został jako odsetek przedsiębiorstw prognozujących większą inflację w okresie bieżącym niż poprzednim. 28 Odsetek ten liczony jest jako iloraz odpowiedzi firm prognozujących wzrost cen swoich wyrobów i usług i liczebności grupy przedsiębiorstw, które odpowiedziały na dane pytanie (przy czym odsetek braku odpowiedzi waha się w granicach -15% w różnych kwartałach). 29 Wsk. prognoz zmian cen - WPC-różnica między odsetkiem firm planujących podwyżki cen a proc. tych, którzy zamierzają ceny obniżyć. 74

75 respondenci oceniający pozytywnie swoją przyszłą sytuację ekonomiczną również częściej planują podwyżki cen wyrobów, choć ich skala jest mniejsza, niż w firmach deklarujących pogorszenie kondycji ekonomicznej (średnia wynosi odpowiednio 1,6% wobec 2%), wskaźnik podwyżek cen netto (liczony jako różnica między odsetkiem przedsiębiorstw prognozujących wyższe podwyżki cen wyrobów własnych niż cen materiałów i surowców a procentem podmiotów, których planowane podwyżki cen wyrobów nie pokryją oczekiwanych zmian cen materiałów) osiąga w całym okresie badań znacznie wyższe wartości w grupie firm prognozujących poprawę sytuacji ekonomicznej niż wśród pozostałych przedsiębiorstw(por. Rys. 218), zdecydowanie częściej planują podwyżki cen wyrobów przedsiębiorstwa spodziewające się wzrostu popytu; w firmach oczekujących spadku zapotrzebowania na swoje produkty przeważają zaś prognozy obniżania cen (por. Rys. 226). A ponadto: ceny najczęściej planują podnosić przedsiębiorstwa należące do branży Budownictwo i Handel i naprawy, na przestrzeni ostatnich trzech kwartałów znacznie wzrosła skłonność do podnoszenia cen w grupie eksporterów - WPC w tej grupie firm wzrósł w tym okresie o 16 pkt. do poziomu 44 punktów. Spowodowało to zrównanie się omawianego wskaźnika (WPC) między podmiotami eksportującymi i nieeksporterami, częściej planują podnosić ceny wyrobów podmioty nieimportujące niż importerzy (natomiast średni wzrost cen wyniesie odpowiednio 1,1%wobec 1,4% w drugiej grupie firm). CZYNNIKI ODDZIAŁUJĄCE NA ZMIANY CEN Wg przewidywań przedsiębiorstw najsilniej na ceny oddziaływać będą zmiany cen surowców i materiałów używanych do produkcji. W przypadku oczekiwanego wzrostu cen surowców blisko 66% przedsiębiorstw deklaruje, że przerzuci wzrost tych cen na ceny swoich wyrobów, natomiast niespełna co trzecie przedsiębiorstwo twierdzi, że w tej sytuacji nie zdecyduje się na podniesienie cen wyrobów. Zdecydowana większość przedsiębiorstw (83,5%), które nie spodziewają się wzrostu cen surowców nie zamierza też podnosić cen (por. Tab. 4). Pewien wpływ na kształtowanie się cen ma nieplanowany wzrost zapasów, związany z istnieniem bariery popytowej. Wyniki ankiety pokazują, że skłonność do podnoszenia cen (mierzona wskaźnikiem prognoz zmian cen) w grupie podmiotów, które borykają się z problemem zbyt dużych zapasów jest znacznie mniejsza niż w pozostałych klasach - por. Rys Widać też, że w IV kw. br. jedynie 14% firm z tej grupy problem nadmiernych zapasów spróbuje rozwiązać m.in. poprzez obniżenie cen. Jednocześnie najbardziej skłonne do podnoszenia cen są podmioty, które deklarują zbyt mały poziom zapasów. Presja konkurencyjna nie będzie stanowiła dostatecznej przeszkody powstrzymującej przedsiębiorstwa przed podwyżkami cen w IV kwartale br. W grupie firm zgłaszających, iż zbyt duża konkurencja może wpłynąć niekorzystnie na ich sytuację ekonomiczną, zarówno wskaźnik prognoz zmian cen, jak i średnia podwyżka będą wyższe niż w pozostałych przedsiębiorstwach. 75

76 PROGNOZY CEN SUROWCÓW I MATERIAŁÓW W IV kw. br. można oczekiwać niewielkiego wzrostu dynamiki cen materiałów i surowców 30. Połowa przedsiębiorstw oczekuje, że zmiany cen nie przekroczą 1%, natomiast średnia ocen wynosi 2,1%. Dynamika wzrostu tych cen pozostaje zatem wyższa niż w latach (por. Rys. 216), ale cały czas niższa niż w okresie od II kw. 04 r. do I kw. 05 r. Problem rosnących kosztów działalności (ceny surowców, materiałów, paliw) zajął drugie miejsce wśród barier rozwoju przedsiębiorstwa. Średnia prognoz wzrostu cen materiałów jest w firmach zgłaszających powyższy problem dwukrotnie wyższa niż średnia w całej populacji. Podobnie jak w III kw. 06 r., przedsiębiorstwa te planują znacznie większe podwyżki cen wyrobów niż pozostałe firmy (por. Tab. 5). 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 4 3,5 3 2,5 2 1, Rys. 213 Średnie oczekiwania wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w ciągu najbliższych 12 miesięcy 31 Rys. 214 Średnie oczekiwania wzrostu cen produkcji sprzedanej przemysłu w ciągu najbliższych 12 miesięcy 2,5 2 1,5 1 0, Rys. 215 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Rys. 216 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa surowców i materiałów (linia zielona) oraz mediana tych oczekiwań (linia różowa) 30 Badanie ankietowe zostało przeprowadzone w pierwszych trzech tygodniach września br., a zatem już w okresie znaczących spadków cen ropy na rynkach światowych. 31 Średnie oczekiwania wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz cen produkcji sprzedanej przemysłu zarówno w horyzoncie kwartalnym i rocznym zostały obliczone dla bazy przedsiębiorstw, które w ostatnich 12 kwartałach najlepiej prognozowały omawiane wskaźniki. 76

