Schyłek świata dinozaurów

Transkrypt

1 Dzieje życia 5. Schyłek świata dinozaurów Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016

2 KONIEC KREDY w Antarktyce planktonowe otwornice amonity Pachydiscidae Kerguelen Plateau Antarktyka Seymour Island w wysokich szerokościach geograficznych przemiany faunistyczne nagłe i dogłębne Henderson & McNamara (1985) także w tropikach dominują kosmopolityczne pachydyski

3 KONIEC AMONITÓW w tropikach Ward et al. (1986) Menuites (=Anapachydiscus) kreda 70 Ma amonity Pachydiscidae samiec Hiszpania w oceanie tropikalnym też nagły koniec fauny różnorodnej gatunkowo morza epikontynentalne z innymi amonitami samica

4 PRZETRWANIE w morzu epikontynentalnym amonity Scaphitidae paleocen w morzach epikontynentalnych głównie amonity heteromorficzne być może przetrwały nieco kredę Lubelskie ostatnie amonity miały złożoną ontogenezę muszli Machalski (2005)

5 SCAPHITY pochodzenie Scaphites 90 Ma amonity Scaphitidae rewersja do ciasno zwiniętej muszli przodkowie z luźno zwiniętymi początkowymi i końcowymi stadiami Eoscaphites 110 Ma Leptoceras 120 Ma Wiedmann (1980) 115 Ma Myloceras Klinger (1989) muszla embrionalna (=larwalna) zawsze ciasno zwinięta

6 AMONITY heteromorficzne sposób zwinięcia wynika z różnego tempa przyrostu na obrzeżu ujścia co zmienia się w ontogenezie Okamoto (1988) mechanizm regulacji rozwoju muszli mięczaków jest nieznany

7 BIOLOGIA heteromorfów Hyphantoceras kreda 75 ma Kaplan & Schmid (1988) Colchidites kreda 130 ma Urreta & Klinger (1986) dymorfizm modyfikacje ontogenezy wielokrotne w ewolucji amonitów najróżnorodniejsze w kredzie zgodny upadek amonitów i belemnitów

8 Kin (2011) NAJWIĘKSZE amonity Pachydesmoceras? turon Opola samica 1,2 m średnicy największe amonity podczas maximum transgresji w turonie samce desmocerasów pierwotnie z "uszami" wywodzą się z jurajskich oppelii Parapuzozia seppenradensis samica 2,5 m średnicy Desmoceratidae ostatnie amonity były niewielkie

9 BELEMNITY ostatnie strzałki piorunowe stożkowata wapienna muszla okryta płaszczem hydrostatyczny phragmocon o pierwotnej budowie wierzchołek obciążony złogami wapiennymi (zwykle kalcyt) haki na ramionach niehomologiczne przyssawkom phragmocon rostrum Reitner (1981) Passaloteuthis jura 180 Ma w diecie wielkich morskich gadów Belemnella casimirovensis kreda 66 Ma

10 PLEZJOZAURY podwodny lot Cryptoclidus jura 160 Ma Kronosaurus kreda 120 Ma Corosaurus trias 240 Ma synchroniczne ruchy kończyn przejęły rolę napędową ogona technika podwodnego lotu stosowana też przez morskie żółwie i pingwiny rozbieżna ewolucja łąbędzioszyich plezjozaurów i drapieżnych pliozaurów dotrwały do końca kredy wraz z morskimi waranami Claudiosaurus perm 260 Ma

11 MORSKIE jaszczury mozazaur Platecarpus kreda 80 Ma mozazaur Clidastes kreda 80 Ma w ewolucji ku wężom coraz więcej ruchomości czaszki od stawu żuchwy po kości szczęk Palci & Caldwell (2010) późnokredowe mozazaury pokrewne waranom

12 OSTATNIE DINOZAURY końca kredy udział w produkcji biologicznej ostatnie zespoły dinozaurowe w Ameryce Płn dominowały roślinożerne ceratopsy i hadrozaury ssaki wtedy drobne i nocne struktura i zróżnicowanie zespołu jak na dzisiejszej sawannie Schopf (1980)

13 CERATOPSY ewolucja Triceratops kreda 66 Ma AMERYKA PŁN samoostrzące baterie zębowe maksymalna produktywność pod koniec kredy w Ameryce Płn wywodzą się z Azji Centrosaurus kreda 68 Ma Protoceratops kreda 70 Ma baterie zębowe Psittacosaurus kreda 120 Ma AZJA zgrubnie cięty pokarm roślinny podlegał fermentacji w jelitach?