77 poprawa pogorszenie bez zmian próba Rys. 217 Wskaźnik (saldo) prognoz zmian cen wyrobów i usług (linia zielona), wskaźnik odsezonowany (linia niebieska) oraz wskaźnik ważony wielkością zatrudnienia w przedsiębiorstwie (linia bordowa) Rys. 218 Różnica między odsetkiem przedsiębiorstw prognozujących wyższe podwyżki cen wyrobów niż cen materiałów i surowców a procentem podmiotów, których planowane podwyżki cen wyrobów nie pokryją oczekiwanych zmian cen materiałów w całej populacji oraz w podziale wg prognoz zmian sytuacji ekonomicznej ,0 3,5 3,0 ceny_pop ceny_handel ceny_bez sekcji Handel 55 2,5 50 2,0 45 1,5 40 1,0 35 0,5 30 0, Rys. 219 Odsetek przedsiębiorstw planujących podwyższyć ceny na oferowane przez siebie towary i usługi linia zielona oraz trend (uzyskany metodą x11) linia różowa Tab. 4 Prognozowane przez przedsiębiorstwa zmiany cen nabywanych surowców i materiałów w I kw. 06 r. a ceny sprzedawanych wyrobów i usług (dane w procentach) Rys. 2 Średnie oczekiwania kwartalnego wzrostu cen sprzedawanych przez przedsiębiorstwa towarów i usług w całej populacji, w sekcji Handel i naprawy oraz w populacji po wyłączeniu sekcji Handel i naprawy brak podwy żek podwy żki płac zmiany cen surowców spadek bez zmian wzrost zmiany cen wyrobów spadek bez zmian wzrost 68,8 18,8 12,5 2,8 83,5 13,7 2,3 32,1 65, Rys. 221 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale wg prognoz podwyżek płac w przedsiębiorstwie 77

78 Tab. 5 Średnia oczekiwań wzrostu cen wyrobów i usług oraz cen materiałów i surowców w grupach przedsiębiorstw skonstruowanych w oparciu o istnienie problemu wysokich kosztów działalności, inflacji jako bariery rozwoju moment wypełniania ankiety grudzień 04 marzec 05 czerwiec 05 wrzesień 05 grudzień 05 marzec 06 czerwiec 06 wrzesień 06 średnia prognozowanego wzrostu koszty dział., inflacja bariera rozwoju cen nie tak wyroby i usługi 1,6 1,5 materiały i surowce 2,2 3,6 wyroby i usługi 0,6 0,7 materiały i surowce 1,5 2,7 wyroby i usługi 0,9 0,7 materiały i surowce 1,4 2,1 wyroby i usługi 0,7 1,1 materiały i surowce 1,3 2,4 wyroby i usługi 0,9 1,0 materiały i surowce 1,6 3,1 wyroby i usługi 0,9 0,9 materiały i surowce 1,3 3,2 wyroby i usługi 0,9 1,6 materiały i surowce 1,6 3,1 wyroby i usługi 1,2 2,2 materiały i surowce 1,8 3,6 Tab. 6 Prognozy zmian cen sprzedawanych wyrobów i usług w I kw. 06 r. w różnych przekrojach (dane w procentach) sekcja budownictwo górnictwo i kopalnictwo handel hurtowy i detaliczny poczta i telekomunikacja pozostałe przetwórstwo przemysłowe transport wytw. i zaopatr. w energię zmiany cen spadek bez zmian wzrost 1,6 39,3 59,0 50,0 50,0 6,7 29,5 63,8 0,0 61,2 38,8 4,9 50,1 45,0 58,3 41,7 70,6 29,4 zatrudnienie do 50 4,6 43,5 51,9 od 50 do 249 3,5 49,2 47,3 od 250 do 499 3,1 48,5 48,5 od 500 do ,9 50,7 46,4 ponad 00 12,9 51,6 35,5 import importerzy 4,8 49,1 46,1 nieimporterzy 2,9 48,6 48,6 eksport eksporterzy 4,4 47,3 48,3 nieeksporterzy 3,0 49,1 47, bez zmian wzrost spadek eksporter nieeksporter Rys. 222 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług a prognozowane przez przedsiębiorstwo zmiany cen nabywanych surowców i materiałów Rys. 223 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale na eksporterów i nieksporterów 78

79 importer nieimporter poziom zapasów właściwy zbyt duży zbyt mały Rys. 224 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale na importerów i nieimporterów Rys. 225 Wskaźnik prognoz zmian cen wyrobów i usług w podziale wg stanu zapasów produktów gotowych w przedsiębiorstwie wzrost_sezonowy wzrost trwały bz spadek sezonowy spadek trwały Rys. 226 Wskaźnik prognoz zmian cen a przewidywane zmiany zapotrzebowania na produkty przedsiębiorstwa II Kurrss waal lutoowyy kurs PLN/EURO utrzymuje się powyżej pasma kursu granicznego (określonego przez jedno odchylenie standardowe dla tego kursu) wyznaczającego próg opłacalności eksportu kurs PLN/USD kształtuje się nieznacznie poniżej granicy wyznaczonej przez jedno odchylenie standardowe dla tego kursu zwiększył się odsetek przedsiębiorstw deklarujących, że kurs walutowy (PLN/EURO) znajduje się poniżej granicy, którą uznają za minimalną z punktu widzenia opłacalności eksportu. kurs walutowy PLN/USD utrzymuje się poniżej granicy, przy której produkty importowane mogą wypierać produkcję krajową. choć bieżący kwartał jest kolejnym okresem badania, kiedy problem kursu walutowego pozostaje na pierwszym miejscu wśród barier rozwoju (zgłasza go 11% respondentów), to widać także, że odsetek ten w porównaniu z z analogicznym okresem poprzedniego roku spadł blisko dwukrotnie. 79

80 KURS OPŁACALNOŚCI EKSPORTU ORAZ PRODUKCJI KRAJOWEJ Ze względu na umocnienie złotego wobec euro w III kw. 06 r. (analizując stany z czerwca i września) kurs walutowy (PLN/EURO) zbliżył się do średniego granicznego kursu opłacalności eksportu, pozostając jednak powyżej górnej granicy obszaru wyznaczonego przez jedno odchylenie standardowe (por. Rys. 227). Oznacza to, że przy obecnym poziomie kursu walutowego sprzedaż eksportowa (średnio) jest opłacalna dla większości przedsiębiorstw rozliczających się w tej walucie. We wrześniu 06 r. złoty w stosunku do dolara umocnił się w porównaniu do czerwca 06 r. W efekcie tego rzeczywisty kurs walutowy (PLN/USD) kształtuje się nieznacznie poniżej granicy wyznaczonej przez jedno odchylenie standardowe dla tego kursu, co wskazuje na to, że niewielka część przedsiębiorstw może działać poniżej progu opłacalności eksportu rozliczanego w tej walucie. 4,8 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0 wrz 00 gru 00 mar 01 cze 01 wrz 01 gru 01 mar 02 cze 02 wrz 02 gru 02 mar 03 cze 03 wrz 03 gru 03 mar 04 cze 04 wrz 04 gru 04 mar 05 cze 05 wrz 05 gru 05 mar 06 cze 06 wrz 06 Rys. 227 Kurs euro, przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro (linia zielona) 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0 2,8 wrz 00 gru 00 mar 01 cze 01 wrz 01 gru 01 mar 02 cze 02 wrz 02 gru 02 mar 03 cze 03 wrz 03 gru 03 mar 04 cze 04 wrz 04 gru 04 mar 05 cze 05 wrz 05 gru 05 mar 06 cze 06 wrz 06 Rys. 228 Kurs dolara, przy którym eksport staje się nieopłacalny (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara (linia zielona) Umocnienie złotego wobec euro w III kw. 06 r. spowodowało, że wzrósł odsetek eksporterów, dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu przewyższył rzeczywisty kurs tej waluty - we wrześniu 06 r. odsetek ten wyniósł 17,7% (wobec 9,3%w poprzednim kwartale). Warto jednak zauważyć, że wciąż utrzymuje się na niższym poziomie niż w ubiegłych dwóch latach. Z kolei lekkie umocnienie złotego wobec dolara w III kw. nie spowodowało wzrostu udziału przedsiębiorstw, dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu przewyższył rzeczywisty kurs tej waluty. We wrześniu br. udział ten spadł, w porównaniu z poprzednim kwartałem, o 3 pkt. proc. do poziomu,9%. por. Rys Rys. 229 i Rys. 230 pokazują, że rzeczywisty kurs walutowy (PLN/EURO) utrzymuje się niewiele powyżej granicy, przy której produkty importowane mogą wypierać produkcję krajową ze względu na ich bardziej atrakcyjną cenę, natomiast kurs PLN/USD spadł poniżej tej granicy. Import (rozliczany w USD) może więc stanowić obecnie pewne zagrożenie dla niektórych krajowych producentów. WAHANIA KURSU WALUTOWEGO JAKO JEDNA Z BARIER ROZWOJU W badaniu ankietowym przedsiębiorstwa proszone są o podanie głównych barier, które w perspektywie najbliższych 6 miesięcy mogą niekorzystnie wpłynąć na sytuację ekonomiczną firmy. W III kw. 06 r., po raz kolejny (ósmy z rzędu), kurs walutowy stał się najczęściej wymienianym problemem sygnalizowanym przez 80