14 HADROZAURY przeżuwacze mezozoiku elastyczność kości szczęk umożliwiała przesuwny ruch ścieranych baterii zębowych i żucie dinozaury późnej kredy o najwyższym udziale w produkcji biologicznej Lambeosaurus kreda 68 Ma Saurolophus kreda 70 Ma ruchome kości szczęk Parasaurolophus kreda 68 Ma Iguanodon kreda 120 Ma Camptosaurus jura 140 Ma baterie zębowe ścieranie baterii wskazuje na rodzaj pokarmu Lesothosaurus jura 200 Ma

15 Piperno & Sues (2005) PASZA ostatnich dinozaurów phytolithes baterie zębowe hadrozaura kwiat i kłącze trawy paleocen Tennessee 50 Ma krzemionkowe fitolity traw w odchodach ostatnich dinozaurów baterie zębowe hadrozaurów adaptacją do trawożerności? w prawie bezstrefowym mezozoiku suchy interior Crepet & Feldman (1991)

16 Aquilapollenites GRANICA ER zmiany ekologiczne na lądzie Srivastava (1996) drzewa klimatu umiarkowanego Montana tropikalne gatunki paproci drzewa tropikalne prawie do końca kredy las za kołem podbiegunowym przemiany florystyczne wskazują na ochłodzenie i zwiększenie wilgotności klimatu w pobliżu granicy kredy i trzeciorzędu nie tylko korzenie (ewolucyjne) traw sięgają kredy

17 Schmidt (2010) KREDOWY fuzynit i bursztyn thrips z kredowego bursztynu Etiopia kreda 95 Ma Else M. Friis (1947-) najprecyzyjniejsze źródła wiedzy o florze i entomofaunie kredowej przejrzystość bursztynu sięga wczesnej kredy; do starszego mikrotomografia fuzynit dał wgląd w kredową ewolucję kwiatu Herendeen et al. (1999) zwęglony kwiat Allon Georgia kreda 85 Ma

18 OWADOPYLNOŚĆ róży jest wtórna? Rosa Rosaceae Rose Creek flower kreda 100 Ma Paeonia Paeoniaceae zielone sepala (działki) kielicha pierwotnym okwiatem barwne petala (płatki korony) zmienionymi pylnikami Rosaceae petala sepala Acsmithia Cunoniaceae tepala Tylerianthus Saxifragaceae kreda 90 Ma Helleborus Ranunculaceae pięciokrotny okwiat

19 OWADOPYLNOŚĆ wtórna jest polifiletyczna jarzmianka Astrantia Umbelliferae owady widzą UV, niebieski i zielony niektóre czerwony różnicowanie muchówek i błonkówek stwarza nacisk selekcyjny na owadopylność liście lub płonne kwiaty wabiące niezależnie od powiązań ewolucyjnych hortensja Hydrangea Saxifragaceae dereń Cornus Cornaceae Dendrobenthamia Cornaceae kalina Viburnum Caprifoliaceae

20 PIERWSZE ćmy Grimaldi & Engel (2005) mięśnie hydraulicznego wysuwania trąbki Grimaldi & Engel (2005) głowa ćmy kreda 90 Ma miny w kredowych liściach przypisywane gąsiennicom ciem przejawem odżywiania się imago nektarem maxillae wydłużone w trąbkę nektar zwykle bezwonny u Liriodendron na płatkach (tepala) Krenn (2010) mięśnie zwijające trąbkę gąsiennica ćmy kreda 125 Ma nektar pojawił się zapewne wraz z wtórną owadopylnością

21 WIATROPYLNE drzewiaste kwiatowe Platanus dziś Credneria Platanaceae? kreda 80 Ma Sapindopsis Platanaceae? kreda 80 Ma Platanus eocen 35 Ma zwarte kwiatostany platanów od kredy przystosowaniem do wiatropylności odzew na suchość wnętrz kontynentów kurczących się od cenomanu w późnej kredzie i jurze dominowały morza kwiat pięciokrotny

22 PALEOGEOGRAFIA ery dinozaurów Warszawa kreda 94 Ma najwyższy poziom wód oceanicznych w początkach późnej kredy i w późnej jurze tego wieku główne cmentarzyska dinozaurów wysoka podstawa erozji jura 152 Ma ekspansji mórz towarzyszyły przemiany ich fauny

23 manty wieloryby "WIELORYBY" ery dinozaurów Friedman et al. (2010) rekiny Bonnerichthys kreda Ma nisza wielkich oceanicznych filtratorów zajęta przez ryby cienkołuskie panowały w morzach do końca kredy ogon Leedsichthys jura 160 Ma w kredzie miały wielkich drapieżnych krewniaków Lister (2004)

24 PÓŹNOKREDOWE ścigłe drapieżniki oceanu Cavin et al. (2013) Gallicus Xiphactinus kreda 85 Ma kredowe osteoglossidy do 6 m długie, polowały na mozazaury same padały ofiarą wielkich rekinów Osteoglossum dziś

25 REKINY są nowym wynalazkiem czaszka spirale zębowe Cretoxyrhina kreda 76 Ma rekiny tnące zębami mięso to kredowy wynalazek Squalicorax kreda 86 Ma ich ekspansja przypadła na schyłek ichtiozaurów

26 ICHTIOZAURY delfinopodobne gady Stenopterygius jura 180 Ma Eurhinosaurus jura 180 Ma Mixosaurus trias 30 Ma poród ichtiozaura Ututsusaurus trias 240 Ma gadzi styl lokomocji wymusił ustawienie ogona żyworodność skutkiem skrajnie wodnej adaptacji ale wymarły wraz ze szczytem kredowej transgresji ostatni ichtiozaur we wczesnej kredzie lądy rozleglejsze a klimat chłodniejszy