81 respondentów takie deklaracje złożyło 11,2% ankietowanych przedsiębiorstw (o 5,4 pkt. proc. mniej niż w poprzednim badaniu monitoringowym). Warto jednak zauważyć, że odsetek ten w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku spadł blisko dwukrotnie. W III kwartale br. problem kursu walutowego zgłaszały przede wszystkim firmy eksportujące i zarazem importujące (16,8% grupy). W klasie przedsiębiorstw, których działalność wykracza poza granice kraju odsetek respondentów deklarujących, że sytuacja na rynku walutowym stanowi zagrożenie dla ich rozwoju utrzymuje się wciąż na wysokim poziomie, natomiast wśród firm oferujących swoje dobra jedynie na rynku krajowym oraz importerów pozostaje bardzo niski. Zwraca również uwagę, że powyższy problem najczęściej zgłaszają przedsiębiorstwa, będące jednocześnie dostawcami i odbiorcami na rynku zagranicznym. Może to oznaczać, że mimo możliwości ograniczania ryzyka związanego z wahaniami kursu walutowego przez równoważenie przychodów i kosztów nominowanych w walutach obcych, przedsiębiorstwom tym jest znacznie trudniej zabezpieczyć się przed tym ryzykiem lub jest to bardziej kosztowne niż w grupie firm, które deklarują, że nie korzystają z importu a są eksporterami (patrz Tab. 7). 4,8 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 wrz 00 gru 00 mar 01 cze 01 wrz 01 gru 01 mar 02 cze 02 wrz 02 gru 02 mar 03 cze 03 wrz 03 gru 03 mar 04 cze 04 wrz 04 gru 04 mar 05 cze 05 wrz 05 gru 05 mar 06 cze 06 wrz 06 Rys. 229 Kurs euro niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs euro (linia zielona) 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0 2,8 wrz 00 gru 00 mar 01 cze 01 wrz 01 gru 01 mar 02 cze 02 wrz 02 gru 02 mar 03 cze 03 wrz 03 gru 03 mar 04 cze 04 wrz 04 gru 04 mar 05 cze 05 wrz 05 gru 05 mar 06 cze 06 wrz 06 Rys. 230 Kurs dolara niekorzystny z powodu większej konkurencyjności towarów importowanych (linia czarna), wraz z przedziałem ufności wyznaczonym przez +/- 1/2 odchylenia standardowego (czerwone przerywane linie). Dodatkowo umieszczono rzeczywisty kurs dolara (linia zielona) Rys. 231 Zestawienie, w postaci rozkładów, odpowiedzi ankietowanych przedsiębiorstw dotyczących poziomu kursu, przy którym eksport staje się nieopłacalny. Lewy rysunek informuje o kursie euro, zaś prawy rysunek dotyczy kursu dolara. Przerywana linia na rysunku (pierwsza od lewej) wyznaczona jest na poziomie średnich miesięcznych kursów walut (odpowiednio euro i dolara) na koniec czerwca 06r. 81

82 Rys. 232 Zestawienie, w postaci rozkładów, odpowiedzi dotyczących poziomu kursu walutowego, przy którym mogą pojawić się, wg firm, problemy ze zbyciem własnych wyrobów, spowodowane większą atrakcyjnością (niższe ceny) wyrobów importowanych. Lewy rysunek informuje o kursie euro, zaś prawy rysunek dotyczy kursu dolara. Przerywana linia na rysunku (pierwsza od lewej) wyznaczona jest na poziomie średnich miesięcznych kursów walut (odpowiednio euro i dolara) na koniec czerwca 06r. Tab. 7 Kurs walutowy jako bariera rozwoju w klasach eksporterów, importerów oraz firm działających tylko na rynku krajowym (dane w procentach) 70,0 60,0 przedsiębiorstwa eksportujące i importujące tylko eksportujące tylko importujące rynek krajowy moment wypełniania ankiety czy kurs walutowy jest barierą rozwoju nie tak marzec 05 56,8 43,2 czerwiec 05 70,8 29,2 wrzesień 05 68,2 31,8 grudzień 05 67,4 32,6 marzec 06 71,8 28,2 czerwiec 06 74,2 25,8 wrzesień 06 83,2 16,8 marzec 05 72,5 27,5 czerwiec 05 76,7 23,3 wrzesień 05 71,6 28,4 grudzień 05 76,8 23,2 marzec 06 70,6 29,4 czerwiec 06 78,7 21,3 wrzesień 06 85,1 14,9 marzec 05 86,4 13,6 czerwiec 05 88,3 11,7 wrzesień 05 92,6 7,4 grudzień 05 98,1 1,9 marzec 06 94,4 5,6 czerwiec 06 95,6 4,4 wrzesień 06 0,0 0,0 marzec 05 92,5 7,5 czerwiec 05 93,1 6,9 wrzesień 05 96,8 3,2 grudzień 05 95,8 4,2 marzec 06 97,7 2,3 czerwiec 06 96,0 4,0 wrzesień 06 97,0 3,0 50,0 40,0 30,0,0,0 0, Rys. 233 Udział podmiotów, dla których graniczny kurs opłacalnego eksportu wzrósł powyżej rzeczywistego kursu USD/PLN (linia zielona) oraz EURO/PLN (linia różowa) 82

83 II Ekkssppoorrt t.. IImppoorrt t eksport sytuacja bieżąca opłacalność eksportu prognozy eksportu import wzrost odsetka eksporterów w próbie do wielkości najwyższej w historii badań spadek odsetka eksporterów wysoko - wyspecjalizowanych (takich, których przychody z eksportu przekraczają 80% przychodów ogółem) niewielki spadek udziału eksportu w przychodach ogółem poprawa opłacalności eksportu - spadek udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu (do poziomu 6%) spadek odsetka badanych informujących o występowaniu tego zjawiska niewielki wzrost wskaźnika prognoz eksportu, ale spadek wskaźnika prognoz liczby zawieranych nowych umów eksportowych. niewielki spadek udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach oraz odsetka podmiotów posiadających import zaopatrzeniowy AKTYWNOŚĆ EKSPORTOWA W III kw. 06 r., w porównaniu z poprzednim kwartałem, odsetek firm prowadzących działalność eksportową nieznacznie wzrósł (i wyniósł 65,2% badanej populacji). Spadł natomiast odsetek firm, w których przychody z eksportu przekraczają 80% przychodów ogółem (por. Rys. 237). Średni udział eksportu w przychodach ankietowanych przedsiębiorstw (eksporterów) również nieznacznie spadł, o 0,3 pkt proc do poziomu 40% (por. Rys. 238). Badania pokazały, że więcej przedsiębiorstw (25%) zwiększyło udział eksportu w przychodach niż zmniejszyło tę relację (,8%). Bieżący kwartał jest kolejnym okresem, w którym przedsiębiorstwa informowały o nieco niższej dynamice (q/q) liczby zawieranych umów eksportowych odsezonowany wskaźnik umów eksportowych 32 obniżył się w porównaniu z poprzednim kwartałem o 4 pkt. proc., pozostaje jednak dodatni, co sugeruje niższą dynamikę wzrostu zawieranych umów w nadchodzącym kwartale por. Rys OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU W III kw. 06 r. nastąpiła poprawa opłacalności eksportu spadł udział nieopłacalnego eksportu 33 w przychodach por. Rys Średnia wartość tego udziału wyniosła 6%, tj. o 1,3 punktu procentowego mniej niż w poprzednim kwartale. Spadek udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży zagranicznej obserwowany był wraz ze spadkiem odsetka podmiotów informujących o nieopłacalności tej sprzedaży - z poziomu 22,7% do,9%(patrz Rys. 241). 13,0 12,0 11,0,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 wrz 00 gru 00 mar 01 cze 01 wrz 01 gru 01 mar 02 cze 02 wrz 02 gru 02 mar 03 cze 03 wrz 03 gru 03 mar 04 cze 04 wrz 04 gru 04 mar 05 cze 05 wrz 05 gru 05 mar 06 cze 06 wrz 06 Rys. 234 Udział nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży eksportowej przedsiębiorstw (średnia rozkładu; dane w %) linia zielona oraz rzeczywisty kurs euro (linia różowa, prawa oś) 4,8 4,6 4,4 4,2 4 3,8 3,6 3,4 3,2 32 Wskaźnik umów eksportowych obliczony został jako różnica między odsetkiem przedsiębiorstw oceniających, że liczba umów eksportowych wzrosła (w relacji kw/kw) a procentem firm, informujących o spadku takich umów. 33 Nieopłacalność rozumiana jako cena*kurs niepokrywające kosztów produkcji i pozostałych kosztów związanych z eksportem towaru. 83

84 Analiza danych za III kw. 06 r. pokazuje, że udział nieopłacalnego eksportu wzrósł jedynie w grupie eksporterów, których udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem zawiera się w przedziale % - 40%. Pozostałe klasy odnotowały spadek udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży zagranicznej (Rys. 242). OPŁACALNOŚĆ EKSPORTU ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza udziału nieopłacalnego eksportu w przychodach ze sprzedaży na rynki zagraniczne w podstawowych przekrojach (por. Rys. 243) pokazuje m.in., że w III kw. 06 r. udział nieopłacalnego eksportu wyraźnie przewyższający średnią dla całej analizowanej próby odnotowały przedsiębiorstwa publiczne i firmy największe tj. zatrudniające powyżej 1999 pracowników, choć w przypadku firm największych sytuacja taka utrzymuje się od 04 r. PROGNOZY EKSPORTU W IV kw. 06 r. badane firmy bardziej optymistycznie niż w poprzednim kwartale prognozowały wielkość sprzedaży eksportowej. Wskaźnik prognoz eksportu (WPE) po wyeliminowaniu sezonowości wzrósł o 1,8 punktu (w relacji kw/kw) do poziomu 22,6 punktów (por. Rys. 235). Pozostał jednak wyraźnie poniżej swoich wskazań maksymalnych (lata 03-04), ale też nieco poniżej wartości uzyskanej w II kw br. Największy wzrost prognoz eksportu odnotowały przedsiębiorstwa należące do sekcji Górnictwo i kopalnictwo oraz Handel i naprawy, firmy największe tj. zatrudniające powyżej 1999 pracowników ( por. Rys. 244). 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0,0 15,0,0 00q4 01q1 01q2 01q3 01q4 02q1 02q2 02q3 02q4 03q1 03q2 03q3 03q4 04q1 04q2 04q3 04q4 05q1 05q2 05q3 05q4 06q1 06q2 06q3 06q4 Rys. 235 Wskaźnik prognoz eksportu WPE (linia zielona), wskaźnik odsezonowany (linia żółta), wskaźnik ważony wielkością zatrudnienia (linia bordo) oraz trend (uzyskany metodą x11) linia różowa. Na rys. umieszczono także rzeczywisty kurs euro (linia niebieska) 4,8 4,6 4,4 4,2 4 3,8 3,6 3,4 3,2 IMPORT We wrześniu 06 r. z importu zaopatrzeniowego korzystało 62,3% respondentów (o 1,5 pkt. proc. mniej w relacji kw/kw, ale 0,4 pkt. proc. więcej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku). Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach działalności przedsiębiorstw, mimo niewielkiego spadku (o 0,1 pkt. proc. (kw/kw) do poziomu 18,7%), utrzymuje się na wysokim poziomie (Rys. 236).,5,0 19,5 19,0 18,5 18,0 17,5 17,0 16,5 16,0 15,5 15,0 14,5 14,0 13,5 13,0 12,5 12,0 11,5 11,0 sredni udz imp ods_imp 4 okr. śr. ruch. (ods_imp) 4 okr. śr. ruch. (sredni udz imp) ,0 65,0 64,0 63,0 62,0 61,0 60,0 59,0 58,0 57,0 56,0 55,0 54,0 53,0 52,0 51,0 50,0 Rys. 236 Średni udział importu zaopatrzeniowego w kosztach (lewa oś linia zielona) oraz odsetek respondentów korzystających z importu (prawa oś linia różowa) 84

85 ZMIANY IMPORTOCHŁONNOŚCI ANALIZA W PODSTAWOWYCH PRZEKROJACH Analiza zmian udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach (liczonego jako różnica między wielkością tego udziału we wrześniu 06 r. i w czerwcu 06 r.) pokazuje, że w większości badanych przekrojów tak liczony wskaźnik spadł bądź pozostał na niezmienionym poziomie (por. Rys. 246). Największy spadek udziału importu w kosztach na przestrzeni kwartału odnotowali eksporterzy, których udział przychodów z eksportu w przychodach ogółem przekracza 50 % oraz firmy nieeksportujące. Największy wzrost odnotowały przedsiębiorstwa zatrudniające między 500 a 1999 osób, mniejsi eksporterzy oraz kredytobiorcy. CECHY ZBIOROWOŚCI EKSPORTERÓW I IMPORTERÓW Zbiorowość importerów i eksporterów w dużej mierze pokrywają się ponad 88% importerów to eksporterzy. Cechy tych dwóch grup są zatem bardzo podobne. Generalnie eksporterzy i importerzy charakteryzują się: większym wykorzystaniem mocy produkcyjnych niż pozostałe przedsiębiorstwa, niższym udziałem kosztów stałych w kosztach ogółem, większym odsetkiem firm planujących wzrost produkcji (co idzie w parze z lepszymi prognozami wzrostu zatrudnienia), większą aktywnością inwestycyjną, zdecydowanie większym niedopasowaniem zapasów, lepszymi ocenami bieżącej sytuacji ekonomicznej przy mniej optymistycznych prognozach przyszłej sytuacji. Cechą wyraźnie odróżniającą grupę eksporterów od pozostałej części badanej populacji jest wysoki, a przy tym rosnący na przestrzeni ostatnich 6 lat, udział importu zaopatrzeniowego w kosztach (Rys. 247). 85

86 q3 00q4 01q1 01q2 01q3 01q4 02q1 02q2 02q3 02q4 03q1 03q2 03q3 03q4 04q1 04q2 04q3 04q4 05q1 05q2 05q3 05q4 06q1 06q2 06q Rys. 237 Odsetek eksporterów w próbie (zielona linia) oraz odsetek podmiotów, których wielkość eksportu przekracza 80% przychodów ogółem (linia żółta, prawa oś) Rys. 238 Udział eksportu w przychodach ogółem w grupie eksporterów-linia zielona oraz trend (uzyskany metodą średniej ruchomej 4-okr)-linia czerwona (dane w %) ,8 4,6 4,4 4,2 4 3,8 3,6 3,4 3,2 01q1 01q2 01q3 01q4 02q1 02q2 02q3 02q4 03q1 03q2 03q3 03q4 04q1 04q2 04q3 04q4 05q1 05q2 05q3 05q4 06q1 06q2 06q3 Rys. 239 Wskaźnik (saldo odp.) umów eksportowych (linia zielona), wskaźnik odsezonowany (linia żółta), wskaźnik ważony wielkością zatrudnienia (linia bordowa) oraz trend (uzyskany metodą x11) linia czerwona. Na rys. umieszczono także rzeczywisty kurs euro (linia niebieska przerywana). 86

87 małe średnie duże 46,2 62,0 76,7 30,0 28,0 26,0 5,0 4,8 4,6 publiczny 50,0 24,0 4,4 prywatny 67,8 22,0 4,2 wytw i zaopatr w energię transport przetwórstwo przemyslowe pozostale handel i naprawy górnictwo i kopalnictwo budownictwo 8,3 22,6 27,3 29,7 49,6 62,2 87,5,0 18,0 16,0 14,0 12,0, ,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0 powyżej 1999 pracow 73, pracow 79, pracow pracow poniżej 50 pracow 46,2 62,0 74,1 Rys. 241 Odsetek podmiotów informujących o nieopłacalnym eksporcie (linia zielona) oraz rzeczywisty kurs euro/pln - linia różowa ( prawa oś) i kurs USD/PLN (linia żółta, prawa oś) nieimporter 36,4 importer 88,1 niekorzystający z kredytu 56,8 kredytobiorca 68,4 nieinwestor 55,6 inwestor cała próba 65,2 69, Rys. 240 Odsetek eksporterów w podstawowych klasyfikacjach w III kw. 06 r. małe 3,2 16,0 średnie 5,9 14,0 12,0 duże publiczny prywatny 5,4 7,0,9,0 wytwarzanie i zaopatrywanie w energie 0,0 8,0 6,0 transport przetwórstwo przemyslowe pozostale 2,5 4,1 7,6 4,0 handel i naprawy 0,9 2,0 0,0 (0,> (,40> (40,60> (60,80> (80,0> górnictwo i kopalnictwo budownictwo powyżej 1999 pracow pracow 0,0 2,4 4,9,8 06q2 06q pracow pracow 5,9 8,4 poniżej 50 pracow 3,2 moment wypełniania klasy wielkości eksporterów ankiety (0,> (,40> (40,60> (60,80> (80,0> czerwiec 06 40,5 15,5 13,6 14,1 16,3 wrzesień 06 38,8 19,5 11,5 15,2 15,0 Rys. 242 Udział nieopłacalnego eksportu w grupach przedsiębiorstw skonstruowanych na podstawie udziału przychodów z eksportu w przychodach ogółem (na osi pionowej udział nieopłacalnego eksportu w przychodach z eksportu) rys. górny; w tabeli przedstawiono odsetek przedsiębiorstw w każdej z badanych klas w II kw. 06 r. i w III kw. 06 r. nieimporter importer niekorzystający z kredytu kredytobiorca nieinwestor inwestor cała próba 5,5 5,6 5,9 6,1 6,1 6,0 6,4 0,0 5,0,0 15,0 Rys. 243 Udział nieopłacalnego eksportu przychodach z eksportu w podziale na podstawowe klasyfikacje w III kw. 06 r. 87

88 małe 5,6 średnie -3,7 45,0 4,8 duże 1,1 40,0 4,6 publiczny prywatny wytw i zaopatr w energie transport przetwórstwo przemyslowe -50,0-23,3-18,1 3,0 1,9 35,0 30,0 25,0,0 15,0 4,4 4,2 4 3,8 pozostale -31,7,0 3,6 handel i naprawy 13,2 5,0 3,4 górnictwo i kopalnictwo,0 0,0 3,2 budownictwo powyżej 1999 pracow -6,1 17, pracow 3, pracow pracow poniżej 50 pracow nieimporter -5,5-3,7-6,9 5,6 Rys. 245 Wskaźnik (saldo odpowiedzi) prognoz nowych umów eksportowych (linia zielona), rzeczywisty kurs euro (linia różowa) importer 2,2 niekorzystający z kredytu 0,8 kredytobiorca -0,8 nieinwestor 13,6 inwestor -3,9 cała próba 0, Rys. 244 Różnica między wskaźnikiem salda prognoz eksportu na IV kw. 06 i na III kw. 06 r., w podziale na podstawowe klasyfikacje publiczny prywatny wytw i zaopatr w energie transport -2,1-1,1-0,1-0, eksporter nieeksporter eksporter<1,49> eksporter<50,0> przetwórstwo przemyslowe pozostale poczta i telekomunikacja -0,6 0,0 15 handel i naprawy 0,0 górnictwo i kopalnictwo budownictwo powyżej 1999 pracow pracow -0,4 0,6 0,5 1, pracow pracow poniżej 50 pracow -2,1 0,4 0,2 Rys. 247 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w klasach aktywności eksportowej eksporter(50-0%) -1,3 eksporter (0-49%) 0,7 nieeksporter -1,1 eksporter -0,2 niekorzystający z kredytu -2,7 kredytobiorca 0,6 nieinwestor -0,4 inwestor 0,0 cała próba -0,1-4,0-3,0-2,0-1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 Rys. 246 Zmiana wielkości udziału importu zaopatrzeniowego w kosztach w podziale na podstawowe klasyfikacje (różnica pomiędzy udziałem importu zaopatrzeniowego w kosztach w III kw. 06 r., i II kw. 06 r.) 88

89 budownict wo handel_i naprawy przetwórstwo przemysłowe transport do ponad Rys. 248 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w klasach wielkości przedsiębiorstw mierzonej poziomem zatrudnienia Rys. 249 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w sekcjach PKD prywatny publiczny ,0 33,0 31,0 29,0 27,0 25,0 23,0 21,0 19,0 17,0 15,0 13,0 00q4 01q1 01q2 01q3 01q4 02q1 02q2 02q3 02q4 03q1 03q2 03q3 03q4 04q1 04q2 04q3 04q4 05q1 05q2 05q3 05q4 06q1 06q2 06q3 06q4 150,0 145,0 140,0 135,0 130,0 125,0 1,0 115,0 1,0 5,0 0,0 95,0 90,0 Rys. 250 Udział importu zaopatrzeniowego w kosztach w sektorach własności progn eksportu-trend-dane SM progn eksportu-dane odsezonowane SM dynamika eksportu-dane GUS Rys. 251 Wskaźnik prognoz eksportu a dynamika przychodów z eksportu (r/r), uzyskana na podstawie danych F01 GUS 89

90 II Baarri ieerryy rroozzwooj ju wyybbrraanee pprroobbl leemyy Tab. 8 Bariery rozwoju 34 (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne wartości w okresie badania) częstotliwość pojawiania się problemów zgłoszonych w: wartości maksymalne w historii badań ankietowych kursy walutowe, w tym wahania wzrost cen surowców i materiałów brak wykwalifikowanych pracowników duża konkurencja niski popyt zmiany podatków zmiany przepisów ściąganie należności, zatory płatnicze brak płynności konkurencyjny import, ochrona rynku wysokie podatki 26,8 13,4,1 21,2 28,2 17,2,0 15,1 9,7 11,7 IV kw. 04 r. 14,6 13,4 9,3 11,8 5,1 11,4 4,8 1,6 4,0 I kw. 05 r. 24,2 13,1 9,6,8 7,5 8,5 5,4 3,3 4,6 II kw. 05 r. 26,8 7,4 11,4,4 4,5 7,2 6,7 4,3 2,9 III kw. 05 r. 19,8 3,6 13,6 12,6 5,4 7,3 7,6 4,9 2,1 IV kw. 05 r.,1 11,1 11,3 11,2 7,7 7,0 4,8 4,4 3,1 I kw. 06 r. 21,4 9,0 1,8,6,0 6,8 5,3 5,3 4,3 1,8 II kw. 06 r. 18,9 6,4 3,0 9,8 9,7 7,0 5,3 4,6 4,8 3,1 III kw. 06 r. 16,6,5 5,3 9,9 8,9 8,6 6,1 3,5 4,4 3,0 IV kw. 06 r. 11,2,1,1 8,2 7,0 7,0 5,9 3,8 3,3 3,1 Opracowali: Z. Jankiewicz D. Kołodziejczyk P. Popowski K. Puchalska kierująca tematem A. Sawicka I. Tymoczko Zatwierdził: P. Boguszewski 34 Wskaźniki barier rozwoju wyznaczono w oparciu o udział przedsiębiorstw informujących o istnieniu danego rodzaju problemu w liczbie wszystkich przedsiębiorstw biorących udział w ankiecie (również tych firm, które nie udzieliły żadnej odpowiedzi na pytanie o bariery rozwoju) 90

91 ANNEEKSS 11 UWAAGI I MEETTODDOLLOGI ICCZZNNEE 1. Prezentowane opracowanie jest sporządzone głównie w oparciu o prognozy stanu koniunktury i jakościowe indykatory sytuacji przedsiębiorstw. Przedstawia ono przewidywania ankietowanych przez NBP przedsiębiorstw oraz ekonometryczne prognozy niektórych szeregów czasowych na okres kwiecień-czerwiec 06 r. 2. W marcu 06 r. w szybkim monitoringu NBP wzięły udział 784 podmioty wybrane z terenu całego kraju. Przeważyły pytania o charakterze prognostycznym (patrz Aneks 2 Formularz badania ankietowego). 3. W szybkim monitoringu wzięły udział przedsiębiorstwa z sektora niefinansowego, reprezentujące wszystkie sekcje PKD, sektor prywatny i publiczny, przedsiębiorstwa z sektora MSP i duże jednostki. 4. Ze względu na przewagę w próbie przedsiębiorstw dużych, za którą jednak przemawia silna koncentracja zjawisk makroekonomicznych, wyniki badań ankietowych należy traktować z pewną ostrożnością. 5. W opracowaniu posługujemy się następującymi przekrojami klasyfikacyjnymi: wg rodzajów działalności PKD (podział na sekcje PKD został nieznacznie zmodyfikowany: sekcja Transport, gospodarka magazynowa i łączność została rozdzielona na dwie grupy: pierwsza z nich zawiera dział Poczta i telekomunikacja, druga pod nazwą Transport obejmuje wszystkie pozostałe działy sekcji), wg sektorów własności: sektor publiczny, sektor prywatny oraz pięciu form własności wg klas wielkości zatrudnienia: od 1 do 49 zatrudnionych, od 50 do 249, od 250 do 499, od 500 do 1999 oraz 00 i więcej osób. wg klas wielkości zatrudnienia(2): sektor MSP (do 249 pracujących) i duże przedsiębiorstwa (250 i więcej pracowników) wg przeznaczenia oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów: przedsiębiorstwa oferujące dobra inwestycyjne (działy PKD: 29, 30, 33, 34, 35 oraz 45 - budownictwo) i pozostałe przedsiębiorstwa 6. W tekście pojawiają się wskaźniki klimatu koniunktury. Wiele z nich wyliczono jako różnicę między procentem odpowiedzi korzystnych i niekorzystnych dla sytuacji przedsiębiorstw. Wskaźniki te przyjmują wartości z przedziału od +0 do 0. Ujemne wyniki należy interpretować jako pogorszenie się stanu koniunktury, natomiast dodatnie jako jego poprawę, 7. Ilekroć pod tabelą bądź rysunkiem nie pojawia się informacja odnośnie źródła danych, należy rozumieć, że źródłem informacji jest wtedy szybki monitoring NBP. 91

92 ANNEEK SS 22 FORRM UULLAARRZZ BB AADDAANNI IAA AANNKI IEETTOWEEGO 92

93 93

94 94

95 95